تحلیل محتوای فرهنگی فیلم‌های اکران شده در جشنواره بین‌المللی فیلم رشد در سال 1397 (مورد مطالعه: جشنواره فیلم کودک و نوجوان)

الموضوعات : مدیریت فرهنگی

سیده علویه نوری ¹ , فاطمه عزیز آبادی فرهانی ² , عباسعلی قیومی ³

1 - کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.
2 - گروه مدیریت فرهنگی،واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران
3 - دانشیار گروه مدیریت و برنامه‌ریزی فرهنگی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران (نویسنده مسئول).

تاريخ الإرسال : 11 الخميس , ربيع الثاني, 1442 تاريخ التأكيد : 29 الأربعاء , جمادى الأولى, 1442 تاريخ الإصدار : 25 الثلاثاء , محرم, 1444

الکلمات المفتاحية: جشنواره بین‌المللی رشد, فیلم کودک و نوجوان, تحلیل محتوا, عامل فرهنگی,

ملخص المقالة :

مقدمه و هدف پژوهش: در این پژوهش، محتوای فرهنگی فیلم های اکران شده در جشنواره بین المللی فیلم رشد در سال 1397 تحلیل شده است. فیلم های مورد مطالعه، فیلم های برگزیده جشنواره فیلم کودک و نوجوان می باشند.روش پژوهش: این پژوهش از نظر هدف کاربردی بوده و از حیث ماهیت و روش، توصیفی- پیمایشی (کمی- کیفی) است. ابزار جمع آوری اطلاعات با استفاده از روش اسنادی در قالب مطالعات کتابخانه ای و استفاده از سایت های معتبر که اقدام به انتشار مقالات و پژوهش ها در حوزه ادبیات موضوع دارند، انجام گرفته است. جامعه آماری فیلم های مورد مطالعه را فیلم های کودک و نوجوان تشکیل می دهد. بر همین اساس، فیلم های برای مخاطبین دوره های اول ابتدایی، دوم ابتدایی، اول متوسطه و دوم متوسطه انتخاب شده اند. جامعه آماری برای تحلیل کمی تحقیق و ارزیابی نمایش گویه های تحقیق در فیلم ها را داوران و صاحب نظران جشنواره بین المللی فیلم رشد تشکیل می دهند.یافته ها: نتایج نشان می دهد که میانگین نظرات داوران در عوامل تربیتی، آموزشی، علمی و فرهنگی به ترتیب برابر 26، 28، 29 و 38 بوده است. لذا عامل فرهنگی در این فیلم ها بیشتر از موارد دیگر مورد توجه قرار گرفته است.نتیجه گیری: چهل و هشتمین دوره جشنواره بین المللی رشد توانسته است به طور قابل قبولی به نمایش شاخص های تربیتی، آموزشی، علمی و به ویژه فرهنگی در سینمای کودک و نوجوان پرداخته و دین خود را ادا نماید.

نص كامل:



تاریخ دریافت: 06/09/1399  تاریخ پذیرش: 24/10/1399

مجله مدیریت فرهنگی  سال شانزدهم/ شماره 56/ تابستان 1401

 

 

تحلیل محتوای فرهنگی فیلم‌های اکران شده در جشنواره بین‌المللی فیلم رشد در سال 1397 (مورد مطالعه: جشنواره فيلم کودك و نوجوان)

 

سیده علویه نوری

کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

عباسعلی قیومی

دانشیار گروه مدیریت و برنامه‌ریزی فرهنگی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران (نویسنده مسئول).

[e-mail]

فاطمه عزیزآبادی فراهانی

استادیار گروه مدیریت فرهنگی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

 

DOI: 10.30495/JCM.2022.20698

 

 

چكيده

مقدمه و هدف پژوهش: در این پژوهش، محتوای فرهنگی فیلم‏‏های اکران شده در جشنواره بین‏‏المللی فیلم رشد در سال 1397 تحلیل شده است. فيلم‏‏هاي مورد مطالعه، فیلم‏‏های برگزیده جشنواره فيلم کودك و نوجوان می‏‏باشند.

روش پژوهش: اين پژوهش از نظر هدف كاربردي بوده و از حيث ماهيت و روش، توصيفي- پيمايشي (کمی- کیفی) است. ابزار جمع‏‏آوری اطلاعات با استفاده از روش اسنادی در قالب مطالعات کتابخانه‏‏ای و استفاده از سایت‏‏های معتبر که اقدام به انتشار مقالات و پژوهش‏‏ها در حوزه ادبیات موضوع دارند، انجام گرفته است. جامعه آماری فیلم‏‏های مورد مطالعه را فیلم‏‏های کودک و نوجوان تشکیل می‏‏دهد. بر همین اساس، فیلم‏‏های برای مخاطبین دوره‏‏‏‏های اول ابتدایی، دوم ابتدایی، اول متوسطه و دوم متوسطه انتخاب شده‏‏اند. جامعه آماری برای تحلیل کمی تحقیق و ارزیابی نمایش گویه‏‏های تحقیق در فیلم‏‏ها را داوران و صاحب‏‏نظران جشنواره بین‏‏المللی فیلم رشد تشکیل می‏‏دهند.

یافته‏‏ها: نتایج نشان می‏‏دهد که میانگین نظرات داوران در عوامل تربیتی، آموزشی، علمی و فرهنگی به ترتیب برابر 26، 28، 29 و 38 بوده است. لذا عامل فرهنگی در این فیلم‏‏ها بیشتر از موارد دیگر مورد توجه قرار گرفته است.

نتیجه‏‏گیری: چهل و هشتمین دوره جشنواره بین‏‏المللی رشد توانسته است به طور قابل قبولی به نمایش شاخص‏‏های تربیتی، آموزشی، علمی و به ویژه فرهنگی در سینمای کودک و نوجوان پرداخته و دین خود را ادا نماید.

 

کلید واژه‌ها: تحلیل محتوا، عامل فرهنگی، جشنواره بین‏‏المللی رشد، فیلم کودک و نوجوان.

 

 

مقدمه

مباحث فرهنگی در هر سطحی از جمله در موضوع روابط اجتماعی در قالب خانواده یا دوستان و همسالان از جنبه‏‏های متفاوت روانشناختی، اجتماعی و حتی حقوقی و ... می‏‏تواند مورد بررسی قرار گیرد. لذا پرداختن به محتوای فرهنگی در فیلم‏‏ها منشأ طیف گسترده‏‏ای از نظریه‏‏ها و روش‏‏های تحلیلی را در بر می‏‏گیرد. رسانه‏‏ها در کنار دیگر نهادهاي جامعه‏‏پذیري مانند خانواده و مدرسه، مهم‏‏ترین جامعه‏‏پذیري در جهان رسانه‏‏اي شده امروز هستند. در همین راستا، جشنواره فیلم رشد از سال 1342 به طور سالیانه و با هدف گردآوری و ارائه آخرین تولیدات فیلم‏‏های آموزشی و یافتن روش‏‏های جدید برای پرورش و آموزش کودکان و نوجوانان برگزار می‏‏گردد. برگزاری این جشنواره در ابعاد بین‏‏المللی و حضور فیلم‏‏های خارجی در کنار فیلم‏‏های داخلی می‏‏تواند به عنوان يك ابزار آموزشی در خدمت نظام آموزشی كشور باشد. زيرا جشنواره اين قابلیت را دارد كه هم توجه دانش‏‏آموزان را به خود جلب نماید و هم از طريق ارائه الگو، مرحله الگوبرداری را سرعت بخشد و نیز زمینه‏‏ساز تبديل نمادهای ذهنی به رفتار شود. در واقع فیلم‏‏های اکران شده در این جشنواره نیروی فکری را پرورش داده، انسان را به سوی استقلال رهنمون کرده و قوه ابتکار و خلاقیت را زنده می‏‏كنند. شايسته است اضافه نمود كه تربیت حتی شامل پرورش جنبه‏‏های بدنی و جسمی نیز می‏‏شود.

لذا می‏‏توان گفت که فیلم به عنوان يك رسانه موثر به طور يقینی در فرآيند يادگیری می‏‏تواند مؤثرتر از روش‏‏های مستقیم باشد. به كارگیری تکنولوژی آموزشی در كنار معلمان پايداری يادگیری را افزايش می‏‏دهد. وقتی دانش‏‏آموزان از طريق فیلم با تعلیم و تربیت ارتباط برقرار می‏‏كنند تأثیر يادگیری در فهم دانش‏‏آموزان بیشتر می‏‏شود فیلم، می‏‏تواند به عنوان يك ابزار آموزشی در خدمت نظام آموزشی كشور باشد. زيرا اين قابلیت را دارد كه هم توجه دانش‏‏آموزان را به خود جلب كند و هم از طريق ارائه الگو، مرحله الگوبرداری را سرعت بخشد و نیز زمینه‏‏ساز تبديل نمادهای ذهنی به رفتار شود. نکته مهمی كه در كاربرد فیلم اهمیت پیدا می‏‏كند اين واقعیت پذيرفته شده است كه در دنیای كنونی اغلب مردم، فیلم را وسیله‏‏ای برای تفريح و تفنن تصور می‏‏كنند. از اين‌‌رو، برای استفاده از فیلم در ترويج و آموزش بايد ترتیبی اتخاذ كرد كه اين طرز تلقی تغییر داده شود و به جای آن نگرشی ايجاد شود كه فیلم را منبع آموزش و يادگیری نیز محسوب كنند. اين كار در صورتی امکان‏‏پذير است كه بهره جستن از فیلم با برنامه‏‏ريزی مناسب توام شود و از دانش و فن استفاده از فیلم به نحو مطلوب بهره‏‏گیری شود.

روانشناسان معتقدند كه كودكان از تصاوير، نسبت به اصوات تاثیر بیشتری می‏‏پذيرند. در واقع، تصاوير ذهن آنها را به خود مشغول می‏‏كند و كودكان با تصاوير زودتر ارتباط برقرار می‏‏كنند؛ زيرا كودكان با تصوير همزاد پنداری بیشتری دارند. پس استفاده از فیلم‏‏ها بهتر است، زيرا از يك سو می‏‏تواند زودتر، راحت‏‏تر و گاه ارزان‏‏تر وارد خانه‏‏ها شوند و اوقات بیشتری را از كودكان بگیرد و از سوی ديگر القائات بصری قوی‏‏تر و سريع‏‏تر، ما را به «اهداف خود می‏‏رساند. هم‌چنین فیلم پیوند كودكان را با دنیای خیال، ناخودآگاه، نیروهای مزاحم يادگیری، مانند ترس، خجالت، احساس ناتوانی و ... را تعديل می‏‏كند. فیلم هم موجب سرگرمی و لذت بردن كودک می‏‏شود و هم از طريق آن می‏‏توان مفاهیم اخلافی را به كودكان آموزش داد. مهم‏‏ترين عاملی كه يك كودک را مشتاق می‏‏كند تا با توجه كامل به تماشای يك فیلم، ساكت و مبهوت بنشیند، همزادپنداری در كودكان نسبت به شخصیت‏‏های فیلم است كه توجه آنها را به خود معطوف می‏‏دارد.

