تحلیل جامعه شناختی تاب آوری اقتصادی صندوق های بیمه ای با تاکید بر روش دلفی

الموضوعات : مطالعات توسعه اجتماعی ایران

ابراهیم صادقی فر ¹ (دانشجوی دکتری جامعه‏ شناسی‏ اقتصادی و توسعه،‏ واحد گرمسار،‏ دانشگاه آزاد اسلامی‏، سمنان،‏ ایران.)
هوشنگ ظهیری ² (گروه علوم اجتماعی،‏ واحد گرمسار،‏ دانشگاه آزاد اسلامی‏، سمنان،‏ ایران )
احمد میدری ³ (گروه اقتصاد، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران)

تاريخ الإرسال : 18 الجمعة , ذو القعدة, 1443 تاريخ التأكيد : 27 الثلاثاء , ذو الحجة, 1443 تاريخ الإصدار : 04 الإثنين , ذو الحجة, 1445

الکلمات المفتاحية: تاب‏آوری اقتصادی, اقتصاد مقاومتی, رویکرد اقتصادی نئولیبرالیستی, دولت رفاه, نظام تأمین اجتماعی, صندوق‏های بیمه.,

ملخص المقالة :

تاب‏آوری اقتصادی، قدرت تحمل تکانه‏های اقتصادی در مواجهه با مخاطراتی ناگهانی است. صندوق‏های بیمه از اجزای اصلی مقاومت جوامع در سطح کلان و خرد است. «بیمه تاب‏آور» یکی از مهمترین ارکان نظام تأمین اجتماعی در دستیابی به اهداف توسعه از جمله رشد اقتصادی پایدار، حمایت اجتماعی قلمداد می‏شود. هدف پژوهش تحلیل جامعه‏شناختی مفهوم، ابعاد و شاخص‏های تاب‏آوری اقتصادی صندوق‏های بیمه‏ای است. روش کیفی و با استفاده از مصاحبه‏های دلفی انجام گردید. 12 مصاحبه با شیوه نمونه‏گیری « هدفمند» صورت گرفت. حجم نمونه مبتنی بر اشباع نظری بود. یافته‏های پژوهش نشان داد که اقتصاد ایران ترکیبی از 2 رویکرد اقتصادی نئولیبرالیستی و دولت رفاه است. شاخص‏های تاب‏آوری صندوق‏های بیمه شامل پابرجایی، افزونگی، تدبیر، واکنش به مخاطره، احیاء هستند. از میان مولفه‏های مربوط به شاخص تاب‏آوری اقتصادی، مولفه افزونگی و قابلیت احیاء از اهمیت ویژه‏ای برخوردار بوده است. صندوق‏های بیمه در سه ویژگی پایداری، کفایت مزایا و کیفیت حکمرانی به شدت دچار چالش هستند. وضعیت شاخص‏های مربوط به این سه ویژگی سبب شده تا «تاب‏آوری» صندوق‏ها به مخاطره‏ای جدی تبدیل شود. صندوق‏های بازنشستگی در ایران از یک طرف با محدودیت سرمایه‏‏گذاری روبه‏رو هستند چراکه ارتباطی با بازارهای مالی جهانی ندارند و از طرف دیگر با تحمیل سیاسی در حوزه مدیریت واحدهای اقتصادی خود مواجه‏اند. این دو ویژگی آنها را در حوزه سرمایه‏گذاری نسبت به همتایان متمایز می‏‏کند. تاب‏آ‏وری اقتصادی صندوقهای بیمه متاثر از اقتصاد مقاومتی بوده و خود این موضوع وجه تمایز بارزی با سایر کشورها است. می‏توان گفت که وضعیت کنونی تاب‏آوری صندوق‏های بیمه آنچنان مطلوب نیست. به عنوان نتیجه می‏توان اظهار کرد که درخصوص سازمان تأمین اجتماعی می‏‏‏توان تاب‏آوری را با محاسبات اکچوئری سنجید و بر این اساس با وارد کردن شوک‏های مختلف به سازمان، پیامدهای مالی آن را ارزیابی کند. بدون در نظر گرفتن این محاسبات و با در نظر گرفتن شاخص‏های کلیدی مانند نسبت پشتیبانی، نرخ بازده سرمایه، منابع در دسترس و وضعیت مالی دولت به نظر می‏رسد صندوق تأمین اجتماعی را نیز صندوقی شکننده باید توصیف کرد.

نص كامل:



Journal of Iranian Social Development Studies (JISDS)

2024 (Summer), Vol. 16, No. 3

 

 

 

 

 

Sociological analysis of economic resilience of insurance funds with emphasis on Delphi method

 

 

Ebrahim Sadeghifar ¹

PhD Student in Sociology of Economy and Development, Garmsar Branch, Islamic Azad University, Semnan, Iran

Hoshang Zahiri ²

Department of Social Sciences, Garmsar Branch, Islamic Azad University, Semnan, Iran (Corresponding Author)

Ahmad Meidari ³

Department of Economics, Shahid Chamran University, Ahvaz, Iran

 

 

 

 

 

Abstract: Economic resilience is the ability to withstand economic impulses in the face of sudden risks. Insurance funds are one of the main components of society's resistance at the macro and micro levels. "Sustainable insurance" is considered one of the most important pillars of the social security system in achieving development goals, including sustainable economic growth and social support. The aim of the research is sociological analysis of the concept, dimensions and indicators of economic resilience of insurance funds. The qualitative method was conducted using Delphi interviews. 12 interviews were conducted with "purposive" sampling method. The sample size was based on theoretical saturation. The findings of the research showed that Iran's economy is a combination of 2 neoliberal economic approaches and the welfare state. Resilience indicators of insurance funds include sustainability, redundancy, tact, reaction to risk, recovery. Among the components related to the economic resilience index, the component of redundancy and revivability has been of special importance. Insurance funds are severely challenged in the three characteristics of sustainability, adequacy of benefits and quality of governance. The status of the indicators related to these three characteristics has caused the "resilience" of the funds to become a serious risk. On the one hand, pension funds in Iran are facing investment restrictions because they are not connected to global financial markets, and on the other hand, they are facing political imposition in the management of their economic units. These two features distinguish them from their peers in the field of investment. The economic resilience of insurance funds is affected by the resistance economy, and this issue is a clear distinction from other countries. It can be said that the current situation of resilience of insurance funds is not so favorable. As a result, it can be stated that regarding the social security organization, resilience can be measured with actuarial calculations and based on this, by introducing different shocks to the organization, its financial consequences can be evaluated. Without considering these calculations and taking into account key indicators such as support ratio, capital return rate, available resources and the government's financial situation, it seems that the social security fund should also be described as a fragile fund.

 

Keywords: Economic resilience, resistance economy, neoliberal economic approach, welfare state, social security system, insurance funds.

 

 

---

[1]  Email: [e-mail]

[2]  Email: [e-mail] (Corresponding Author)

[3]  Email: [e-mail]

 

 

 

تحلیل جامعه‏شناختی تاب‏آوری اقتصادی صندوق‏های بیمه‏ای با تاکید بر روش دلفی

 

ابراهیم صادقی‏فر¹، هوشنگ ظهیری²*، احمد میدری³

 

 

 

تاریخ دریافت مقاله: 27/03/1401                تاریخ پذیرش مقاله: 04/05/1401

 

 

چکیده

تاب‏آوری اقتصادی، قدرت تحمل تکانه‏های اقتصادی در مواجهه با مخاطراتی ناگهانی است. صندوق‏های بیمه از اجزای اصلی مقاومت جوامع در سطح کلان و خرد است. «بیمه تاب‏آور» یکی از مهمترین ارکان نظام تأمین اجتماعی در دستیابی به اهداف توسعه از جمله رشد اقتصادی پایدار، حمایت اجتماعی قلمداد می‏شود. هدف پژوهش تحلیل جامعه‏شناختی مفهوم، ابعاد و شاخص‏های تاب‏آوری اقتصادی صندوق‏های بیمه‏ای است. روش کیفی و با استفاده از مصاحبه‏های دلفی انجام گردید. 12 مصاحبه با شیوه نمونه‏گیری « هدفمند» صورت گرفت. حجم نمونه مبتنی بر اشباع نظری بود. یافته‏های پژوهش نشان داد که اقتصاد ایران ترکیبی از 2 رویکرد اقتصادی نئولیبرالیستی و دولت رفاه است. شاخص‏های تاب‏آوری صندوق‏های بیمه شامل پابرجایی، افزونگی، تدبیر، واکنش به مخاطره، احیاء هستند. از میان مولفه‏های مربوط به شاخص تاب‏آوری اقتصادی، مولفه افزونگی و قابلیت احیاء از اهمیت ویژه‏ای برخوردار بوده است. صندوق‏های بیمه در سه ویژگی پایداری، کفایت مزایا و کیفیت حکمرانی به شدت دچار چالش هستند. وضعیت شاخص‏های مربوط به این سه ویژگی سبب شده تا «تاب‏آوری» صندوق‏ها به مخاطره‏ای جدی تبدیل شود. صندوق‏های بازنشستگی در ایران از یک طرف با محدودیت سرمایه‏‏گذاری روبه‏رو هستند چراکه ارتباطی با بازارهای مالی جهانی ندارند و از طرف دیگر با تحمیل سیاسی در حوزه مدیریت واحدهای اقتصادی خود مواجه‏اند. این دو ویژگی آنها را در حوزه سرمایه‏گذاری نسبت به همتایان متمایز می‏‏کند. تاب‏آ‏وری اقتصادی صندوقهای بیمه متاثر از اقتصاد مقاومتی بوده و خود این موضوع وجه تمایز بارزی با سایر کشورها است. می‏توان گفت که وضعیت کنونی تاب‏آوری صندوق‏های بیمه آنچنان مطلوب نیست. به عنوان نتیجه می‏توان اظهار کرد که درخصوص سازمان تأمین اجتماعی می‏‏‏توان تاب‏آوری را با محاسبات اکچوئری سنجید و بر این اساس با وارد کردن شوک‏های مختلف به سازمان، پیامدهای مالی آن را ارزیابی کند. بدون در نظر گرفتن این محاسبات و با در نظر گرفتن شاخص‏های کلیدی مانند نسبت پشتیبانی، نرخ بازده سرمایه، منابع در دسترس و وضعیت مالی دولت به نظر می‏رسد صندوق تأمین اجتماعی را نیز صندوقی شکننده باید توصیف کرد.

 

واژگان کلیدی: تاب‏آوری اقتصادی، اقتصاد مقاومتی، رویکرد اقتصادی نئولیبرالیستی، دولت رفاه، نظام تأمین اجتماعی، صندوق‏های بیمه.

1-       مقدمه

امروزه مخاطرات در هم تنیده متعدد و متکثر سطح مختلف جامعوی را فرا گرفته‏ است. به همین سبب، دیگر کسی در مورد رفع یا دفع آن مخاطرات سخن به میان نمی‏آورد بلکه «همزیستی توأم با حفظ وضعیت پیش از مخاطره» جای خود را به «ارتقای وضعیت به مراتب قبلی» داده است. مفاهیمی از این دست در ذیل مفهوم چتری «تاب‏آوری» قرار می‏گیرد. تاب‏آوری اقتصادی یکی از مهمترین مفاهیم توسعه به‏طور اعم و توسعه پایدار به‏طور اخص است که از زوایای گوناگون مورد کند و کاو قرار گرفته است. به‏طور کلی، یک اقتصاد تاب‏آور به یکی یا هر دو ویژگی زیر نیاز دارد: اول، مقابله با اثرات منفی تکانه‏ها (اختلالات) اقتصادی و دوم انطباق با شرایط اقتصادی بعد از بروز تکانه‏ها.

همچنین از حیث سطح‏بندی، تاب‏آوری اقتصادی در سه سطح کلان (کل اقتصاد و تعامل بازارها و تمامی افراد)، سطح میانی (صنایع و بازارهای منفرد) و سطح خرد (اشخاص و فعالیت‏های اقتصادی) موضوعیت می‏یابد. در اینجا تاب‏آوری «صنعت بیمه» به عنوان یکی از مصادیق سطح میانی مورد نظر قرار می‏گیرد (غیاثوند و عبدالشاه، 1394: 39).

صنعت بیمه در اقتصاد کنونی جهان یکی از بخش‏های پیشرو در بازار سرمایه است. بیمه به عنوان یکی از ابزارهای کارای مدیریت ریسک و تأمین امنیت و آرامش خاطر از یک سو سبب گسترش رفاه اجتماعی گردیده و از سوی دیگر باعث رشد سرمایه‏گذاری شده و در پی آن، تولید با سرعت بیشتری رشد نموده و اقتصاد رونق می‏گیرد. صنعت بیمه به عنوان یکی از شاخص‏های توسعه یافتگی از یک سو به عنوان یکی از عمده‏ترین نهادهای اقتصادی مطرح بوده و از سوی دیگر فعالیت سایر نهادها را پشتیبانی می‏نماید. پیشرفت بیمه با توسعه اقتصادی همواره ملازم بوده و با ترمیم وضع اقتصادی یک کشور، افزایش مبادلات، ترقی سطح زندگی و توسعه سرمایه‏گذاری موجب پیشرفت و نیز با بهبود وضع معیشت افراد، به حفظ ثروت ملی و تشکیل پس اندازهای بزرگ کمک می‏نماید (کریمی، 1392: 184).

