بررسی تأثیر فضای مجازی بر سبک زندگی زنان 18-40 ساله منطقه 2 و 5 شهر تهران(1394-1395)

الموضوعات : مطالعات توسعه اجتماعی ایران

محبوبه معظمی گودرزی ¹ , داود دعاگویان ²

1 - دانشگاه آزاد اسلامی تهران واحد جنوب
2 - دانشگاه علوم انتظامی امین

تاريخ الإرسال : 26 السبت , ربيع الثاني, 1439 تاريخ التأكيد : 24 الإثنين , جمادى الثانية, 1439 تاريخ الإصدار : 12 السبت , ذو الحجة, 1428

الکلمات المفتاحية: "فضای مجازی", "شبکه اجتماعی", "سبک زندگی زنان",

ملخص المقالة :

این پژوهش با هدف شناخت تأثیر فضای مجازی بر سبک زندگی زنان شهر تهران با روش توصیفی پیمایشی و هدف کاربردی اجرا گردید. جامعه آماری زنان 18-40 ساله شهر تهران 1395-1394 به تعداد 316996 نفر و نمونه آماری 384 نفر که با روش تصادفی خوشه‌ای و تصادفی ساده با استفاده از جدول تعیین حجم نمونه مورگان از دو منطقه 2 و 5 تهران انتخاب می‌شوند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقّق ساخته‌ای 46 گویه‌ای پنج گزینه‌ای با استفاده از مقیاس پنج درجه‌ای لیکرت می‌باشد. روایی پرسشنامه توسط استاد راهنما و ده نفراز صاحبنظران بررسی شد. پایایی پرسشنامه با استفاده از آلفای کرانباخ محاسبه و ضریب پایایی پرسشنامه 97/0 به دست آمد. در آمار توصیفی فراوانی و درصد و میانگین، میانه، مد و انحراف معیار محاسبه شد. جهت بررسی میزان تاثیر متغیرها از آزمون باینومیال و تحلیل رگرسیون در آمار استنباطی استفاده شد و با نرم افزار spss تجزیه و تحلیل صورت گرفت و نتایج به‌دست آمده نشان داد که از مجموع 46 گویه که زیر مجموعه پیام صوتی، تصویری، تبلیغات فرهنگی، تعاملات اجتماعی، برنامه‌های غیراخلاقی و آراستگی ظاهری است، برنامه‌های غیراخلاقی بیشترین و تعاملات اجتماعی کمترین تأثیر را بر سبک زندگی زنان داشتند.

نص كامل:



بررسی تأثیر فضای مجازی بر سبک زندگی زنان 18-40 ساله منطقه 2 و 5 شهر تهران

(1395-1394)

چکیده 

این پژوهش با هدف شناخت تأثیر فضای مجازی بر سبک زندگی زنان شهر تهران با روش توصیفی پیمایشی و هدف کاربردی اجرا گردید. جامعه آماری زنان 18-40 ساله شهر تهران 1395-1394 به تعداد 316996 نفر و نمونه آماری 384 نفر که با روش تصادفی خوشه­ای و تصادفی ساده با استفاده از جدول تعیین حجم نمونه مورگان از دو منطقه 2 و 5 تهران انتخاب می­شوند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقّق ساخته­ای 46 گویه­ای پنج گزینه­ای با استفاده از مقیاس پنج درجه­ای لیکرت می­باشد. روایی پرسشنامه توسط استاد راهنما و ده نفراز صاحبنظران بررسی شد. پایایی پرسشنامه با استفاده از آلفای کرانباخ محاسبه و ضریب پایایی پرسشنامه 97/0 به دست آمد. در آمار توصیفی فراوانی و درصد و میانگین، میانه، مد و انحراف معیار محاسبه شد. جهت بررسی میزان تاثیر متغیرها از آزمون باینومیال و تحلیل رگرسیون در آمار استنباطی استفاده شد و با نرم افزار spss تجزیه و تحلیل صورت گرفت و نتایج  به­دست آمده نشان داد که از مجموع 46 گویه که زیر مجموعه پیام صوتی، تصویری، تبلیغات فرهنگی، تعاملات اجتماعی، برنامه­های غیراخلاقی و آراستگی ظاهری است، برنامه­های غیراخلاقی بیشترین و تعاملات اجتماعی کمترین تأثیر را بر سبک زندگی زنان داشتند.

کلمات کلیدی: فضای مجازی، شبکه اجتماعی، سبک زندگی زنان، پیام صوتی، پیام تصویری

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه و بیان مسأله

رشد، فراگیری و توسعه فضای مجازی¹، مرزهاي ملي را درنورديده و تمامي جوامع با ارتباطات وسيع و گسترده در معرض رويارويي با فناوري­هاي نوینی هستند كه به همراه خود سبك و منش جديدي از زندگی را در روابط اجتماعي به ارمغان آورده است. فضای مجازی با کاربردهای ویژه و مبتکرانه موجب تغییر یا تقویت باورها شده­اند. با توجه به اینکه سبک زندگی مجموعه­اي نسبتا هماهنگ از همه رفتارها و فعالیت­هاي یک فرد معین در جریان زندگی روزمره تلقی می­شود (گیدنز²،1382: 153)، بی­شک رسانه­های مجازی در صدد جریان­سازی در عرصه سبک زندگی بوده و در دهه­هاي اخير، سبك­هاي نوين زندگي متأثر از فضای مجازی، به جزئي اساسي و جدايي­ناپذير از زندگي بشر، تجّدد، خلاقیت و به روز بودن تبديل شده­است. یکی از عرصه­های نفوذ شبکه­های اجتماعی، نفوذ در بین زنان و تغییر سبک زندگی آنها است. با توجه به آمار 74 درصدی استفاده از فضای مجازی و شبکه­های اجتماعی و تأثیر این شبکه­ها بر سبک زندگی زنان، می­توان این سؤال را مطرح کرد که فضای مجازی به چه میزان بر الگوهای مصرف (غذا، دارو، لباس و آراستگی ظاهری)، اوقات فراغت، شیوه­ی تعاملات و حتی تحّولات فرهنگی آشکار و پنهان زنان تأثیر می­گذارد؟ اهمیت این موضوع از آن حیث است که هرگونه تغییر در سبک زندگی زنان، تغییر در شالوده و بنیان نهاد خانواده در جامعه است و چنین تغییری که با الگوهای فضای مجازی ایجاد می­شود موجب از هم گسیختگی خانواده، شکاف نسل­ها و تغییر ارزش­ها و باورهای مردم می­گردد. بنابراین سبک زندگی پایه و اساس فهم شرایط فرهنگی موجود و تحولات پیش­رو در این حوزه تلقّی می­شود و نشان می­دهد که در بطن ارزش­های موجود در خرده نظام فرهنگی چه می­گذرد. به­طور مثال می­توان به تعداد آرایشگاه­هایی که در شهر تهران هستند اشاره کرد که حدود 1100 آرایشگاه و آموزشگاه ثبت شده و تعداد زیادی آرایشگاه­های ثبت نشده که در منزل شخصی در حال فعالیّت هستند، این آمار نشان از آن است که توجه به داشتن چهره متفاوت مطابق با آنچه در تمام دنیا به عنوان مد، هر روزه در حال گسترش است مورد توجه زنان ایرانی نیز قرار گرفته و داشتن صورت و ظاهر زیبا از الزامات زندگی زنان شده است. همچنین سالن­های ورزشی بانوان که تعداد آن­ها هر ساله در حال افزایش است روزانه تعداد زیادی از زنان را با تبلیغاتی چون کلاس­های بدن­سازی، ایروبیک، پیلاتس، شنا و ... برای داشتن اندامی زیبا، جذب می­کنند. شرکت در این کلاس­ها تقریباً جزء برنامه هفتگی اکثر زنان می­باشد و توجه به اندام از مسائل روز زندگی زنان ایرانی شده است. دیگر پوشش­هاي رايج از کارکرد طبيعي خود که همان محافظت، گرم شدن، زينت، عفت و نمادگرايي است دور شده و بيشتر جنبه تظاهر و نمايش به خود گرفته است. لباس فرد، خصوصاً در جامعة مدرن، به صورت يكي از ابزارهاي معرفي شيوة زندگي درآمده است. انتخاب­هاي بسياري كه در دسترس افراد جامعه قرار دارد، اين امكان را تشديد مي­كند. بر این اساس هدف این مقاله عبارت است از تعیین میزان تأثیر­­گذاری اخبار³ و پیام­های تصویری⁴، تبلیغات فرهنگی⁵، تعاملات اجتماعی⁶ زنان، برنامه­های غیراخلاقی و برنامه­های آموزشی آراستگی ظاهری⁷ فضای مجازی بر سبک زندگی زنان 18 -40 ساله منطقه 2 و5 تهران است.

