تحلیل ماهیت‌ فقهی انتقال تکنولوژی در قراردادهای جدید نفتی

الموضوعات :

حجت شفیعی ¹ , مجید وزیری ²

1 - دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 07 الأحد , رمضان, 1440 تاريخ التأكيد : 24 الأحد , جمادى الأولى, 1441 تاريخ الإصدار : 26 الخميس , جمادى الثانية, 1441

الکلمات المفتاحية: قراردادهای نفتی, انتقال تکنولوژی, قراردادهای IPC, اجاره اشخاص, عقود فقهی بین‌المللی,

ملخص المقالة :

انتقال تکنولوژی در قراردادهای نفتی، باید علاوه بر تأمین مصالح و منافع هر دو طرف، دارای مشروعیت فقهی نیز باشد. لذا تبیین ماهیت فقهی انتقال تکنولوژی در این قراردادها ضروری به‌نظر می‌رسد. این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی تدوین شده‌، به‌دنبال پاسخ این پرسش است که ماهیت فقهی انتقال تکنولوژی در قراردادهای نفتی چیست؟ و با کدام‌یک از عقود مقرر درفقه اسلامی منطبق می‌باشد؟ پس از بررسی انواع عقود معین و نامعین بین‌‌المللی فقهی و قالب‌های مختلفی نظیر بیع‌ متقابل، اجاره و جعاله و با دریافت این نکته که نسل چهارم بیع متقابل (قراردادهای IPC) در بسیاری از مصادیق، اشتراکات فراوانی با دو عقد اجاره وجعاله دارد، این نتیجه حاصل شد که انتقال تکنولوژی در قراردادهای نفتی با عقد اجاره اشخاص مشابهت زیادی دارد و مهم‌‌‌ترین اثر حقوقی آن این‌که مطابق ارکان عقد اجاره اشخاص، پیمانکار (اجیر) بر هیچ‌کدام از بخش‌های مورد اجاره (اعم ازمیادین نفتی یا تجهیزات و...)، استحقاق مالکانه نداشته و صرفاً مستحق دریافت اجرت خدماتی می‌باشد که ارائه داده‌ است و این مورد می‌تواند در زمینه حفظ مصالح و منافع نظام اسلامی کارآمد باشد.

المصادر:

قرآن کریم.

نهج‌البلاغه.

ابن‌رشد، محمد بن‌أحمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، ج4، چ9، قاهره، دارالحدیث، 1425ق.

ابن‌منظور، محمدبن مکرم، لسان‌العرب، چ12، بیروت، دارصادر، 1421ق.

احسنی‌فروز، محمد، قرارداد انتقال تکنولوژی، تهران، دادگستر، 1390ش.

اخلاقی، بهروز و حسین بیابانگرد، «فناوری و جایگاه آن در سرمایه‌گذاری خارجی»، فصلنامه مدرس، دوره4، ش4.

اخوان، مهدی، «قرارداد بیع متقابل توسعه فازهای 2 و 3 میدان گازی پارس جنوبی از منظر قراردادهای ناقص»، پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، دوره 4، ش 13، 1393ش.

ادیانی، سیدعلی، حقوق و قراردادهای نفت و گاز، چ1، تهران، مجد، 1394ش.

امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، ج2، چ31، تهران، انتشارات اسلامیه، 1393ش.‏‫

امانی، مسعود، حقوق قراردادهای بین‌المللی نفت، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۸۹ش.

انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، ج10، ترجمه محیی الدین فاضل هرندی، چ8، قم، بوستان کتاب، 1392ش.

ایرانپور، فرهاد، «انواع قراردادهای نفتی»، فصلنامه حقوق دانشگاه تهران، دوره 38، ش 2، 1379ش.

ایروانی، محمدباقر، دروس التمهیدیّة فی ‌الفقه الإستدلالی، ج3، چ3، قم، المرکز العالمی للدّراسات الإسلامیة، 1426ق.

ایزدی‌فرد، علی‌اکبر و حسین کاویار، «تأملی فقهی حقوقی در قرارداد بیع متقابل»، پژوهشنامه بازرگانی، سال 14، ش54، 1389ش.

باقری‌نژاد، جعفر، «فرایند انتقال تکنولوژی»، فصلنامه کارآفرین، ش7، 1380ش.

بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح البخاری، چ2، مشهد، شیخ‌الاسلام احمد جام، 1391ش.

بهرامی، بهرام، عقد اجاره کاربردی، تهران، بهنامی، 1381ش.

بیات، فرهاد، شرح جامع حقوق مدنی، چ14، تهران، ارشد، 1397ش.

ترابی، مرتضی و محمدرضا توکلی، «قرارداد ساخت، بهره‌برداری و انتقال از نگاه فقهی»، پژوهشنامه فقهی، شماره1، 1389ش.

جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر، مجموعه محشی قانون مدنی، چ11، تهران، گنج دانش، 1391ش.

همو، فلسفه حقوق مدنی، چ8، تهران، گنج دانش، 1396ش.

خوئی‌، ابوالقاسم، منهاج‌ الصالحین، ج2، قم، مدینه العلم، 1410ق.

زنگی‌آبادی، محمدرضا، شریعت در پرتو مصلحت، کرمان، نشر خدمات فرهنگی، 1394ش.

