رفتار زیستمحیطی گردشگران در شهرهای ساحلی استان مازندران و نقش عوامل اجتماعی موثر بر آن
الموضوعات : مطالعات توسعه اجتماعی ایران
مسعود دارابی
1
,
سجاد فرهنگ
2
,
محمدحسین عارف نیا
3
,
ابوالقاسم حیدرابادی
4
1 - استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه صنعتی مالک اشتر، اصفهان، ایران
2 - استادیار، گروه علوم اجتماعی، دانشکده فرماندهی و مدیریت، دانشگاه افسری امام علی (ع)، تهران، ایران
3 - دانش آموخته دکترا و محقق دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران ایران
4 - استادیار گروه جامعه شناسی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران
الکلمات المفتاحية: رفتار زیست محیطی, سرمایه فرهنگی, ارزشهای اجتماعی, آگاهی زیست محیطی, مشارکت شهری.,
ملخص المقالة :
این مقاله به بررسی رفتار زیست محیطی و تبیین جامعه‌شناختی آن در بین گردشگران در شهرهای ساحلی استان مازندران می پردازد. از ترکیبی از تئوریها و نظریات مانند نظریه گیدنز، ارزشها و رفتار زیست محیطی اینگلهارت و تئوری فرهنگ زیستمحیطی ژرژ تومه به عنوان چارچوب نظری استفاده شد. روش تحقیق، پيمايشي و جامعه آماری شامل مجموعه گردشگران در شهرهای ساحلی استان مازندران میباشند. شیوه نمونه‌گیری، خوشه‌ای چندمرحله‌ای است. ابتدا یک چهارچوب کامل از شهرهای استان تهیه گردید. سپس شهرهای ساحلی استان از شرق تا منتهی‌الیه غرب استان مشخص شدند و در مرحله بعدی همه شهرهای ساحلی شماره‌گذاری گردید و سپس پنج شهر ساحلی بابلسر، محمودآباد، نور، نوشهر و رامسر انتخاب شدند. در مرحله بعدی برخی مناطق تفریحی شامل پارکینگ‌های یک تا نه بابلسر، ساحل و پارک تفریحی طاهباز محمودآباد، منطقه پلاژ حسینی نوشهر، منطقه گردشگری جواهرده رامسر و پارک جنگلی نور و نیز مسافران مستقر در کنار ساحل بطور تصادفی انتخاب شدند. و حجم نمونه طبق فرمول كوكران 384 نفر می‌باشد. ابزار گردآوري داده‌ها، پرسشنامه محقق ساخته است. روش تجزيه و تحليل داده‌ها، ضریب همبستگی پيرسون، اسپیرمن، مقایسه میانگینها، تحلیل مسیر و تحليل رگرسيون است. ابزار اندازه گیری از اعتبار صوری استفاده شده و از پایایی لازم برخوردار است و مقدار ضریب آلفای کرونباخ رفتارهای محیط زیستی 851/0 است. یافتهها نشان داد میانگین الگوهای رفتار محیط زیستی در بین افراد بالا بوده و میانگین آن از عدد 5 برابر با 05/4 است. نتایج آزمون همبستگی نشان داد بین میزان هویت اجتماعی، باورهای دینی، آگاهی زیست محیطی، مشارکت شهری، ارزشهای اجتماعی و سرمایه فرهنگی با رفتار زيست محيطي رابطه معنادار مثبت و مستقیم وجود دارد. مقدار ضریب همبستگی چندگانه برابر با 712/0 است که نشان‌دهنده ضریب همبستگی بالایی است. ضریب تعیین برابر 507/0 است که نشان می‌دهد مجموعه متغیرهای مستقل، 7/50 درصد از واریانس و تغییرات متغیر وابسته رفتار محيط زیستي را تبیین می‌کنند. متغیرهای آگاهی زیست محیطی، هویت اجتماعی، مشارکت شهری اثر بیشتری بر رفتارهای زیست محیطی دارند. برای بالا بردن میزان رفتارهای زیست محیطی، باید میزان آگاهی زیست محیطی، ارزشهای اجتماعی و زیست محیطی، مشارکت شهری و سرمایه فرهنگی را افزایش داد.