 

پیشینه تحقیق

فتحی و همکاران (1393) در مقاله خود با عنوان "رابطه مصرف شبکه اجتماعی با سبک زندگی جوانان خلخال" نتیجه می­گیرند که استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی به شکل­گیری سبک زندگی ویژه­ای می­انجامد و منجر به کنش­های گوناگون از جانب افراد می­شود و باعث می­شود تا افراد در حوزه­های مختلف زندگی خود از الگوهای متفاوتی پیروی کنند.

نیرومند و همکاران (1394) نیز در مقاله بر آمده از گزارش تحقیقی خود با عنوان "عوامل موثر در حضور زنان در شبکه­های مجازی مطالعه موردی زنان تهران" بیان می­دارند زنان با حضور در فضای دو جهانی شده در معرض تغییر نمادهای فرهنگی مرتبط با سبک زندگی قرار گرفته­اند و تأثیرات حضور در شبکه­های اجتماعی اینترنتی را از طریق نوع روابط خود و تأثیرات آن را در زندگی روزمره خود به عرصه نمایش گذارده­اند و هویت­های نو و خویش ساخته را به­دور از محدودیت­ها و ممنوعیت­ها از طریق تعاملات مجازی و نمادین فراهم می­کنند.

 رستمی (1392) در "نگاهی به سبک زندگی" به این نتیجه می­رسد سبک زندگی به دلیل فرایندهای فردی شدن، آزادی و حق انتخاب بیشتری را در شرایط به سرعت رو به تغییر جهان، برای افراد فراهم می­کند.

میردامادی (1380) درتحقیق" فضای سایبرنتیک⁸ به مثابه فضای شهری" بیان می­نماید که فروپاشی نظام‌های اخلاقی در جامعه‌ به معنای در دست داشتن ابزار علم بی‌تعهد است. ورود اینترنت و گسترش لحظه‌ای کاربران اینترنتی، بدون فراهم آمدن زیرساخت‌های فرهنگی لازم، به مثابه‌ی شمارش معکوس بمبی در میان ارزش‌ها، باورها و هنجارهای ملی- ‌مذهبی و در یک کلمه «سبک زندگی» ماست.

ابراهیمی و بهنوئی گدنه (1389) در تحقیقی با عنوان" سبک زندگی جوانان: بررسی جامعه شناختی سبک زندگی  و موُلفه­های آن در بین دختران و پسران شهر بابلسر" دریافتند که پایگاه اجتماعی اقتصادی و میزان تحصیلات جوانان، با گذران اوقات فراغت آنان همبستگی دارند. بعلاوه، میزان گرایش پسران به انجام فعالیت­های زمان فراغت، بیش از دختران است.

افسری و همکاران (1392) در تحقیقی با عنوان "بررسی میزان تأثیر دینداری بر سبک زندگی در بین دانشجویان دانشگاه، ملی کلمبیا⁹"، به این نتیجه رسیدند که پایبندی به مذهب، سرمایه فرهنگی، میزان استفاده از شبکه­های اجتماعی و پایگاه اقتصادی و اجتماعی نقش زیادی بر انتخاب سبک زندگی جوانان دارد.

سروش و همکاران (1392) در تحقیقی با عنوان "جهانی شدن، هویت مستقل از خانواده و سبک زندگی زنان شهر شیراز " نتیجه می­گیرند که حضور زنان در فضاهاي شهري ­امري است كه تحت تأثير جهاني­شدن فردگرايي تشديد شده است و زنان مي­توانند توانمندتر از گذشته مشاركت اجتماعي داشته باشند.  

زرقی و همکاران (1395) در تحقیقی با عنوان "فضای مجازی و تاثیر آن در خیانت همسران" به این نتیجه رسیدند که فضای مجازی و شبکه­های اجتماعی به دلایل مختلفی خانواده­ها را به خود جذب کرده و باعث به وجود آمدن مشکلات عدیده­ای از جمله خیانت همسران شده است.

همچنین نتیجه پژوهش آقا بابایی و همکاران (1390) با عنوان "اینترنت و روابط خانوادگی مطالعه موردی شهرستان شهرکرد" نشان داد اعتیاد به اینترنت در کارهای روزمره دخالت دارد. استفاده از آن باعث افسردگی و عقب­نشینی از زندگی واقعی می­شود. فرد معتاد به اینترنت حوصله فعالیت اجتماعی را ندارد.

احدنژاد روشتی و همکاران (1391) در تحقیقی با عنوان "الگوهای گذراندن اوقات فراغت جوانان در دنیای مجازی مطالعه موردی جوانان 18-35 زنجان" نشان داد دنیای مجازی اگر در جهت مطلوب و ارزش­های اخلاقی قرار گیرد یکی از بهترین گزینه­ها برای گذراندن اوقات فراغت جوانان خواهد بود.

کفاشی و همکاران (1394) در تحقیق "گذراندن اوقات فراغت زنان در فضای مجازی مطالعه موردی جوانان منطقه4 تهران" به این نتیجه رسیدند که فضای مجازی بخش عمده­ای از زندگی زنان را به خود اختصاص داده است و عامل مهمی در شکل­دهی سبک زندگی و چگونگی تفکّر آنها دارد.

پاداشیان فرد (1394) در تحقیقی با عنوان "رابطه بین تأثیرات منفی فضای مجازی و تربیت دینی خانواده­ها مطالعه موردی اردبیل" بیان داشت که فضای مجازی می­تواند امنیت اجتماعی را مورد تهدید قرار دهد زیرا به عنوان ابزار قدرتمند در عرصه اطلاع رسانی است. نتایج نشان می­دهد کارایی خانواده و دینداری با بحران هوّیت رابطه معکوس دارد.

مينكلر ¹⁰و همكارانش (2004) به بررسي هوّيت مذهبي و مصرف پرداخته­اند. آنها به این نتيجه رسيدند كه مصرف جز انگيزه افراد براي خريد هوّیت مذهبی را نیز شامل می­شود. جز کنش عقلانی، اعتقادات ديني نوع مصرف را مشخص می­نماید.

 كاهله¹¹ و همكارانش (2005) به بررسي "مذهب، تعصّب مذهبي و ارزش­ها در رفتار مصرف­كنندگان در بين 1500 نفر از مردم سنگاپور" پرداخته­اند و متوجه شدند مذهب و تعصّب مذهبي تأثير معني­داري بر نگرش­ها و رفتار مصرفي افراد دارد. مذهب راهنمايي براي انتخاب افراد و ارزش­هاي آنها است.

 

چهارچوب نظری

گیدنز¹² سبک زندگی را مجموعه­اي نسبتاً هماهنگ از همه رفتارها و فعالیت­هاي یک فرد معین در جریان زندگی روزمره می­داند، به عبارت دیگر تعميق پيامدهاي تجّدد، مانند صنعتي‌شدن، شهرنشيني و آپارتمان‌نشيني، فردگرايي مفرّط، تبديل‌شدن مصرف‌گرايي به عامل بنيادين بقاي جامعه سرمايه‌داري و توسعه ابزارهايي كه خصوصي‌ترين رفتار انسان‌ها را تحت تأثير خود قرار مي‌دهد، نظريه­های اجتماعي را به ‌سمت توجه به نقش سبك زندگي و اهميّت آن در برساختن هويت‌هاي فردي و اجتماعي، بروندادهاي زندگي روزمره و تعاملات اجتماعي و نقش آن در تحوّلات كلان جامعه سوق داده است. جهان به‌جاي ورود به‌دنياي پست ‌مدرن¹³، به‌سوي دوره‌اي گام بر مي‌دارد كه در آن پيامدهاي مدرنيته، ريشه‌اي‌تر و جهاني‌تر از پيش شده‌اند (گيدنز، 1382: 30(.  سبك‌هاي زندگي همان الگوهاي كنش هستند كه افراد بر اساس آنها از هم متمايز مي‌شوند، الگوهايي كه به جريان عادي زندگي روزمره تبديل شده‌اند و در نحوه پوشش، غذاخوردن، شيوه‌هاي صحبت‌كردن و محيط دلخواه براي ملاقات ديگران، جلوه مي‌كنند. اين رفتارها بازتاب هويت‌هاي شخصي، گروهي و اجتماعي‌اند (فاضلي، 1382: 61). با این وجود آدلر¹⁴ و پیروانش زندگی هر فرد را از شکل‌گیری تا پیامدها و آثارش به یک درخت تشبیه می­کنند که ریشه‌های این درخت همان ریشه‌های سبک زندگی است. ساقه‌های این درخت درباره اعتقادات و نگرش‌های کلی افراد )شامل اعتقادات، عواطف و حتی آمادگی) است. شاخه‌ها و سرشاخه‌های درخت، وظایف زندگی هستند و در حقیقت سبک زندگی واقعی شاخه‌ها و سرشاخه‌ها است. سبک زندگی در سطوح فردی، خانوادگی و اجتماعی مطرح می‌شود )کاویانی، 1388: 2(. سبك زندگي الگوهاي روابط اجتماعي، هنجارهاي حاكم بر زندگي روزمره، نحوه تعاملات اجتماعي، مصرف، خريد و اوقات فراغت است. در واقع سبك زندگي، مجموعه كنش‌هايي بر اساس الگوها و نشانه‌هايي است كه از نهادهاي مرجع گرفته شده و به جريان عادي زندگي روزمره تبديل شده‌اند، كنش‌هايي كه بازنماگر هويت‌هاي فردي، اجتماعي و گروهي‌اند  (فاضلي، 1382: 21(.