به‏رغم این‏ها، جامعه‏شناسی اقتصادی و توسعه در ایران از ورود به این عرصه پژوهشی بِکر غافل مانده است. در صورتی که از جامعه‏شناسان اقتصادی و توسعه سوال شود کدام عوامل جامعه‏شناختی در تعیین کم و کیف تاب‏آ‏وری اقتصادی دخیل‏ هستند پاسخی صریح دریافت نمی‏شود. این پژوهش تلاشی برای باز کردن جایگاهی برای جامعه‏شناسی در این عرصه بکر پژوهشی است.

انتظار می‏رود جامعه‏شناسی برای مخاطرات عرصه صنعت بیمه حضور مقتدرانه‏ای داشته و در پی‏توصیف و تبیین آن راهکارهای موثری ارایه دهد. برخی مخاطرات مرتبط با صندوق‏های بیمه‏ای گونه‏های متعددی دارند که از جامعه‏شناسی انتظار می‏رود در توصیف و تبیین آن ورود کند:

مخاطرات ناشی از تحولات جمعیتی (اجرای قوانین بازنشستگی زودرس بدون ارفاق (كارگری و كارمندی و بویژه زنان) / جنگ و اثرات آن در افزایش مستمری‏های از كارافتادگی كلی و بازماندگان بویژه نیروهای مسلح / طرح دوركاری، طرح نیمه وقت بانوان، افزایش مرخصی زایمان و ... / اشتغال نیروهای مجاز و غیر مجاز خارجی)

روند سالمندی جمعیت در ایران نیز رو به فزونی است و خود همین عامل، زمینه مساعدی برای تعویق تعهدات صندوق‏های بیمه‏ای به‏حساب می‏آید. مخاطره مذکور در سطح خرد نیز مشاهده خواهد شد. از آنجایی که طبق برآوردها در افق 1404 پنج نسل در کنار هم زندگی خواهند کرد با این مشخصه که دو نسل کار کرده و به‏همین سبب حق بیمه پرداخت خواهند کرد اما، سه نسل باقیمانده بدون پرداخت از حق بیمه بهره خواهند برد و به این ترتیب هزینه 5 نسل با دریافت حق بیمه از 2 نسل تأمین خواهد شد. افزایش نسبت وابستگی در سطح خانوار به شکل اساسی‏تری در صندوق‏های بیمه‏ای نیز موجب بروز مشکلات در تعدیل درآمد-هزینه خواهد شد.

مخاطرات ناشی از فرایندهای اقتصادی (ورشکستگی کارگاه‏های تولیدی بر اثر ضعف تکنولوژی یا تغییر ذائقه مصرف‏کنندگان/ عدم ‏حمایت‏های مالی دولت‏ها از تولیدات داخلی، و...) (منبع: مرکز پژوهش‏های مجلس اسلامی ایران، تصویری از وضعیت اقتصادی کشور، 1399).

مخاطرات ناشی از فراگردهای قانونی (اتخاذ تصمیمات مغایر با اصول و قواعد بیمه‏ای در مجلس از طریق وضع قوانین بدون تامین بار مالی بین النسلی/ اتخاذ تصمیمات مغایر با اصول و قواعد بیمه‏ای از طریق محاكم و مراجع قضایی و بویژه شعب و هیات عمومی دیوان عدالت اداری بدون توجه به تبعات مالی و اجرایی آن/ اتخاذ تصمیمات مغایر با اصول و قواعد بیمه‏ای از طریق بخش‏های فراقوه‏ای نظیر شورایعالی انقلاب فرهنگی، شورایعالی امنیت ملی، صدا و سیما و ... / سرزیرهای حمایتی و تحمیل قوانین بدون تامین بار مالی و یا با تعیین بار مالی بدون پشتوانه)

مخاطرات ناشی از جریانهای اجتماعی و فرهنگی (کاهش میل به كار و تلاش، كارآفرینی و اشتغال/ فقدان سطح مطلوب دانش و آگاهی‏های بیمه‏ای/ فساد زنجیره‏ای و سیستماتیك در سازمان‏ها و صندوق‏های بیمه‏گر اجتماعی و تقلیل اعتماد عمومی / عدم فرهنگ‏سازی بیمه‏ای و آشنا‏سازی مردم و مخاطبان و ذینفعان بیمه‏ای به حقوق واقعی)

مخاطرات ناشی از کلان‏تصمیات برنامه و بودجه (عدم اختصاص منابع حاصل از خصوصی‏سازی برای تقویت نظام تامین اجتماعی/ عدم پیش‏بینی متناسب و مكفی اعتبارات در بودجه و پیش بینی منابع بدون پشتیبان/ عدم تادیه مطالبات بیمه‏ای جاری بیمه‏گران اجتماعی توسط دولت/ واگذاری سهام و مالكیت‏های زیان‏ده و حتی طرح‏های مساله‏دار نیازمند تزریق منابع بعنوان تادیه بدهی دولت، و...)

مخاطرات ناشی از تحولات سیاسی و مدیریتی (استفاده ابزاری از خدمات اجتماعی با رویكردهای توده ستایانه/ به گروگان گرفتن مدیران آینده با ایجاد توقعات و انتظارات بیمه‏ای و حمایتی فاقد منبع و مغایر با اصول و قواعد بیمه‏ای بدون تامین بار مالی بین النسلی/ تصمیمات موسمی در حوزه قوانین و مقررات بویژه در مقاطع پیش از انتخابات)

مخاطرات ناشی از فرایندهای درون‏سازمانی (انتصاب افراد ناآشنا به امور بیمه‏ای، حمایتی و غیره در پستهای تصمیم‏سازی، تصمیم‏گیری و اجرایی/ كوته‏نگری و عدم اعمال آینده‏نگری و یا عدم رعایت صرفه و صلاح ذینفعان واقعی/ عدم انجام محاسبات آكچواری بطور كلی و در مواقع تصمیم‏گیری برای برقراری و تعمیم پوشش‏های بیمه‏ای و پذیرش بیمه‏شدگان جدید/ قدمت قوانین و مقررات و ساز و كارهای اجرایی و عدم بروز رسانی آنها/ عدم سودآوری و بازدهی مناسب و مكفی اندوخته‏ها و ذخایر سازمان‏ها و صندوق‏های بیمه‏گر اجتماعی/ عدم تفكیك و تمایز بین سازمان‏های بیمه‏گر اجتماعی از منظر مالكیت (بیت المال یا حق الناس) در مراجع قانونگذاری و اجرایی و محاكم قضائی) (منبع: مرکز پژوهش‏های مجلس اسلامی ایران، تصویری از وضعیت اقتصادی کشور، 1399).

تاب‏آوری اقتصادی از چند زوایه به انحاء گوناگون دسته‏بندی شده است. در اینجا صرفا بر بعد «نوع مداخله» صندوق‏ها در هنگام خطرات احتمالی تأکید می‏شود که به دو گونه «ایستا» و «پویا» تقسیم می‏شود:

گونه ایستا: به‏معنای توان صندوق بیمه‏ای برای «تداوم انجام نقش و کارکرد در سطح فعلی در گذر زمان» بخصوص در هنگام بروز شوک‏های تک یا چند گونه است. بدین معنا یک صندوق بیمه‏ای زمانی تاب‏آور است که بتواند تکانه‏های موقت یا دائم را جذب کرده و بدون اینکه ثبات خود را از دست بدهد و با شرایط به سرعت در حال تغییر سازگار شود.

گونه پویا: در وهله اول به قابلیت صندوق بیمه‏ای برای بازگشت به وضعیت کارکردی [مطلوب یا نامطلوب] پیش از بروز شوک و در وهله بعدی به ارتقاء وضعیت کارکردی به وضعیت مطلوب «با صرف کمترین هزینه و زمان» است. این نوع خاص به توانایی صندوق بیمه‏ای برای واکنش هوشمند، فعال، سریع و به‏هنگام در برابر مخاطرات و اختلال‏های داخلی و خارجی اشاره می‏کند (محمدی و همکاران، 1396: 98).

با توجه به مبانی فوق دغدغه‏های پژوهشی متفاوت در بررسی تاب‏آوری اقتصادی مسأله‏ساز است:

کم و کیف تاب‏آوری اقتصادی صندوق‏های بیمه‏ای؟

زمینه‏ها، عوامل یا علل تاب‏آوری اقتصادی صندوق‏های بیمه‏ای؟

هدف این پژوهش توصیف »کم و کیف» و «روند» تاب‏آوری اقتصادی صندوق‏های بیمه‏ای تحت پوشش وزارت تعاون، کار و رفاه اقتصادی است. به عبارتی شناسایی فضای مفهومی «تاب‏آوری اقتصادی» صندوق‏های بازنشستگی و شناسایی علل و زمینه‏های «تاب‏آوری اقتصادی» صندوق‏های بازنشستگی مقصود پژوهش حاضر است.

پرسش‏های توصیفی: آن دسته از مجهولات که در خصوص کم و کیف تاب‏آوری و همبسته‏های آن هستند و نیاز به سنجش و اندازه‏گیری دارند. این پرسش‏ها عبارتند از:

اصلی 1: شاخص‏های جامعه‏شناختی تاب‏آوری اقتصادی کدام‏اند؟ جایگاه آنها در میان شاخص‏های غیر جامعه‏شناختی چیست؟

اصلی 2: صندوق‏های بیمه‏ای مشمول مدیریت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تا چه اندازه از تاب‏آوری اقتصادی برخوردارند؟ 

اصلی 3: روند (رو به استحکام یا رو به تضعیف) تاب‏آوری صندوق‏های بیمه‏ای مشمول مدیریت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی چگونه است؟

 

2-       ادبیات

ابتدا مفهوم تاب‏آوری در حالت کلی اعم از اقتصادی و سایر حوزه‏های علمی مورد بررسی قرار گرفته و سپس مولفه‏ها و شاخص‏های آن پرداخته می‏شود. پیچیدگی مفهوم تاب‏آوری به حدی عمیق است که ارزیابی و سنجش آن را مشکل کرده است. به همین دلیل است که در حال حاضر هیچ تعریف مورد اجماعی در خصوص تاب‏آوری وجود ندارد. نتیجه اینکه این عدم اجماع باعث شکل‏گیری ابهام و در نتیجه باعث تنوع زیاد در شاخص‏سازی و رتبه‏بندی آن شده است. به همین خاطر علیرغم اینکه تعاریف متعدد و متنوعی از تاب‏آوری بیان شده است، اما به دلیل کاربرد گسترده در علوم مختلف، هنوز تعریف جامعی از تاب‏آوری ارائه نشده است (محمدی و همکاران، 1396: 92).

تاب‏آوری⁴ به معنای توانایی بازیابی، بهبود سریع، تغییر، شناوری، کشسانی و همچنین خاصیت فنری و ارتجاعی آمده است. این واژه را قابلیت ارتجاع، فنریت، جهندگی، کشسانی، برگشت‏پذیری، بهبود پذیری، انعطاف‏پذیری وترمیم‏پذیری نیز بیان کرده‏اند.

هالینگ (1995) اولین کسی بود که تاب‏آوری را در بوم‏شناسی تعریف کرد: «توانایی سیستم‏ها در جذب تغییرات و ایستادگی در مقابل آنها». وی همچنین به «ظرفیت بافر⁵» اشاره کرده و تاب‏آوری را براساس اندازه شوکی که جذب می‏شود، اندازه‏گیری کرد (Holling, 1995: 50). پیم⁶ (1991) تعریف بوم‏شناختی دیگری ارائه داد و تاب‏آوری را بر حسب سرعت بازگشت سیستم به تعادل تعریف کرد (به نقل از میرجلیلی و بزرگی، 1397: 19). آدگر⁷ (2005) یکی از اولین کسانی بود که تا حدی تعریف تاب‏آوری بوم‏شناختی را به جوامع انسانی گسترش داد. «وی تاب‏آوری اجتماعی را به سرمایه اجتماعی مرتبط کرد و آن را بر حسب عوامل اقتصادی (مانند استقلال منابع)، نهادها (مانند حقوق مالکیت) و مسائل جمعیتی (مانند مهاجرت) اندازه‏گیری کرد» (Adger, 2005: 82)

یکی از حوزه‏های دیگری که تاب‏آوری به عنوان شاخصه‏ای مهم در آن مورد توجه قرار گرفته، روانشناسی است. توانایی افراد در تطبیق مناسب با شرایط تنش‏زا و دشواری‏ها، تاب‏آوری روانشناختی گفته می‏شود.

در سال‏های اخیر تعاریف به نسبت دقیق‏تری از تاب‏آوری در اقتصاد ارائه شده است. از نظر روس⁸ (2009) تاب‏آوری در اقتصاد می‏تواند به دو صورت ایستا و پویا تعریف شود. تاب‏آوری اقتصادی ایستا⁹ توانایی یک سیستم در حفظ وظیفه‏اش (مانند تداوم تولید) هنگام بروز شوک است. این تعریف با مسئله بنیادی اقتصاد، یعنی تخصیص کارای منابع همتراز است که هنگام وقوع فجایع تشدید می‏شود. دلیل اینکه به عنوان ایستا تعریف می‏شود، این است که می‏تواند بدون تعمیر و بازسازی که نه فقط سطح جاری فعالیت اقتصادی را تحت تاثیر قرار می‏دهد، بلکه اینکه می‏تواند مسیر زمانی آینده آن را نیز تحت تاثیر قرار دهد به دست آید. یک تعریف عمومی‏تر که ملاحظات پویا را در برمی‏گیرد و می‏تواندتاب‏آوری اقتصادی پویا نامیده شود، «سرعتی است که یک سیستم از یک شوک شدید بهبود پیدا می‏کند تا حالت مطلوبش را به دست آورد» (غیاثوند و عبدالشاه، 174:1394).