اين پژوهش تلاش دارد به این سوال بپردازد که تا چه اندازه فیلم‏‏های حضور یافته مناسب با اهداف علمی و آموزشی، تربیتی و فرهنگی جشنواره هستند؟ این جشنواره تا چه اندازه توانسته است مجموعه‏‏ای از فیلم‏‏ها را در راستای اهداف و برنامه‏‏ریزی وزارت آموزش و پرورش عرضه کند؟ پاسخ به سوالات طرح شده بعد از تحلیل محتوای فیلم‏‏های ارایه شده به جشنواره چهل و هشتم امکان‏‏پذیر خواهد بود.

تعاریف مفهومی متغیرهای این پژوهش عبارتند از:

فیلم 

فیلم مجموعه تصاوير بهم پیوسته‏‏ای است كه رخدادها واقعیت‏‏ها، تجارب، و... در آن با استفاده از فنون عکاسی تهیه می‏‏شود. اين تصاوير كه در راستای بیان يك موضوع و هدف، هم‏‏جهت و همسو هستند، در هنگام نمايش به دنبال يکديگر و بر اساس نظم و ترتیب بروی پرده یا تلویزیون به نمايش در می‏‏آیند. در حیطه عاطفی بعد از شخصیت واقعی، فیلم و ويدئو موثرترين رسانه‏‏اند و نیز در هدف‏‏های شناختی فیلم برای آموزش شناخت و تمیز دادن محرک‏‏ها نیز كاربرد دارد (علی آبادی، 1387).

بعد آموزشی

آموزش فعالیت‏‏های هدفمند معلم برای ايجاد يادگیری در يادگیرندگان است كه به صورت كنش متقابل بین او و يك يا چند يادگیرنده جريان می‏‏يابد. اما در معنای كل آموزشی كه در تعريف براون مورد نظر است كلیه فعالیت‏‏های هدفمند است كه برای ايجاد يادگیری صورت می‏‏گیرد (علی آبادی، 1387). به عبارتی به هر گونه فعالیت و يا تدبیر از پیش طرح‏‏ريزی شده‏‏ای كه هدف آن آسان كردن يادگیری در يادگیرندگان است آموزش می‏‏گويند» (سیف، 1390).

بعد فرهنگی

فرهنگی شدن در حقیقت هماهنگی و انطباق فرد با کلیه شرایط و خصوصیات فرهنگی است و معمولاً به دو صورت ممکن است واقع شود. اول به صورت طبیعی و تدریجی که همان رشد افراد در داخل شرایط فرهنگی خاص است. دوم به صورت تلاقی دو فرهنگ که به طرق مختلف ممکن است صورت گیرد. فرهنگ در برگیرنده تمام چیزهایی است که ما از مردم دیگر می‏‏آموزیم و تقریباً اعمال انسان مستقیم و یا غیر مستقیم از فرهنگ ناشی می‏‏شود و تحت نفوذ آن است (وبستر، 2009).

بعد تربیتی

بعد تربیتی شامل ایجاد یا فعلیت بخشیدن هر نوع کمالی در انسان می‏‏شود که مطلوبیت و ارزش داشته باشد. این کمال گاهی جنبه شناختی دارد که به دانش، شناخت و آگاهی انسان مربوط می‏‏شود. گاهی نیز جنبه کنشی یا حرکتی دارد که به رفتار و اعمال عینی انسان که اغلب دارای مظاهر جسمانی هستند مربوط می‏‏گردد و بالاخره گاهی جنبه گرایشی یا عاطفی دارد که با نگرش، اعتقاد، ایمان و علایق، احساسات انسان مرتبط است (پیترز، 2006).

 

مبانی پژوهش

پیشینه جشنواره بین‏‏المللی فیلم‏‏های آموزشی تربیتی رشد

جشنواره بین‏‏المللی فیلم‏‏های علمی، آموزشی و تربیتی رشد با نام "‏‏فستیوال" ‏‏فیلم‏‏های آموزنده در سال 1342 شروع به کارکرد. این جشنواره نخستین جشنواره بین‌اللملی فیلم در ایران است که مسئولان اداره کل سمعی و بصری وزارت آموزش و پرورش وقت به لحاظ تبادل رویدادهای تصویری آموزشی در سطح جهانی اقدام به برگزاری آن نموده‏‏اند. از نخستین جشنواره فیلم‏‏های آموزنده، هدف همواره گردآوری و ارائه آخرین تولیدات آموزشی و یافتن راه‏‏های جدید برای پرورش و آموزش کودکان و نوجوانان میهن بوده است. هر چند که هر دوره با توجه به صلاحدید مسئولان برگزاری جشنواره‏‏ها، محتوای فیلم‏‏های مورد پذیرش و نمایش متغیر بوده، اما در یک نگاه آماری، اغلب موضوعات «علمی، آموزشی و تربیتی» اهمیت و اولویت داشته است. با ورود ویدئو به دنیای تولید رسانه‏‏های تصویری، جشنواره نیز به شهادت اسناد از سومین دوره بعد از پیروزی انقلاب اسلامی (1366)، پذیرای آثار ویدئویی گردید و هر سال همگام با آخرین پدیده‏‏های تکنولوژی روز، تغییرات ضروری در ساز و کار نمایش فیلم‏‏ها صورت می‏‏پذیرد. جشنواره بین‏‏المللی فیلم رشد در ادامه مسیر، «‏‏شعار دانش در آینه‏‏ی تصویر»‏‏ را در راستای تحقق عدالت آموزشی برای خود برگزید که تاکنون هم چنان سعی کرده به این شعار وفادارانه عمل کند. سازمان پژوهش و برنامه‏‏ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش چهل و هشتمین جشنواره بین‏‏المللی فیلم‏‏های علمی، آموزشی و تربیتی رشد را از ۲۵ آبان تا ۲ آذر ۹۷ در سینما فلسطین تهران برگزار کرد.

 

سينمای كودک

مبناي محدوده سني کودك و نوجوان را براساس موافقت نامه حقوق کودکان نوامبر 1989 سازمان ملل متحد افراد زیر 18 سال قرار است. معمولاً سينماي کودك از سوي منتقدان و صاحب‌نظران سينمایي شامل تقسيم‌بندي‏‏هایي چون «براي کودکان»، «درباره کودک کودکان» و غيره مي‏‏شود؛ اما به ندرت تعریف دقيقي از این سينما ارائه شده است. اصطلاح فيلم کودك که به فيلم‏‏هایي اطلاق مي‏‏شود که اختصاصاً براي مخاطبان کودك توليد مي‏‏شوند، بعد از جنگ جهاني دوم شکل گرفت. در بریتانيا شرکت فيلم‏‏سازی «رنک» اقدام به ساخت فيلم‏‏هاي کودك کرد و تا سال 1951 این حرکت منتهي به ایجاد بنياد فيلم کودك شد. فيلم به عنوان فرم هنري براي کودکان در مرکز توجه قرار نداشت. بلکه آنچه که مورد نظر بود این مسأله بود که فيلم‏‏هاي کودکان عاري از چه چيزي باشند. فيلم‏‏هاي کودکان محصولاتي تعليمي بودند که در رشد و آموزش آنها نقش داشتند، از این رو این فيلم‏‏ها قصد نداشتند جنگ و خشونت و یا مصرف الکل را به تصویر بکشند. در این فيلم‏‏ها به مسائل جنسي پرداخته نمي‏‏شد، چون کاملا غير قابل تصور بود. فيلم‏‏هاي کودکان توليدي بنياد فيلم کودك به زودي تبدیل به محصولاتي سطح پایيني شد. در این دوره دو نوع ژانر از فيلم کودکان ارائه شد ژانر اول داستان‏‏هاي کارآگاهي که در آن کودکان همچون بزرگترها رفتار مي‏‏کنند و مجرماني که بي‏‏خطر و احمق هستند را دستگير مي‏‏کنند. ژانر بعدي فيلم‏‏هاي حيوانات است که در آن کودکان عواطف‌شان را در قالب موش، اسب، پرنده، گوزن، خرگوش، سگ و گربه نشان می‏‏دهند. این دو ژانر در داستان در ادبيات نيز محبوب هستند. مشکلي که در رابطه با فيلم‏‏هاي کودکان وجود دارد، این است که جنبه‏‏هاي تعليمي اغلب بيش از لذت داستاني یا روایي و فرم هنري فيلم سنگيني مي‏‏کند. کودکان اصلی‏‏ترین مخاطبان فرآورده‏‏هاى تصویرى هستند، هم از طریق شبکه‏‏هاى تلویزیونى و هم فيلم‏‏هایى که در سينماها به نمایش در مي‏‏آید. در اینکه ميان سينماى ویژه کودکان و سينماى بزرگسالان تفاوت‏‏هایى هست تردیدى وجود ندارد. این تفاوت‏‏ها ناشى از تفاوت ميان دو گونه مخاطب متفاوت است. البته این به آن معنى نيست که هيچ وجه مشترکى ميان تماشاگران کودك و بزرگسال وجود نداشته باشد. تجربه نشان داده که فيلم‏‏هاى پرماجرا و پرحادثه، فيلم‏‏هاى علمى-‏‏ تخيلى و فيلم‏‏هاى کمدى به یک اندازه کودك و بزرگسال را سرگرم مي‏‏کند (میرفخرایی و صامتی، 1395). هم‌چنین باید توجه داشت که علاقه كودكان و نوجوانان نسبت به گونه‏‏های سینمايی و فیلم‏‏هايی با خصوصیات ويژه عناصر سازنده آن از قبیل كوتاهی يا بلندی زمان آن، سادگی يا پیچیدگی داستان، میزان و شدت هیجانات، نمادها و نشانه‏‏ها، رنگ‏‏آمیزی و كادربندی و تصوير و ... امری نسبی بوده و در هر مقطع سنی تغییر می‏‏كند (آذين، 1387).

 

تقسیم‏‏بندی فیلم‏‏ها در حوزه کودکان

در ارتباط با كودكان و نوجوانان در سینما چند نوع فیلم تولید می‏‏شود:

الف) فیلم برای كودكان و نوجوانان

اين نوع فیلم صرفا برای كودكان و نوجوانان و با توجه به ويژگی‏‏های خاص اين نوع از فیلم‏‏ها تولید می‏‏شود. تولیدكننده و سازنده مدعی هستند كه برای كودک و نوجوانان تولید كرده‏‏اند. بچه‏‏ها نیز از آن استقبال می‏‏كنند. رنگ، موسیقی، دكور، صحنه‏‏آرايی، دوربین و ديگر عوامل فنی ساخت فیلم با توجه به ويژگی‏‏های خاص فیلم‏‏های كودكان بکار رفته است.