«وبلن» سبک زندگي را پديده­اي گروهي مي­داند، چيزي که محصول تعلق طبقاتي است. از نظر او سبک زندگی فاقد ماهيّت مستقل و نمودي از وجود سلسله مراتب­ها در جامعه است. طبقه نيز حاصل منزلت­هایي است، که به صورت ايده­آل­هاي فرهنگي طبقه مرفه عرضه مي­گردد. او سبک زندگي را در الگوهاي قابل مشاهده و در قالب نظريه رقابت اجتماعي تبيين مي­کند. رقابتي که بين طبقات بالا و پايين به منظور حفظ تمايز پديدار مي­شود (شریفی، 1391: 89).                
«ماکس وبر» سبك زندگي را شيوه­هاي رفتار، لباس پوشيدن، سخن گفتن، انديشيدن و نگرش­هايي كه مشخص كننده گروه­هاي منزلتي متفاوت است (سوبل، ۱۹۸۱به نقل از فاضلی،1382: 28 ).  او سبک زندگي را شامل کردارهاي اجتماعي و فرهنگي متفاوتي مي­داند که به عوامل اقتصادي محدود نمي­شود. وی معتقد است این کردارها ناشي از تفاوت بین گروه­هاي اجتماعي است. «رايمر»¹⁵ چهار دليل عمده را در تجديد حيات اين مفهوم عنوان مي­کند، فرآيندهاي "فردي شدن"  که آزادي و حق انتخاب بيشتري را به خصوص براي جوانان در شرايط به سرعت رو به تغيير جهان داشته­اند. رشد طبقه متوسط جديدي که جهت­گيري آنها آشکارا به ­سوي "سرگرمي و مصرف" است. که عمدتاً جوانان شهري داراي "مهارت­هاي حرفه­اي" را در بر مي­گيرد. افزايش روزافزون بحث­های دانشگاهی در خصوص "پست مدرنيسم" که در آن " ظهور ارزش­ها و سبک­هاي زندگي جديد" نقش کليدی را ايفاء مي­کنند (بشیر،1391: 65).        
«آنتوني گيدنز»¹⁶ معتقد است اهميت يافتن سبک زندگي از پيامدهاي تجدد است. فرهنگِ مبتني بر سنت، آداب و رسوم جا افتاده در زندگي را در محدوده­ی کانال­هاي از پيش تعيين شده قرار مي­دهد. در اين نوع فرهنگ اگر چه افراد انتخاب مي­کنند، اما انتخاب آنها در بازه­ی خاصّي قرار مي­گيرد. سبک زندگي در اين معنا عملي است، که بدون ايجاد هيچ­گونه تغييري در آن، بي قيد و شرط پذيرفته مي­شود. اما فرآيند تجدد (مدرنيته) باعث مي­شود، که فرد در گزينش­هاي خود بدون هيچ­گونه راهبرد از پيش تعيين شده­اي از تنوع انتخاب برخوردار باشد. همچنین می­گوید در دنياي متجدد کنوني، همه ما از شيوه­هاي معيني در زندگي پيروي مي­کنيم و  ناچار به اين پيروي هستيم، زيرا علاوه بر برآورده کردن نيازهاي جاری­مان، هويتي را که برگزيديم نيز مشخص مي­شود و در پي آن ديگران رفتارهاي خاصّي را در کنش­هايشان بر طبق اين هويت آشکار شده، بروز مي­دهند. بدين ترتيب شيوه­هاي زندگي به صورت عملکردهاي روزمره در مي­آيند، عملکردهايي که در نوع "پوشش، خوراک، روش کار و محيط­هاي مطلوب براي ملاقات با ديگران جلوه مي­کند. «گيدنز» همچنين به خاصيت بازتابندگي امور روزمره در هويت­هاي شخصي، گروهي و اجتماعي اشاره مي­کند. همچنين به تجديد نظر مداوم در روش­ها و نگرش­ها بر اساس اطلاعات يا دانش­هاي نوين مي­پردازند. درباره­ی انتخابي بودن و کثرت سبک زندگي، اين گونه استدلال مي­کند که: نبايد تصور کرد، افراد قادرند به انتخاب همه­ی الگوهاي موجود بپردازند. زيرا تعدد الگوهاي کلي شيوه­ی زندگي کمتر از تعدد انتخاب­هاي موجود در تصميم گيري­هاي راهبردی¹⁷ روزمره است (گیدنز،1380: 132).  سبک زندگی و برنامه­ی زندگی هر فرد در خلال بازتابندگی خود، نوع انتخاب، شکل­گیری هویت شخصی با تجدید نظر مداوم در نمای ظاهری و کردار مرتبط با آن و مسوُلیت در قبال آن ها پدیدار می­شود (گیدنز،1384: 274).

در سال­های اخیر داشتن تصوری مثبت از بدن در میان دختران و زنان جوان، تبدیل به مهم­ترین نگرانی­ها و دل مشغولی­ها شده است (ذکایی و فرزانه،1387: 46). توجه به بدن به عنوان یک رسانه و توجه به زیبایی و موزون بودن آن امر جدیدی است که متاثر از پذیرش ارزش­های فرهنگی جوامع دیگر و به ویژه جوامع غربی توسط بخش­هایی از جامعه به خصوص جوانان و در این میان زنان و دختران جوان است. ارزش­هایی چون لاغری، موزون بودن و مانند آن­ها در جامعه ما در حال گسترش است. این گسترش با خود پیامدهایی دارد. عمده نگرانی­های موجود در مورد آثار منفی پیامدها است که ایجاد نگرانی از بابت چاقی و یا نداشتن اندامی موزون، بدشکل، نازیبا و مانند آنها که محتوای تعاریف آنها نیز دستخوش دگرگونی است، می باشد. زیرا عدم پذیرش اجتماعی در میان گروه­های همسالان و مانند آنها را به وجود می­آورد . این نارضایتی­ها و نگرانی­ها از تصور از بدن، زنان و دختران جوان را به سمت جراحی­های زیبایی، تاتو، لایپوساکشن و غیره سوق می­دهد و نیز باعث افزایش رژیم­های غذایی بدون نظارت پزشک برای لاغری سوق می­دهد.

دلیل چنین نگرانی­هایی، عمدتاَ ناشی از  الگوبرداری از رفتارهای جوامع دیگر است و بدین­سان ذائقه آنها نیز تغییر خواهد کرد. این افراد در تنظیم رفتار خود در فعالیّت­های روزمره­شان تحت تأثیر سبک­های زندگی در فرامرزهای ایران قرار می­گیرند. بدین جهت است که رویکرد به بدن برای این افراد از مرزهای صحت و سلامتی فرا رفته و به آن به شکل رسانه­ای می­نگرند که می­تواند نه تنها بیان هوّیت­شان باشد، بلکه سایرین را با استفاده از آن تحت تأثیر خود قرار دهند (خواجه نوری و مقدس، 1388 ؛ سوامی¹⁸ و همکاران،20).