در مقایسه با تعاریف گفته شده، به نظر می‏رسد این تعریف از جامعیت بهتری برخوردار باشد: توانایی جذب اثرات یک رویداد مخرب، به حداقل رساندن اثرات نامطلوب، پاسخ مؤثر پس از رویداد، حفظ و یا بازیابی عملکرد، و سازگاری به صورتی که با یادگیری برای مقابله با اثرات نامطلوب آینده آماده می‏شود. این تعریف قابلیت تاب‏آوری را به صورت نظام‏مند بیان می‏کند و منعکس‏کننده فرآیندهای پویا بوده و به توسعه و حفظ این توانایی کمک می‏کند.

مفاهیم ایستا و پویا تقریباً به چهار دسته زمانی تقسیم می‏شوند: 1- مرحله تأثیرپذیری )جذب، مقابله، مقاومت، حفظ(؛
2- مرحله پاسخ) پاسخ(؛ 3- مرحله بهبودی) بازیابی، بازگشت(؛ 4- آماده شدن برای تغییر حال و آینده )انطباق عملکرد( (Rose, 2013: 116).

با توجه به مطالعات برنو و همکاران (2003)، کارپنتر و همکاران (2001)، مارتین (2012) و بریستو و هیلی (2013) می‏توان گفت که یک اقتصاد تاب‏آور نیازمند دو چیز است:

1- مقابله با اثرات منفی تکانه‏ها) اختلالات ( اقتصادی؛ 2- انطباق با شرایط اقتصادی بعد از بروز تکانه‏ها.

 

تکانه‏ها و اختلال‏ها می‏توانند منشأ اقتصادی یا غیراقتصادی داشته باشند. ولی به هرحال اثرات قابل ملاحظه‏ای بر اقتصاد دارند. دسته‏بندی‏های مختلفی از این تکانه‏ها ارائه شده است. زمان و واسیلی¹⁰ (2014) شوک‏ها را به شوک‏های خارجی و داخلی تقسیم می‏کنند. بحران‏های مالی و اقتصادی بین‏المللی، منازعات نظامی و بحران‏های زیست‏محیطی از جمله شوک‏های خارجی هستند (Zaman & Vasile, 2014: 33).

از دیدگاه ابونوری و لاجوردی(1395) چهار نوع شوک‏های برونزای خارجی عبارتند از بلایای طبیعی؛ حملات تروریستی و سایبری؛ شوک‏های تجاری )مالی و اقتصادی( و نوسانات مثبت و منفی قیمت نفت. این تکانه‏ها منحصربه فرد نبوده و در تجربه جهانی، کشورها چندین تکانه را به طور همزمان تجربه کرده اند. همه این تکانه‏ها مسیر رشد قبلی یک اقتصاد را تغییر نمی‏دهند. زمانی که یک تکانه رخ می‏دهد و باعث تخریب اقتصاد و آسیب نمی‏شود و اقتصاد اثری از آن تکانه دریافت نمی‏کند این اقتصاد مستحکم است؛ اما وقتی اقتصاد تحت تأثیر اثرات منفی تکانه قرار گرفت و حداقل به همان مسیر قبلی خود بازگردد اقتصاد تاب‏آور است؛ و اگر نتواند به مسیر قبلی خود برگردد اقتصاد دارای آسیب‏پذیری است (ابونوری و لاجوری، 1395: 19).

تاب‏آوری اقتصادی در سه سطح کلان (کل اقتصاد و تعامل بازارها و تمامی افراد)، سطح میانی (صنایع وبازارهای منفرد ) و سطح خرد (اشخاص و فعالیت‏های اقتصادی) و در دو دسته تاب‏آوری ذاتی و تطبیقی آمده است. تاب‏آوری ذاتی به معنای توان جایگزینی نهاده‏های دیگر با نهاده‏هایی که در اثر تکانه دچار مشکل شده‏اند و تاب‏آوری تطبیقی به معنای استفاده از روش‏های جدید تولید اقتصادی یا ایجاد قراردادهای جدید (طرف‏های قرارداد جدید اعم از عرضه‏کنندگان و تقاضاکنندگان) است که می‏تواند ناشی از ابتکار و تلاش فوق عادی و تقویت بازارها از طریق کامل کردن اطلاعات عوامل اقتصادی دسته‏بندی می‏شود. بر همین مبنا تاب‏آوری ایستا به حفظ کارکرد در هنگام تکانه با استفاده از منابع برجای مانده تعبیر می‏شود و استفاده کارا از منابع برای بهبود و بازیابی بعد از تکانه و البته با تاکید بر ظرفیت بازسازی تاب‏آوری پویا تعریف می‏شود. در منبع دیگری تاب‏آوری ایستا عبارت است از توان یا ظرفیت اقتصاد برای جذب یا منعطف شدن در برابر خطر. در حالی که تاب‏آوری پویا توان اقتصاد برای بهبود پایدار از تکانه‏ها در طی زمان است (محمدی و همکاران، 1396: 13).

بریگاگلیو و همکاران¹¹ (2006)، تاب‏آوری اقتصادی را توان سیاست‏ساخته یک اقتصاد برای بهبود یا انطباق با آثار تکانه‏های اقتصادی می‏داند .این توانایی سه جنبه دارد: توانایی اقتصاد در اجتناب از تکانه‏ها، توانایی اقتصاد در تحمل اثر تکانه‏ها، توانایی اقتصاد در بازیابی سریع از تکانه‏های اقتصادی تخریب کننده خارجی (Briguglio, 2006: 16).

تاب‏آوری اقتصادی برای کاهش میزان احتمال شکست )زیان اقتصادی(، کاهش پیامدهای منفی تکانه‏ها و کاهش زمان بازیابی (بهبود اثرات) می‏باشد. از نظر بریگوگلیو و همکاران (2009) تاب‏آوری مجموعه اقدامات سیاست‏گذاران و بازیگران اقتصادی است که یک کشور را قادر می‏سازد در برابر اثرات منفی شوک‏ها، مقاومت کرده و بازیابی گردد و باعث می‏شود کشور بتواند از شوک‏های مثبت بهترین استفاده را ببرد (Briguglio, 2009: 37).

تاب‏آوری اقتصادی به توانایی اقتصاد در ایستادگی دربرابر تکانه‏ها و بازگشت به مسیر اولیه خود اشاره دارد که البته این توانایی به سطح آسیب‏پذیری اقتصاد نیز بستگی دارد. تاب‏آوری اقتصادی به معنی شناسایی راهها و رفتارهایی است که استفاده از آنها باعث افزایش ظرفیت مقابله با شوک‏های خارجی منفی یا اثرات منفی می‏شود . از منظر دیگر تاب‏آوری به دنبال کاهش احتمال شکست یا کاهش زیان‏های ریسک‏های اقتصادی قبل و بعد از وقوع تکانه‏ها می‏باشد.

شبیه به تعریف بریگاگلیو (2006) که تاب‏آوری اقتصادی را ظرفیت یک کشور برای بهبود یافتن از یک شوک و یا مقاومت در برابر تأثیر آن تعریف کرده است، بورمن و همکاران (2013) تاب‏آوری اقتصادی را علاوه براین تعریف، ظرفیت برکشت به موقعیت قبل از تکانه نیز می‏دانند. اما دوال و همکاران (2013) با توجه به سطح تولید بالقوه اقتصاد، تاب‏آوری اقتصادی را به عنوان قابلیت حفظ ستانده نزدیک به سطح بالقوه پس از شوک تعریف کرده‏اند (Briguglio, 2013: 20).

 

جدول 1- انواع روش‏های دسته‏بندی تعاریف تاب‏آوری اقتصادی

ویژگی	نگاه اول-  نگاه ایستا، پروژه‏ای	نگاه دوم-  نگاه پویا، فرایندی
تقابل بودن در برابر شدن	توانا داشتن	در مقابل انجام فرآیند کسب توانایی
تقابل مقاومت با سازگاری	مقاومت در برابر اثرات	تاب‏آوری به معنای سازگاری با اثرات اختلال
خط سیر	جامعه یا تاب‏آور است یا نیست؟ )صفر و یکی دیدن(	بعد از اختلال می‏تواند کارکرد قبلی خود را بیابد یا بهتر از قبل باشد.
پیش‏بینی‏پذیری	پیش‏بینی میزان حفظ کارکرد بعد از وقوع بحران	نمی‏توان پیش‏بینی کرد چون فقط بعدا ز وقوع بحران می‏توان گفت جامعه تاب‏آور است یا نه؟
ماهیت موقتی تاب‏آوری	تاب‏آوری ویژگی ناگهانی و فقط بعد از بحران پدیدار می‏شود	می‏توان از طریق برنامه‏ریزی و سیاستگذاری تاب‏آوری را ارتقا داد.

منبع (میرجلیلی و بزرگی، 1397: 72).

بریگوگلو و همکاران (2011) یک شاخص آسیب‏پذیری اقتصادی تعدیل شده برای تاب‏آوری به مفهوم تاب‏آوری مرتبط کردند. آنها مطرح کردند که شاخص ساده تاب‏آوری، سرانه GDP است، زیرا این متغیر توانایی کشور جهت مقابله با آسیب‏پذیری را در برمی‏گیرد. فرض اصلی در ساخت شاخص تاب‏آوری مطالعات بریگوگلیو و همکارانش این است که تاب‏آوری (عناصر جذب کننده شوک و اقدام مقابل شوک) در یک اقتصاد می‏تواند در حوزه‏های زیر وجود داشته باشد: (Briguglio, 2011: 78).

الف) ثبات اقتصاد کلان: در توصیف محیط اقتصاد کلان بر پنج شاخص نرخ تورم، نرخ ارز، نرخ بهره، وضعیت مالی دولت و وضعیت تراز پرداخت‏ها تاکید می‏شود.

ب) کارایی بازارها:‏گر در زمان عدم تعادل، بازار به سرعت به شرایط تعادلی بازگردد، می‏تواند آثار شوک را راحت‏تر در خود هضم کند و تعدیل‏های لازم در بخش‏های مختلف اقتصاد رخ خواهد داد؛ ولی اگر عدم تعادل در بازار به ویژه در شرایط شوک اقتصادی پا برجا باشد، منابع به شکل بهینه در اقتصاد تخصیص نیافته و در نتیجه هزینه‏هایی را بر رفاه جامعه تحمیل می‏کند. بنابراین، کارایی بازارها، پیامد پر اهمیتی به تاب‏آوری اقتصادی از نوع «جذب شوک» دارد.

ج) حکمرانی مطلوب: حکمرانی مطلوب عبارت است از: نظامی از ارزش‏ها، سیاست‏ها و نهادها که به وسیله آن جامعه، اقتصاد، سیاست و مسائل اجتماعی خود را با تعامل دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی مدیریت می‏کند. حکمرانی مطلوب شامل فرآیندهایی است که به واسطه آنها شهروندان، گروه‏ها و نهادهای مدنی، منافع خود را دنبال و حقوق قانونی‏شان را اجرا می‏کنند. بریگوگلیو (2014) برای سنجش حکمرانی مطلوب برای شاخص تاب‏آوری از بخش «نظام حقوقی و حقوق مالکیت¹²» و «شاخص جهانی آزادی اقتصادی¹³» استفاده کرد.

د) توسعه اجتماعی: یکی دیگر از اجزای تاب‏آوری اقتصادی، توسعه اجتماعی است. این شاخص نشان می‏دهد که روابط اجتماعی در جامعه تا چه حد توسعه یافته است و سبب می‏شود نهادهای اقتصادی بدون هراس از ناهنجاری‏های اجتماعی، قادر به انجام موثر امور اقتصادی باشند. توسعه اجتماعی با مفهوم همبستگی اجتماعی، کاملا مرتبط است، ولی به دلیل ماهیت عمدتا کمی این متغیر از سویی و کمبود داده‏ها از سوی دیگر، این شاخص قابل اندازه‏گیری نیست. در این مورد از متغیرهای مربوط به درآمد آن، نسبتی از مردم که در فقر زندگی می‏کنند، نرخ بیکاری بلند مدت که نشان‏دهنده میزان نیروی کار کم مهارت و بدون امید به اشتغال است و بخشی از جمعیت یک کشور که کم‏سواد یا بی‏سواد هستند، استفاده کرد. بریگوگلیو در شاخص خود از آموزش (میانگین سال‏های تحصیل و سال‏های انتظاری تحصیل) و سلامت (امید به زندگی) که در ساختار شاخص توسعه انسانی سازمان ملل (HID) مورد استفاده قرار گرفته، بهره می‏برد (Briguglio, 2014: 66).

 

نظام رفاه و تأمین اجتماعی

نقش اساسی و تعیین‏کننده ‏حمایت‏های تأمین اجتماعی در هر جامعه، فارغ از ساختار یا نحوه شکل‏گیری نظام اقتصادی یا اجتماعی آن، در مرحله نخست، به‏کارگیری تمهیدات لازم برای پشتیبانی و حمایت از یکایک افراد جامعه است که در صورت بروز هرگونه مخاطرات و تنگناهای اجتماعی و اقتصادی، نیازمند کمک و مساعدت‏های مادی و معنوی‏اند. از سوی دیگر، کمیت و کیفیت معضلات و چالش‏های اقتصادی و اجتماعی، علل و اسباب بروز آنها و نهایتا تمهیدات و راهبردهایی که بتوان با کمک آنها تبعات پدیده‏های منفی مزبور را به میزان قابل توجهی تعدیل یا حتی در ساختار نظام سیاسی، اجتماعی و اقتصادی هر کشور دارد. بدین جهت، نظام تأمین اجتماعی، به دلیل ارتباط تنگاتنگ ساختاری با چارچوب‏های سیاسی، اجتماع و اقتصادی جامعه، موظف به 

رعایت اصول، موازین و معیارهای مربوط به صورت عام یا خاص است (پناهی، 1397: 2).