ب) فیلم درباره كودكان

اين نوع فیلم گرچه ممکن است از موضوع گرفته تا شخصیت‏‏پردازی همگی حول محور كودكان و نوجوانان حتی با ادعای فیلم كودک تولید شده باشد، اما مخاطب اين نوع فیلم بیشتر بزرگترها هستند و با بچه‏‏ها كمتر ارتباط برقرار می‏‏كنند. در واقع اين دسته از فیلم‏‏ها بیشتر بر طرح مسائل موجود بین بزرگترها و كودكان می‏‏پردازد و عمدتاً جنبه هشداری دارند؛ اينکه ما بیشتر آنها را درک كنیم و به آرزوها و دنیای بزرگ اين موجودات كوچك نزديك شويم (اکبرلو و همکاران، 1384).

ج) فیلم به بهانه كودكان و نوجوانان

مخاطب اين دسته از فیلم‏‏ها ظاهرا كودكان و نوجوانان هستند اما فیلم‏‏سازان اين گروه اهدافی را جستجو می‏‏كنند كه اغلب برای كودكان و نوجوانان قابل فهم و مفید نیست به عبارتی اثر اين فیلم‏‏ها بر كودكان به عنوان مخاطب، جزآشفتگی ذهنی و سردرگمی نتیجه‏‏ای ندارد.

د) فیلم با حضور كودكان و نوجوانان

در اين نوع فیلم‏‏ها كودک يا نوجوان يکی از شخصیت‏‏ها و نقش‏‏های محوری و اصلی را ايفا می‏‏كند و در ايجاد تحول دراماتیك فیلم نقش موثری دارد.

ه) فیلم‏‏های عروسکی و نقاشی متحرک

اين فیلم‏‏ها به عنوان فیلم‏‏های مطلوب كودكان شناخته شده است و فیلم‏‏ساز پیام خود را به وسیله اين نقاشی و عروسك متحرک به بزرگترها منتقل می‏‏كند.

ی) فیلم‏‏های كمدی و شادی‏‏آور

با توجه به اينکه تنها تعداد كمی از فیلم‏‏های كمدی برای كودكان و نوجوانان تولید شده است، اما آمار و ارقام نشان می‏‏دهد كه در میان گروه‏‏های اجتماعی و سنی اين بچه‏‏ها بوده‏‏اند كه با خنده‏‏های بلند و بی‏‏غل و غش خود فضای سینما را آكنده از خنده كرده‏‏اند. در اين رابطه سینمای كودک و نوجوان وابسته به كانون پرورش فکری كودكان و نوجوانان نیز بخشی ازفعالیت سالانه خود را به نمايش فیلم‏‏های كمدی اختصاص داده است كه مورد استقبال بچه‏‏ها قرار گرفته است (اکبرلو و همکاران، 1384).

 

ویژگی‏‏های فیلم کودک و نوجوان

يك فیلم ايرانی علاوه بر داستان و كاركردهای وطنی بايد از قالب و فرم جذاب و هماهنگ با سلیقه كودكان و نوجوانان ايرانی برخوردار باشد تا تاثیرات اولیه بر ذهن مخاطبش بگذارد. به هر صورت كودک و نوجوان را قبل از هر چیز بايد به عنوان انسان‏‏هايی مستقل و به صورت مجرد شناخت و به درک روابط اجتماعی-انسانی وی با اهل خانواده، دوستان و اجتماع پی برد سپس به تاثیرگذاری او بر ديگران و تاثیر پذيریاش، پرداخت و اينها مواردی است كه فیلم‏‏سازان ما از روی آن به صورت سطحی گذر می‏‏كنند (آذين، 1387).

مهم‏‏ترين ويژگی‏‏های فیلم‏‏ها كه توجه به آن می‏‏تواند در پیشبرد سینمای كودكان موثر واقع شود به قرار زير می‏‏باشد:

1- كودكان میان صحنه‏‏های فیلم و واقعیت چندان فاصله و يا تفاوتی قائل نیستند؛ آنان خود به تصاوير واقعیت می‏‏بخشند و آنچه را كه می‏‏بینند باور می‏‏كنند و حتی خود را در ماجرای فیلم شريك احساس می‏‏كنند.

2- كودكان فیلمی را دوست دارند كه داستان آن ساده و روشن و دارای آغاز و انجامی مشخص باشد.

3- خصوصیات و صفات شخصیت‏‏های فیلم بايد بیشتر از طريق حركات و اعمال آنها به كودک تفهیم شود تا گفتار و كلام.

4- كودک به همراهی و همدردی با شخصیت‏‏های فیلم تمايل دارد و اين امر روی دريافت او به شدت تاثیر می‏‏گذارد. از اين خصوصت می‏‏شود در انتقال بهتر پیام فیلم به او استفاده كرد.

5- محور اصلی داستان در فیلم‏‏های كودكان بايد كاملا برجسته و مشخص باشد. از اين رو بايد از قرار دادن جزئیات تصويری و داستانی در فیلم خودداری كرد.

6- به طور كلی كودكان به شخصیت‏‏های فیلم بیشتر از جزئیات صحنه توجه می‏‏کنند.

 

پیشینه پژوهش‏‏های انجام شده در ایران

اکبرزاده جهرمی (1397) در مقاله‏‏ای به بررسی نقش جشنواره‏‏های فیلم در سیاست‏‏گذاری فرهنگی تحلیل محتوای کیفی جشنواره‏‏‏‏ تلویزیونی جام‏‏ جم و جوایز گلدن‏‏گلوب پرداخته است. وی اشاره می کند که خاستگاه جشنواره‏‏های فیلم غرب است اما با گسترش فرهنگ غرب این نوع جشنواره به پدیده‏‏ای جهانی بدل شده است. «مطالعات جشنواره‏‏های فیلم» حوزه‏‏ای میان‏‏ رشته‏‏ای و جدید است. این مقاله از منظر سیاست‏‏گذاری فرهنگی به جشنواره‏‏های تلویزیونی در ایران توجه می‏‏کند. رویکرد این مقاله به سیاست‏‏گذاری ‏‏فرهنگی از منظر خرد و معطوف به «سیاست‏‏گذاری رویداد» است؛ بدین معنا که به جای اهداف و محتواها، بر شکل برگزاری جشنواره‏‏ تأکید می‏‏شود. شکل برگزاری جشنواره‏‏های تلویزیونی برگرفته از نمونه‏‏های غربی است، لذا این مقاله با نگاهی تطبیقی به تحلیل مراسم اختتامیه دو جشنواره تلویزیونی جام‏‏جم و گلدن‏‏‏‏گلوب می‏‏پردازد. این مقاله از روش تحلیل محتوای کیفی بهره می‏‏برد. بخشی از یافته‏‏ها نشان می‏‏دهد در حالی که در اختتامیه جام‏‏ جم بیش از همه مقامات سیاسی و مدیران اداری جشنواره بازنمایی و برجسته می‏‏شوند، در گلدن-گلوب اثری از حضور مقامات سیاسی دیده نمی‏‏شوند و مقامات جشنواره نیز تمایل چندانی به حضور در جلو دوربین‏‏‏‏ها ندارند. در پیوند با گفتمان تلویزیون که از یک سو مبتنی بر سرگرمی و از سوی دیگر متکی به «حال» و رویدادهای جاری جامعه است، مراسم گلدن‏‏گلوب نیز ضمن حفظ رویکرد سرگرمی به رویدادهای اصلی جامعه آمریکا واکنش نشان می‏‏دهد. این در حالی است که جام‏‏جم نه از رویکرد سرگرمی بهره چندانی می‏‏برد و نه به رویدادهای جاری جامعه توجه چندانی دارد. می‏‏توان مدعی شد علیرغم استانداردهای یکسانی که برای برگزاری جشنواره‏‏های فیلم وجود دارد گلدن‏‏گلوب بازتابی از ساختار تجاری صنعت فیلم و تلویزیون در آمریکا و جشنواره جام‏‏ جم بازتابی از‏‏ ساختار دولتی و انحصاری صنعت تلویزیون در ایران است.

رسایی (1394)، در پژوهشی به بررسی تحلیل محتوای آموزشی و تربیتی فیلم‏‏های تولید شده در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان پرداخته است. هدف از اين پژوهش تحلیل محتوای آموزشی و تربیتی فیلم‏‏های تولید شده در كانون پرورش فکری كودكان و نوجوانان است. روش پژوهش مورد استفاده، تحلیل محتوای كمی می‏‏باشد. جامعه آماری پژوهش حاضر را كلیه فیلم‏‏های داستانی- زنده و انیمیشن دهه‏‏های 50، 60، 70، 80 كانون پرورش فکری كودكان و نوجوانان تشکیل می‏‏دهد. حجم نمونه مورد بررسی شامل 80 فیلم از دهه‏‏‏‏‏‏های 50 تا 80 می‏‏باشد كه از هر سال دو فیلم يك داستانی و يك انیمیشن به استثنای بعضی سال‏‏ها انتخاب شده است. برای تحلیل اين فیلم‏‏ها از آزمون خی دو و جدول توزيع فراوانی استفاده شده است. نتايج به دست آمده از اين تحلیل اين‏‏گونه نشان داده است كه محتوای اكثر فیلم‏‏های كانون پرورش فکری كودكان و نوجوانان دارای اهداف آموزشی و تربیتی می‏‏باشند. از اهداف آموزشی جنبه‏‏ی عاطفی بیشتر در فیلم‏‏ها رعايت شده است و فیلم‏‏ها بیشتر شامل اين جنبه می‏‏باشند. و از اهداف تربیتی اين فیلم‏‏ها، بیشتر دارای بعد روابط انسانی می‏‏باشند و در ساخت اين فیلم‏‏ها الويت داشته‏‏اند و بیشتر مورد توجه سازندگان اين فیلم‏‏ها قرار گرفته است. با توجه به اين پژوهش به تولیدكنندگان و سازندگان فیلم‏‏های داستانی و انیمیشن كانون پرورش فکری كودكان و نوجوانان پیشنهاد می‏‏شود كه كه در ساخت اين فیلم‏‏ها به اهداف آموزشی و تربیتی بیشتر توجه شود.