با گسترش فناوری­های ارتباطی و اطلاعاتی نظیر ماهواره و اینترنت و گسترش شبکه­های ارتباطی، فرهنگ مدرن در جهان گسترش پیدا کرد. این­ شبکه­های ارتباطی و ماهواره­ها فرایند یکسان­سازی فرهنگ جهانی را دنبال می­کنند (خواجه نوری،1386: 6-7). در عین حال با ایجاد سبک­های متفاوت زندگی، رفتارهای افراد را تغییر داده و افراد پیوسته بر اثر آن بر خود و محیط پیرامونی خود نظارت می­کنند و حتی سعی دارند آن را تغییر دهند. یکی از این رفتارها می­تواند نظارت بر خود و بدن خود باشد. از سوی دیگر امکانات چند رسانه ای شبکه­های اجتماعی تحت وب¹⁹ و موبایل، موجب شده تا ارزش­ها، هنجارها و سایر تولیدات فرهنگی مادی و معنوی عصر جهانی با شدت بسیار زیادتری در بین جوامع نفوذ کرده و گسترش یابند. جامعه و فرهنگ ایرانی با سرعت فراوانی تحت نفوذ این رسانه ها قرار گرفته است (خواجه نوری،1385). عناصر فرهنگی و سبک زندگی جوامع مختلف با سرعت فراوان در ایران در حال گسترش هستند. در این میان جوانان بیش از سایر گروه­های سنی متأثر از این روند هستند زیرا از میزان پذیرندگی بیشتری برخوردار هستند.آنها برای تولید و بازتولید هوّیت خود به طور مدام از منابع و امکانات موجود در اختیار استفاده می­کنند (خواجه نوری و مقدس،1388). توجه به بدن به­عنوان یک رسانه و توجه به زیبایی و موزون بودن آن امر جدیدی است که متأثر از پذیرش ارزش­های فرهنگی جوامع دیگر و به­ویژه جوامع غربی توسط بخش­هایی از جامعه به خصوص جوانان و در این میان زنان و دختران جوان است. ارزش­هایی همچون لاغری، موزون بودن و مانند آن­ها در جامعه زنان ما در حال گسترش است.

جوزف کلاپر²⁰ در کتاب خود با عنوان «اثرات رسانه های همگانی» به تأثیر محدود رسانه­ها اشاره دارد و طبق این نظریه رسانه­های همگانی، به طور معمول، شرط لازم و کافی برای تأثیرگذاری بر مخاطب به شمار نمی­رود، بلکه آن­ها تنها از طریق عوامل واسطه­ایی مخاطب را تحت تأثیر قرار می­دهند (مهرداد،1380: 161).  نیومن²¹ معتقد است که رسانه­های همگانی تأثیر فوق العاده­ای روی افکار عمومی دارد. از دیدگاه نیومن چنانچه سه مشخصه بارز ارتباط توده یعنی انباشت، حضور همه جانبه و هماهنگی با یکدیگر ترکیب شوند، قدرت زیادی را تولید می­کند که قادر است بر افکار عمومی اثر بگذارد (مهرداد،1380: 165). دانیل لرنر²²، نیز نوسازی و رشد جامعه را متأثر از رسانه­ها می­داند و آن­ را به عنوان محرک توسعه در جامعه مدرن تلقی می­کند  (لرنر،1383: 83-7نقل از دعاگویان،51:1394). از سوی دیگر شرام²³ به عنوان یکی از اندیشمندان نظریه­های خوش بینانه آزادی­گرایی رسانه­ها، اذعان می­دارد که توسعه کشورهای جدید از نظام ارتباطی آغاز می­شود و آنها را از یک نظام قبیله ای به یک تمدّن مدرن تبدیل می کند (شرام،1964: 41 نقل از دعاگویان،51:1394).

نظریه نشر نوآوری راجرز²⁴ به عنوان یک چهارچوب محلی برای هدایت ارتباطات در خدمت توسعه را دارد. نظریه نشرنوآوری، ارتباطات نظری مهمّی نیز با پژوهش­های متمرکز بر حوزه تأثیر ارتباطی داشت. تأکید نظریه نشر نوآوری عمدتاً بر تأثیرات ابزارهای ارتباطی بود. قدرت پیام های رسانه ای و رهبران فکری برای ایجاد دانش مربوط به رویه­ها و ایده­های جدید و نیز قدرت متقاعدسازی مخاطبان پیام ها برای اتخاذ نوآوری­هایی که از بیرون به آنها ارائه می­شد (راجرز،1969: 18نقل از دعاگویان،53:1394).  بروکشایر تامپسون²⁵، بر این اعتقاد است که تغییر جوامع از نظام سنتی به نظام مدرنیستی را باید بر پایه الگوهای ارتباطات و تعامل تبیین کرد. از این رو، نوآوری های رسانه ای به ویژه فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی مدرن، دگرگونی­های رو به توسعه را در جوامع ایجاد کردند (تامپسون،1379: 65نقل از دعاگویان،54:1394). هابرماس²⁶ با تائید نظریه سلطه رسانه­ها، آنها را عنصری برای تجاری شدن و سود محوری می­پندارد. او عملکرد و نقش رسانه­ها را در جوامع غربی "مهندسی گردن عقاید"می­داند. لیکن قبل از این دوره، یعنی در قرن 17، اطلاعات و آگاهی­های واقعی در حوزه عمومی صورت می­گرفت و به تدریج به تکامل می­رسید (هولاب،1378: 41نقل از دعاگویان،58:1394).

گسترش رسانه‌های نوین ارتباطی و الکترونیک و بخصوص ایجاد و گسترش شبکه اینترنت، فضایی را ایجاد کرده است که از آن تحت عنوان «فضای مجازی» نام برده می‌شود. فضای مجازی که ارتباطات بین انسان‌ها و حتّی بین ماشین‌ها را از طریق رایانه فراهم کرده تمام جنبه‌های زندگی انسان اعم از جنبه‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را تغییر داده و ظرفیت‌های جدیدی را به زندگی انسان افزوده است. اما باید به یاد داشت که فضای مجازی تفاوت‌هایی با فضای فیزیکی و واقعی زندگی بشر دارد که توجه به این تفاوت‌ها به منظور شناخت محدودیت‌ها و ظرفیت‌های هر دو فضا ضروری می‌نماید. ویژگی‌های فضای مجازی عبارتست از: «سریع شدن فضا، فراگیری، قابلیت دسترسی دائم، فرامکانی و فرا زمانی، جهانی بودن و چند رسانه‌ای بودن» (عاملی، ۱۳۹۱: ۲۶). یکی از بارزترین و شاخص‌ترین ویژگی‌های فضای مجازی «سرعت» آن است. با استفاده از فضای مجازی می‌توان کندی فضای فیزیکی را جبران نمود با سرعت بخشیدن به زندگی بشر جدید، سبب شده وقت بسیار کمتری از مردم برای انجام فعالیّت‌های آنان گرفته شود و انسان بتواند با سرعتی نزدیک به سرعت نور به مقصد و مقصود مورد نظر خود دست یابد. این در حالی است که «در فضای فیزیکی، فرد با زمان به عنوان امری مستمر و متناهی روبرو می‌شود و برای تحقق طرح‌هایش فقط مقدار زمان معینی در اختیار دارد. ساختار زمانی اجباری است و در واقع ترتیب منظم وقایع یکی از عناصر اصلی آگاهی انسان به زندگی روزمره است (برگر و کولمان²⁷، ۱۳۷۵: ۴۳).  تحولات گسترده اطلاع­رسانی و ارتباطات مجازی، تغییرات اساسی را در اخذ خبر بوجود آورده است ( استرکی ، 1391). امروزه جامعه جهانی به مثابه ساکنان یک دهکده امکان برقراری ارتباط با یکدیگر و اطلاع از اخبار و رویدادهای جهانی را دارند (انصاری، 1390: 9). تعاملات جهانی مبتنی بر فضای مجازی چنان با تاروپود زندگی مردم در هم آمیخته که نه تنها جدایی این محیط از زندگی آنان امری تصورنشدنی می نماید،  بلکه با پیشرفت این فناوری، این آمیختگی و وابستگی لحظه به لحظه رشد یافته و ابعاد تازه و پیچیده­تری به خود می­گیرد (حسینی خواه ، رحمتی، 1389: 120). جدیدترین نوع روابط انسانی در "شبکه های اجتماعی" مجازی شکل گرفته است که از تأسیس آنها مدت زیادی نمی گذرد. این شبکه ها با اشتراک گذاری دنیای شخصی کاربران خود و به حداقل رساندن فاصله بین آنها، امکان تأثیرگذاری بیشتر و آسان تر را فراهم می­کنند .گرایش روز افزون کاربران به شبکه­های اجتماعی نشان می­دهد که دنیای مجازی تا حد زیادی تحت تأثیر این شبکه ها درآمده است (فتحیان و مهدوی نور، 1386: 80). فضای مجازی مبتنی بر شبکه های اجتماعی با داشتن امکانات فراوانی تلفن اینترنتی و ظرفیت های تبادل تصویری و صوتی می­تواند به فرصتی تبدیل شود که به صورت متقابل مورد استفاده ما قرار گیرد. امروزه دیگر گشت و گذار در وب، سفر یک نفره و مکاشفه تنهایی نیست، زیرا شبکه­های اجتماعی از قبیل فیس بوک²⁸، توییتر²⁹ به بخش جدایی ناپذیری از فرهنگ زندگی آنلاین تبدیل شده اند. طی پنج سال گذشته موضوع شبکه­های اجتماعی مجازی اصلی ترین دغدغه کاربران اینترنت در دنیا و به تبع آن ایران بوده است. شبکه­های اجتماعی مجازی در حال حاضر قوی­ترین رسانه آنلاین در دنیا به شمار می روند. این شبکه­ها به دلیل تکثر و تنوع محتوایی و قابلیّت­های متعدد نرم افزاری و اینترنتی تأثیر زیادی بر سبک زندگی گذاشته است. زنان به عنوان یکی از کاربران فضای مجازی، شدیداً تحت تأثیر این فضا قرار داشته و تلاش می­کنند که سبک زندگی خود را با آخرین روش­ها و تبلیغات صوتی و تصویری این فضا تطبیق دهند. ظرفیت­های گسترده فضای مجازی در انتقال اطلاعات و اخبار در بین کاربران موجب گشته است که تأثیر زیادی بر سبک زندگی زنان بگذارد و به همین دلیل می­توان به فرضیه­های زیر رسید:

