بررسی انتقادی مبانی فقهی صحت مهریه نامتعارف در فقه امامیه

الموضوعات :

حسن غروی ¹ (دکتری فلسفه اسلامی، دانشگاه مفید، قم، ایران)
محدثه مهرابی زاده ² (دانشجوی دکتری مطالعات زنان، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران)
محسن فتاحی ³ (استادیار دانشکده زن و خانواده، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران)

تاريخ الإرسال : 23 الجمعة , ذو القعدة, 1440 تاريخ التأكيد : 19 الثلاثاء , جمادى الأولى, 1441 تاريخ الإصدار : 26 الخميس , جمادى الثانية, 1441

الکلمات المفتاحية: مهریه نامتعارف, احکام اولیه, احکام ثانویه, مهر‎المثل, معاملات سفهی, قاعده لا‎ضرر,

ملخص المقالة :

نکاح در اسلام به‌مثابه‌ی میثاق الهی و زن به‌مثابه‌ی رکن این امر مقدس جایگاه رفیعی دارد. مهریه اساسی برای تحکیم محبت در خانواده و پشتوانه‌ای برای زن قرار گرفت. اصل مهریه از دید فقهای امامیه و اهل تسنن جای تردید ندارد، اختلاف‌نظر عمده در کمیت آن است، قریب به اتفاق فقهای شیعه، مهریه نامتعارف را نافذ دانسته‎اند. مهریه که در ابتدا نشان صداقت مرد به زن بوده است، تبدیل به معضلی برای خانواده شده است. تبعات منفی مهریه نامتعارف بر زندگی شخص، خانواده و جامعه جای تردید ندارد. اکنون این سؤال مطرح می‎شود آیا بر طبق ادله فقهی، باطل بودن مهریه نامتعارف را می‎توان اثبات کرد؟ تأمل در مبانی فقهی مهریه نشان می‌دهد، مهریه‌ی نامتعارف از جهت مقتضی و مانع دچار خدشه است و برخی از مبانی آن با قواعد فقهی سازگاری ندارد. لذا به نظر می‎رسد، شارع مقدس نسبت به میزان مهریه بی‎تفاوت نبوده، محدودیت‎هایی را در نظر گرفته است. پژوهش حاضر، با روش کتابخانه‎ای_ اسنادی در مقام گردآوری و رویکرد توصیفی تحلیلی در مقام داوری به بررسی این موضوع می‎پردازد.

المصادر:

قرآن کریم.

امامی‎نمینی، محمود، «ماهیت مهر و نقد مهریه‎های سنگین»، مقالات و بررسی‌ها، دوره40، ش86، 1386ش.

انصاری، مرتضی، المکاسب، ج3، قم، چاپ بیست‌وپنجم، مجمع الفکر الإسلامی، 1438ق.

باختر، احمد، ازدواج و طلاق در آئینه قوانین و رویه قضایی، تهران، انتشارات خرسندی، 1387ش.

باقی‎زاده، محمد‎جواد و عبد‎الله امیدی‌فر، «ضرورت حفظ نظام و منع اختلال در آن در فقه امامیه»، شیعه‌شناسی، دوره 12، ش47، 1393ش.

بستان(نجفی)، حسین، جامعه‎شناسی جنسیت با رویکردی اسلامی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و مرکز مدیریت حوزه‎های علمیه خواهران، 1394ش.

حکمت‎نیا، محمود و جعفر زمانی، «وضعیت حقوقی معاملات سفهی در فقه امامیه و حقوق ایران»، حقوق اسلامی، سال10، ش36، 1392ش.

حکمت نیا، محمود و فرج‎الله هدایت نیا، فلسفه حقوق‎خانواده، چاپ دوم، تهران، شورای فرهنگی اجتماعی زنان، روابط عمومی و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388ش.

خمینی، روح‎الله، تحریر ‎الوسیلة، ج2، قم، چاپ دهم، موسسه النشر الاسلامی، 1425ق.

سبحانی، جعفر، نیل الوطر من قاعدة لا‎ضرر، قم، موسسه الامام صادق(ع)، 1420ق.