بهپوری (1393) در پژوهشی به بازخورد فیلمسازان به پرورش‏‏شناسی و پرورش ‏‏بنیادی فیلم‏‏های ساخته شده برای کودکان ایرانی بنیاد نگره‏‏ا‏‏ی این پژوهش سازایی‏‏گری است که بر یاری‏‏رسانی پیرامون و پیرامونیان به کودکان در فرایند پرورش پافشاری می‎کند. در این چارچوب، اگر فیلم‏‏هایی که برای خردسالان ساخته می‏‏شوند پرورش‏‏بنیاد یا هم‏‏سو با پرورش شناختی، عاطفی، و رفتاری آنان نباشند، نمی‏‏توانند آن گونه که باید و شاید به ایشان یاری رسانند و این می‏‏تواند زمینه‏‏ساز دشواری‏‏ها و کاستی‏‏هایی در فرایند پرورشی ایشان شود. واقعیت‏‏های بومی چنین می‏‏نمایند که دیگر رسانه‏‏های ساخته شده برای خردسالان ایرانی از پرورش‏ ‏بنیادی چندانی برخوردار نیستند. از این روی، نه تنها پیش‏‏بینی می‏‏شود که فیلم‏‏های ساخته ‏‏شده برای کودکان هم این چنین هستند، بلکه زمینه‏‏ساز این ناپرورش ‏‏بنیادی هم بازخورد سازند‏‏گان آنها به پرورش‏‏شناسی و پرورش‏‏یاری است. پژوهش‏‏های پیشین نیز، با همه‏‏ی کاستی‏‏هایی که دارند، یافته‏‏هایی دارند که نه تنها از این پیش‏‏بینی پشتیبانی می‏‏کنند، بلکه زمینه‏‏ساز این گمانه هم می‏‏شوند که هرچه بازخورد فیلم‏‏ساز به پرورش‏ ‏یاری سازنده‏‏تر باشد، فیلمش هم پرورش‏‏ بنیادتر است. برای آزمودن این گمانه، از میان فیلم‏‏های ساخته‏ ‏شده برای خردسالان، 12 فیلم برگزیده و نگرش شدند تا پرورش‏‏ بنیادی آنها سنجیده شود. با سازندگان این فیلم‏‏ها نیز گفت‏‏وگو شد تا سازندگی واکنش‏‏های شناختی- عاطفی- رفتاری از پیش‏‏آموخته (بازخورد) شان به پرورش‏‏شناسی و پرورش‏‏ یاری آشکار شود. نگرش‏‏نامه و پرسش‏‏نامه‏‏ی به ‏‏کارگرفته ‏‏شده پژوهنده‏‏ ساخته و از روایی و پایایی بسنده‏‏ای برخوردارند. پردازش داده‏‏های واژه‏‏گانی و شماره‏‏گانی‏‏ به‏‏ دست‏ ‏آمده به یافته‏‏هایی انجامیده که از گمانه‏‏ی پژوهشی‏‏ بالا پشتیبانی‏‏ می‏‏کنند، هر چند که بازخورد گروه فیلم‏‏سازان روی هم‏‏رفته ناسازنده ارزیابی شد و فرآورده‏‏های آنها نیز از پرورش‏ ‏بنیادی چندانی برخوردار نبودند. از میان 12 فیلم نگرش ‏‏شده، هیچ یک در دسته‏‏ی «پرورش‏‏ بنیاد» جای نگرفتند. تنها دو فیلم در دسته‏‏ی «تا اندازه‏‏ای پرورش‏‏ بنیاد» و بیشتر آنها در دسته‏‏ی «اندکی پرورش‏‏ بنیاد» جای گرفتند. یکی نیز «ناپرورش‏ ‏بنیاد» بود.

بخارایی (1392) در پژوهشی به مخاطب‏‏شناسي کودك و نوجوان در سریال‏‏هاي انيميشن تلویزیوني پرداخته است. امروزه تاثير انيميشن‏‏ها و کارتون‏‏هاي تلویزیوني بر رفتار و اعمال کودك و نوجوان بر هيچ کس پوشيده نيست. این قشر مخاطب به دليل شرایط سني، بيش از بزرگسالان تحت تاثير این گونه برنامه‏‏ها قرار می‏‏گيرد. آموزش‏‏ها، ایدئولوژي، نوع روابط و ... که در این آثار ارائه می‏‏شود، به صورت غيرمستقيم بر ناخودآگاه او اثر گذاشته، شخصيتش را شکل می‏‏دهد. با توجه به اهميت موضوع، شناخت سليقه و نياز مخاطب کودك و نوجوان ضروري به نظر می‏‏رسد. در پژوهش حاضر سعي شده تا براساس نظریات رشد و دیدگاه‏‏هاي روانشناسي، به ویژه نظریه‏‏ی یادگيري مشاهده‏‏اي آلبرت بندورا، راه کارهاي مناسب براي ارتقاء این آثار در قالب‏‏هاي سرگرمي، جامعه‏‏پذیري، تقویت روابط اجتماعي و آموزش مطرح شود. هم‌چنين نوع فرم و محتوایي که در سریال انيميشن تلویزیوني، مناسب این مخاطب است، شناسایي گردد.

گل بابایی و شیرزادی (1392) در پژوهشی به بررسی تاثیر فیلم‏‏های جشنواره رشد بر یادگیری درس علوم دوره راهنمایی پرداخته‏‏اند. هدف از این پژوهش، بررسی تاثیر بکارگیری و استفاده از فیلم‏‏های جشنواره رشد بر میزان یادگیری و یادداری درس علوم و مقایسه آن با روش سنتی است. جامعه آماری، دانش‏‏آموزان پسر دوم راهنمایی شهر ری هستند که با روش نمونه‌گیری تصادفی ساده، تعداد 35 نفر دانش‌آموز در گروه آزمایش و 35 نفر هم در گروه گواه قرار گرفتند. نوع تحقیق براساس اهداف، کاربردی و روش تحقیق، شبه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه گواه می‏‏باشد. برای تعیین روایی ابزار گردآوری اطلاعات، از نظرات متخصصان و استادان استفاده شد و پایایی آزمون با روش آلفای کرانباخ 83/0 درصد محاسبه شد. نتایج حاصل از تحلیل داده‏‏ها همسان بودن گروه‏‏ها را تایید کرد. یک هفته پس از اجرای تدریس و متغیر مستقل، پس آزمون یادگیری و حدود چهار هفته بعد، پس آزمون یادداری انجام گرفت. برای تحلیل داده‏‏ها از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد طبق نتایج بین پیش آزمون روش‏‏های معمول و نمایش فیلم رشد؛ بین آزمون یادگیری و یادداری با استفاده از نمایش فیلم رشد با روش سنتی تفاوت معنی‏‏داری وجود دارد.

محمدحسنی (1391) در پژوهشی به بررسی تحلیل فیلم‏‏های آموزشی جشنواره بین‏‏المللی رشد از منظر تفکر انتقادی پرداخته است. وی بیان می‏‏کند که عصر جدید به همراه تحولات بسیار خود، چهره ارتباط در جهان را دستخوش دگرگونی‏‏های بسیاری کرده است. دنیای آموزش نیز، تحت تاثیر این تحولات برای همگام شدن با پیشرفت‏‏های نوین به پیکاری رو به جلو قدم گذاشته است. یکی از این قدم‏‏ها، تلاش متصدیان تعلیم و تربیت برای استفاده از رسانه‏‏های جدید در انتقال مفاهیم آموزشی است. اینکه رسانه‏‏ی فیلم تا چه اندازه می‏‏تواند به عنوان حامل پیام‏‏های مهم آموزشی، موثر باشد، تلاش تحقیق حاضر بوده تا با بررسی عملکرد فیلم‏‏سازان جشنواره رشد مشخص کند به چه میزان این فیلم‏‏ها در انتقال مفهوم تفکر موفق عمل کرده‏‏اند. جامعه آماری این تحقیق را تمامی فیلم‏‏های چهل و یکمین جشنواره بین‏‏المللی فیلم رشد (چلچله) تشکیل داده که با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده تعداد بیست فیلم انتخاب و بعد از تعیین خرده مهارت‏‏های تفکر انتقادی از طریق چک لیست محقق ساخته میزان وجود این مؤلفه‏‏ها در سکانس‏‏های فیلم مورد بررسی قرار گرفته است. برای تجزیه و تحلیل داده‏‏ها از روش‏‏های آمار توصیفی (شامل کمترین، بیشترین، میانگین و انحراف استاندارد) و استنباطی (T مستقل تک گروهی) استفاده شد. نتایج نشان داد که عملکرد فیلم‏‏ها در انتقال مفهوم تفکر انتقادی نسبتا مطلوب بوده است. از میان خرده مهارت‏‏های تفکر انتقادی، بیشترین امتیاز متعلق به مهارت «فراشناخت» و کمترین امتیاز متعلق به مهارت «استدلال کردن» بود است. در خرده مهارت‏‏های سوال کردن، ارتباط دادن و فراشناخت تفاوت معنادار می‏‏باشد و در خرده مهارت‏‏های تحلیل کردن، ارزش‏‏یابی، استدلال، کاربرد واژگان انتقادی و استفاده از تکنیک نتیجه باز تفاوت معنادار نمی‏‏باشد.

خلاصه نتایج پژوهش‏‏های داخلی در جدول (1) بیان شده است.

 

 

جدول 1- خلاصه نتایج مربوط به پژوهش‏‏های داخلی

محقق/سال	عنوان	نتایج
اکبرزاده جهرمی (1397)	نقش جشنواره‏‏های فیلم در سیاست‏‏گذاری فرهنگی تحلیل محتوای کیفی جشنواره‏‏‏‏ تلویزیونی جام‏‏ جم و جوایز گلدن‏‏گلوب	وی اشاره می‌کند که خاستگاه جشنواره‏‏های فیلم غرب است، اما با گسترش فرهنگ غرب این نوع جشنواره به پدیده‏‏ای جهانی بدل شده است. این مقاله از منظر سیاست‏‏گذاری فرهنگی به جشنواره‏‏های تلویزیونی در ایران توجه می‏‏کند.
رسایی (1394)	تحلیل محتوای آموزشی و تربیتی فیلم‏‏های تولید شده در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان	محتوای اكثر فیلم‏‏های كانون پرورش فکری كودكان و نوجوانان دارای اهداف آموزشی و تربیتی می‏‏باشند.
بهپوری (1393)	بازخورد فیلم‏‏سازان به پرورش‏‏شناسی و پرورش‏‏بنیادی فیلم‏‏های ساخته شده برای کودکان ایرانی	اگر فیلم‏‏هایی که برای خردسالان ساخته می‏‏شوند، پرورش ‏‏بنیاد یا هم‏‏سو با پرورش شناختی، عاطفی، و رفتاری آنان نباشند، نمی‏‏توانند آن گونه که باید و شاید به ایشان یاری رسانند و این می‏‏تواند زمینه‏‏ساز دشواری‏‏ها و کاستی‏‏هایی در فرایند پرورشی ایشان شود.
بخارایی (1392)	مخاطب شناسي کودك و نوجوان در سریال‏‏هاي انيميشن تلویزیوني پروژه عملي: ساخت فيلم کودکانه	بر اساس نظریات رشد و دیدگاه‏‏هاي روانشناسي، به ویژه نظریه‏‏ی یادگيري مشاهده‏‏اي آلبرت بندورا، راه کارهاي مناسب براي ارتقاء این آثار در قالب‏‏هاي سرگرمي، جامعه‏‏پذیري، تقویت روابط اجتماعي و آموزش مطرح شود. همچنين نوع فرم و محتوایي که در سریال انيميشن تلویزیوني، مناسب این مخاطب است، شناسایي گردد.
گل بابایی و شیرزادی (1392)	تاثیر فیلم‏‏های جشنواره رشد بر یادگیری درس علوم دوره راهنمایی	طبق نتایج بین پیش آزمون روش‏‏های معمول و نمایش فیلم رشد؛ بین آزمون یادگیری و یادداری با استفاده از نمایش فیلم رشد با روش سنتی تفاوت معنی‏‏داری وجود دارد.
محمدحسنی (1391)	تحلیل فیلم‏‏های آموزشی جشنواره بین‏‏المللی رشد از منظر تفکر انتقادی	عملکرد فیلم‏‏ها در انتقال مفهوم تفکر انتقادی نسبتا مطلوب بوده است. از میان خرده مهارت‏‏های تفکر انتقادی، بیشترین امتیاز متعلق به مهارت «فراشناخت» و کمترین امتیاز متعلق به مهارت «استدلال کردن» بود است.