-       به نظر می­رسد بین فضای مجازی و سبک زندگی زنان 40-18 ساله منطقه 2 و5 تهران رابطه وجود دارد.

-       به نظر می­رسد بین اخبار و پیام­های تصویری فضای مجازی و سبک زندگی زنان 40-18 ساله منطقه 2 و5 تهران رابطه وجود دارد.

-       به نظر می­رسد بین پیام­های صوتی و چندرسانه­ای فضای مجازی و سبک زندگی زنان40-18ساله منطقه2 و5 تهران رابطه وجود دارد.

-       به نظر می­رسد بین تبلیغات فرهنگی فضای مجازی و سبک زندگی زنان40-18 ساله منطقه2 و5 تهران رابطه وجود دارد.

-       به نظر می­رسد بین برنامه­های غیراخلاقی فضای مجازی و سبک زندگی زنان 40-18ساله منطقه2 و5 تهران رابطه وجود دارد.

-       به نظر می­رسد بین برنامه­های آموزشی آراستگی ظاهری و سبک زندگی زنان40-18ساله منطقه 2 و5 تهران رابطه وجود دارد.

چهارچوب اصلی تأثیر فضای مجازی بر سبک زندگی زنان را در مدل مفهومی زیر مشاهده کرد:

 

 

 

 

 

سبک زندگی زنان

تأثیر فضای مجازی

 

پیام های تصویری

 

تبلیغات فرهنگی

 

پیام های صوتی

 

تعاملات اجتماعی

 

برنامه­های غیر اخلاقی

 

آراستگی ظاهری

 

 

نمودار 1: مدل مفهومی تحقیق

روش تحقیق

این تحقیق با هدف کاربردی و با روش توصیفی پیمایشی اجرا گردیده است. جامعه آماری پژوهش، زنان 18-40 ساله منطقه 2 و5 شهر تهران (به تعداد 316996 نفر) است که بر پایه جدول مورگان حجم نمونه آماری 384 نفر است که با روش احتمالی خوشه ای و تصادفی ساده، نمونه­ها انتخاب شده­اند ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته­ای که دارای 46 گویه پنج گزینه­ای با استفاده از مقیاس پنج درجه ای لیکرت می­باشد. روایی پرسشنامه توسط استاد راهنما و ده نفر از صاحبنظران بررسی شد. پایایی پرسشنامه با استفاده از آلفای کرانباخ محاسبه و ضریب پایایی پرسشنامه 97/0 به دست آمد. در آمار توصیفی فراوانی و درصد و میانگین، میانه، مد و انحراف معیار محاسبه شد. جهت بررسی میزان تأثیر متغیرها از آزمون باینومیال و تحلیل رگرسیون در آمار استنباطی استفاده شد. با نرم افزار spss تجزیه و تحلیل صورت گرفت.

تعاریف نظری و عملیاتی

فضای مجازی:  مجموعه­ای از ارتباطات درونی انسان­ها از طریق رایانه و وسایل مخابراتی، بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی گفته می­شود (دعاگویان،1394: 46). سبک زندگی: مجموعه­اي نسبتاً هماهنگ از همه رفتارها و فعالیتّهاي یک فرد معین در جریان زندگی روزمره، سبک زندگی مستلزم مجموعه­اي از عادت­ها و جهت­گیری­ها و بنابراین برخوردار از نوعی وحدت است که علاوه براهمیت خاص خود از نظر تداوم امنیت وجودي پیوند بین گزینش­هاي فرعی موجود در یک الگوي کم و بیش منظم را تأمین می­کند ( گیدنز³⁰،1382: 153). در تعریف عملیاتی متغیرها می­توان گفت که  فضاي مجازی یا فضای سايبر³¹  ، عبارتي است كه در دنياي اينترنت، رسانه و ارتباطات بسيار شنيده مي‌شود و با مفاهیم دیگری مانند شهروند سايبر³²  ، پول سايبر³³ ، فرهنگ سايبر³⁴ ، راهنمايي فضاي سايبر³⁵ ، تجارت سايبر ³⁶ ، كانال سايبر³⁷ ارتباط ماهوی دارد. ارتباطات در فضای سایبرنتیک به شکل­های گوناگونی صورت می­گیرد. به طور کلی فضای مجازی در این تحقیق همان اینتر نت، شبکه اجتماعی اینستاگرام و شبکه پیام رسان تلگرام است. پیام های تصویری در این تحقیق، کلیه اطلاعات و اخبار سبک زندگی که به صورت تصویر در این فضا به نمایش گذاشته می­شود مانند پیام های مصرف گرایی، رژیم غذایی زنان،  نوع طبخ غذا و مصرف­گرایی مواد آرایشی. پیام­های صوتی در این تحقیق، کلیه اطلاعات و اخباری که به صورت صوتی چند رسانه ای در این فضا به سمع کاربران گذاشته می­شود. تبلیغات فرهنگی فضای مجازی، کلیه اطلاعات و ابزارهایی که با استفاده از شگردهای تبلیغات تجاری تصویری و صوتی در جهت تغییر الگوی مصرف زنان و تغییر سبک زندگی آنان به کار گرفته می شود. تعاملات اجتماعی زنان، همان ارتباطات یک و یا دو طرفه متأثر از فضای مجازی از سوی زنان است که در تغییر سبک زندگی آنان تأثیر دارد. برنامه­های آموزشی آراستگی، کلیه روش­های آموزشی فضای مجازی است که اطلاعات گسترده­ای را در اختیار زنان در خصوص سبک­های نوین آراستگی ظاهری و آرایش قرار می­دهد.

یافته های تحقیق

جدول 1- توصیف متغیر های جمعیت شناختیی پاسخگویان

سن	فراواني	درصد	محل زندگی	فراواني	درصد
بین 18 تا 24 سال	128	3/33	منطقه5	188	49
بین 25 تا 30سال	98	5/25	منطقه2	136	4/35
بین 31 تا 35سال	93	2/24	پاسخ نداده	60	6/15
بین 36 تا 40سال	65	9/16	جمع	384	100
مجموع كل	384	100
تحصیلات	فراواني	درصد	شغل	فراواني	درصد
دیپلم	64	7/16	کارمند	88	9/22
فوق دیپلم	50	13	دانشجو	15	9/3
لیسانس	171	5/44	بیکار	112	2/29
فوق لیسانس	57	8/14	خانه دار	162	2/42
دکترا و بالاتر	42	9/10	پاسخ نداده	7	8/1
مجموع كل	384	100	مجموع كل	384	100
میانگین آشنایی با شبکه های اجتماعی	اینتساگرام	یوتیوپ	تویتر	تلگرام	فیس بوک
	43/3	45/2	12/2	24/4	72/2

 

یافته­های جدول 1 نشان می­دهد که سن بیشتر پاسخگویان بین 18 تا 24 سال است. 5/44 درصد پاسخگویان دارای تحصیلات لیسانس و شغل 2/44 درصد آنان خانه دار و 49 درصد آنان در منطقه 5 تهران ساکن بوده و در نهایت بیشترین میانگین آشنایی آنان از بین شبکه­های اجتماعی مجازی و پیام رسان شبکه تلگرام است که در حد میانگین 24/4 یا به عبارتی در حد زیاد و خیلی زیاد در مقیاس لیکرت است. همچنین در توصیف شاخص­های مرکزی و پراکندگی پیام­ها و برنامه­های فضای مجازی در خصوص سبک زندگی می­توان بر پایه نتایج جدول 3 بیان داشت که میانگین و انحراف معیار پیام­های تصویری به ترتیب برابر با 62/3  و810/0 می باشد و این مقدار برای پیام­های صوتی به ترتیب برابر با 54/3 و 773/0، برای تبلیغات فرهنگی 51/3 ، 704/0 ، برای تعاملات اجتماعی 82/3 ،728/0 و در نهایت برای برنامه­های غیر اخلاقی به ترتیب برابر با 28/3 و 11/1 و آموزشی آراستگی ظاهری ، 86/3 ، 790/0است.