شاطبی، ابراهیم‎بن‎موسی، الموافقات فی الاصول ‎الشریعه، عبدالله دراز، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1425ق.

شبیری زنجانی، موسی، کتاب نکاح، ج21، قم، موسسه پژوهشی رای پرداز، 1419ق.

شرف‎الدین، عبدالحسین، تبیین جامعه‎شناختی مهریه، چاپ دوم، قم، انتشارات موسسه آموزشی پژوهشی امام‎خمینی، 1391ش.

همو، اجتهاد در مقابل نص، ترجمه علی دوانی، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1383 ش.

شریف‏مرتضی، علی‌بن الحسین، الانتصار فی انفرادات ‎الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1415ق.

شهید‎ثانی، زین‎الدین‎بن‎علی، الروضة ‎البهیة فی شرح اللمعة‎ الدمشقیة، ج2، قم، چاپ پنجم، مؤسسه اسماعیلیان، 1387ش.

صالحی، مرضیه، «جایگاه زن در قرآن و تورات»، بینات، س11، ش،42، 1383ش.

صیاد، اکرم و مریم آقایی بجستانی، «جستاری در مبانی فقهی و آثار شرط عند الاستطاعه بودن مهریه»، مطالعات زن و خانواده، پژوهشکده زنان دانشگاه الزهراء، دوره 4، ش2، 1395ش.

علیزاده ‎اصل، محمد و عباس موسویان، «بررسی ضابطه غرر در معاملات جدید»، تحقیقات مالی اسلامی، سال5، ش1، 1394ش.

قانون‎ مدنی دولة الامارات‎ العربیة‎ المتحدة، گرد‌آوری و نشر مرکز تحقیقات قوه قضائیه.

قانون‎ مدنی قطر، گرد‎آوری و نشر مرکز تحقیقات قوه قضائیه.

قانون‎ مدنی، ایران، قوانین و احکام، تدوین جهانگیر منصور، چاپ سیزدهم، تهران، نشر دیدار، 1396ش.

کاتوزیان، ناصر، مقدمه علم‎ حقوق و مطالعه در نظام ‎حقوقی ایران، چاپ چهل‌ونهم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1385ش.

همو، خانواده، ج1، تهران، چاپ چهارم، شرکت سهامی انتشار، 1394ش.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج5، مصحح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، چاپ چهارم، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.

مجلسی، محمد‎باقر، بحار ‎الأنوار، ج100، چاپ دوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.

مصطفوی، محمد‎کاظم، القواعد، چاپ چهارم، قم، موسسة النشر الاسلامی، 1421ق.

مطهری، مرتضی، مجموعه آثار شهید مطهری، ج4، قم، چاپ هشتم، ناشر صدرا، 1377ش.

همو، نظام حقوق زن در اسلام، قم، آل طه، 1389ش.

مظفر، محمد‎‎رضا، اصول الفقه، ج1، چاپ سوم، قم، موسسه اسماعیلیان، 1410ق.

مغنیه، محمد‎جواد، الفقه علی المذاهب الخمسة، چاپ سوم، قم، دار الغدیر، 1434ق.

مکارم‎شیرازی، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت‎الله العظمی مکارم‎شیرازی.

موسوی‎همدانی، محمد‎باقر، ترجمه تفسیر‎المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1386ش.

نقبائی، حسام، حقوق زن در ادیان مختلف، اختر شمال، 1355ش.

نجفی، محمد‎حسن، جواهر الکلام، ج31، تهران، المکتبة الاسلامیة.

ورعی، جواد، «قاعده اختلال در نظام و مفاد و قلمرو آن در فقه»، حکومت اسلامی، دوره 19، ش1، 1393ش.

هدایت‎نیا، فرج‎الله، فلسفه‎ حقوق خانواده، ج2، چاپ سوم، تهران، شورای فرهنگی اجتماعی زنان، روابط عمومی و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1386ش.

یزدی، محمد‎کاظم، العروة‎ الوثقی، ج2، قم، طلیعه نور، 1438ق.