 

 

پیشینه پژوهش‏‏های انجام شده در جهان

کاراکاس و سارگلو¹ (2012) در پژوهشی، نقش تماشای پویانمایی در کمک‏‏رسانی به بالندگی توانایی‏‏های فهمیدن و اندیشیدن را در کودکان پیش دبستانی بررسی کرد و دریافت که تماشای پویانمایی، به توانایی داستان گویی کودکان یاری رسانده است و تمرکز و آفرینندگی را افزاش داده است. در این پژوهش، بیست و یک کودک دختر و پسر، هم زمان و یا پس از تماشای پویانمایی‏‏هایی که پژوهشگر آنها را مناسب با سطح بالندگی تنی و فراتنی کودکان دانسته‏‏اند، نگرش شدند. براساس این نگرش، تاثیرات و واکنش‏‏های کودکان به این پویانمایی‏‏ها بررسی شد. افزون بر این، با استفاده از پرسش‌نامه‏‏هایی، بازخورد آموزش یاران این کودکان نیز، نسبت به یاری رسان بودن این پویانمایی‏‏ها سنجش شد. اما مشخص نیست که بازخورد آموزش یاران به یاری رسانی پویانمایی‏‏ها چه جایگاهی در بنیاد نگره‏‏ای دارد. سنجش این بازخورد‏‏ها در صورتی کمک کننده است که نگره، آن را ملاکی پذیرفتنی برای بهبود پرورش کودکان بداند. حال آنکه صرف نگرش کودکان همزمان و پس از تماشای پویانمایی‏‏ها نیز، نمی‏‏تواند گویای بهبود توانایی‏‏های اندیشیدن آنها باشد. برای چنین نتیجه‏‏گیری‌ایی، چه بسا بهتر بود که از روش آزمایشی و مقایسه‌ی دو گرو آزمایش و گواه و آزمودن پیش و پس از تماشای پویانمایی‏‏ها بهره گرفته می‏‏شد. البته انتخاب روش پژوهش و سازه‏‏ها به بنیاد‏‏نگره‏‏ای پژوهش برمی‏‏گردد که با توجه به عنوان نشدن آن در این پژوهش، داوری راستی یا ناراستی روش آن، امکان‏‏پذیر نیست.

گوکچه آرسلان² (2010)، تاثیر پویانمایی‏‏ها و فیلم‏‏هایی که برای کودکان ساخته می‏‏شود را بر بالندگی جنسی بینندگان خردسال‏‏شان بررسی کرده است. یافته‏‏های این پژوهش که با روش تحلیل ‏‏محتوای برخی از فیلم‏‏ها و پویانمایی‏‏های کودکانه انجام گرفت، نشان داد که این ساخته‏‏ها، الگوهای قالبی از جنسیت ارائه می‏‏دهند. کودکان با دیدن این ساخته‏‏ها از طریق یادگیری اجتماعی، الگوگیری و تقویت ناخواسته تفاوت‏‏های جنسیتی را می‏‏آموزند. اما این الگودهی با واقعیت همخوان نیست در این ساخته‏‏ها تعداد زنان نسبت به مردان بسیار کم است و زنان به نمایش درآمده نیز کارهای کم اهمیت را انجام می‏‏دهند. پژوهشگر این امر را عاملی برای بدپروری خردسالان بیننده در زمینه‏‏ی بالندگی جنسی دانسته و فیلم‏‏ها و پویانمایی‏‏ها را یاری‏‏رسان نمی‏‏داند. با وجود قابل توجه بودن یافته‏‏های این پژوهش، عنوان آن، کمی گمراه کننده است و از آنجا که در این عنوان از تاثیر فیلم‏‏ها و پویانمایی‏‏ها بر کودکان نام برده شده است، این تصور را ایجاد می‏‏کند که روش پژوهش، آزمایشی بوده در حالی که به ارزش‏‏یابی فیلم‏‏ها و پویانمایی‏‏ها پرداخته شده است.

لپرایس و وینریچ³ (2010)، در تحقیق به مطالعه فیلم‏‏های علمی-تخیلی بر علاقه دانش‏‏آموزان بر جامعه پرداخته‏‏اند. در این تحقیق سعی شده است بر کاربرد فیلم‏‏ها با رو ش زمینه‏‏یابی پرداخته شده است.پس از نمایش فیلم‏‏ها به تاثیر فیلم‏‏ها با استفاده از پرسشنامه اقدام شده است. نتیجه بدست آمده نشان می‏‏دهد که علاقه و تحلیل دانش‏‏آموزان در مسائل مورد نظر مثبت بوده است. در نتیجه‏‏گیری ذکر شده است که که آنها با انتخاب فیلم‏‏های علمی و تخیلی به دنبال شبیه‏‏سازی علایق دانش‏‏آموزان بوده‏‏اند تا آنها را به تفکر انتقادی در مورد مفاهیم علمی تشویق کنند.

شرام⁴ (2006) در پژوهشی که در مورد پویانمایی انجام داده است به اين نتیجه رسیده است كه فیلم پويانمايی به آسانی می‏‏تواند باعث تفريح، سرگرمی، انبساط خاطر و فراغت كودكان شود و به آنها فرصت می‌دهد كه عالم خیال، در داستان‏‏ها و حوادث شورانگیز و پر دلهره سهمی داشته باشند و نقش ايفا نمايند. فیلم‏‏های پويانمايی به آنها فرصت می‏‏دهد كه خود را با مردم جالب و دوست‏‏داشتنی همانند سازند، از مسائل و مشکلات واقعی زندگی بگريزند و در تمام لذايذی كه يك وسیله تفريحی می‏‏تواند در اختیار آنها قرار دهد، سهیم شوند. بنابراين می‏‏توان قدرت تخیل كودک را به كمك فیلم پويانمايی پرورش داد.

در جدول (2)، خلاصه نتایج پژوهش‏‏های خارجی گردآوردی شده است.

 

 

جدول 2- خلاصه نتایج مربوط به پژوهش‏‏های خارجی

محقق/سال	عنوان	نتایج
کاراکاس و سرگلو (2012)	نقش تماشای پویانمایی در کمک‏‏رسانی به بالندگی توانایی‏‏های فهمیدن و اندیشیدن را در کودکان پیش دبستانی	تماشای پویانمایی، به توانایی داستان‌گویی کودکان یاری رسانده و تمرکز و آفرینندگی را افزاش می‏‏دهد. هم‌چنین، با استفاده از پرسشنامه‏‏هایی، بازخورد آموزش یاران این کودکان نیز، نسبت به یاری رسان بودن این پویانمایی‏‏ها سنجش شد
گوکچه آرسلان (2010)	تاثیر پویانمایی‏‏ها و فیلم‏‏های مختص کودکان بر بالندگی جنسی بینندگان خردسال‏‏شان	فیلم‏‏های مختص کودکان، الگوهای قالبی از جنسیت ارائه می‏‏دهند. کودکان با دیدن این ساخته‏‏ها، از طریق یادگیری اجتماعی، الگوگیری و تقویت ناخواسته، تفاوت‏‏های جنسیتی را می‏‏آموزند. اما این الگودهی با واقعیت همخوانی ندارد. در این ساخته‏‏ها تعداد زنان نسبت به مردان بسیار کم است و زنان به نمایش درآمده نیز کارهای کم اهمیت را انجام می‏‏دهند.
لپرایس و وینریچ (2010)	مطالعه فیلم‏‏های علمی-تخیلی بر علاقه دانش‏‏آموزان بر جامعه	علاقه و تحلیل دانش‏‏آموزان در مورد فیلم‏‏های علمی و تخیلی مثبت است. لذا آنها با انتخاب فیلم‏‏های علمی و تخیلی به دنبال شبیه‏‏سازی علایق دانش‏‏آموزان بوده‏‏اند تا دانش‏‏آموزان را به تفکر انتقادی در مورد مفاهیم علمی تشویق کنند.
شرام (2006)	تاثیر پویانمایی برای رفتار کودکان	فیلم پويانمايی به آسانی می‏‏تواند باعث تفريح، سرگرمی، انبساط خاطر و فراغت كودكان شود. و به آنها فرصت می‏‏دهد كه عالم خیال، در داستان‏‏ها و حوادث شورانگیز و پر دلهره سهمی داشته باشند و نقش ايفا نمايند.

 

 

روش پژوهش

پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی است، چرا که پژوهش بيش از هر چيز، به دنبال دستيابی به يک هدف عملی و توسعه دانش کاربردی در زمينه موضوع مورد نظر است. از نظر نحوه گردآوري اطلاعات، اسنادی با استفاده از مطالعات کتابخانه‏‏ای و استفاده از سایت‏‏های معتبر علمی و روش ميداني با بهره‏‏گیری از پیمایش در قالب تکنیک پرسشنامه است و از لحاظ كنترل متغيرها غير آزمايشي است، به عبارتی در پژوهش حاضر، تحلیل محتوای فرهنگی فیلم‏‏های اکران شده در جشنواره بین‏‏المللی فیلم رشد در سال 1397 همانگونه که هست، توصیف می‏‏شود و متغیرها مورد دستکاری قرار نمی‏‏گیرند. هم‌چنین این پژوهش در زمره پژوهش‏‏های توصیفی است، چرا که صرفاً برای شناخت بیشتر شرایط موجود یا یاری دادن به فرایند تصمیم است.