احمدی، یعقوب؛ قادرزاده، امید (1393) گونه شناسی ارزش های فرهنگی مبتنی بر هویت، پژوهشنامه توسعه فرهنگی اجتماعی، بهار و تابستان 1393، شماره 1، صفحه 34 تا 56.
احمدیان، داریوش، و حقیقتیان، منصور (1395) تحلیل جامعه¬شناختی نقش عوامل فرهنگی در رفتارهای زیست¬محیطی شهری(مورد مطالعه: شهروندان کرمانشاه). مطالعات جامعه¬شناختی شهری، دوره 6، شماره 18، صص 76-51.
ادهمی، عبدالرضا و اکبرزاده، الهام (1392) بررسي عوامل فرهنگي موثر بر حفظ محيط زيست شهر تهران (مطالعه موردي مناطق 5 و 18)، مجله تخصصی جامعه شناسی، سال اول، شماره اول، 62-38.
اسفندیارپور، جمیله، مرادی، علی، جهانبخش، اسماعیل. (1399). رابطۀ بین کیفیت زندگی و هویت ملی با فرهنگ محیط‌زیستی (مورد مطالعه: شهر کرمان). علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، 17(2)، 64-33.
امامقلی، لقمان، صالحی، صادق، رضایی، احمد، فیضی، اسرین. (1402). تحلیل جامعه‌شناسی رفتار حفاظت از محیط زیست. مطالعات جامعه شناسی، ()، -. doi: 10.30495/jss.2022.1964532.1483
امرایی، فرید و بازگیرپور، یاسین و فلاحی، امیر (1398). بررسی نقش، عوامل، ارزش ها و باورهای فرهنگی بر زیست محیط،پنجمین کنفرانس بین المللی مهندسی محیط زیست و منابع طبیعی، تهران.
ایمانی، بهرام، بندری، ابوالمحمد، نوروزی، عباس (1401). بررسی عوامل موثر بر رفتارهای محیط‌زیستی روستاییان (مطاله موردی: بخش مرکزی شهرستان اردبیل). پژوهش های محیط زیست، 13(26)، 301-316.
اينگلهارت، رونالد (1395). تحول فرهنگي در جامعه پيشرفته صنعتي، ترجمه مريم وتر، تهران: انتشارات كوير.
اينگلهارت، رونالد؛ پلآر، آبرامسون (1378). امنيت اقتصادي و دگرگوني ارزشي، ترجمه شهناز سميعخاني، نامه پژوهش، شماره 14 و 15.
تومه، ژرژ (1380). توسعه فرهنگي و محيط زيست، ترجمه محمود شارع پور، چاپ اول، غزال (باز).
حاجی¬زاده¬میمندی، مسعود، فلک¬الدین، زهرا (1396). بررسی عوامل اجتماعی فرهنگی مؤثر بر رفتارهای زیستمحیطی مسئولانه(مورد مطالعه: شهروندان خرم¬آباد). توسعه اجتماعی، 12(1)، صفحات 7-36.
حسن زاده، نسیم (1397). بررسی جامعه‌شناختی عوامل اجتماعی موثر بر رفتارهای زیستمحیطی(مورد مطالعه مصرف انرژی گاز در بین خانوارهای شهر شهرکرد)، پایان¬نامه كارشناسي ارشد رشته جامعه¬شناسی، دانشگاه یاسوج.
حقیقتیان، منصور، حسینی، فریبا، هاشمیان فر، سید علی (1400). بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی موثر برتخریب محیط زیست مورد مطالعه: جوانان شهر تهران. جامعه شناسی اقتصادی و توسعه، 10(2)، 259-278.
