نگاهی گذرا به گمرکات و قاچاق کالا در نیمه دوم قرن نوزدهم و تاثیر آن بر توسعه ملی در ایران
الموضوعات : مطالعات توسعه اجتماعی ایران
فیاض زاهد
1
(استادیار گروه تاریخ و باستان شناسی واحد تهران مرکزی. دانشگاه آزاد اسلامی)
هدی موسوی
2
(کارشناس ارشد رشته تاریخ، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی)
الکلمات المفتاحية: توسعه ملی, گمرکات, واردات, ناصرالدین شاه, نیمه دوم قرن نوزدهم, قند و شکر, قاچاق,
ملخص المقالة :
با روی کار آمدن سلسه قاجاریه در آغاز قرن سیزدهم هجری قمری/ قرن نوزدهم میلادی به ویژه از عهد ناصری به دلیل تحولات جهانی و افزایش روابط اقتصادی - سیاسی و نیز حضور ایران در نظام اقتصادی جهانی تحولات عمده ای در سازمان گمرک کشور به وجود آمد که تأسیس وزارت گمرک(1292ﻫ. ﻕ/ 1874م.)، تنظیم و انتشار نظامنامۀ گمرکی، لغو اصول اجاره داری و وضع تعرفه های نوین گمرکی از مهم ترین آنها محسوب می شود که پس از حضور نیروهای خارجی در امور گمرکی و مالیاتی ایران حاصل شد. این تحولات گرچه موجب شکل گیری ساختار نوین گمرکی در ایران و افزایش نسبی درآمد گمرکات نسبت به دوران پیش از قاجاریه گردید، لکن نتوانست بسترهای لازم جهت رونق اقتصادی و مالی کشور را برایی توسعه همه جانبه فراهم نماید. درنتیجه حاصل این تحولات نصیب کشورهای صاحب قدرت و نفوذ در ایران شد. از یکسو، هجوم کالاهای خارجی به بازارهای ایران و نفوذ کامل آنها بر بازارهای داخلی به دلیل تنوع در محصولات و تغییر در سلیقۀ همۀ طبقات جامعه و عدم حمایت دولت از تولید ملی، صنایع دستی را به نابودی کشاند؛ از سوی دیگر، واردات بی رویه کالا از کشورهای اروپایی به مرزهای کشور و عدم مدیریت صحیح زعمای قاجار سبب ورود حجم بسیاری از کالاها از جمله: شکر، قند، چای، منسوجات، ... به صورت قاچاق به کشور شد که بیشترین صدمه را به بخش صنعت داخلی و کشاورزی وارد ساخت. این مقاله در نظر دارد تا به این پرسش پاسخ دهد که وضعیت گمرکات در دوره ناصرالدین شاه چگونه بوده است و دیگر آنکه تاثیر قاچاق کالا بر ثبات اقتصادی این عصر تاریخی چه عواقبی را متوجه کلیت نهاد اقتصاد ناصری و ناتوانی در نیل به یگ فرآیند اثرگذار در توسعه همه جانبه گزارده است.