در این تحقيق، محقق به دنبال تحلیل محتوای فرهنگی فیلم‏‏های اکران شده در جشنواره بین‏‏المللی فیلم رشد در سال 1397 است. لذا محقق فيلم‏‏هاي برگزیده جشنواره فيلم کودك و نوجوان را که در واقع نشان از فيلم برای کودکان است، مد نظر قرار داده است. در واقع هدف بررسی فیلم‏‏های جشنواره با توجه به رسالتی که برعهده دارد می‏‏باشد.

روش تحليل محتواي کمی، روشي کاربردي براي این تحقيق محسوب می‏‏شود. بنابراین در این تحقيق با استفاده از روش تحليل محتواي کمی با رویکرد نشانه‏‏شناسی و استخراج نشانه‏‏ها در فیلم توسط داوران جشنواره درصدد پاسخگویي به سؤالات اقدام گردید.

واحدهاي تحليل، چيزها یا افرادي هستند که در تحقيقات علوم اجتماعي مطالعه و مورد بررسي واقع می‏‏شوند (رضواني، 1389). از آنجایی که هدف مطالعه و تحليل فيلم‏‏هاي کودك از نظر نقش و جایگاه کودك است، بنابراین واحد تحليل فيلم‏‏هاي کودك می‏‏باشد. واحد‏‏هاي ثبت، عناصري از محتوا هستند که در فرآیند کدگذاري طبقه‌بندي خواهند شد. واحد ثبت واحدي اساسي در تحليل محتواست که ممکن است با واحدهاي نمونه‌گيري یکي باشد (رایف، 1385) که در این پژوهش، هر سکانس یک واحد ثبت به شمار می‏‏رود.

قلمرو موضوعی پژوهش، محتوای فرهنگی، علمی، تربیتی و آموزشی فیلم‏‏های اکران شده در جشنواره بین‏‏المللی فیلم رشد در سال 1397 است. هم‌چنین قلمرو زمانی پژوهش، چهل و هشتمین جشنواره بین‏‏المللی فیلم رشد (سال 1397) می‏‏باشد. جامعه آماری فیلم‏‏های مورد مطالعه را فیلم‏‏های کودک و نوجوان تشکیل می‏‏دهد. بر همین اساس، فیلم‏‏های برای مخاطبین دوره‏‏‏‏های اول ابتدایی، دوم ابتدایی، اول متوسطه و دوم متوسطه انتخاب شده‏‏اند. جامعه آماری برای تحلیل کمی پژوهش و ارزیابی نمایش گویه‏‏های پژوهش در فیلم‏‏ها را داوران و صاحب‏‏نظران جشنواره بین‏‏المللی فیلم رشد تشکیل می‏‏دهند.

 

يافته‏‏ها

در این بخش، به بررسی اطلاعات جمع‏‏آوری شده با هدف پاسخ به چهار پرسش اصلی پژوهش با استفاده از شاخص‏‏های آمار توصیفی پرداخته می‏‏شود. بدین منظور، با توجه به فیلم‏‏های مورد بررسی، پرسشنامه‏‏ای شامل گویه‏‏های مربوط به بعدهای فرهنگی، علمی، تربیتی و آموزشی طراحی شده و توسط پانزده نفر از داوران جشنواره پاسخ داده شده است.

 

سوال اول پژوهش: توجه به بعد فرهنگی محتوای فیلم‏‏های چهل و هشتمین دوره جشنواره رشد در سال 97 چگونه است؟

برای بررسی بعد فرهنگی فیلم‏‏های جشنواره، یازده گویه طراحی شده است. جدول (3)، خلاصه بررسی گویه‏‏های مربوط به بعد فرهنگی محتوای فیلم‏‏های جشنواره فیلم رشد دوره چهل و هشتم در سال 97 را نشان می‏‏دهد.

 

 

جدول 3- خلاصه بررسی گویه‏‏های مربوط به بعد فرهنگی محتوای فیلم‏‏های چهل و هشتمین دوره جشنواره رشد در سال 97

گویه		خیلی کم				کم				متوسط				زیاد				خیلی زیاد
		فراوانی		درصد		فراوانی		درصد		فراوانی		درصد		فراوانی		درصد		فراوانی		درصد
1	نمایش میزان وجدان کار		1		7		2		13		3		20		8		53		1		7
2	نمایش میزان خوشبینى و امید نسبت به اوضاع آینده کشور		-		-		2		13		5		33		7		47		1		7
3	نمایش میزان پایبندى به موازین عقلى و دورى از خرافات		-		-		-		-		4		27		5		33		6		40
4	نمایش نمادها و عناصر فرهنگی (اماکن باستانی، تاریخی و مذهبی)		-		-		-		-		6		40		7		47		2		13
5	نمایش مراسم سنتی ملی (یلدا، چهارشنبه سوری و عید نوروز، عید پاک، سال نو میلادی، کریسمس)		1		7		1		7		9		60		3		20		1		7
6	نمایش مراسم سنتی دینی-مذهبی (عید فطر، عید قربان، عاشورا، محرم، اربعین، رمضان، عشای ربانی ...)		1		7		2		13		7		47		4		27		1		7
7	نمایش رشد و بالندگی انسان‏‏ها		-		-		1		7		3		20		8		53		3		20
8	نمایش عدالت اجتماعی و اقتصادی		-		-		2		13		6		40		7		47		-		-
9	نمایش انتفاع انسانیت		2		13		7		47		4		27		2		13		-		-
10	نمایش ایجاد روابط انسانی		-		-		1		7		2		13		8		53		4		27
11	نمایش ایجاد دنیایی آباد و آزاد		-		-		3		20		7		47		4		27		1		7

 

 

با توجه به جدول (3)، می‏‏توان گفت که:

- در گویه‏‏های نمایش میزان وجدان کار، نمایش میزان خوشبینی و امید، نمایش نمادها و عناصر فرهنگی، نمایش رشد و بالندگی انسان‏‏ها، نمایش عدالت اجتماعی و اقتصادی و نمایش ایجاد روابط انسانی بیشترین فراوانی مربوط به گزینه زیاد است.

- در گویه میزان پایبندی به موازین عقلی و دوری از خرافات بیشترین فراوانی مربوط به گزینه خیلی زیاد است.

- در گویه‏‏های نمیایش مراسم سنتی-ملی و نمایش مراسم سنتی-دینی و گویه نمایش ایجاد دنیایی آزاد و آباد بیشترین فراوانی مربوط به گزینه متوسط است.

- در مورد گویه انتفاع انسانیت بیشترین فراوانی مربوط به گزینه کم است.

 

سوال دوم پژوهش: توجه به بعد علمی محتوای فیلم‏‏های چهل و هشتمین دوره جشنواره رشد در سال 97 چگونه است؟

برای بررسی بعد علمی فیلم‏‏های جشنواره، هفت گویه طراحی شده است. جدول (4)، خلاصه بررسی گویه‏‏های مربوط به بعد علمی محتوای فیلم‏‏های جشنواره فیلم رشد دوره چهل و هشتم در سال 97 را نشان می‏‏دهد.

 

 

جدول 4- خلاصه بررسی گویه‏‏های مربوط به بعد علمی محتوای فیلم‏‏های چهل و هشتمین دوره جشنواره رشد در سال 97

گویه		خیلی کم		کم		متوسط		زیاد		خیلی زیاد
		فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد
1	نمایش تکوین و تعالی جنبه‏‏های انسانی هویت دانش‏‏آموزان برای تقویت روابط حق محور با همه انسان‏‏ها در سراسر جهان	-	-	4	27	2	13	6	40	3	20
2	مسئولیت‏‏پذیری همه‏‏جانبه	-	-	3	20	2	13	4	47	3	20
3	روحیه کارآفرینی	-	-	-	-	4	27	5	33	6	40
4	مشارکت اجتماعی و داشتن روحیه جمعی و مهارت موردنیاز جامعه	-	-	2	13	5	33	7	47	1	7
5	پایداری و پاسداری از حریم و ارزش انسانی	-	-	1	7	3	20	7	47	4	27
6	نوع دوستی	-	-	1	7	2	13	6	40	6	40
7	نمایش عدم تجسس و سوء ظن	1	7	1	27	5	33	4	27	1	7

 

 

با توجه به داده‏‏های جدول (4)، ملاحظه می‏‏شود که:

- در گویه‏‏های تکوین و تعالی جنبه‏‏های انسانی هویت دانش‏‏آموزان، مسئولیت‏‏پذیری همه‏‏جانبه، مشارکت اجتماعی و روحیه جمعی، پایداری و پاسداری از حریم و ارزش انسانی بیشترین فراوانی مربوط به گزینه زیاد است.

- در گویه روحیه کارآفرینی بیشترین فراوانی مربوط به گزینه خیلی زیاد است.

- در گویه عدم تجسس و سوء ظن بیشترین فراوانی مربوط به گزینه متوسط است.

- در گویه نوع دوستی گزینه‏‏های زیاد و خیلی زیاد هر دو در جایگاه بیشترین فراوانی قرار دارند.

 

سوال سوم پژوهش: توجه به بعد تربیتی محتوای فیلم‏‏های چهل و هشتمین دوره جشنواره رشد در سال 97 چگونه است؟

برای بررسی بعد تربیتی فیلم‏‏های جشنواره، هشت گویه طراحی شده است. جدول (5)، خلاصه بررسی گویه‏‏های مربوط به بعد تربیتی محتوای فیلم‏‏های جشنواره فیلم رشد دوره چهل و هشتم در سال 97 را نشان می‏‏دهد.

 

 

جدول 5- خلاصه گویه‏‏های مربوط به بعد تربیتی محتوای فیلم‏‏های چهل و هشتمین دوره جشنواره رشد در سال 97

گویه		خیلی کم		کم		متوسط		زیاد		خیلی زیاد
		فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد
1	نمایش میزان پاىبندى به قانون	-	-	4	27	3	20	5	33	3	20
2	نمایش آشنایی و یادگیری ارزش‏‏های خانواده و اجتماع	-	-	1	7	3	20	4	27	4	47
3	نمایش احساس مسئوليت والدين نسبت به فرزندان	-	-	1	7	4	27	4	27	6	40
4	نمایش آشنایی و یادگیری نقش؛جایگاه، حقوق و مسئولیت‏‏های خانوادگی و اجتماعی	-	-	1	7	6	40	4	27	4	27
5	نمایش رعایت حقوق شهروندی	-	-	1	7	9	60	4	27	1	7
6	نمایش نظم اجتماعی	-	-	1	7	11	73	3	20	-	-
7	نمایش آشنایی قوانین و مقررات	1	7	1	7	6	40	7	47	-	-
8	نمایش احترام به مالکی مادی و معنوی	1	7	3	20	5	33	6	40	-	-

 

 

اطلاعات مندرج در جدول (5) نشان می‏‏ دهد که:

- در گویه‏‏های نظم اجتماعی، رعایت حقوق شهروندی، آشنایی با نقش، جایگاه، حقوق و مسئولیت‏‏های خانوادگی و اجتماعی بالاترین فراوانی مربوط به گزینه متوسط است.