دشتکی، نجمه؛ حبیب، فرح؛ ماجدی، حمید (1400). تبیین اخلاق زیستمحیطی شهروندان در تعالی محیطزیست: ارائه مدل مفهومی، پژوهش و برنامه¬ریزی شهری، بهار 1400، شماره 44، صفحه 161 تا 172.
رستگار، عباسعلی، هاشمیان، سید محمدحسین، علوی، سید صفر (1396). ارزشهای زیست محیطی وسبک زندگی عوامل تعیین کننده رفتار (بوم شناختی) مصرف کننده. مطالعات مدیریت بهبود و تحول، 25(83)، 69-92.
رضایی مقدم، مریم؛ شهرکی، عاطفه (1401). مطالعه رفتار زیست محیطی دانش‌آموزان دوره ابتدایی، پژوهش های کاربردی در مدیریت و علوم انسانی، تابستان 1401، سال سوم، شماره 7، صفحه 112 تا 122.
سراج زاده، سیدحسین، جواهری، فاطمه و ولایتی خواجه، سمیه (1392). دین و سلامت: آزمون اثر دینداری بر سلامت در میان نمونه‌ای از دانشجویان، جامعه شناسی کاربردی، دوره: 24، شماره 1.
سلطانی، سعید (1401). فراتحلیل تعیین‌گرهای اجتماعی رفتارهای زیستمحیطی، توسعه اجتماعی، تابستان 1401، دوره شانزدهم، شماره 4، صفحه 127 تا 160.
سلیمان پورعمران، محبوبه (1396). جهانی شدن، سیاست و سواد زیستمحیطی : سیری تاریخی به مکاتب و نظریه‌پردازان محیطزیست. محیط زیست و توسعه فرابخشی، 2(58)، 43-56.
شاطریان، محسن، کیانی سلمی، صدیقه، میرداداشی، سیده زهرا (1398). مدلسازی نقش دانش، نگرش و ارزش های محیط زیستی گردشگران در بروز رفتارهای سازگار با محیط (نمونه موردی: گردشگران ایرانی و خارجی شهر قم). فصلنامه علوم محیطی، 17(2)، 207-228.
صادقی، حسین ؛ فراهانی فرد، سعید (1382). محیط زیست از منظر دین و اقتصاد، اقتصاد اسلامی، تابستان 1382، شماره 10، صفحه 23 تا 52.
صالحی، صادق (1401). بررسی نقش فرهنگ بوم‌شناختی در افزایش توانمندی حفاظت از محیطزیست جامعه روستایی (مطالعه موردی: روستاهای استان مازندران). پژوهش های محیط زیست، 13(25)، 133-150.
صالحی، صادق و لقمان، امامقلی (1395). نقش هنجارهای فردی و اجتماعی در شکل¬گیری رفتار حامی محیط¬زیست، آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، سال چهارم، بهار 1395 شماره 3، صفحه 11-20.
طالبان، محمدرضا و معمارزاده، ابوالفضل (1398). دینداری و محیط‌زیست‌گرائی: تأملی تجربی بر مناقشات نظری، پژوهش¬های جامعه¬شناسی معاصر، 8(15)، صفحات 89-121.
طهماسبي‌پاشا، جمعلی، مجیدی، روفیا (1384). چشم‌انداز گردشگري سواحل جنوبي درياي خزر و آثار آن بر توسعه شهرها و روستاهاي منطقه، مجموعه مقالات اولين همايش سراسري نقش صنعت گردشگري در توسعه مازندران، صص 320-352.
عابدی سروستانی، احمد (1394). ارزشها و رفتارهای دوستدار محیط زیست: مطالعه‌ای در پارک‌های جنگلی استان گلستان. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 26(3)، 329-342.
علیزاده اقدم، محمدباقر، توکل، آقایاری هیر، حسین، هنرور (1396). نقش واسطه¬ای مصرف¬گرایی در ارتباط بین مادیگرایی و ردپای اکولوژیک (مورد مطالعه: شهروندان ارومیه)،آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، سال ششم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۱.