برنامه‏های تأمین اجتماعی در اصل از دل ضرورت اجتناب ناپذیر تحول و توسعه انسانی و لزوم تأمین امنیت انسانی بیرون آمده اند. تأمین اجتماعی، در واقع از دو کلمه «تأمین و اجتماع» تشکیل شده است. کلمه «تأمین»، به مفهوم حمایت در مقابل مخاطرات و ریسكهای تعریف شده می‏باشد و در واقع هر دو وجه امنیت انسانی را در دل خود گنجانده است. یعنی هم ایمنی در برابر تهدیدات مزمنی چون سالمندی و بیماری است و هم محفوظ بودن در برابر آشوب‏ها و آشفتگی‏های ناگهانی و مخاطره آمیز مانند حوادث، از کارافتادگی و مرگ را در بر می گیرد. کلمه «اجتماعی» نیز رابطه آن را با جامعه از ابعاد سنتی، تاریخی و جغرافیایی نشان می‏دهد. هر چند تعاریف مختلفی را میتوان برای تأمین اجتماعی بیان نمود، لیکن مفهوم اصلی آن بدین معنا است که در مواردی که معضالتی در تحصیل و کسب درآمد افراد جامعه به عللی از جمله، بیماری، ازکارافتادگی، سالمندی و... پدید آید، در آن صورت حمایت افراد از منظر تأمین یا جبران درآمد آنان، به عهده نهاد تأمین اجتماعی به عنوان یکی از ارکان رفاه می‏باشد(ویژه و کتابی‏رودی، 1396: 10).

براساس قوانین و مقررات بیمه‏ای کشور و اصول مربوط به فعالیت تولیدی در عرصه فعالیت‏های اقتصادی، مأموریت صنعت بیمه کشور عبارت است از تولید و عرضه اطمینان برای چرخه فعالیت‏های اقتصادی در بخش‏های کشاورزی، صنعتی و خدماتی کشور و جریان زندگی آحاد مردم با حداکثر کیفیت و قیمت متناسب با آن به صورتی همه جانبه، مکفی و پایدار (کریمی، 1392: 198). در حال حاضر، چندین صندوق بیمه‏ای اصلی در کشور وجود دارد که بیشترین پوشش جمعیتی را دارا می‏باشند. البته علاوه بر این صندوق‏ها، صندوق‏های بیمه‏ای دیگری نیز در کشور فعال می‏باشند که جمعیت تحت پوشش آنان، کارکنان و خانواده‏های آنان بوده و میزان تعهدات و مشارکت کارکنان و سازمان در پرداخت حق بیمه و هزینه‏های درمانی با صندوق‏های اصلی متفاوت است. نمونه آن کارکنان بانک‏ها، شهرداری، کارکنان هواپیمایی، صدا و سیما و ... می‏باشد.

 

جدول 2- مشخصات کلی سازمان‏ها و صندوق‏های بیمه اجتماعی (بازنشستگی) – سازمان‏ها و صندوق‏های اصلی

عنوان سازمان / صندوق	تعداد بیمه شده اصلی (فعال)	تعداد مستمری‏بگیر اصلی (1395)	کل جمعیت زیر پوشش
سازمان تامین اجتماعی	13.344.500	2.791.8000	16.136.300
صندوق بازنشستگی کشوری	1.115.000	1.237.900	2.387.900
صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر	660.000	22.700	682.700
سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح	580.000	647.700	1.227.700
صندوق‏های اختصاصی دستگاه‏ها (16 صندوق دیگر)	377.500	309.700	687.200
جمع کل سازمان‏ها/ صندوق‏ها	16.112.000	5.009.800	21.121.800

منبع؛ (حیدری، 1395: 26)، دوازدهمین کنفرانس توسعه منابع انسانی ”میزگرد بازنشستگی در ایران” ).

 

-       صندوق‏های بازنشستگی کشور: یکی از اهدافی که در نظام بازنستگی یک کشور دنبال می‏شود، حفظ پایداری مالی صندوق‏های بازنستگی است. مدیریت دارایی‏ها در این صندوق‏ها باید به گونه‏ای باشد که بتوانند تعهدات جاری و آتی خود را بدون نیاز به منبع درآمدی دیگری برآورده سازند.

-       صندوق تامین اجتماعی: صندوق تامین اجتماعی، کارگران و کارمندان مشمول قانون کار و مشمولین دستگاه‏های اجرایی را در صورت اجباری و همچنین اشخاص خویش فرما و صاحبان مشاغل آزاد را از طریق قرار دادهای مخصوص، به صورت اختیاری تحت پوشش دارد.

-       صندوق سازمان تامین اجتماعی نیرو‏های مسلح : شامل نظامیان پلیس و دیگر گروه‏های وابسته را تحت پوشش می‏باشد.

-       صندوق بیمه‏های اجتماعی کشاورزان، روستائیان و عشایر: این صندوق، اشخاص ساکن در روستاها، عشایر و همچنین ساکنین شهرهای کم جمعیت را به طور اختیاری تحت پوشش می‏گیرد.

-       صندوق‏های خاص: در حال حاضر حدود 15 صندوق در کشور مشغول به فعالیت هستند که کارکنان دستگاه‏های اجرایی و دارای مقررات خاص را تحت پوشش قرار داده‏اند مانند صندوق صدا و سیما، صندوق شرکت نفت، صندوق شهرداری و… (صالح‏آبادی و همکاران، 1395: 13).

 

جایگاه نظام تأمین اجتماعی در تاب‏آوری اقتصادی:

نظام تأمین اجتماعی کشور بعنوان یکی از مهم‏ترین و اثرگذارترین اهرم‏های اقتصادی کشور، جایگاه ویژه‏ای را در تحقق تاب‏آوری اقتصادی دارد و باید مقاوم‏سازی این بخش از حساسیت بالایی نسبت به سایر بخش‏های اقتصادی برخوردار باشد و باید ساختار این سازمان متناسب با الگوی اقتصاد مقاومتی اصلاح شود. نظام تأمین اجتماعی در تاب‏آوری اقتصادی می‏تواند شامل موارد زیر باشد: 

1-       احیای مدیریت و روحیه جهادی در نظام تأمین اجتماعی

2-       خصوصی‏سازی و بهسازی نظام تأمین اجتماعی دولتی

3-       مقاوم‏سازی و بومی‏سازی فناوری اطلاعات در نظام تأمین اجتماعی

4-       بالا بردن سطح کیفی و توانمندی نیروی انسانی در نظام تأمین اجتماعی

5-       تناسب سطح کمی نیروی انسانی در نظام تأمین اجتماعی به منظور مدیریت هزینه‏ها

6-       فعالیت پژوهش و توسعه (R&D) در راستای مقاوم‏سازی نظام تأمین اجتماعی

7-       وجود سازوکارهای اطمینان بخشی به بیمه‏گذاران در نظام تأمین اجتماعی در جهت صیانت از حق بیمه‏های پرداختی

8-       شفافیت و سلامت نظام تأمین اجتماعی و پایین بودن فساد مالی

9-       بالا بردن سطح کیفی و کمی سرمایه تأمین اجتماعی

10-       وجود چارچوب مناسب مدیریت ریسک و حاکمیت شرکتی در نظام تأمین اجتماعی

11-       وجود فضای سالم رقابتی در شبکه تأمین اجتماعی

12-       اثر بخش بودن آیین نامه‏ها و دستور العمل‏های نظام تأمین اجتماعی(صالح‏آبادی و همکاران، 1395: 6).

 

پیشینه مطالعاتی پژوهش

دلفراز و همکاران (1400) پژوهشی با عنوان ارایه الگوی توسعه فرهنگ بیمه‏های زندگی در ایران با رویکرد گرندد تئوری انجام داده‏اند. روش تحقیق از نوع کیفی می باشد. جامعه مورد پژوهش شامل کلیه خبرگان و اساتید دانشگاهی و مدیران شرکت‏های بیمه می‏باشند. از آنجائیکه گرندد تئوری به دنبال نظریه جهانی یا کلی نیست و ادعای تعمیم نظریه را ندارد از این رو از نمونه‏گیری به شیوه کمی استفاده نشده است. بلکه نمونه‏گیری قضاوتی (نظری) برگزیده شده است. البته در گام نخست تعداد 25 نفر مشخص شده اند. لیکن در طول اجرای مصاحبه‏ها در تعداد 17 نفر به اشباع نظری رسید که از ادامه انجام مصاحبه خودداری و جمعبندی نهایی صورت پذیرفت. نتایج حاصل از ارائه مدل کیفی نهایی نشان می دهد شرایط علی موثر بر مدل شامل: اعتماد / شیوه مدیریت /رهبری/ سیاستگذاری/ شبکه خبرگان می باشند.و مهمترین راهبردهای بهبود فرهنگ بیمه شامل: بازاریابی/ ارتباط نظامند با ذینفعان / تبلیغات / آگاهی بخشی.در نهایت پیامدها حاصل بکارگیری الگوی احصاء شده عبارتند از: طراحی و ارائه الگوی توسعه فرهنگ بیمه زندگی در ایران که منحر به (تقویت سهم بیمه زندگی در سبد بیمه‏ها در کشور/ تسهیم دانش بین افراد جامعه بیمه‏ای کشور / افزایش سرعت تصمیم‏گیری/ خدمات مطلوب‏تر به بیمه شوندگان بیمه زندگی/ بهبود عملکرد شرکت‏های بیمه‏ای) می شود. مهدیار اسماعیلی، محمد رضا ؛ صالحی کمرودی، محسن (1400) پژوهشی باعنوان بررسی تاب‏آوری اقتصادی بخش کشاورزی ایران انجام داده‏اند. برای ساخت شاخص ترکیبی تاب‏آوری اقتصادی بخش کشاورزی از روش‏های تاپسیس، تاکسونومی معمولی، تاکسونومی وزنی و میانگین وزنی استفاده شد و نتایج آن‏ها با ضریب تغییرات، ضریب همبستگی و شاخص اسپیرمن-شانون مقایسه گردید. بر اساس نتایج، تاب‏آوری اقتصادی بخش کشاورزی در دوره مورد مطالعه کاهش یافته است و شاخص بی‏ثباتی درآمد بخش کشاورزی، تمرکز صادرات، کنترل فساد و تمرکز بازارهای صادراتی بیشترین اهمیت را در تعیین تاب‏آوری اقتصادی این بخش دارد. بدلی‏وند؛ مجید و همکاران (1400) پژوهشی با عنوان بررسی عملکرد سازمان تامین اجتماعی در تحقق عدالت اجتماعی انجام داده‏اند . روش تحقیق از نوع پیمایش و جامعه آماری کلیه بیمه شدگان اداره کل تامین اجتماعی غرب تهران بزرگ می باشد که یک نمونه 385 نفری با استفاده از فرمول کوکران تعیین و به شیوه نمونه‏گیری خوشه‏ای و تصادفی ساده انتخاب شدند. که اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از نرم افزارspss بر مبنای میزان 12 شاخص خدمات سازمان تامین اجتماعی مورد تحلیل قرار گرفته‏اند. مهم‏ترین تعهدات و خدمات سازمان تامین اجتماعی مستمری بازنشستگی، مستمری از کار افتادگی، مستمری بازماندگان، مقرری بیمه بیکاری، غرامت دستمزد ایام بیماری، غرامت دستمزد ایام بارداری، پرداخت هزینه وسایل کمک پزشکی، کمک هزینه ازدواج و کمک هزینه کفن و دفن است. تحلیل داده‏ها نشان می دهد که2/6درصدازپاسخگویان مورد مطالعه، عملکردسازمان تامین اجتماعی را در حد خیلی بد،4/17 درصد از پاسخگویان درحد بد، 4/34درصدازپاسخگویان درحد متوسط، 4/27 درصد در حد خوب و 5/14درصد در حد خیلی خوب می دانند، بنابراین اکثریت پاسخگویان، عملکرد تامین اجتماعی را در حد متوسط می دانند. یافته‏های استنباطی موید این واقعیت است که میزان تأثیر نقش و جایگاه تامین اجتماعی(ارائه خدمات بیمه‏ای و درمانی) بر هر یک از شاخص‏های عدالت اجتماعی به ترتیب عبارت اند از: نظام حمایتی و بازتوزیعی(77/0)، شرایط برابر برای دسترسی به فرصت‏ها و منابع(71/0) و استحقاق و شایستگی(64/0). میرجلیلی؛ سیدحسین و بزرگی؛ روشنک (1397)، پژوهشی با عنوان بررسی شاخص ترکیبی تاب‏آوری اقتصادی ایران طی سال‏های 1384-1394 انجام داده‏اند. بدین منظور از یک شاخص ترکیبی بومی متشکل از متغیرهای نرخ تورم، نرخ بیکاری، نرخ ارز، نسبت کسری بودجه به تولید ناخالص داخلی، سهم نفت در بودجه، نسبت صادرات غیر نفتی به واردات، نسبت واردات کالاهای واسطه‏ای و اولیه به کل واردات، نسبت بودجه کل کشور به تولید ناخالص داخلی، اقتصاد زیرزمینی، نسبت شاغلان با تحصیلات عالی به کل شاغلان دولت، ضریب جینی، نرخ باسوادی، تعداد بیمه‏شدگان اصلی تأمین اجتماعی، تاب‏آوری اقتصادی مناسب با شرایط اقتصاد ایران محاسبه شده و تفسیر می‏شود. نتایج نشان‏دهنده روند افزایشی شاخص مقاومت اقتصاد ایران با شیب ملایم است. بیشترین میزان شاخص در سال 1393 و کمترین آن در سال 1384 می‏باشد. بررسی ارتباط میان شاخص تاب‏آوری و تولید ناخالص داخلی سرانه، بیانگر وجود رابطه مثبت در دوره مورد بررسی است. میر و همکاران (1393) پژوهشی با عنوان چالش‏ها و راهکارهای صندوق‏های بازنشستگی در ایران (مطالعه موردی صندوق بازنشستگی جهاد کشاورزی) انجام داده‏اند. نتایج این تحقیق گویای آن است که عوامل سیستماتیک و پارامتریک متعددی بر عملکرد صندوق‏ها تاثیر می‏گذارد. نسبت وابستگی سالخوردگان به طور تصاعدی رو به افزایش است. نرخ بالای تورم، تحمیل برخی از هزینه‏های حمایتی به نظام بیمه‏ای، نادیده گرفتن اوصول و محاسبات اکچوئری در تصمیمات و سیاست‏گذاری‏های صندوق‏ها و مداخلات غیرحرفه‏ای دولت، تداوم سیستم بازنشستگی، عدم ایفای تعهدات دولت نسبت به صندوق و در نتیجه مطالبات کلان از دولت، نظام بازنشستگی را در آینده با تهدید فروپاشی مواجه ساخته است. میر (1390) در مقاله‏ای تحت عنوان «نقشه بیمه اجتماعی روستاییان و عشایر در توسعه روستایی ایران»که بر اساس روش تحقیق اسنادی و تحلیل ثانوی تدوین گردیده، درصدد است تا ضمن بررسی اجمالی تاریخچه بیمه تأمین اجتماعی در ایران ضرورت برقراری پوشش‏های بیمه‏ای در جوامع روستایی و عشایر و تاثیر آن در توسعه روستایی و نیز ضرورب تفکیک مبانی سیاست‏های حمایتی، اصول بیمه‏ای و حقوق نا شی از آنها را مورد تأکید و توجه قرار دهد. عملکرد اجرای صندوق از ابتدای شروع به کار در شهریور ماه 1384 تا شهریور ماه 1390، بر اساس آمار موجود به تفکیک استان‏های 30 گانه کشور و نیز به صورت کلی و ملی مورد اشاره قرار گرفته و با روش تحلیل ثانوی اطلاعات و آمادر موجود مورد بررسی و تفسیر موضوعی قرار گرفته و دستاوردها و امتیازات صندوق مذکور در رابطه با توسعه روستایی تشریح گردیده است آثار برقراری پوشش بیمه اجتماعی برای روستاییان و عشایر در ایجاد امنیت اقتصادی و اجتماعی بیشتر در محیط روستا و افزایش مزیت‏های زندگی در مناطق روستایی منجر به آبادانی بیشتر مناطق روستایی، توسعه اشتغال، کاهش مهاجرت گردیده و فرآیند توسعه روستایی تسهیل می گردد.

