بررسی انتقادی مبانی فقهی صحت مهریه نامتعارف در فقه امامیه
الموضوعات :حسن غروی 1 , محدثه مهرابی زاده 2 , محسن فتاحی 3
1 - دکتری فلسفه اسلامی، دانشگاه مفید، قم، ایران
2 - دانشجوی دکتری مطالعات زنان، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران
3 - استادیار دانشکده زن و خانواده، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران
الکلمات المفتاحية: مهریه نامتعارف, احکام اولیه, احکام ثانویه, مهرالمثل, معاملات سفهی, قاعده لاضرر,
ملخص المقالة :
نکاح در اسلام به‌مثابه‌ی میثاق الهی و زن به‌مثابه‌ی رکن این امر مقدس جایگاه رفیعی دارد. مهریه اساسی برای تحکیم محبت در خانواده و پشتوانه‌ای برای زن قرار گرفت. اصل مهریه از دید فقهای امامیه و اهل تسنن جای تردید ندارد، اختلاف‌نظر عمده در کمیت آن است، قریب به اتفاق فقهای شیعه، مهریه نامتعارف را نافذ دانستهاند. مهریه که در ابتدا نشان صداقت مرد به زن بوده است، تبدیل به معضلی برای خانواده شده است. تبعات منفی مهریه نامتعارف بر زندگی شخص، خانواده و جامعه جای تردید ندارد. اکنون این سؤال مطرح میشود آیا بر طبق ادله فقهی، باطل بودن مهریه نامتعارف را میتوان اثبات کرد؟ تأمل در مبانی فقهی مهریه نشان می‌دهد، مهریه‌ی نامتعارف از جهت مقتضی و مانع دچار خدشه است و برخی از مبانی آن با قواعد فقهی سازگاری ندارد. لذا به نظر میرسد، شارع مقدس نسبت به میزان مهریه بیتفاوت نبوده، محدودیتهایی را در نظر گرفته است. پژوهش حاضر، با روش کتابخانهای_ اسنادی در مقام گردآوری و رویکرد توصیفی تحلیلی در مقام داوری به بررسی این موضوع میپردازد.
قرآن کریم.
امامینمینی، محمود، «ماهیت مهر و نقد مهریههای سنگین»، مقالات و بررسی‌ها، دوره40، ش86، 1386ش.
انصاری، مرتضی، المکاسب، ج3، قم، چاپ بیست‌وپنجم، مجمع الفکر الإسلامی، 1438ق.
باختر، احمد، ازدواج و طلاق در آئینه قوانین و رویه قضایی، تهران، انتشارات خرسندی، 1387ش.
باقیزاده، محمدجواد و عبدالله امیدی‌فر، «ضرورت حفظ نظام و منع اختلال در آن در فقه امامیه»، شیعه‌شناسی، دوره 12، ش47، 1393ش.
بستان(نجفی)، حسین، جامعهشناسی جنسیت با رویکردی اسلامی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و مرکز مدیریت حوزههای علمیه خواهران، 1394ش.
حکمتنیا، محمود و جعفر زمانی، «وضعیت حقوقی معاملات سفهی در فقه امامیه و حقوق ایران»، حقوق اسلامی، سال10، ش36، 1392ش.
حکمت نیا، محمود و فرجالله هدایت نیا، فلسفه حقوقخانواده، چاپ دوم، تهران، شورای فرهنگی اجتماعی زنان، روابط عمومی و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388ش.
خمینی، روحالله، تحریر الوسیلة، ج2، قم، چاپ دهم، موسسه النشر الاسلامی، 1425ق.
سبحانی، جعفر، نیل الوطر من قاعدة لاضرر، قم، موسسه الامام صادق(ع)، 1420ق.
شاطبی، ابراهیمبنموسی، الموافقات فی الاصول الشریعه، عبدالله دراز، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1425ق.
شبیری زنجانی، موسی، کتاب نکاح، ج21، قم، موسسه پژوهشی رای پرداز، 1419ق.
شرفالدین، عبدالحسین، تبیین جامعهشناختی مهریه، چاپ دوم، قم، انتشارات موسسه آموزشی پژوهشی امامخمینی، 1391ش.
همو، اجتهاد در مقابل نص، ترجمه علی دوانی، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1383 ش.
شریفمرتضی، علی‌بن الحسین، الانتصار فی انفرادات الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1415ق.
شهیدثانی، زینالدینبنعلی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج2، قم، چاپ پنجم، مؤسسه اسماعیلیان، 1387ش.
صالحی، مرضیه، «جایگاه زن در قرآن و تورات»، بینات، س11، ش،42، 1383ش.
صیاد، اکرم و مریم آقایی بجستانی، «جستاری در مبانی فقهی و آثار شرط عند الاستطاعه بودن مهریه»، مطالعات زن و خانواده، پژوهشکده زنان دانشگاه الزهراء، دوره 4، ش2، 1395ش.
علیزاده اصل، محمد و عباس موسویان، «بررسی ضابطه غرر در معاملات جدید»، تحقیقات مالی اسلامی، سال5، ش1، 1394ش.
قانون مدنی دولة الامارات العربیة المتحدة، گردآوری و نشر مرکز تحقیقات قوه قضائیه.
قانون مدنی قطر، گردآوری و نشر مرکز تحقیقات قوه قضائیه.
قانون مدنی، ایران، قوانین و احکام، تدوین جهانگیر منصور، چاپ سیزدهم، تهران، نشر دیدار، 1396ش.
کاتوزیان، ناصر، مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، چاپ چهل‌ونهم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1385ش.
همو، خانواده، ج1، تهران، چاپ چهارم، شرکت سهامی انتشار، 1394ش.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج5، مصحح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، چاپ چهارم، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج100، چاپ دوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
مصطفوی، محمدکاظم، القواعد، چاپ چهارم، قم، موسسة النشر الاسلامی، 1421ق.
مطهری، مرتضی، مجموعه آثار شهید مطهری، ج4، قم، چاپ هشتم، ناشر صدرا، 1377ش.
همو، نظام حقوق زن در اسلام، قم، آل طه، 1389ش.
مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، ج1، چاپ سوم، قم، موسسه اسماعیلیان، 1410ق.
مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسة، چاپ سوم، قم، دار الغدیر، 1434ق.
مکارمشیرازی، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیتالله العظمی مکارمشیرازی.
موسویهمدانی، محمدباقر، ترجمه تفسیرالمیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1386ش.
نقبائی، حسام، حقوق زن در ادیان مختلف، اختر شمال، 1355ش.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج31، تهران، المکتبة الاسلامیة.
ورعی، جواد، «قاعده اختلال در نظام و مفاد و قلمرو آن در فقه»، حکومت اسلامی، دوره 19، ش1، 1393ش.
هدایتنیا، فرجالله، فلسفه حقوق خانواده، ج2، چاپ سوم، تهران، شورای فرهنگی اجتماعی زنان، روابط عمومی و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1386ش.
یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی، ج2، قم، طلیعه نور، 1438ق.
_||_