غلامی، علی¬اصغر، عباسی اسفجیر، علی¬اصغر، حیدرآبادی، ابوالقاسم (1400). رفتارهای زیست¬محیطی زنان و اثر دینداری بر آن در شهر ساری، مطالعات روانشناختی اجتماعی زنان، دوره 19 ، شماره 3، پاییز، 1400، صفحه 7-38.
کلانتری، عبدالحسین، کیانپور، مسعود، مزیدی شرف‌آبادی، وحید، لشگری، مجتبی (1395). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر تعلق‌مندی نسبت به محیط¬زیست (مورد مطالعه: شهروندان تهران)، جامعه¬شناسی کاربردی، دوره 27، شماره 2، شماره پیاپی 62، تابستان 1395، صفحه 16-1.
کیانی سلمی، صدیقه و محسن، شاطریان (1396). شناسایی عوامل اجتماعی فرهنگی مؤثر بر حفظ محیط زیست(مطالعه موردی: شهروندان کاشان)، فصلنامه علمی آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، دوره 6، شماره 2، زمستان 1396، صفحه 101-116.
مالمیر، مهدی، اسماعیل زاده سیلابی، ایدا، سمیاری، امیر (1402). تبیین کنشگری فردی و مدنی در حمایت از تنوع‌زیستی با تأکید بر سازوکارِ گفت‌وگوی جمعی. جامعه شناسی کاربردی، 34(1)، 51-66.
محرم¬نژاد، ناصر؛ تهرانی، مهناز (1389). مروری بر نظریه¬های اجتماعی و مدیریت محیط¬زیست. انسان و محیط زیست، دوره 8، شماره 1(12- پیاپی 23)، صفحه 3-11.
موحد مجد، مجید؛ سلامتیان، درنا (1400). سلامت معنوی و رفتار زیست محیطی (پیمایشی دربارۀ جوانان شیراز)، جامعه شناسی فرهنگ و هنر، تابستان 1400، شماره 7، صفحه 32 تا 53.
مهنی رفتار، رضوان؛ نعیمی، امیر (1401). تحلیل رابطه بین ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و رفتار زیستمحیطی زنان روستایی حوضه آبخیز هلیل‌رود، آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، بهار 1401، شماره 31 صفحه 157 تا 172.
نبوی، سید عبدالحسین، شهریاری، مرضیه (1392). دین، اخلاق و محیط زیست. انسان و محیط زیست، 12(شماره 2(29-پیاپی 40))، 69-83.
نبوی، سیدحسین و مختاری¬هشی، علی (1397). سرمایه فرهنگی و رفتارهای زیست محیطی خانواده¬های تهرانی، مسائل اجتماعی ایران، سال نهم، پاییز و زمستان 1397 شماره 2.
نصرتی‌نژاد، فرهاد، سراج‌زاده، سید حسین، دیهول، منصور (1399). تبیین جامعه‌شناختی رفتار زیستمحیطی (مطالعه موردی: شهروندان تهرانی). توسعه پایدار محیط جغرافیایی، 2(2)، 33-52.
نوروزیان، فرحناز (1396). بررسی جامعه¬شناختی عوامل موثر بر رفتارهای زیست محیطی در شهر نورآباد دلفان، کارشناسی ارشد، دانشگاه آیت‌الله‌العظمی بروجردی، دانشکده علوم انسانی.
نواح، عبدالرضا؛ حسینی، محمدرضا؛ خوشکلام، نرگس (1400). تحلیل داده بنیاد رفتار زیست محیطی در مواجهه با پسماندهای کرونایی(مطالعه شهروندان بالای 18 سال شهر بروجرد)، مطالعات جامعه¬شناختی شهری، بهار 1400، شماره 38 ، صفحه 1 تا 26.
نواح، عبدالرضا، فروتن¬كيا، شهروز، پورتركاروني، محمد (1390). بررسي رابطه بين ميزان دينداري با ارزش¬ها و رفتارهاي زيست-محيطي شهروندان(مطالعه موردي: شهر اهواز)، مطالعات جامعه¬شناختي شهري، زمستان 1390، دوره 1، شماره 1، صفحه 77 تا 97.