 

پیشینه‏های خارجی

سانچز و همکاران¹⁴ (2017): در مقاله خود در پی بررسی انواع مختلف سیاست‏های مختلف برای به حداقل رساندن میزان احتمال وقوع و فراوانی بروز بحران‏های مالی، در چارچوب بده بستان بین رشد اقتصادی و شکنندگی اقتصادی است. براساس نتایج این مقاله سیاست‏های بازار تولید و بازار نیروی کار و کیفیت بهتر نهادها، رشد اقتصادی را بهبود می‏بخشد.

روهان و سانچز (2016): رابطه بین سیاستگزاری و حوادثی که منجر به نوسانات شدید رشد )مثبت و منفی( می‏شوند را با استفاده از روش‏های رگرسیون کوانتایل¹⁵ در مورد خصوصیاتی مانند اندازه، مرحله توسعه و باز بودن تجارت و سیاستهای اقتصاد کلان بررسی می‏کند. یافته‏ها برای بسیاری از کشورهای عضو OECD نشان می‏دهد. اول کشورهای با نظارت بانکی قوی‏تر و توسعه بازار سرمایه، کیفیت بهتر حکومتداری، بالاترین سطح خارجی ذخایر و چند ویژگی بازار کار مانند مزایای بیکاری بالاتر و صرف هزینه بیشتر در سیاست‏های بازار کار فعال، شوک‏های رشد منفی کمتری تجربه کرده‏اند. دوم، استفاده بیشتر از ابزارهای کلان اقتصادی به طور کلی با کمترین تکانه‏های مثبت و در نتیجه میانگین کمتری از رشد همراه بوده است )شوک مثبت(.

آنگیون و باتس (2015): با مرور و نقد پژوهش‏های انجام شده گذشته، چارچوبی را پیشنهاد می‏دهندکه برای سنجش آسیب‏پذیری تاب‏آوری 95 کشور در بازه زمانی 2000 تا 2009، را با تعداد 43 متغیر ارائه کردند که در نتیجه کشورها را در چهار دسته بیشتر توسعه‏یافته، توسعه‏یافته متوسط، کمتر توسعه‏یافته و کشورهای جزیره‏ای کوچک دسته‏بندی نمودند.

زمان و واسیلی¹⁶ (2014): این دو محقق پس از ارائه تعریف از تاب‏آوری و آسیب‏پذیری، برمبنای مطالعه بریگاگلیو (2006) با محاسبه شاخص نسبت تاب‏آوری به آسیب‏پذیری، کشورها را به چهار دسته با تاب‏آوری اقتصادی خیلی بالا، متوسط، ضعیف و خیلی ضعیف، تقسیم‏بندی کرده است. بیان می‏کنند که برخی از متخصصان این نظر را دارند که چون شاخص رقابت پذیری اقتصادی بسیاری از شاخص‏های تاب آوری اقتصادی و آسیب‏پذیری را دارد نیازی به این دو شاخص نیست. در مقابل برخی دیگراین نظر را دارند که هر شاخص دارای اهمیت و ارتباط مخصوص به خود است که نیاز به تجزیه و تحلیل جداگانه دارد.

بورمن و همکارن(2013) :این مطالعه در پی شناسایی عواملی است که به کمک آنها بتوان تاب‏آوری اقتصادی کشورهای مورد بررسی را افزایش داد تا بتوانند اثرات شوک‏های خارجی را جذب و نسبت به آنها واکنش بهتری داشته باشند. لذا از نظر بورمن و همکاران، تاب‏آوری یک کشور تابع دولت و حکومت به طور کلی، قدرت نهادها به خصوص نهادهای سیاست‏گذار در زمینه مالی و اقتصادی کشور، سلامت بخش بانکداری و به شکل گسترده‏تر بخش مالی، ساختار اقتصاد شامل مواردی مثل تنوع و وابستگی صادراتی، ارتباط با بازارهای مالی جهانی و عوامل مشابه دیگر، فضای تصمیم‏گیری در هر زمان، به خصوص سیاست‏های پولی، مالی و ذخایر است.

 

3-       روش پژوهش

روش‏ پژوهش برحسب هدف بنیادی و برحسب گردآوری اطلاعات، کیفی - داده بنیاد است. علت اصلی به كارگیری این روش شامل:

-       شناسایی فضای مفهومی «تاب‏آوری اقتصادی» صندوق‏های بازنشستگی

-       احصای وضعیت صندوق‏های بازنشستگی کشور حسب آن فضای مفهومی

-       شناسایی چرایی استقرار صندوق‏های بازنشستگی در آن وضعیت

 

محقق در پژوهش حاضر «تبیین جامعه‏شناختی تاب‏آوری اقتصادی صندوق‏های بیمه‏ای در ایران» تلاش نمود با خبرگان یا مطلعان (صندوق‏های بیمه‏ای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی) که با ابعاد مسئله درگیر بوده‏اند، از طریق مصاحبه دلفی با این مطلعان، در ساختار درونی ارزش‏ها و نگرش‏ها و تجارب زیستی ‏شان در موضوع تحقیق، تعمق و امعان نظر نماید.

 

جامعه‏آماری:

از میان صاحبنظران، پژوهشگران، دست‏اندرکاران و سیاستگذاران صندوق‏های بیمه‏‏ای که حاوی دانش، تجربه زیسته یا نظریه شخصی در مقاطع چهارگانه 8 ساله حکمرانی دولت‏های بعد از انقلاب اسلامی ایران هستند از چند خوشه زیر بدلایل مذکور استفاده شد:

-       خوشه سیاست‏گذاران بدلیل برخورداری از دانش و تجربه به استناد حضور در موقعیت نمایندگی مجلس، مجمع تشخیص مصلحت نظام/ کمسیون اقتصادی دولت/ شورای عالی بیمه

-       خوشه دست‏اندرکاران بدلیل حضور در چالش عملی بیمه به اعتبار مدیریت عامل صندوق‏های بیمه/معاونت اقتصادی وزارت تعاون/ معاونت اقتصادی سازمان تامین اجتماعی/ معاونت بیمه‏ای تامین اجتماعی/ معاونت فنی سازمان بازنشستگی/ معاونت اقتصادی صندوق‏های وزارتخانه‏های حوزه اقتصادی

-       خوشه صاحبنظران و پژوهشگران بدلیل انتشار آثار علمی پژوهشی

 

شیوه نمونه‏گیری در روش کیفی «نمونه‏گیری هدفمند» است به این ترتیب که ابتدا در میان حجم انبوهی از اسناد موجود در خصوص کم و کیف تاب‏آوری اقتصادی بیمه‏ها به اسناد شاخص‏های تاب‏آوری مراجعه شد و سپس به کنشگران غنی از دانش، تجربه زیسته و چالش عملی با تاب‏آوری صندوق‏های بیمه‏ای.

ارزیابی حجم نمونه در پژوهش‏های کیفی مبتنی بر اشباع نظری است. انتخاب مصاحبه‏ها به گونه‏ای است که محقق قصد شناسایی فضای مفهومی «تاب‏آوری اقتصادی» صندوق‏های بازنشستگی دارد. بنابراین، برای یافته‏های مناسب از ابزار مصاحبه عمیق با صاحبنظران و متخصصان صندوق‏های بیمه استفاده شد. محقق با حساسیت‏های نظری و پس زمینه‏های تجارب شخصی، حرفه‏ای، كارشناسی، مشاهداتی و مطالعاتی خود، دست به تعبیر خلاق داده‏ها می‏زند و معناداری قابل فهم آن‏ها را آشکار و بیان می کند. در این پژوهش 12 مصاحبه انجام شد.

در پژوهش حاضر در وهله اول «شناسایی فضای مفهومی تاب‏آوری اقتصادی»، در وهله دوم «احصای وضعیت صندوق‏های بازنشستگی کشور» حسب آن فضای مفهومی و در وهله سوم «شناسایی چرایی استقرار صندوق‏های بازنشستگی در آن وضعیت» است . هر یک از اهداف مذکور در مرحله جداگانه مورد تعقیب قرار گرفته است (3 هدف- 3 مرحله پژوهش).

پژوهشگر در (مرحله 1)، در صدد شناسایی فضای مفهومی «تاب‏وری اقتصادی» با تاکید بر صندوق‏های بازنشستگی تحت نظارت وزارت است. هر مفهوم علمی علاوه بر آنکه واجد معنای عام است واجد مولفه‏ها و مصادیق خاص زمانی، فرهنگی و ... نیز است. لذا، یکی از دلایل شکست سیاست‏های اجتماعی و اقتصادی می‏تواند بی‏توجهی به بافت فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی و سیاسی مفهوم «تاب‏آوری اقتصادی» قلمداد می‏شود.

در مرحله اول از صاحبنظران و متخصصان تقاضا شد در خصوص 6 محور زیر بینش، دکترین، نظریه یا اندیشه خود را بیان نمایند:

·       رویکرد حاکم بر اقتصاد ایران را چگونه ارزیابی می‏کنید؟

·       تاب‏آوری اقتصادی به طور کلی به چه معنا است؟

·       تاب‏آوری اقتصادی مفهومی تک‏بعدی است یا چند بعدی؟ در صورت چند بعدی بودن، ابعاد آن کدامند؟ شاخص‏های هر بعد کدامند؟

·       تاب‏آوری اقتصادی صندوق‏های بازنشستگی در قیاس با سایر واحدهای اقتصادی واجد کدام وجوه مشخص است؟

·       تاب‏آوری اقتصادی صندوق‏های بازنشستگی در ایران چه مشخصه‏های متمایزی با سایر کشورها دارد؟

·       تاب‏آوری اقتصادی صندوق‏های بازنشستگی تحت نظارت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در حال حاضر در چه وضعیتی قرار دارد؟

 

هدف پژوهش در مرحله دوم مصاحبه دلفی «شناسایی چرایی استقرار صندوق‏های بازنشستگی در آن وضعیت» است. در این مرحله، 2 بخش در نظر گرفته شده است: 

بخش اول، جمع‏بندی و ارایه خلاصه نظرات گروه نخبه محترم شرکت‏کننده و درخواست اصلاح، تایید یا رد آن نظرات گروه نخبه از سوی صاحبنظر؛

بخش دوم، تبیین شخص صاحبنظر از وضعیت تاب‏آوری صندوق‏های بازنشستگی تحت نظارت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی 

 

4-       یافته‏ها

در قسمت زیر پاسخ‏های مصاحبه‏شوندگان "مضمون اولیه و مضمون مستخرج" در قالب جداول و نمودار آورده شده است.