جدول 2- توصیف شاخصهای مرکزی و پراکندگی پیام ها و برنامه های فضای مجازی

پیام ها و برنامه های فضای مجازی	تعداد	میانگین	میانه	مد	انحراف معیار
پیام­های تصویری	384	62/3	8/3	4	810/0
پیام­های صوتی	384	54/3	66/3	5/3	773/0
تبلیغات فرهنگی	384	51/3	54/3	4	704/0
تعاملات اجتماعی	384	82/3	4	4	728/0
برنامه­های غیر اخلاقی	384	28/3	5/3	4	11/1
آموزشی آراستگی ظاهری	384	86/3	4	67/3	790/0

 

 

 

 

 

از سوی دیگر نتایج تحلیلی آمار استنباطی در آزمون فرضیه­های تحقیق، نشان می­دهد که آزمون نرمال بودن داده­های متغیرها تحقیق با استفاده از آزمون کلموگرف-اسمیرنف دارای توزیع نرمالی نبوده و به عبارتی سطح معنی­داری آزمون کلموگرف-اسمیرنف برای متغیرها کمتر از 05/0 می باشد،  بنابراین فرض نرمال بودن داده­ها صادق نیست در نتیجه برای تجزیه آماری از روش غیر پارامتریک و آزمون باینومیال استفاده شده است.

جدول 3- آزمون دو جمله ای باینومیال برای فرضیه های تحقیق

آزمون باینومیال برای فرضیه اول« تاثیرپیام­های تصویری فضای مجازی بر سبک زندگی زنان »
آزمون	گروه بندی	تعداد	نسبت مشاهدات	تست پایه	سطح معنی داری
گروه برابر با 3 و کمتر از آن	<=3	76	20/0	50/0	001/0
گروه بیشتر از3	> 3	308	80/0
مجموع		384	1

آزمون باینومیال برای فرضیه دوم« تاثیرپیام­های صوتی فضای مجازی بر سبک زندگی زنان »
آزمون	گروه بندی	تعداد	نسبت مشاهدات	تست پایه	سطح معنی داری
گروه برابر با 3 و کمتر از آن	<=3	83	22/0	50/0	001/0
گروه بیشتر از3	> 3	301	78/0
آزمون باینومیال برای فرضیه سوم« تاثیر تبلیغات فرهنگی فضای مجازی بر سبک زندگی زنان »
آزمون	گروه بندی	تعداد	نسبت مشاهدات	تست پایه	سطح معنی داری
گروه برابر با 3 و کمتر از آن	<=3	88	23/0	50/0	001/0
گروه بیشتر از3	> 3	296	77/0
مجموع		384	1
آزمون باینومیال برای فرضیه چهارم « تاثیر تعاملات اجتماعی فضای مجازی بر سبک زندگی زنان»
آزمون	گروه بندی	تعداد	نسبت مشاهدات	تست پایه	سطح معنی داری
گروه برابر با 3 و کمتر از آن	<=3	59	15/0	50/0	001/0
گروه بیشتر از3	> 3	325	85/0
مجموع		384	1
آزمون باینومیال برای فرضیه پنجم « تاثیر برنامه غیر اخلاقی فضای مجازی بر سبک زندگی زنان»
آزمون	گروه بندی	تعداد	نسبت مشاهدات	تست پایه	سطح معنی داری
گروه برابر با 3 و کمتر از آن	<=3	156	41/0	50/0	001/0
گروه بیشتر از3	> 3	228	59/0
مجموع		384	1
آزمون باینومیال برای فرضیه ششم« تاثیر آراستگی ظاهری فضای مجازی بر سبک زندگی زنان »
آزمون	گروه بندی	تعداد	نسبت مشاهدات	تست پایه	سطح معنی داری
گروه برابر با 3 و کمتر از آن	<=3	69	18/0	50/0	001/0
گروه بیشتر از3	> 3	315	82/0
مجموع		384	1

 

نتایج جداول 3 نشان می­دهد که آزمون دو جمله ای باینومیال برای کلیه فرضیه­های تحقیق با بیش از 99 درصد اطمینان معنادار بوده و مؤید این است که پاسخ­های داده شده به طور قابل ملاحظه­ای بیشتر از 3  است. بنابراین با توجه به سطح معنی­داری این آزمون، می توان گفت که اعضای نمونه آماری معتقدند که پیام­های تصویری ( بیش از 80 درصد )، پیام­های صوتی( بیش از 78 درصد )، تبلیغات فرهنگی( بیش از 77 درصد ) ،  تعاملات اجتماعی( بیش از 85 درصد )،  برنامه غیر اخلاقی( بیش از 59 درصد ) و آراستگی ظاهری( بیش از 82 درصد ) در فضای مجازی به شکل تأثیر گذاری بر سبک زندگی زنان مناطق 2 و5 تهران تأثیر داشته است.

جدول 4- برآورد مدل رگرسیون برای فرضیه های تحقیق

خلاصه مدل

ضريب تعيين

دوربین واتسون

F

خطا(sig)

900/0

7/1

49/569

001/0

آزمون مدل

متغیرها

B(ضریب)

خطای استاندارد

BETA

T

خطا(sig)

مقدار ثابت

139/0

067/0

074/2

039/0

پیام تصویری

152/0

034/0

175/0

466/4

001/0

پیام صوتی

177/0

026/0

194/0

743/6

001/0

تبلیغات فرهنگی

173/0

028/0

173/0

210/6

001/0

تعاملات اجتماعی

118/0

030/0

122/0

954/3

001/0

برنامه غیر اخلاقی

159/0

014/0

251/0

961/10

001/0

آراستگی ظاهری

174/0

025/0

196/0

898/6

001/0

متغیر وابسته: سبک زندگی

 

در جدول فوق مشاهده می­شود با ضریب تعیین 9/0 کلیه متغیرها مستقل توانسته­اند متغیر وابسته را تحت تأثیر خود قرار دهند. به عبارتی از بین مؤلفه ها برنامه­های غیراخلاقی 251/0 بیشترین تأثیر را دارد و تعاملات اجتماعی با ضریب 122/0 کمترین تأثیر را دارد و به ترتیب در بین بالاترین و پایینترین ضریب بتا آراستگی ظاهری، پیام صوتی، پیام تصویری و تبلیغات فرهنگی در مراتب بعدی قرار دارند و همه متغیرها بر سبک زندگی زنان 18 تا 40 سال مؤثر می­باشند.