- در گویه‏‏های احترام به مالکی مادی و معنوی، آشنایی با قوانین و مقررات و میزان پایبندی به قانون بیشترین فراوانی مربوط به گزینه زیاد است.

- در گویه‏‏های آشنایی ارزش‏‏های خانواده و اجتماع و احساس مسئولیت والدین نسبت به فرزندان گزینه خیلی زیاد، بیشترین فراوانی را دارد.

سوال چهارم پژوهش: توجه به بعد آموزشی محتوای فیلم‏‏های چهل و هشتمین دوره جشنواره رشد در سال 97 چگونه است؟

برای بررسی بعد آموزشی فیلم‏‏های جشنواره، یازده گویه طراحی شده است. جدول (6)، خلاصه بررسی گویه‏‏های مربوط به بعد آموزشی محتوای فیلم‏‏های جشنواره فیلم رشد دوره چهل و هشتم در سال 97 را نشان می‏‏دهد.

 

 

جدول 6- خلاصه بررسی گویه‏‏های مربوط به بعد آموزشی محتوای فیلم‏‏های چهل و هشتمین دوره جشنواره رشد در سال 97

گویه		خیلی کم		کم		متوسط		زیاد		خیلی زیاد
		فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد
1	مهارت‏‏آموزی	-	-	3	20	3	20	3	20	6	40
2	نمایش آگاهی از تحولات و نوآوری‏‏های علمی	-	-	2	13	5	33	7	47	1	7
3	نمایش رابطه مناسب‏‏سازی و فرهنگ‏‏سازی حضور توانخواهان (معلولان) و نحوه تعامل با آنها	-	-	5	33	4	27	4	27	2	13
4	نمایش بهره‏‏مندي هوشمندانه از فناوری‏‏های نوين در نظام تعلیم و تربيت	-	-	6	40	6	40	3	20	-	-
5	نقش نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی و خانواده در رشد و تعالی کشور	-	-	3	20	4	27	6	40	2	13
6	نمایش اشتراک گذاشتن دانش با بهره‏‏گیری از فناوری‏‏های ارتباطی	2	13	5	33	3	20	5	33	-	-
7	نمایش نوآوری و خلاقیت	-	-	1	7	12	80	1	7	1	7
8	نمایش دستاورد‏‏های علمی در قالب محتوای داستانی	-	-	3	20	6	40	5	33	1	7
9	نمایش وسایل آموزشی در جهت کارایی بهتر دانش‏‏آموزان	-	-	6	40	4	27	5	33	-	-

 

 

نتایج به دست آمده از جدول (6) در توصیف گویه‏‏های بعد آموزشی نشان می‏‏دهد که:

- گویه مهارت‏‏آموزی در گزینه خیلی زیاد، بیشترین فراوانی را دارد.

- در گویه‏‏های آگاهی از تحولات و نوآوری‏‏های علمی و نقش نظام تعلیم و تربیت رسمی در رشد کشور گزینه زیاد، بیشترین فراوانی را دارد.

- در گویه‏‏های خلاقیت و نوآوری و دستاوردهای علمی در قالب محتوای داستانی گزینه متوسط، بالاترین فراوانی را دارد.

- گویه‏‏های رابطه متناسب‏‏سازی و فرهنگ‏‏سازی حضور توانخواهان و وسایل آموزشی در کارایی بهتر دانش‏‏آموزان در گزینه کم، بیشترین فراوانی را دارند.

- در گویه استفاده هوشمندانه از فناوری‏‏های نوین در نظام تعلیم و تربیت گزینه‏‏های کم و متوسط هر دو فراوانی یکسانی دارند.

- در گویه اشتراک دانش با بهره‏‏گیری از فناوری‏‏های ارتباطی گزینه‏‏های کم و زیاد فراوانی بالاتر و یکسانی دارند.

تحلیل آماری متغیرهای پژوهش در جدول (7) گردآوری شده است. ارزیابی 35 گویه‏‏ در بعدهای فرهنگی، علمی، آموزشی و تربیتی با همکاری 15 نفر از داوران و کارشناسان جشنواره رشد صورت گرفته است.

 

 

جدول 7- تحلیل آماری متغیر‏‏های پژوهش

بعد	فرهنگی	علمی	آموزشی	تربیتی
تعداد پاسخ‏‏دهندگان	15	15	15	15
میانگین	87/37	80/28	28	87/25
انحراف استاندارد	36/7	28/5	02/6	70/5
کمترین (حد پایین)	23	18	15	15
بیشترین (حد بالا)	49	40	36	33

 

 

با توجه به نتایج جدول فوق، میانگین نظرات داوران در عامل‏‏های فرهنگی، علمی، آموزشی و تربیتی به ترتیب در حدود 38، 29، 28 و 26 بوده است. در نتیجه، توجه به عامل فرهنگی در این فیلم‏‏ها بیشتر از موارد دیگر بوده است. هم‌چنین، نمایش ابعاد علمی، آموزشی و تربیتی در سطحی تقریباً یکسان در این فیلم‏‏ها به تصویر کشیده شده‏‏اند.

جدول (8)، مقایسه‏‏ای بین نتایج این پژوهش و نتایج سایر پژوهش‏‏های انجام شده در زمینه‏‏ی تحلیل محتوای فرهنگی، دینی و اجتماعی فیلم‏‏ها را نشان می‏‏دهد. با توجه به این جدول، مشخص است که در هر یک از پژوهش‏‏های پیشین، تعداد محدودی از شاخص‏‏های فرهنگی، دینی و یا اجتماعی مورد مطالعه قرار گرفته است؛ حال آنکه این پژوهش، با دید وسیع‏‏تری به بررسی شاخص‏‏های فرهنگی، علمی، آموزشی و تربیتی در فیلم‏‏های کودک و نوجوان جشنواره رشد پرداخته است.

 

 

جدول 8- مقایسه‏‏ی نتایج این پژوهش با نتایج سایر پژوهش‏‏های مرتبط

محقق/سال	عنوان	نتایج
سروستان و همکاران (1398)	چالش‏‏های پیش‏‏روی فیلم‏‏های دینی در سینمای ایران: مطالعه موردی فیلم سینمایی "رستاخیز"	یکی از دلایل نرسیدن کنشگران دخیل در سرنوشت فیلم رستاخیز به تفاهم بر سر اکران فیلم، نبود کنش راهبردی در اظهارات کنشگران حاکم است. لذا، عقلانیت ارتباطی در اظهارات آنها وجود نداشته و منجر به تعامل کنشگران به منظور رسیدن به تفاهم نمی‏‏شود.
بشیر و جواهری (1396)	تحلیل انیمیشن‏‏های هالیوودی با رویکرد تربیتی	با بررسی محتوای شش انیمیشن معروف هالیوودی، 26 مفهوم تربیتی استخراج شده و به سه سطح تقسیم شده‏‏اند. از مهم‏‏ترین مفاهیم یافت شده می‏‏توان به نسبیت در ارزش‏‏ها، تقدس‏‏زدایی، تاکید بر جایگاه مهم خانواده، درونی بودن رشد و پیشرفت، لزوم باور به کاری که باید انجام شود و ... اشاره کرد.
بخشی و اعظم کاری (1394)	بررسی نیم‏‏رخ مؤلفه‏‏های دین‏‏داری و تاثیرپذیری دینی مخاطبان فیلم‏‏های جشنواره رویش 4	فیلم‏‏های جشنواره رویش 4 بیشتر به فیلم‏‏های معناگرا نزدیک بوده تا آنچه از یک فیلم دینی انتظار می‏‏رود. بیشترین تاثیرگذاری مربوط به وجه تاثیرگذاری احساس معنوی فیلم‏‏ها می‏‏باشد. لذا، شاید توجه زیاد بر ایجاد احساس و تجربه دینی، موجب غفلت از سایر ابعاد تاثیرگذاری دینی مانند تقویت باورها و اعتقادات یا افزایش گرایش و نگرش فرد به انجام مناسک دینی و ... شده است.
جعفری باغ خیراتی و همکاران (1393)	تاثیر آموزش خوش‏‏بینی از طریق نمایش فیلم بر کفایت اجتماعی دانش‏‏آموزان	نتایج این مطالعه نشان می‏‏دهد که بعد از نمایش فیلم برای گروه مداخله، میانگین نمرات آنها افزایش پیدا کرده و خوش‏‏بینی می‏‏تواند باعث افزایش کفایت اجتماعی دانش‏‏آموزان و در نتیجه، باعث تاثیرگذاری در روند تحصیلی، اجتماعی و خانوادگی آنها شود.
محمدی مهر و بیچرانلو (1391)	رویکرد فیلم‏‏های ایرانی برگزیده شده در جشنواره‏‏‏‏های بین‏‏المللی به مسائل اجتماعی ایران	بررسی 20 فیلم ایرانی برنده‏‏ی جایزه در جشنواره‏‏های کن، برلین و ونیز نشان می‏‏دهد که 3/12 درصد صحنه‏‏ها، محدودیت اجتماعی زنان و دختران را نشان داده و در 6/6 درصد، ناهنجاری‏‏های اجتماعی بازنمایی شده است. رویکرد 15 فیلم به مسائل اجتماعی، انتقادی-اصلاحی بوده و در 3 فیلم، مؤلفه‏‏های سیاه‏‏نمایی به طور کامل دیده می‏‏شود.
سرخوش و مرادی (1388)	تحلیل محتوای اجتماعی آثار مسعود کیمیایی و داریوش مهرجویی	نتایج پژوهش این فرضیه‏‏ها را تایید می‏‏کنند که (الف) ظهور مردسالاری را زنان مدیریت می‏‏کنند. (ب) در سینمای پس از انقلاب ایران، به جای روابط دوستانه بین بازیگران و کارگردانان، روابط کاری و رسمی حاکم شده است.
این پژوهش	تحلیل محتوای فرهنگی فیلم‏‏های اکران شده در جشنواره بین‏‏المللی فیلم رشد در سال 1397 (مورد مطالعه: جشنواره فيلم کودك و نوجوان)	نتایج به دست آمده نشان می‏‏دهد که توجه به نمایش شاخص‏‏های فرهنگی در فیلم‏‏های جشنواره فرهنگی با میانگین 38 از دغدغه‏‏های فیلم‏‏سازان جشنواره بوده و سایر شاخص‏‏های علمی، آموزشی و تربیتی کمتر در فیلم‏‏ها به نمایش در آمده‏‏اند.