 

جدول 3- سوال اول : رویکرد حاکم بر اقتصاد ایران چیست؟

ردیف	مضمون اولیه	مضمون مستخرج (استباط محققان)
1	رویکرد «توزیع منابع» با هدف «دست‏گیری»	رویکرد «دولت رفاه»
2	رویکرد «رانت مبتنی بر نفت»	رویکرد «نئولیبرالی»
3	رویکرد «ترکیب توأمان عدالت و آزادی فردی» مبتنی اسلام	رویکرد «اقتصاد مقاومتی»
4	رویکرد «ترکیبی» مبتنی بر درک از قانون اساسی و اسناد بالادستی

 

نمودار 1- رویکرد حاکم بر اقتصاد ایران

 

جدول 4- رویکرد حاکم بر اقتصاد ایران چیست؟

مضمون مستخرج (استباط محققان)	تعداد نخبگان هم‏نظر
رویکرد «دولت رفاه»	3
رویکرد «نئولیبرالی»	9
رویکرد «اقتصاد مقاومتی»	3
ترکیبی	9

 

§       باتوجه به یافته‏های پژوهش در تحلیل پرسش‏های توصیفی در پاسخ سوال اول «رویکرد حاکم بر اقتصاد ایران» می‏توان گفت:

پس از فروپاشی کشورهای کمونیست که دکترین به‏اصطلاح سوسیالیسم/کمونیسم بر اقتصادشان حاکم بود، رویکرد اقتصادی حاکم بر کشورها را می‏توان با تسامح در دو دسته طبقه‏بندی کرد: (الف) رویکرد نئولیبرالیسم و (ب) رویکرد دولت رفاه - البته با قبول این نکته مهم که هر کدام از این دو رویکرد چه در نظر و یا در عمل بر روی طیفی از آموزه‏ها و عملکردهای متفاوت قرار می‏گیرند. رویکرد حاکم بر اقتصاد ایران، در ادبیات موضوعی اقتصادی، هر کدام از رویکردهای اقتصادی "نئولیبرالیسم" و "دولت رفاه" دارای ویژگی‏هایی می‏باشند.

-       رویکرد اقتصادی نئولیبرالیسم با مولفه هایی چون موارد ذیل شناخته می شود:

-       نقش موثر دولت در ایجاد و حفظ یک چهارچوب و نهاد قانونی مستحکم در کلیه شئون مولفه‏های اقتصادی،

-       ایجاد ساختارها و سازوکارهای لازم برای تأمین حقوق مالکیت خصوصی، 

-       تضمین عملکرد صحیح بازرها با توسل به سلطه در صورت نیاز، 

-       تضمین کیفیت و کارکرد موثر نظام پولی و مالی کشور، 

-       حرکت پارادایم‏های اقتصادی به سمت مفاهیم جهانی سازی، 

-       بسترسازی در جهت غلبه سرمایه داری بر نیروی کار،

-       تاکید بر نظام بازارهای آزاد و دست نامرئی بازار،

-       توسعه خصوصی‏سازی و به طور کلی کاهش قدرت، اختیارات و مسئولیت دولت در جامعه،

-       از سویی دیگر، مشخصه‏های رویکرد اقتصادی دولت رفاه به طور کلی از قرار ذیل می باشد:

-       تأمین و بهبود رفاه عمومی وظیفه قانونی نهادهای قدرت است،

-       نظام گسترده یارانه پردازی به اقشار ضعیف و ناتوان،

-       تمرکز تمام توجه همه نهادهای رسمی بر تأمین خدمات همگانی به منظور حمایت از دهک‏های اقتصادی کم برخوردار در شرایط اقتصاد آزاد، 

بر اساس ویژگی‏های فوق الذکر اینگونه به نظر می رسد که اقتصاد ایران ترکیبی از 2 رویکرد اقتصادی مورد نظر در این پرسش است. گویا در برحه‏های زمانی مختلف و حسب شرایط و مقتضیات سیاسی وقت، در بخش‏های مختلف اقتصادی، سیاست‏ها و یا برنامه‏های اجرایی کشور تابعی از دیدگاه‏های کلان نئولیبرالیستی یا دولت رفاهی بوده است.

برای مثال می توان به مواردی چون نقش همیشگی دولت‏ها در ادوار مختلف در مدیریت بانک مرکزی، تحت الشعاع قرار گرفتن اصول مالکیت خصوصی، کنترل و دخالت همیشگی دولت در بازارهای مختلف، رشد فاصله طبقاتی و ضریب جینی در سال‏های اخیر و یا توسعه خصوصی‏سازی به طور گسترده در کشور به عنوان شواهدی از وجود رویکرد اقتصادی نئولیبرالیسم و همچنین به مواردی چون عدم موفقیت دولت‏ها در آزادسازی قیمت‏ها و کنترل بازار، عدم موفقیت در اتصال به بازارهای جهانی و پیاده‏سازی چهارچوب‏های اقتصادی جهانی‏سازی در کشور، عدم تاثیرپذیری اقتصاد کشور از بحران‏های مالی جهانی، عدم موفقیت در کوچک‏سازی بدنه دولت و بر همین اساس افزایش سلطه و تصدی گری دولتی بر اقتصاد به عنوان شاهدی بر نبود این رویکرد اقتصادی در کشور اشاره داشت.

از سویی دیگر به همین شکل می توان شواهدی دال بر وجود پاره‏ای از سیاست‏های اقتصادی دولت رفاه را در ساحت تصمیم‏گیری و سیاست گذاری‏های اقتصادی کلان کشور شاهد بود. وجود اصول متعددی در قانون اساسی جمهوری اسلامی مبنی بر وظیفه و مسئولیت تام و تمام دولت در تأمین نیازهای اساسی و آموزش و پرورش رایگان و برخورداری همگانی از تأمین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، از کار افتادگی، بی سرپرستی و غیره، توسعه نهادها و سازمان‏های حمایتی از دهک‏های کم برخوردار جامعه، وجود سازوکارهای گسترده یارانه پردازی در بخش‏های مختلف اقتصادی و رقابتی نبودن شرایط اقتصادی برای توسعه نقش بخش خصوصی و در نتیجه کاهش انگیزه سرمایه گذاری این بخش در فعالیت‏های مولد اقتصادی، از جمله مختصر موارد و شواهد وجود رویکرد اقتصادی دولت رفاه در پیگیره نظام اقتصادی حاکم بر کشور می‏باشد.

 

جدول 5- سوال دوم :معنای تاب‏آوری چیست؟

ردیف	مضمون اولیه	مضمون مستخرج (استباط محققان)
1	قدرت و توان بخشهای اقتصادی برای مقابله با تغییرات، توانمندی در متعادل‏سازی شرایط بحران و بازگشت به حالت طبیعی و پایدار	واکنش فعال (متعادلسازی شرایط بحران)
2	واکنش منطبق با سایر اصول نظام یکپارچه اقتصادی، قدرت تحمل تکانه‏ها و مخاطرات اقتصادی، حفظ و بقاء نظام در برابر شوک‏های بیرونی	واکنش منفعل (تحمل تکانه‏ها و مخاطرات)
3	ایجاد و تقویت زیرساختها برای مواجهه با بحران	واکنش پیشگیرانه (جلوگیری از فروپاشی وضع موجود)
4	تدابیر مبتنی بر ملاحظلات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در شرایط بحران	واکنش جامع

 

 

نمودار 2- معنای تاب‏آوری

جدول 6- سوال دوم :معنای تاب‏آوری چیست؟

مضمون مستخرج (استباط محققان)	تعداد نخبگان هم‏نظر
واکنش فعال (متعادلسازی شرایط بحران)	12
واکنش منفعل (تحمل تکانه‏ها و مخاطرات)	10
واکنش پیشگیرانه (جلوگیری از فروپاشی وضع موجود)	3
واکنش جامع ()	3

 

§       در تحلیل پرسش دوم پژوهش در خصوص مفهوم تاب‏آوری می‏توان گفت: تاب‏آوری اقتصادی به طور کلی، به عنوان یکی از اساسی ترین اصول یک نظام اقتصادی پایدار و بالغ را می توان اینگونه تعریف نمود:

تا‏ب‏آوری، قدرت و ظرفیت یک سیستم است برای آنکه بتواند خود را در برابر شوک‏های بیرونی حفظ کند. منظور از حفظ کردن، لزوما عدم اصابت شوک بیرونی نیست بلکه در صورت اصابت شوک، سیستم بتواند خود را دوباره سازماندهی کند، کارکرد خود را حفظ نماید و به تعادل دوباره و شاید جدید برسد. در حوزه اقتصاد این تاب‏اوری با شاخص‏ها و معیارهای مشخصی سنجیده می‏شود.

چنانچه در پیاده‏سازی اصول تاب آوری اقتصادی از نقاط قوت یک اکوسیستم اقتصادی استفاده گردد، آسیب‏های ناشی از بروز تکانه‏ها و بحران‏های مختلف اقتصادی، نه تنها قابل کنترل خواهد بود بلکه الزاما عملکرد سیستم اقتصادی کشور مشابه گذشته نخواهد شد و حتی با تبدیل چالش‏های پیش آمده به فرصت هایی جدید در عرصه اقتصاد، می توان افق جدیدی را پیش روی سیاست‏های کلان اقتصادی در کشور گشود.

 

جدول 7- سوال سوم : ابعاد و شاخص‏های تاب‏آوری چیست؟

ردیف	مضمون اولیه	مضمون مستخرج  (استباط محققان)
1	بعد امنیت و توسعه انسانی، اطمینان از تداوم موجودیت‏ها و کارکردها	بعد «انطباق‏پذیری»
2	بعد افزونگی و ظرفیت‏‏مندی برای مواجهه با بحران، احیاء نظام پیشابحران	بعد «قابلیت توسعه‏آفرینی‏»
3	بعد مدیریتی، توانمندی تأمین و جابجایی عوامل در شرایط بحران، هوشیاری و تدبیر، تبدیل اثرات منفی به مثبت	بعد «مدیریتی»
4	ابعاد زیست محیطی، اطمینان از تداوم منابع	بعد «زیست‏محیطی»

 

 

نمودار3-ابعاد و شاخص‏های تاب‏آوری

 

جدول 8- سوال سوم: ابعاد و شاخص‏های تاب‏آوری

مضمون مستخرج (استباط محققان)	تعداد نخبگان هم‏نظر
بعد «انطباق‏پذیری»	10
بعد «قابلیت توسعه‏آفرینی‏»	6
بعد «مدیریتی»	10
بعد «زیست‏محیطی»	10

 

§       در تحلیل پرسش سوم پژوهش، تاب‏آوری اقتصادی مفهومی تک‏بعدی است یا چند بعدی؟ در صورت چند بعدی بودن، ابعاد آن کدامند؟ شاخص‏های هر بعد کدامند؟ می‏توان گفت:

-       مقوله تاب‏آوری اقتصادی را می توان یکی از پارادایم‏های اقتصادی دانست که دارای ابعاد متعدد بوده و شاخص‏های زیادی در ذیل این مفهوم قابل تعریف می باشد.

 

شاید بتوان اصلی ترین ابعاد این مفهوم را بدین شکل برشمرد:

-       پابرجایی: به مفهوم قابلیت اطمینان و اعتبار و یا قابل‏اتکا بودن.

-       افزونگی: داشتن ظرفیت مازاد و ذخیره احتیاطی که کمک می‏کند تا کارکرد سیستم در شرایط بحرانی حفظ شود.

-       هوشیاری و تدبیر: توانایی مطابقت، داشتن انعطاف و در مواقع ممکن تبدیل اثرات منفی مخاطره به اثرات مثبت است.

-       واکنش به مخاطره: توانایی برای عکس العمل سریع در مقابله با بحران و مخاطرات.

-       احیاء: توانایی برای برگرداندن سیستم به کارکرد نرمال خود پس از وقوع بحران.

 

جدول 9- سوال چهارم : مشخصه‏های متمایز تاب‏آوری صندوق‏های بازنشستگی چیست؟

ردیف	مضمون اولیه	مضمون مستخرج (استباط محققان)
1	توانایی تأمین منابع در بلندمدت	مشخصه «پایداری منابع»
2	توانایی تأمین بین‏نسلی	مشخصه «پایداری بین‏نسلی»
3	توانایی تأمین گروه هدف مشخص (آسیب‏پذیرترین‏های جامعه)، انجام تعهدات مالی در شرایط بحران	مشخصه «پایبندی به تعهدات اجتماعی-اقتصادی»
4	توانمندی مدیریت کارآمد، مدیریت همراستا با رویکرد اقتصاد مقاومتی	مشخصه «مدیریت کارآمد»
5	توانمندی تأمین منابع مستقل از بودجه و سیاست‏های تحمیلی حاکمیتی	مشخصه «استقلال»

 

 

نمودار4 - مشخصه‏های متمایز تاب‏آوری صندوق‏های بازنشستگی

 

جدول 10-مشخصه‏های متمایز تاب‏آوری صندوق‏های بازنشستگی

مضمون مستخرج (استباط محققان)	تعداد نخبگان هم‏نظر
مشخصه «پایداری منابع»	6
مشخصه «پایداری بین‏نسلی»	5
مشخصه «پایبندی به تعهدات اجتماعی-اقتصادی»	3
مشخصه «مدیریت کارآمد»	6
مشخصه «استقلال»	6

 

§       در تحلیل پرسش چهارم، تاب‏آوری اقتصادی صندوق‏های بازنشستگی در قیاس با سایر واحدهای اقتصادی واجد کدام وجوه مشخص است؟ می‏توان گفت:

بر اساس شرایط خاص مسئولیت‏ها و وظایف ذاتی صندوق بازنشستگی کشوری، از میان مولفه‏های مربوط به شاخص تاب آوری اقتصادی، به نظر می رسد مولفه افزونگی و قابلیت احیاء از اهمیت ویژه‏ای برخوردار بوده و ضروریست که مورد توجه قرار گیرد. به عبارت بهتر، در صورت بروز هرگونه تکانه اقتصادی و شرایط بحرانی جدید، پیش از هر چیز رسالت صندوق بازنشستگی کشوری ایجاب می کند تا این مجموعه بتواند بدون هیچ گونه تاخیری، تعهدات مالی خود نسبت به بازنشستگان را به انجام برساند و همچنین در صورت بروز هرگونه مشکلی در تامین منابع مورد نیاز و یا بروز مشکلات فنی در پایگاه‏های اطلاعاتی، صندوق بتواند در اسرع وقت منابع مورد نیاز را تامین نموده و همچنین مشکلات رخ داده در پایگاه‏های اطلاعاتی خود را برطرف نماید. سایر مولفه‏های ذیل مفهوم تاب آوری اقتصادی نیز اگرچه در اکوسیستم اقتصادی همچون صندوق بازنشستگی کشوری، کاملا حساس و حیاتی می باشند، با این حال از حیث اولویت در رتبه‏های بعدی قرار خواهند گرفت.