نواح، عبدالحسین و فروتن‌کیا، شهروز (1396). جامعه‌شناسی محیط¬زیست، تهران: جامعه‌شناسان.
نیازی کومله، اعظم؛ زارع، بیژن؛ حبیب پور گتابی، کرم؛ کرمی، ناصر (1399). فراتحلیل عوامل مؤثر بر رفتارهای زیست محیطی در بین شهروندان، مسائل اجتماعی ایران، بهار و تابستان 1399، سال یازدهم، شماره 1، صفحه 281 تا 298.
یازرلو، رضا (1401). تحلیل جامعه‌شناختی رفتارزیست محیطی شهروندان گرگانی با تکیه بر رفتار مصرف آب، جامعه شناسی سیاسی ایران، بهمن 1401، شماره 27، صفحه 2505 تا 2528.
Ahmat Zainuri, Nuryazmin, Norshariani Abd-Rahman, Lilia, Halim, Mee, Yeang, Chan, Nisa, Nadirah, Mohd, Bazari (2022). Measuring Pro-Environmental Behavior Triggered by Environmental Values, Int. J. Environ. Res. Public Health, 2022, 19(23), 16013.
Balundė, Audra, Goda, Perlaviciute and Linda, Steg (2019). The Relationship between People’s Environmental Considerations and Pro-environmental Behavior in Lithuania, Frontiers in Psychology, 15.| https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.02319.
Bilynets, Iana, Cvelbar, Ljubica Knezevic (2022). Tourist pro-environmental behaviour: The role of environmental image of destination and daily behavior, Annals of Tourism Research Empirical Insights, Volume 3, Issue 2, November 2022, 100070.
Daryantoa, Ahmad, Zening, Song (2020). A meta-analysis of the relationship between place attachment and pro-environmental behavior, Journal of Business Research, Volume 123:208-219.
Fu, L. Zhang, Y. Xiong, X. & Bai, Y. (2018). Pro-Environmental Awareness and Behaviors on Campus: Evidence from Tianjin, China. Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 14 (1): 427-445.
Handy, Femida, Tally, Katz-Gerro, Itay, Greenspan, Yaara, Vered (2021). Intergenerational disenchantment? Environmental behaviors and motivations across generations in South Korea, Geoforum, Volume 121: 53-64.
Halkos, George, Steriani, Matsiori, Anastasia, Gkargkavouzi (2019). Environmental behavior in a private-sphere context: Integrating theories of planned behavior and value belief norm, self-identity and habit, Resources, Conservation and Recycling, Volume 148, September 2019, Pages 145-156.
Kollmuss, A. & Agyeman, J. (2002). “Mind the Gap: Why Do People Act Environmentally and What are the Barriers to Pro-Environmental Behavior?” Environmental Education Research, 8 (3): 239-260.
Meredith A. Smith and Sharon Kingston. (2021). Demographic, Attitudinal, and Social Factors That Predict Pro-Environmental Behavior.Sustainability and Climate Change.Feb 2021.47-54.
Schwartz, Shalom H. (2006). “Basic human values: Theory, measurement and applications”, Review Francaise sociology, No12:11-38.
Smith, Meredith A. and Kingston, Sharon. (2021). Demographic, Attitudinal, and Social Factors That Predict Pro-Environmental Behavior, Sustainability and Climate Change, Vol. 14, No. 1, Feb 2021.47-54.
Sun, Jianxin Baolong, Ma, Shaomu, Wei, (2023). Same gratitude, different pro-environmental behaviors? Effect of the dual-path influence mechanism of gratitude on pro-environmental behavior, Journal of Cleaner Production, Volume 415, 20 August 2023, 137779.
Tian, Hong and Liu, Xinyu (2022). Pro-Environmental Behavior Research: Theoretical Progress and Future Directions, Int J Environ Res Public Health. 2022 Jun; 19(11): 6721.