 

 

بحث، تفسیر و نتيجه‏‏گيری

جشنواره بین‏‏المللی فیلم رشد به عنوان یکی از قدیمی‏‏ترین گردهمایی اهالی هنر سینما در ایران است که میان مخاطبان خاص خود یعنی دانش‏‏آموزان، معلمان و فعالان عرصه‏‏ی تعلیم و تربیت و سایر علاقمندان برگزار می‏‏شود. اين جشنواره با هدف‏‏های آموزشی و تربیتی، نشان می‏‏دهد که هنر هفتم به عنوان آخرین و پر مخاطب‏‏ترین هنر توانسته در طول صد سال اخیر عرصه‏‏های علمی، آموزشی و تربیتی را نیز درنوریده و از آن خود کرده و به عنوان یک رسانه‏‏ی آموزشی نیز عمل نماید. فراخوان‏‏هايي كه از طريق دبيرخانه اين جشنواره ارائه مي‏‏شود، هر ساله تعداد زيادي فيلم‏‏هاي آموزشي و تربيتي مرتبط با موضوع و اهداف جشنواره را جذب كرده و وارد سيستم آموزشي می‏‏كند.

از شاخص‏‏های مهم برگزاری جشنواره فیلم رشد، آماده‏‏سازی و فرصت‏‏آفرینی برای دانش آموزان، دانشجوی معلم و فرهنگی معلم هنرمند در عرصه فیلم‏‏سازی می‏‏باشد. لذا به جهت تقویت، توانمندسازی و توسعه آنها می‏‏بایست علاوه بر تشویق آنها، به نقد کارهایشان در این عرصه نیز توجه داشت. از آنجایی که عدم تحمل نقد سازنده، یک سنت همیشگی و تکراری است که در این عرصه ریشه دوانده، لذا باید این سنت‏‏ها شکسته شده و بستر نقد و بررسی باز گردد. باید با تشکیل کارگاهای آموزشی و گروه‏‏های هدفمند برای تولید و ساخت فیلم‏‏های بهتر در زمینه‏‏های علمی، تربیتی و فرهنگی نیز اقدام نمود؛ چرا که کار هنر نیازمند حمایت و هدایت می‏‏باشد.

نتایج این پژوهش حاکی از توجه ویژه‏‏ی جشنواره فیلم کودک و نوجوان رشد به مقوله مطالبات فرهنگی بوده و محورهای علمی، آموزشی و تربیتی فیلم‏‏ها در جایگاه‏‏های بعدی قرار دارند. فرهنگ به عنوان شاکله بنیادین جامعه، نقش بی بدیلی در هدایت جامعه به سوی اهداف مترقی ایفا می‏‏کند و در واقع، هویت معنوی یک ملت را معین می‏‏کند. لذا توجه فیلم‏‏سازان به این حوزه را باید قدر دانست. همچنین، هنرمندان و متولیان امر باید در راستای توجه به سایر ابعاد علمی، آموزشی و تربیتی فیلم‏‏ها قدم‏‏های مؤثرتری برداشته و نمایش این شاخص‏‏ها را در فیلم‏‏های جشنواره بیشتر لحاظ نمایند.

در نهایت، با توجه به اهمیت ابعاد چهارگانه مورد سوال پژوهش و به جهت ارتقاي كيفيت برگزاري جشنواره و شيوه‏‏‏‏هاي معنوي حمايت از آثار برگزيده پیشنهادات زیر ارائه می‏‏گردند:

- دعوت از کارگردانان معروف و متخصص در حوزه فیلم کودک و نوجوان.

- استفاده بیشتر از آثار ادبی برجسته و مفاخر هزاران ساله ادب فارسی.

- بهره‏‏گیری از موسیقی در آثار.

- انتخاب موضوعات مرتبط با جشنواره.

- بهره‏‏گیری از معلمان و دانش‏‏آموزان در جهت اتقاء محتوای فیلم‏‏ها.

- حمایت مادی و معنوی از تولیدکنندگان.

- استفاده از فیلم‏‏هاي جشنواره در مدرسه در طول سال

- تخصص بودجه مناسب.

- تلاش به افزایش نمایش ابعاد آموزشی، تربیتی و فرهنگی در فیلم‏‏های جشنواره.

- تشویق سازندگان آثار برتر با حمایت مالی و معنوی جهت تولید آثار فاخر.

- زمان مناسب و تبلیغات کافی.

- ادامه‏‏ فعالیت كميته ارزشيابي به منظور هدايت مديران و سياست‏‏گذاران در تصميم‏‏گيري‏‏ها.

- تخصیص امكانات مالي بيشتر به کمیته ارزشيابی.

 

منابع

آذین، جبار (1387). نقد سینمای کودک و نوجوان: سینمای کودک و نوجوان در بوته‏‏ی نقد کودکان و نوجوانان در فیلم‏‏های ایرانی (بخش ششم و آخر)، مجله نقد سینما. دوره 61، شماره 11.

اکبرزاده جهرمی، سید جمال‌الدین (1397). نقش جشنواره‏‏های فیلم در سیاست‏‏گذاری فرهنگی تحلیل محتوای کیفی جشنواره‏‏‏‏ تلویزیونی جام‏‏ جم و جوایز گلدن‏‏گلوب، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره 14، شماره 53.

اکبرلو، منوچهر، جهانگیریان، عباس و فروهر، ژاله (1384). چرا سینما به اقتباس ادبی روی می‌آورد؟/ گزارش پنچاه و سومین نشست نقد آثار تخیلی کودک و نوجوان، کتاب ماه کودک و نوجوان تیر 1384، شماره 93.

بخارایی، بهاره (1392). مخاطب شناسی کودک و نوجوان در سریال‌های انیمیشن تلویزیونی- پروژه عملی: ساخت فیلم «کودکانه»، پایان‏‏نامه کارشناسي ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده هنر و معماری.

بخشی، حامد و اعظم کاری، فائزه (1395). بررسی نیم‏‏رخ مؤلفه‏‏های دین‏‏داری و تاثیرپذیری دینی مخاطبان فیلم‏‏های جشنواره رویش 4، دین و ارتباطات، سال بیست و سوم، شماره 1 (پیاپی 49).

بشیر، حسن و جواهری، جواد (1396). تحلیل انیمیشن‏‏های هالیوودی با رویکرد تربیتی. تحقيقات فرهنگي ايران، دوره 10، شماره 1 (پياپي 37).

بهپوري، یاسمن (1393). بازخورد فيلم‏‏سازان به پرورش شناسی و پرورش بنيادی فيلم‏‏های ساخته شده برای كودكان ايرانی، پایان‏‏نامه کارشناسی ارشد دانشگاه الزهراء، دانشکده علوم تربيتي و روانشناسي.

جعفري باغ خيراتي، عليرضا. قهرماني، ليلا، كشاورزي، ساره و كاوه، محمدحسين (1393). آموزش خوش‌بيني، تاثير آموزش خوش‌بيني از طريق نمايش فيلم بر کفايت اجتماعي دانش‌آموزان، آموزش بهداشت و ارتقاي سلامت ايران، دوره 2، شماره 1.

دانیل، رایف، جی، فیكو، فریدریك و لیسی، استفن (1385). تحلیل پیام‏‏های رسانه‏‏ای: كاربرد تحلیل محتوای كمّی در تحقیق، ترجمه مهدخت بروجردی علوی، چاپ دوم. تهران: سروش.

رسایی، خدیجه (1394). تحلیل محتوای آموزشی و تربیتی فیلم های تولید شده در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، پایان‏‏نامه کارشناسی ارشد دانشگاه اراک، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.

رضوانی، روح الله (1389). تحلیل محتوا. فصلنامه پژوهش سال دوم بهار و تابستان 1389، شماره 1.

سرخوش، سوسن و مرادي، زهرا (1388). تحليل محتواي اجتماعي آثار مسعود کيميايي و داريوش مهر جويي، دوره 2، شماره 2.

سروستان، مصیب، کریمی علوی، محمود و اجاق، سیده زهرا (1398). چالش‏‏های پیش‏‏روی فیلم‏‏های دینی در سینمای ایران: مطالعه موردی فیلم سینمایی رستاخیز، مطالعات بين رشته‌اي در رسانه و فرهنگ (رسانه و فرهنگ)، دوره 9، شماره 1 (پیاپی 17).

سیف، علی‏‏اکبر (1390). روانشناسی پرورشی نوین، روانشناسی یادگیری و آموزش، تهران: دوران.

گل بابایی، مریم و شیرزادی، اکبر (1392). تاثیر فیلم‌های جشنواره رشد بر یادگیری و یادداری درس علوم دوره راهنمایی، کنفرانس بین‏‏المللی مدیریت چالش‏‏ها و راهکارها.

علی آبادی، خدیجه (1387). بررسی تاثیر رنگ در فیلم‏‏های آموزشی بر میزان یادگیری، دانش و تندرستی، شماره پاییز و زمستان 1387، دوره 3، شماره 3-4.

محمدحسنی، نسرین (1391). تحلیل فیلم‌های آموزشی جشنواره بین‌المللی رشد از منظر تفکر انتقادی، پایان‏‏نامه کارشناسي ارشد دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.

محمدي مهر، غلامرضا و بيچرانلو، عبداله (1392). رويکرد فيلم‌هاي ايراني برگزيده شده در جشنواره هاي بين‌المللي به مسائل اجتماعي ايران، دوره 14، شماره 21 (مسلسل 53).

میرفخرایی، تژا و صامتی، مرضیه (1395). مطالعه نشانه‏‏شناختی تصویر کودکی در سینمای کودک و نوجوان ایران؛ مطالعه موردی مفهوم کودکی در فیلم «کودک و فرشته»، فصلنامه جامعه، فرهنگ و رسانه، دوره 18، شماره 5.

 

Gökçearslan, A. (2010). The effect of cartoon movies on children's gender development, Procedia-social and behavioral sciences. Vol. 2, No. 2.

Karakas, F & Sarigollu, E (2012). Benevolent leadership: Conceptualization and construct development. Journal of Business Ethics. Vol. 108, No. 4.

Schramm, K (2006). Law outside the market: The Social Utility of the Private Foundation, Harvard Journal of Law and Public Policy. Vol. 30, No 1.

Laprise, S & Winrich, C (2010). The Impact of Science Fiction Films on Student Interest in Science. Journal of College Science Teaching. Vol. 40, No. 2.

Peters, M. A, Besley, A. C & Besley, T (2006). Building knowledge cultures: Education and development in the age of knowledge capitalism, Vol. 2. Rowman & Littlefield.

Webster-Stratton, C (2009). Affirming diversity: Multi-cultural collaboration to deliver the incredible years parent programs. International Journal of Child Health and Human Development.

 

یادداشت‌

---

[1] Karakas & Sarigollu 

[2] Gökçearslan 

[3] Laprise & Winrich 

[4] Schramm