 

جدول 11- سوال پنجم : مشخصه‏های متمایز تاب‏آوری صندوق‏های بازنشستگی در ایران در قیاس با سایر کشورها چیست؟

ردیف	مضمون اولیه	مضمون مستخرج (استباط محققان)
1	ناپایداری، وابستگی تصمیم‏گیری به تحمیل سیاسی، سیاست‏گذاری دفعی غیرمشارکتی	آسیب‏پذیری از شرایط برون‏سازمانی
2	فقدان کفایت مزایا، محدودیت سرمایه‏گذاری ناشی از فقدان ارتباط با نظام جهانی	ناپایداری منابع
3	حکمرانی بی‏کیفیت، مدیریت ناکارآمد	مدیریت ناکارآمد
4	تاب‏آوری بدلیل اتخاذ رویکرد اقتصاد مقاومتی
5	فقدان انجام محاسبات اکچوئری	رویکرد غیرفنی در خدمت‏رسانی
6	واریز منابع درآمدی صندوق‏ها به خزانه کل	ساختار حقوقی و تشکیلاتی مسئله‏آفرین

 

 

نمودار 5- مشخصه‏های متمایز تاب‏آوری صندوق‏های بازنشستگی در ایران در قیاس با سایر کشورها

جدول 12- مشخصه‏های متمایز تاب‏آوری صندوق‏های بازنشستگی در ایران در قیاس با سایر کشورها چیست؟

مضمون مستخرج (استباط محققان)	تعداد نخبگان هم‏نظر
آسیب‏پذیری از شرایط برون‏سازمانی	12
ناپایداری منابع	6
مدیریت ناکارآمد	3
تاب‏آوری بدلیل اتخاذ رویکرد اقتصاد مقاومتی	3
رویکرد غیرفنی در خدمت‏رسانی	6
ساختار حقوقی و تشکیلاتی مسئله‏آفرین	3

 

§       در تحلیل پرسش پنجم پژوهش، تاب‏آوری اقتصادی صندوق‏های بازنشستگی در ایران چه مشخصه‏های متمایزی با سایر کشورها دارد؟ می‏توان گفت:

با توجه به اینکه شرایط اقتصادی کشور و بحران‏های مالی و اقتصادی متعدد رخ داده، چالش‏های خاص و ویژه‏ای را برای مجموعه‏های مالی غول پیکری همچون صندوق بازنشستگی کشوری ترسیم می نماید، مفهوم تاب آوری اقتصادی از جنبه هایی خاص و منحصر به فرد نسبت به سایر اکوسیستم‏های کلان اقتصادی برخوردار خواهد بود. از سویی دیگر به دلیل احتمال بالای بروز بحران‏های اجتماعی در صورت وقوع هرگونه مشکلی در انجام وظایف و ماموریت‏های صندوق بازنشستگی کشوری در ایران، به نظر می رسد قدرت واکنش به مخاطرات رخ داده در اسرع وقت و همچنین طراحی و استقرار نظام مالی و اقتصادی قابل اطمینان و با ثبات از ویژگی‏های یک اکوسیستم تاب آور در صندوق بازنشستگی کشوری خواهد بود. صندوق‏های ایران در سه ویژگی پایداری، کفایت مزایا و کیفیت حکمرانی به شدت دچار چالش هستند. وضعیت شاخص‏های مربوط به این سه ویژگی سبب شده تا «تاب‏آوری» صندوق‏های بیمه به مخاطره‏ای جدی تبدیل شود.

از سوی دیگر،صندوق‏های بازنشستگی در ایران از یک طرف با محدودیت سرمایه‏‏گذاری روبه‏رو هستند چراکه ارتباطی با بازارهای مالی جهانی ندارند و از طرف دیگر با تحمیل سیاسی در حوزه مدیریت واحدهای اقتصادی خود مواجه‏اند. این دو ویژگی آنها را در حوزه سرمایه‏گذاری نسبت به همتایان متمایز می‏‏کند. در حوزه بیمه‏ای، سیاستگذاری دفعی بدون مشارکت صندوق‏ها و انجام محاسبات اکچوئری از جمله مواردی است که صندوق‏ها را در ایران متأثر کرده است و نمونه آن در قانون همسان‏سازی قابل پیگیری است. علاوه بر این تورم به عنوان یک ویژگی پایدار در اقتصاد ایران یکی از ریسک‏های بزرگ پیش روی صندوق‏هاست. هرچند تورم هم منابع و هم مصارف را تحت تأثیر قرار می‏دهد (با افزایش تورم و افزایش دستمزد، منابع افزایش می‏یابد و از طرف دیگر با افزایش سالانه مستمری‏ها مصارف صندوق فزونی می‏یابد) اما به دلیل اینکه تجربه سال‏های اخیر نشان داده در مقابل افزایش دستمزد مقاومت بیشتری شده تا افزایش حقوق بازنشستگی، تورم ریسک بیشتری از جهت افزایش مصارف برای صندوق‏ها دارد. در بین صندوق‏ها اگر تمرکز را بر صندوق‏های بزرگ غیر تأمین اجتماعی بگذاریم، تضاد منافع گروه‏های قدرتمند که از یک طرف سیاستگذار هستند و از طرف دیگر مشترک صندوق به شمار می‏روند مخاطره بیرونی ویژه‏تری را شامل حال این صندوق‏ها کرده است.

 

جدول 13- سوال ششم : وضعیت تاب‏آوری صندوق‏های بازنشستگی کشور چیست؟

ردیف	مضمون اولیه	مضمون مستخرج (استباط محققان)
1	افزایش شفافیت‏، طراحی سامانه‏های الکترونیک، افزایش منابع درآمدی،	اصلاح ساختار تشکیلاتی و حقوقی
2	کاهش نسبت پشتیبانی، عدم پایبندی به تعهدات
3	افزایش نسبت وابستگی به دولت، عدم خودکفائی	عدم استقلال سازمانی
4	تورم‏زا بودن صندوق‏ها در عین تاثیرپذیری از تورم موجود
5	مدیریت ناکارآمد، عدم آینده‏نگری	ناکارآمدی سازمانی

 

نمودار 6-وضعیت تاب‏آوری صندوق‏های بازنشستگی کشور

 

جدول 14- سوال ششم : مشخصه‏های متمایز تاب‏آوری صندوق‏های بازنشستگی در ایران در قیاس با سایر کشورها چیست؟

مضمون مستخرج (استباط محققان)	تعداد نخبگان هم‏نظر
کاهش نسبت پشتیبانی، عدم پایبندی به تعهدات	10
عدم استقلال سازمانی	6
تورم‏زا بودن صندوق‏ها در عین تاثیرپذیری از تورم موجود	3
ناکارآمدی سازمانی	3
اصلاح ساختار تشکیلاتی و حقوقی	6

 

§       در تحلیل پرسش ششم پژوهش تاب‏آوری اقتصادی صندوق‏های بازنشستگی تحت نظارت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در حال حاضر در چه وضعیتی قرار دارد؟ می‏توان گفت:

طی سال‏های اخیر با درک به موقع و تیزبینانه حساسیت لزوم افزایش قدرت تاب‏آوری اقتصادی صندوق بازنشستگی کشوری، اقدامات متعددی در این خصوص انجام گرفته است. وضعیت کنونی صندوق‏های زیرمجموعه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بایستی به صورت مجزا ارزیابی شوند چراکه هرکدام وضعیت خاص خود و همچنین سازوکارهای مختص به خود را دارند. با این وجود فارغ از تفاوت‏هایی که بین این صندوق‏ها وجود دارند، می‏توان گفت که وضعیت کنونی آنچنان مطلوب نیست. مخصوصاً صندوق بازنشستگی کشوری که نسبت پشتیبانی و میزان وابستگی به بودجه عمومی در سالهای اخیر روندی تصاعدی داشته است.

 

5-       نتیجه‏گیری

هدف پژوهش حاضر تحلیل جامعه‏شناختی مفهوم، ابعاد و شاخص‏های تاب‏آوری اقتصادی صندوق‏های بیمه‏ای بود. یافته‏های پژوهش نشان داد که اقتصاد ایران ترکیبی از 2 رویکرد اقتصادی نئولیبرالیستی و دولت رفاه است. شاخص‏های تاب‏آوری صندوق‏های بیمه شامل پابرجایی، افزونگی، تدبیر، واکنش به مخاطره، احیاء هستند. از میان مولفه‏های مربوط به شاخص تاب‏آوری اقتصادی، مولفه افزونگی و قابلیت احیاء از اهمیت ویژه‏ای برخوردار بوده است. صندوق‏های بیمه در سه ویژگی پایداری، کفایت مزایا و کیفیت حکمرانی به شدت دچار چالش هستند. وضعیت شاخص‏های مربوط به این سه ویژگی سبب شده تا «تاب‏آوری» صندوق‏ها به مخاطره‏ای جدی تبدیل شود. صندوق‏های بازنشستگی در ایران از یک طرف با محدودیت سرمایه‏‏گذاری روبه‏رو هستند چراکه ارتباطی با بازارهای مالی جهانی ندارند و از طرف دیگر با تحمیل سیاسی در حوزه مدیریت واحدهای اقتصادی خود مواجه‏اند. این دو ویژگی آنها را در حوزه سرمایه‏گذاری نسبت به همتایان متمایز می‏‏کند. تاب‏آ‏وری اقتصادی صندوق‏های بیمه متاثر از اقتصاد مقاومتی بوده و خود این موضوع وجه تمایز بارزی با سایر کشورها است. می‏توان گفت که وضعیت کنونی تاب‏آوری صندوق‏های بیمه آنچنان مطلوب نیست. به عنوان نتیجه می‏توان اظهار کرد که درخصوص سازمان تأمین اجتماعی می‏‏‏توان تاب‏آوری را با محاسبات اکچوئری سنجید و بر این اساس با وارد کردن شوک‏های مختلف به سازمان، پیامدهای مالی آن را ارزیابی کند. بدون در نظر گرفتن این محاسبات و با در نظر گرفتن شاخص‏های کلیدی مانند نسبت پشتیبانی، نرخ بازده سرمایه، منابع در دسترس و وضعیت مالی دولت به نظر می‏رسد صندوق تأمین اجتماعی را نیز صندوقی شکننده باید توصیف کرد. بنابر تحلیل نظریه بریگوگلیو، حکمرانی خوب به تناسب هدف، مأموریت و فرآیندهای داخلی در چارچوب نظام‏ تامین اجتماعی، عبارت است از روشی که طی آن مراجع ذی‏صلاح قدرت خود را صرف تحقق اهداف می‏کنند که شامل قدرت برای طراحی و اجرای نظام و همچنین اعمال سیاست‏ها، مقررات، سازوکارها و فرآیندها در کنار شیوه مداخله ذی‏نفعان در این نظام است. به مانند تعریف حکمرانی خوب، اگرچه اصول متعددی برای این مفهوم معرفی شده است، اما در میان صاحب‏نظران اصول زیر مورد توافق و اجماع است: پاسخگویی، شفافیت، پیش‏بینی‏پذیری، مشارکت و پویایی.