سریر، فرزانه، تحولات قراردادهای بالادستی صنعت نفت وگاز ایران از آغاز تاکنون، چ1، تهران، مجد، 1394ش.

شریف، محمدنواز، مدیریت انتقال تکنولوژی و توسعه، ترجمه رشید اصلانی، تهران، وزارت برنامه و بودجه، 1367ش.

شهید اول، محمدبن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، ج3، چ3، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق.

شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، ج11، چ2، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.

همو، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج4، بیروت، دارالمعارف للمطبوعات، 1430ق.

شهیدی، مهدی، حقوق مدنی6، چ7، تهران، مجد، 1384ش.

صابر، محمدرضا، بیع متقابل در بخش بالادستی نفت و گاز، تهران، دادگستر، 1392ش.

طاهری‌، حبیب‌‌اللّه، حقوق‌ مدنی‌، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1369ش.

طوسی، محمدبن حسن، المبسوط فی فقه‌الامامیه، ج3، چ3، تهران، مکتبۀ‌المرتضویه، 1387ش.

عاملی کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج1، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1419ق.

عدل‌، مصطفی‌، حقوق‌ مدنی‌، چ2، تهران، طه، 1385ش.

عربی، عبدالحمید، «روش‌های انتقال تکنولوژی»، ماهنامه تدبیر، سال18، ش 179، 1386ش.

عسقلانی، ابن حجر، فتح الباری شرح صحیح البخاری، دمشق، دارالریان للتراث، 1407ق.

عسکری، محمدمهدی و محمد شیریجیان، «تحلیل ماهیت قراردادهای بیع متقابل حوزه بالادستی صنعت نفت و گاز از منظر فقه امامیه»، دو فصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، سال 10، ش2، 1397ش.

علامه‌ حلّی‌، حسن‌ بن‌ یوسف‌، تحریرالاحکام‌ الشرعیة علی‌ مذهب‌ الامامیة، ج4، قم، بهادری، 1421ق.

عمید زنجانی، عباسعلی، کنفرانس بین‌المللی سازمان جهانی مالکیت معنوی، 1388ش.

کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی، درس‌هایی از عقود معین، ج1، چ12، تهران، گنج دانش، 1385ش.

همو، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، چ23، تهران، میزان، 1387ش.

کلینی، محمدبن یعقوب، اصول کافی، ج5، چ2، قم، قائم آل محمد(عج)، 1387ش.

ماوردی، علی بن محمد، احکام السلطانیه، تهران، مکتب الاعلام الاسلامیه، 1406ق.

محقق حلّی، جعفربن حسن، المختصر النافع فی الفقه الامامیه، بیروت، دارالعلم، 1402ق.

مشهدی‌زاده، علیرضا، «بررسی حقوقی- فقهی قراردادهای آتی در بورس انرژی»، فصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، دوره9، ش17، 1395ش.

مظاهری‌، رسول‌، جعاله‌ در بانکداری‌ اسلامی‌، قم‌، بوستان کتاب، 1381ش.

منظور، داود، آقامهدوی، اصغر، امانی، مسعود و روح‌الله کهن‌هوش‌نژاد، «تحلیل ماهیت قراردادهای بالادستی صنعت نفت از منظر فقه امامیه»، دوفصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، سال دهم، ش2، 1397ش.

موسوی، سیدحسن، تحلیل حقوقی الگوی قراردادی خدمت در بخش بالادستی صنعت نفت و گاز ایران. چ3، تهران، گنج دانش، 1396ش.

موسوی‌الخمینی، روح‌الله، کتاب البیع، چ11، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1418ق.

میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد، جامع الشتات فی أجوبة السؤالات، چ1، تهران، مؤسسه کیهان، ۱۴۱۳ق.

نراقی، احمد بن محمد، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق.

نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج25 و 37، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1362ق.

هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج5، چ3، قم، موسسه دائره المعارف فقه اسلامی، 1389ش.

همو، کتاب المضاربة، قم، مرکز اهل‌البیت(ع) للفقه و المعارف الاسلامیة، 1391ش.

یثربی، سیدعلی‌محمد، «بررسی فقهی حقوقی اقتصادی الگوی قراردادهای نفتی»، فصلنامه مجلس و راهبرد، سال25، ش95، 1397ش.

یوسف‌زاده، مرتضی، حقوق مدنی۶؛ عقود معین، چ2، تهران، شرکت سهامی انتشار، ۱۳۹۰ش.

Anez, C. M. “International Transfer of Technology for Oil Exploration and Production, with Special Reference to the Venezuelean Oil Industy”, PhD Dissertation, University of Sussex, 1978.

-Bernard, A., & B. Jenson, “Exceptional Exporter Performance: Cause, Effect, or Both?” Journal of International Economics, vol. 47, 1999.

Inkpen, A., The Management of International Joint Ventures, Routledge, 1995.

 

قوانین مرجع:

آیین‌نامه چگونگی قراردادهای بیع متقابل غیرنفتی، مصوب 1379.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.

قانون مدنی.

قانون مربوط به تفحص، اکتشاف و استخراج نفت در سراسر کشور و فلات قاره، مصوب 1336.

قانون نفت مصوب 1353.

قانون نفت مصوب 1366.