بحث و نتیجه گیری

نتایج حاصل از آمار استنباطی فرضیه اول ضمن تأیید تأثیر اخبار و پیام­های تصویری فضای مجازی بر سبک زندگی زنان 18 -40 سال منطقه 2و5 تهران با نظر تحقیق فتحی (1393)  مبنی بر آنکه استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی به شکل گیری سبک زندگی ویژه ای می انجامد همسو می باشد. همچنین نتایج حاصل از آمار استنباطی فرضیه دوم نشان داد پیام­های صوتی و چند رسانه­ای فضای مجازی بر سبک زندگی زنان 18 -40 ساله منطقه 2 و5 تهران تأثیر می­گذارد و نتایج به دست آمده با تحقیق کفاشی (1395) که امروزه فضای مجازی بخش عمده­ای از زندگی زنان را به خود اختصاص داده است، بنابراین عامل مهمی در شکل­دهی سبک زندگی و چگونگی تفکّر به شمار می­رود همسو است. از سوی دیگر نتایج حاصل از فرضیه سوم نشان داد تبلیغات فرهنگی فضای­مجازی بر سبک زندگی زنان 18 -40 ساله منطقه 2 و5 تهران تأثیر می­گذارد که نتایج به دست آمده با نظرات توسّلی (1385) مبنی بر روابط چندگانه در شبکه­های اجتماعی مجازی سرمایه اجتماعی را پایین می­آورد زیرا برای هر بخش از زندگی، دوستان مجزایی انتخاب می­کنند و احدنژاد (1391) دنیای مجازی یکی از بهترین گزینه­ها برای گذراندن اوقات فراغت جوانان خواهد بود، همسو است. نتایج حاصل از آمار استنباطی فرضیه چهارم نشان داد تعاملات اجتماعی زنان در فضای مجازی بر سبک زندگی زنان 18 -40 ساله منطقه 2 و5 تهران تأثیر می­گذارد.  نتایج به دست آمده از تحقیق میردامادی (1380) مبنی بر فروپاشی نظام اخلاقی در جامعه که با ورود اینترنت و گسترش لحظه ای کاربران اینترنتی بدون فراهم شدن زیرساخت فرهنگی همچون بمبی در میان ارزش­ها، باورها و هنجارهای ملّی و مذهبی و در یک کلمه سبک زندگی تغییر ایجاد کرده است همسو می­باشد. فرضیه پنجم نشان داد برنامه­های غیر اخلاقی فضای مجازی بر سبک زندگی زنان 18 -40 ساله منطقه 2 و5 تهران تأثیر می­گذارد و با نتایج تحقیق توسّلی (1385)  مبنی بر روابط چندگانه در شبکه های اجتماعی مجازی سرمایه اجتماعی را پایین می­آورد زیرا برای هر بخش از زندگی، دوستان مجزایی انتخاب می­کنند و نتیجه تحقیق کفاشی (1395) مبنی بر اینکه امروزه فضای مجازی بخش عمده­ای از زندگی زنان را به خود اختصاص داده است، بنابراین عامل مهمی در شکل­دهی سبک زندگی و چگونگی تفکّر آنان به شمار می­رود، همسو می­باشد و در نهایت نتایج حاصل از آمار استنباطی فرضیه ششم نشان داد برنامه­های آموزشی آراستگی ظاهری فضای مجازی بر سبک زندگی زنان 18 -40 ساله منطقه 2 و5 تهران تأثیر می­گذارد و با نتایج تحقیق شهبازی (1394)  مبنی بر تأثیر تبلیغات رسانه بر گرایش زنان به جراحی زیبایی مؤثر همسو می­باشد. بنابراین با توجه به یافته­های موجود باید گفت که پيشرفت­هاي تكنولوژي و ارتباطي دهه­هاي اخير، سبك­هاي نوين زندگي را به جزئي اساسي و جدايي­ناپذير از زندگي بشر تبديل كرد­ه است. اهميت یافتن سبک­های  زندگي در جهان امروز، از پيامد­هاي افزایش انتخاب­هاي زندگي است و نشان از تجدد پيشِِ روي خاص دارد و بر خلاف انتخاب­هاي سنتي به هيچ روي متأثر از سنت يا عادات و رسوم نيست. سبک زندگی راهی است برای تعریف ارزش­ها و نگرش­ها و رفتارهای افراد که اهمیت آن برای تحلیل­های اجتماعی روز به روز افزایش می­یابد. درواقع سبک زندگی روشی است که فرد در طول زندگی انتخاب کرده و زیر بنای آن در خانواده پی­ریزی می­شود که در واقع متأثر از فرهنگ، نژاد، مذهب، وضعیت اجتماعی و اقتصادی، اعتقادات و باورها است. حضور در این شبکه­های اجتماعی باعث می­شود تا زندگی روزمره زنان متأثر از این شبکه­های اجتماعی باشد. بی­شک اصلی­ترین هدف رسانه­های مجازی، جریان­سازی در عرصه سبک زندگی است، سبك زندگي الگوي نسبتاً ثابت زندگي روزمرة سازمان يافته در چهارچوب موقعيت زندگي و منابع قابل دسترسي است و هنر فرد در كشف و انتخاب مناسب­ترين و خردمندانه­ترين راه براي پاسخ به توقّعات و تحقق اهداف است. اهميت یافتن سبک­های  زندگي در جهان امروز، از پيامد­هاي افزایش انتخاب­هاي زندگي است و نشان از تجدد پيشِِ روي خاص دارد و بر خلاف انتخاب­هاي سنتي به هيچ روي متأثر از سنت يا عادات و رسوم نيست. در دنياي متجدّد كنوني، اشخاص از سبك­هاي زندگي معيني پيروي نمي­كنند، بلكه به تعبيري كه اهميّت بالايي هم دارد، ناچار به پيروي از سبک­های متفاوتی هستند. شبکه­های مجازی با عضوگیری­های رایگان از کاربران توانسته­اند در جریان سازی­های مختلف نقشی اساسی بر عهده داشته باشند با توجه به نقشی که تاکنون در ابعاد مختلف زندگی مردم پیدا کرده­اند قطعاً قابل چشم­پوشی نیستند و روزبه­روز نیز نقش آن پر­رنگتر می­شود. زنان به خاطر داشتن روحیّه تنوع­طلبی، خلاقیّت، گرایش به برقراری ارتباط با دیگران، حس کنجکاوی و علاقه به داشتن زندگی متفاوت به عضویت در شبکه­های اجتماعی گرایش پیدا کرده­اند. برای اینکه این تأثیرات در جهت مثبت و همسو با اعتقادات ایرانی سوق دهیم می توان با فرهنگ سازی از طریق دانشگاه ها، مدارس، روحانیون و دستگاههای فرهنگی همچون وسایل ارتباط جمعی با مدیریتی متناسب با ساختار فرهنگی برای جلوگیری از آثار مخرّب آن در جامعه کوشید، همچنین با تقویت و تعمیق باورهای دینی فرزندان و تحکیم بنیان خانواده و تبعیت از ارزشهای اخلاقی در مصون ماندن از آسیب های آن از طریق هماهنگی نهادهای مذهبی و آموزشی پرداخت. برای رسیدن به چنین فضایی باید با تشریح کاربردهای مثبت و منفی فضای مجازی توسط کارشناسان متبحّر و نیز فیلتر کردن شبکه­هایی که با ارزش های جامعه مغایرت دارد به نحوی که اخلاق و فضای روانی جامعه و حریم خصوصی افراد تهدید نشود، در بالا رفتن آگاهی­های اجتماعی زنان در جهت مثبت اقدام نمود پس با ایجاد  فضای مجازی با محتویات ایرانی اسلامی، و ایجاد الگوهای مناسب و بروز جهت کم کردن نارضایتی از طریق شناسایی ارزشهای برتر جامعه و کم اهمیت کردن تبلیغات و هویّت بخشی اجتماعی به زنان هویّت اجتماعی آنها را تقویت کرد.

 

منابع

·       استرکی ،اکبر(1391).عصر فرهنگ فناورانه : از جامعه اطلاعاتی تا زندگی مجازی. تهران:نشر توسعه

·       انصاري، فرشته (1390)،" پیش به سوي جامعه شناسی اوقات فراغت "، کتاب ماه علوم اجتماعی.تهران: خانه کتاب. دي و بهمن.

·       برگر، پترل و لوکمان، توماس (۱۳۷۵). ساخت اجتماعی واقعیت (رساله ای در جامعه شناسی شناخت). ترجمه فریبرز مجیدی، تهران: اندیشه های عصر نو.

·       دعا­گویان، داود (1394). روش تحقیق در فضای مجازی. دانشگاه علوم انتظامی امین. تهران: چاپ 1. 

·       رستمی، احسان و همکاران(1392).نگاهی به نظریه های سبک زندگی ،فصلنامه مطالعات سبک زندگی،سال دوم ،شماره3.  

·       شریفی، احمد (1391). همیشه بهار. قم : نشر معارف . نوبت اول . 

·       عاملی، سیدسعیدرضا(۱۳۹1).رویکرد دو فضایی به آسیب‌ها، جرائم، قوانین و سیاست‌های فضای مجازی.تهران: انتشارات امیرکبیر.

·       فتحیان، محمد ، مهدوی نور،حاتم (1386). پیش به سوی جامعه اطلاعاتی.تهران: نشر دیباگران. 

·       فاضلی، محمد(1382). مصرف و سبک زندگی. قم: انتشارات صبح صادق.