منظور از پاسخگویی تعهد و مسئولیت قانونی مقامات و مدیران صندوق است؛ مراد از شفافیت نیز دسترسی و در دسترس بودن اطلاعات به موقع، درست و ضروری برای ذی‏نفعان است تا مطمئن شوند که اطلاع درستی از وضعیت صندوق و از شیوه اداره آن دارند. پیش‏بینی پذیری به اجرای مستمر قانون و سیاست‏های متناسب با قوانین اشاره دارد. در صندوق‏های تامین اجتماعی حقوق و وظایف اعضا و ذی‏نفعان باید به خوبی تعریف شود، به خوبی صیانت شده و به طور مستمر تقویت شوند. تغییرات ناگهانی و یکباره در نرخ‏های حق بیمه، شرایط بهره‏مندی از مزایا یا دیگر ویژگی‏ها، به شدت به اعتبار صندوق لطمه می‏زند. منظور از مشارکت، مداخله اثربخش ذی‏نفعان است برای کسب اطمینان از اینکه نیازها و ملاحظات آنها مدنظر قرار دارند. مشارکت معنادار ذی‏نفعان به دسترسی آنها به اطلاعات و ظرفیت آنها برای فهم این اطلاعات بستگی دارد. و بالاخره پویایی، مولفه تغییر مثبت در شیوه اداره است. در شرایطی که دیگر اصول یاد شده در بالا ممکن است به خوبی رعایت شوند، پویایی به تغییر و بهبود وضع موجود اشاره دارد که باید از طریق انجام اقداماتی کاراتر و عادلانه‏تر و همچنین پاسخ به نیازهای اعضای صندوق و ذی‏نفعان محقق شود؛ امری که به نوبه خود منجر به ایجاد ارزش می‏شود. از اهرم‏های اصلی حکمرانی خوب صندوق‏های بیمه (عدالت اجتماعی و توزیعی، مقبولیت و مشروعیت‏سازی و رفاه‏)، تأمین اجتماعی (لزوم تأمین نیازهای اولیه و همگانی مردم فارغ از ملاحظات دینی و جنسی و ... بر اساس اعلامیه جهانی حقوق بشر)، روابط کار مسئولانه (لزوم بیمه اجباری مزدبگیران بر اساس اعلامیه جهانی حقوق بشر، اصول کار شایسته و مقاوله‏نامه‏های بین‏المللی) و روابط انسانی کرامت‏بنیاد (ارایه خدمات اجتماعی با رعایت شرافت و کرامت به دور از تحقیر و منت‏گذاری) هستند.

اگر وضعیت کنونی با چنین اصولی فاصله بسیار دارد، اما نمی‏توان این واقعیت تلخ را بهانه‏ای برای بی‏عملی دانست و پای در مسیر بهبود ننهاد. شایان توضیح است که دستورالعمل مورد اشاره، برای پیاده‏سازی و اجرای واقعی هر یک از این اصول، «ساختارها و سازوکارهای مشخصی» پیشنهاد می‏کند. به بیان دیگر اگر سازمان تامین اجتماعی در پی استقرار حکمرانی خوب باشد، باید ساختارها و همچنین سازوکارهای پیشنهاد شده را مستقر کند تا از این مسیر ضوابط و اصول حکمرانی خوب تحقق یابد.

    سرعت تغییرات اقتصادی در ایران در حال افزایش است، این تغییرات می‏تواند حیات و ممات سازمان تامین اجتماعی را تحت تاثیر قرار دهد. تأمین اجتماعی پدیده‏ای است که با رشد اقتصادی، عدالت اجتماعی، کرامت انسان و سرافرازی ملی پیوستگی کامل دارد. عملکرد سازمان تأمین اجتماعی از طریق آثاری که بر متغیرهای مختلف اقتصادی و اجتماعی دارد، می توان نقش مؤثری در تحقق سیاستهای اقتصاد مقاومتی داشته باشد، که از مهمترین مصادیق آن: توزیع مجدد درآمدها، افزایش تولید و فعالیت‏های تولیدی به واسطه تأمین آرامش فکری کارفرمایان و بیمه‏شدگان مولد و شاغل در کارگاه‏ها، سرمایه‏گذرای‏های مستقیم در بخش تولید و سایر بخشهای مختلف اقتصادی، مدیریت مصرف با پس انداز مقداری از درآمد بیمه‏شدگان بعنوان حق بیمه، امنیت انسان بعنوان محور توسعه و گسترش رفاه اجتماعی می‏توان نام برد. نقش سازمان تامین اجتماعی در بخش اقتصاد و کمک به تحقق اقتصاد مقاومتی به دو دلیل حائز اهمیت است؛ یکی به دلیل ضریب نفوذ سازمان تامین اجتماعی در بین اقشار مردم و دیگری سبقه و پیشینه فعالیت سازمان تامین اجتماعی. باتوجه به نظریه بریگوگلیو در خصوص تاب‏آوری ایستا و پویا میتوان گفت که چنانچه نظام تامین اجتماعی فاقد پویایی لازم بوده و در وضعیت فعلی خود ایستا و ساکن بماند، نمی‏تواند پاسخگوی نیازهای در حال تغییر جامعه باشد. علاوه‏براین، هرگونه تلاش برای توسعه نظام تامین اجتماعی چنانچه بدون شناخت کافی از آینده و مسیر پیش‏روی آن باشد، نه تنها در رسالت خویش و دستیابی به اهدافش (مبارزه با فقر، کاهش نابرابری و ارتقای رفاه و توسعه ملی) شکست می‏خورد، بلکه علاوه‏بر هزینه‏های اقتصادی که بر دولت و جامعه تحمیل می‏کند، بنا به حساسیت امنیتی که دارد پیامدهای سیاسی غیرقابل جبرانی به جای خواهد گذاشت.

 

منابع

ابونوری، اسمعیل و لاجوری، حسن (1395)، برآورد شاخص ترکیبی آسیب پذیری و تاب آوری اقتصاد ایران، فصلنامه اقتصاد و الگوسازی، دوره 7، شماره 28، زمستان 1395، صفحات 1-29.

اسماعیلی، مهدیار، صالحی محمدرضا، کمرودی، محسن ؛ (1400) مجله علمی-پژوهشی تحقیقات اقتصاد کشاورزی، زمستان 1400- دوره 13، شماره 4، صص 45-59.

بدلی‏وند؛ مجید، کریمیان؛ حبیب‏اله و فتحی؛ سروش (1400)، عملکرد سازمان تامین اجتماعی در تحقق عدالت اجتماعی، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی ایران، دوره 13، شماره 2، بهار 1400، صفحات 37-52.

پناهی، بهرام (1397)، نظام تامین اجتماعی و اقتصاد بازار، فصلنامه علمی و پژوهشی رفاه اجتماعی، سال سوم، شماره دوازدهم.

حیدری، علی (1395)، دوازدهمین کنفرانس توسعه منابع انسانی «میزگرد صندوق بازنشستگی»، نقش‏ها و کارکردهای بیمه‏های اجتماعی در توسعه منابع انسانی کشور.

دلفراز؛ اسماعیل، قیومی؛ عباسعلی و صالحی؛ سیدرضا (1400)، ارایه الگوی توسعه فرهنگ بیمه‏های زندگی در ایران با رویکرد گرندد تئوری، فصلنامه علمی و پژوهشی مطالعات توسعه اجتماعی ایران، دوره 14، شماره 1، شماره پیاپی 50، زمستان 1400، صفحات 135-150.

صالح‏آبادی؛ علی، حساس یگانه؛ یحیی، عبادی؛ جواد، ضرغام بروجنی؛ حمید (1395)، بررسی عملكرد صندوق‏های سرمایه‏گذاری مشترك با رویكرد سنجش ثبات رفتار، فصلنامه تحقیقات مالی، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، دوره 18، شماره 2، تابستان، 1395، صفحات 331-346.

غیاثوند؛ ابوالفضل و عبدالشاه؛ فاطمه (1394)، شاخص‏های تاب‏آوری اقتصادی، فصلنامه روند، سال بیست و دوم، شماره 7، پاییز 1394، صفحات 79-106.

غیاثوند؛ ابوالفضل و عبدالشاه؛ فاطمه (1394)، مفهوم و ارزیابی اقتصادی ایران، فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی، سال پانزدهم، شماره 59، زمستان 1394، صفحات 161-187.

کریمی، سید محمد (1392)، ارزیابی عملکرد صنعت بیمه کشور و تبیین چشم انداز آینده، فصلنامه سیاست‏های مالی و اقتصادی ویژه نامه کارنامه اقتصادی دولت، سال یکم، شماره 2، تابستان 1392، صفحات 184-202.

مرکز پژوهش‏های مجلس اسلامی ایران، معاونت پژوهش‏های اقتصادی، (1399)، تصویری از وضعیت اقتصادی کشور؛ چالش‏ها و راهکارها.

محمدی؛ تیمور، شاکری؛ عباس، تقوی؛ مهدی و احمدی؛ مهدی(1396)، تبیین مفهوم، ابعاد و مولفه‏های تاب آوری اقتصادی، فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، سال بیستم، شماره 75، تابستان 1396.

میرجلیلی؛ سیدحسین و بزرگی؛ روشنک (1397)، بررسی شاخص ترکیبی تاب‏آوری اقتصادی ایران طی سال‏های 1384-1394، دو فصلنامه علمی- پژوهشی جستارهای اقتصادی ایران، سال پانزدهم، شماره 29، بهار و تابستان 1397، صفحات 69-94.

میر؛ سیدجواد، گنجیان؛ مهدی و فروهش تهرانی؛ غلامرضا (1393)، چالش‏ها و راهکارهای صندوق‏های بازنشستگی در ایران (مطالعه موردی صندوق بازنشستگی جهاد کشاورزی)، فصلنامه سیاست‏های راهبردی و کلان، سال دوم، شماره هفتم، پاییز 1393، صفحات 111-139.

میر؛ سیدجواد (1390) « نقشه بیمه اجتماعی روستاییان و عشایر در توسعه روستایی ایران»، فصلنامه تامین اجتماعی، سال ششم، شماره سوم، پاییز 1390.

ویژه؛ محمدرضا و کتابی‏رودی؛ احمد (1396)، توسعه حقوق تامین اجتماعی در بستر حق توسعه، فصلنامه علمی و پژوهشی مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال دهم، شماره اول، زمستان، 1396، صفحات 7-23.

Adger, W. Neil, Arnell, Nigel W. and Tompkins, Emma L. (2005) Successful scales. [in special issue: Adaptation adaptation to climate change across to Climate Change: Perspectives Across Scales]Global Environmental Change Part A, 15 (2), 77-86.

Angeon, V. & Bates, S. (2015). Reviewing Composite Vulnerability and Resilience Indexes: A Sustainable Approach and Application. World Development, 72, 140-162.

Boorman, J., Fajgenbaum, J., Ferhani, H., Bhaskaran, M., Arnold, D. & Kohli, H. A. (2013). The Centennial Resilience Index: MeasuringCountries Resilience to Shock. Global Journal of Emerging MarketEconomies, 5 (2), 57-98.

Briguglio, L., Cordina, G., Farrugia, N., & Vella, S., (2006), “Conceptualising andMeasuring Economic Resilience”, In Briguglio, L., Cordina, G., and kisanga E.J.(eds) Building the Economic Resilience of Small States, Malta: Islands and SmallStates Institute and London: Commonwealth Secretariat, pp. 265-287.

Briguglio Lino, (2013), A Vulnerability and resilience framework for small states [Journal] // University of Malta.Bristow G. and Healy A. (2013) Regional resilience: an agency perspective, Regional. Studies 48, 923-35

Briguglio, L., (2011), Growth with Resilience: Perspectives from the Commonwealthand the Francophonie and Recommendations to the G20, A study commissioned bythe Commonwealth Secretariat and La Francophonie. Retrieved fromhttp://www.thecommonwealth.org/files/237409/FileName/Growthwithresilience

-Briguglio Lino, (2014), A Vulnerability and resilience framework for small states [Journal] // University of Malta.Bristow G. and Healy A. (2013) Regional resilience: an agency perspective, Regional. Studies 48, 923-35

Briguglio, Lino, and Stephen Piccinino,(2009) “Growth and Resilience in East Asiaand The Impact of the 2009 Global Recession”, Available at:http://www.um.edu.mt/__data/assets/pdf_file/0011/141959/Growth_with_Resilience_in_Asia_5Dec 2011. Pdf.

Holling, C.S., D.W. Schindler, B.W. Walker and J. Roughgarden (1995). Biodiversity in the functioning of ecosystems: an ecological synthesis. In C. Perrings, K.G. Maler, C. Folke, C.S. Holling and B.O. Jansson (eds), Biodiversity loss: economic and ecological issues. Cambridge University Press, Cambridge, 44-83.

Rose A., Krausman E., (2013), An Economic Framework for the Development of a Resilience Index for Business Recovery, Create, Homeland Security Center, Elsevier, International Journal of Disaster Risk Reduction.

Röhn, O., A. Caldera Sánchez, M. Hermansen and M. Rasmussen (2015), “Economic resilience: A new set of vulnerability indicators for OECD countries”, OECD Economics Department Working Paper No. 1249, OECD Publishing, Paris.

Zaman Gheorghe, & Vasile Valentina, (2014), Conceptual framework of economic resilience and vulnerability at national and regional levels, Institute of National Economy, Romanian Academy.

 

 

---

[1] 1 دانشجوی دکتری جامعه‏شناسی‏ اقتصادی و توسعه،‏ واحد گرمسار،‏ دانشگاه آزاد اسلامی‏، سمنان،‏ ایران.

(E mail: [e-mail]) 

[2] 2 گروه علوم اجتماعی،‏ واحد گرمسار،‏ دانشگاه آزاد اسلامی‏، سمنان،‏ ایران (نویسنده مسئول).

(E mail: [e-mail]) 

[3] 3 گروه اقتصاد، دانشگاه شهید چمران، اهواز، ایران.

(E mail: [e-mail]) 

[4]  Resilience

[5]  در مهندسی به میانجی و ضربه‏گیر تعریف می‏شود.

[6]  Pimm

[7]  Adger

[8]  Rose

[9]  Static Economic Resilience

[10]  Zaman & Vasile

[11]  Briguglio, L, G. Cordina, N. Farrugia and S. Vella

[12]  Legal System and Property Rights

[13]  Economic Freedom of the World Index

[14]  Aida Caldera, Alain de Serres, Filippo Gori, Oliver Röhn

[15]  quantile

[16]  ZAMAN & VASILE