·       گیدنز،آنتونی(1382). تجدد و تشخص؛ جامعه و هویت شخصی در عصر جدید.ترجمه ناصر موفقیان. تهران: نشرنی. 

·       گيدنز،آنتونی (1384). چشم‌اندازهاي جهاني. ترجمه‌ي محمدرضا جلايي‌پور. تهران:طرح نو.

·       گیدنز،آنتونی(1380).تجدد وتشخص: جامعه وهویت شخصی در عصر جدید .ترجمه ناصر موفقیان .تهران: نشرنی.

·       مهدوی کنی، سعید (1386). دین و سبک زندگی. تهران: دانشگاه امام صادق.چاپ 2.

·       میردامادی، مهرداد (1380). فضای سایبرنتیک به مثابه فضای شهری. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران. 

·       مهرداد، هرمز (1380). مقدمه ای بر نظریات و مفاهیم ارتباط جمعی.تهران: موسسه فرهنگی و پژوهشی فاران. 

مجلات و فصلنامه ها

·       افسری،عبدالحمیدوافخمی،الیسا(1392). بررسی میزان تاثیر دینداری بر سبک زندگی در بین دانشجویان دانشگاه ملی کلمبیا .مطالعات سیاسی – اجتماعی جهان . دوره 3 . شماره 1.

·       ابراهیمی ،قربانعلی وبهنوئی گدنه ،عباس(1389). سبک زندگی جوانان : بررسی جامعه شناختی سبک زندگی و مولفه های آن در بین دختران و پسران شهر بابلسر. مجله مطالعات فرهنگی و ارتباطات .شماره 18 علمی –پژوهشی.

·       بشیر، حسن و افراسیابی، محمد صادق(1391).شبکه های اجتماعی اینترنتی و سبک زندگی جوانان.فصلنامه تحقیقات فرهنگی.دوره 5.شماره 1.صص 31-62. 

·       خواجه نوری،بیژن وعلی اصغر، مقدس(1388).جهانی شدن و سرمایه اجتماعی زنان.مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. سال5. شماره2. صص131-154.

·       خواجه نوری، بیژن(1386). تاثیر فرایند جهانی شدن بر تقسیم کار خانگی، نمونه مورد مطالعه: زنان متاهل در شهرهای تهران،شیراز و استهبان. مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد.سال3. شماره2.صص1-23.

·       خواجه نوری، بیژن(1385).بررسی رابطه مولفه های جهانی شدن و مشارکت اجتماعی زنان، مطالعه موردی زنان تهران، شیراز و استهبان. پایان نامه دکتری دانشگاه شیراز، دانشکده علوم اجتماعی. 

·       خواجه نوری، بیژن، روحانی،علی و هاشمی،سمیه (1390). رابطه سبک زندگی و تصور بدن؛ مطالعه موردی: زنان شهر شیراز.فصلنامه تحقیقات فرهنگی.دوره 4.شماره1.صص 79-103. 

·       ذکایی،محمدسعید و فرزانه،حمیده(1387). زنان و فرهنگ بدن: مطالعات فرهنگی و ارتباطات. سال4. شماره11.ص43-59. 

·       سروش،مریم و حسینی،مریم(1392). جهانی شدن، هویت مستقل از خانواده و سبک زندگی زنان شهری. فصلنامه علمی-پژوهشی زن و جامعه. سال4. ش1.

·       فتحی،سروش وهمکاران(1393). بررسی رابطه مصرف شبکه های اجتماعی مجازی با سبک زندگی جوانان: مطالعه موردی جوانان شهر خلخال. نشریه جامعه شناسی مطالعات جوانان.دوره 4. شماره13.

·       کاویانی،محمد(1388).تربیت اسلامی. گذر از اهداف کلی به اهداف رفتاری. پژوهش میان‌رشته‌ای قرآن‌کریم.ش 3. 

·       کفاشی، مجید و پیرجلیلی، زهرا(1395). گذراندن اوقات فراغت زنان در فضای مجازی شهر تهران سال 1394.فصلنامه زن و جامعه. دوره 7. صص105-124.

·       نیرومند،لیلا وهمکاران(1394). بررسی عوامل موثر بر میزان حضور زنان در شبکه های اجتماعی مجازی مطالعه موردی ساکنین شهر تهران. مجله مطالعات رسانه ای. سال10. ش 28 .

کنفرانس و همایش 

·       آقابابایی، عزیزاله و باقری،سهیل، باقری،محبوبه(1390). اینترنت و روابط خانوادگی، نخستین کنگره ملی آسیب اجتماعی نوپدید و فضای مجازی.

·       احدنژادروشتی،محسن و سعیدی،نسرین و خداوندی،عبداله(1391).الگوهای گذراندن اوقات فراغت جوانان در دنیای مجازی(مطالعه موردی جوانان 18-35سال شهر زنجان).اولین همایش ملی گردشگری و طبیعت گردی ایران زمین. همدان: دانشگاه آزاد واحد همدان. شرکت هم اندیشان محیط زیست. 

·       پاداشیان فرد،عزیزه(1394). رابطه بین تاثیرات منفی فضای مجازی و تربیت دینی خانواده ها(مطالعه موردی اردبیل). پژوهشکده باقرالعلوم. پژوهش های معنوی.

·       زرقی، موسی و تقی زاده، مهناز(1395). فضای مجازی و تاثیر آن در خیانت همسران. دومین همایش ملی سبک زندگی و خانواده پایدار. گروه اخبار ایران و جهان. شناسه413.

·       شهبازی،مظفرالدین وپارسامهر،شهره(1394). بررسی نقش تبلیغات رسانه ای بر گرایش زنان به جراحی زیبایی بینی(مطالعه موردی زنان مراجعه کننده به مراکز بیمارستان ها و کلینیک ها، تهران 1392). سومین کنفرانس ملی جامعه شناسی و علوم اجتماعی. تهران.

 

·       Kahle,L.R,Kau,A.,Tambyash,s.,Tan,s.&Jung,K.(2005).Religion,religiosity,andvalues:implications for consumer behavior : Implications for consumer behavior,In Haugtvedt,C.P.merunka,D.And Worlop,L.(end). Proceeding of the la land seminar .32  nd international research seminar marketing la lond-les-manres.France ,249-59

·       Minkler, Lanse, and T. Miceli (2004) "Lying, Integrity, and Cooperation," Review of Social Economy, forthcoming.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

The impact of cyberspace on the lifestyle of women : women 18-40 years،Tehran(2015-2016)

 

 

Abstract:

The present research has been done with the purpose of cyberspace effect on Tehranian women؛s lifestyle.Statistical community of 18-40 year old women in Tehran 2015-2016 was up to 316996 people.The statistical samples of 384 persons which are randomly classified by using Morgans determining sample size chart from areas 2 and 5. Instrument for data collection has done the questionnaire based on Likert،s Five-Point scale comparising of 46 items in 5 choices. The validity of the questionnaire has been evaluated by supervisor professor and 10 expert and the reliability evaluated and calculated by means of Cronbach Alpha as well and the final coefficient for the total questionnaire was 0/97. In descriptive statistics، abundance and average percentage، Median and extension and standard deviation are calculated. To investigate the effect of variables Biomial test and Regression analysis were used in inferentioal statistics. Using SPSS application to analysis data and achieved following consequences: from total of 46 questions which are subclasses of Audio message، Visual message، Cultural advertises، Social interaction، Immoral programs and Adornment appearence which immoral programs had the most and social interactions had the least affect on the women،s lifestyle.

 

Key words: cyberspace، social network، women،s lifestyle، Audio and visual message.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1]  cyberspace

[2]  Giddens

[3]  News

[4]  MMS

[5] Culture promotion

[6]  Social interactions

[7]  Appearance

[8]  Cybernetic

[9] Colombia

[10] Mynklr

[11] Kahle

[12]  Giddens

[13] Post modern

[14] Adler

[15] Reimer

[16] Giddens Anthony

[17]  Stratigic

[18] Swami

[19]  Web

[20] Clapper Joseph

[21] Noelle-Neumann Elisabeth

[22] Lerner Daniel

[23] Schramm

[24] Rogers

[25]  Thompson Brookshire

[26]  Habermas

[27]  Burger&Colman

[28]  Facebook

[29]  Twitter

[30]  Giddens

[31]  Cyberspace

[32]  Cybercitizen

[33]  Cybercash

[34]  Cyberculture

[35]  CyberCoach

[36]  Cyberbussiness

[37]  Cyberchannel

---