بازشناسی موضوعی و جامع اقسام شرط در فقه امامیه

الموضوعات :

احمد باقری ¹ (استادگروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران)
سید محمود هل اتایی ² (دانشجوی دکتری رشته فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران)

تاريخ الإرسال : 21 الأحد , جمادى الأولى, 1440 تاريخ التأكيد : 26 الإثنين , محرم, 1442 تاريخ الإصدار : 03 السبت , محرم, 1442

الکلمات المفتاحية: شرط, اقسام شرط, شرط ضمنی, شرط صریح, شرط تبانی, شرط ابتدایی,

ملخص المقالة :

نهاد شرط از جمله مباحث مهم فقهی است که فهم دقیق آن در تحلیل احکام مترتب بر آن بسیار حایز اهمیت است. یکی از راه های مجرب در شناخت مفهوم الفاظ، بررسی اقسام مُعرّف است که ضرورت تحقیق پیرامون اقسام شرط را ایجاب می نماید. در این پژوهش با نگاهی جامع و بررسی گسترده منابع فقهی، تمام جهات مؤثر در تقسیم شرط(ملاکات تقسیم) استقصاء گردیده و تلاش شده است حدود و ثغور این اقسام با پرداختن به مفهوم اصطلاحی و بیان ممیزات، پیشینه و آثار پذیرش آن ها به طور دقیق تبیین شود. بر پایه یافته های این پژوهش، اقسام مهم و پرکابرد شرط عبارتند از: شرط موافق مقتضای عقد، شرط مخالف ماهیت عقد، شرط مخالف منشأ، شرط مخالف اثر عرفی عقد، شرط مخالف اطلاق عقد، شرط لغوی، عرفی(عادی)، شرعی و عقلی، شرط فعل، وصف و غایت فعل، ضمنی، ابتدایی، تبانی و صریح که در هر یک بر اساس موضوع، نوع حاکم اعتبار، لزوم وفا و ذکر و عدم ذکر در متن عقد اقدام به تقسیم شرط شده است.

المصادر:

منابع

1. آخوند خراسانی، محمد کاظم، کتاب فی الوقف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1413ق.


2. ابن حمزه، محمد، الوسیلة إلی نیل الفضیلة، قم، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی(رحمة الله علیه)، چاپ اول، 1408ق.


3. ابن زهرة، حمزة، غنیة النزوع إلی علمی الاصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق (علیه السلام)، چاپ اول، 1417ق.


4. ابو الصلاح حلبی، تقی الدین، الکافی فی الفقه، اصفهان، کتابخانه عمومی امام امیر المؤمنین(علیه السلام)، چاپ اول، 1403ق.


5. اراکی، محمد علی، الخیارات، قم، مؤسسه در راه حق، چاپ اول، 1414ق.


6. امام خمینی، سید روح الله، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(رحمة الله علیه)، چاپ اول، 1421ق.


7. امامی، محمد، الحاشیة الاولی علی المکاسب، بی جا، بی تا.


8.                ، الحاشیة الثانیة علی المکاسب، بی جا، بی تا.


9. ایروانی، علی، حاشیة المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1406ق.


10. بجنوردی، سید حسن، القواعد الفقهیة، قم، نشر الهادی، چاپ اول، 1419ق.


11. بهجت، محمد تقی، جامع المسائل، قم، دفتر معظم له، چاپ دوم، 1426ق.


12. بیهقی کیدری، محمد، إصباح الشیعة بمصباح الشریعة، قم، مؤسسه امام صادق (علیه السلام)، چاپ اول، 1416ق.


13. تبریزی، جواد، إرشاد الطالب إلی التعلیق علی المکاسب، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ سوم، 1416ق.


14. حائری، سید کاظم، فقه العقود، قم، مجمع اندیشه اسلامی، چاپ دوم، 1423ق.


15. حسنی، هاشم، نظریة العقد فی الفقه الجعفری(علیه السلام)، بیروت، منشورات مکتبة هاشم، چاپ اول، بی تا.


16. حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، مؤسسة دار التفسیر، چاپ اول، 1416ق.


17. خمینی، شهید سید مصطفی، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(رحمة الله علیه)، چاپ اول، 1418ق.


18.                                  ، الخیارات، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(رحمة الله علیه)، چاپ اول، 1418ق.


19. خویی، سید ابو القاسم، مصباح الفقاهة، بی جا، بی تا.


20.                            ، القواعد الفقهیة و الاجتهاد و التقلید(الهدایة فی الاصول)، قم، مؤسسه صاحب الأمر(علیه السلام)، چاپ اول، 1417ق.


21.                            ، المستند فی شرح العروة الوثقی(تقریر مرتضی بروجردی)، بی جا، بی تا.


22.                             ، مبانی العروة الوثقی، قم، منشورات مدرسة دار العلم، چاپ اول، 1409ق.


23. رشتی، میرزا حبیب الله، فقه الإمامیة(قسم الخیارات)، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، 1407ق.


24. روحانی، سید صادق، منهاج الفقاهة، قم، انوار الهدی، چاپ پنجم، 1429ق.


25.                          ، فقه الصادق(علیه السلام)، قم، دار الکتاب، چاپ اول، 1412ق.


26. روحانی، سید محمد، المرتقی إلی الفقه الأرقی(کتاب الخیارات)، تهران، مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیة، چاپ اول، 1420ق.


27. سبحانی، جعفر، دراسات موجزة فی الخیارات و الشروط، قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة، چاپ اول، 1423ق.


28.                   ، المختار فی أحکام الخیار، قم، مؤسسه امام صادق (علیه السلام)، چاپ اول، 1414ق.


29.                    ، نظام النکاح فی الشریعة الاسلامیة الغراء، بی جا، بی تا.


30. سبزواری، سید عبد الأعلی، مهذب الأحام فی بیان الحلال و الحرام، قم، مؤسسة المنار، چاپ چهارم، 1413ق.


31. سیستانی، سید علی، قاعده لا ضرر و لا ضرار، قم، دفتر آیت الله سیستانی، چاپ اول، 1414ق.


32. شهید اول، محمد، القواعد و الفوائد، قم، کتابفروشی مفید، چاپ اول، بی تا.


33. شهیدی، میرزا فتاح، هدایة الطالب إلی أسرار المکاسب، تبریز، چاپخانه اطلاعات، چاپ اول، 1375ق.


34. شیخ انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم، چاپ اول، 1415ق.


35. شهید ثانی، زین الدین، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، 1410ق.


36.                            ، حاشیة شرایع الإسلام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1422ق.


37.                            ، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرایع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، چاپ اول، 1413ق.


38. شهید صدر، سید محمد باقر، الفتاوی الواضحة وفقا لمذهب أهل البیت (علهیم السلام)، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، چاپ هشتم، 1403ق.


39.                                    ، قاعده لا ضرر و لا ضرار، قم، دار الصادقین للطباعة و النشر، چاپ اول، 1420ق.


40. شیخ الشریعة، فتح الله، قاعده لا ضرر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1410ق.


41.                           ، نخبة الأزهار فی أحکام الخیار، قم، دار الکتاب، چاپ اول، 1398ق.


42. شیخ طوسی، محمد، المبسوط فی فقه الامامیة، تهران، المکتبة المرتضویة، چاپ سوم، 1387ق.


43. صدر، سید محمد، ما وراء الفقه، بیروت، دار الأضواء للطباعة و النشر، چاپ اول، 1420ق.


44. طباطبایی، سید تقی، عمدة المطالب فی التعلیق علی المکاسب، قم، کتابفروشی محلاتی، چاپ اول، 1413ق.


45. عراقی، آغا ضیاء، حاشیة المکاسب(تقریر  میرزا ابو الفضل نجم آبادی)، قم، انتشارات غفور، چاپ اول، 1421ق.


46. علامه حلی، حسن، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت (علیهم السلام)، چاپ اول، 1414ق.


47.                         ، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة، قم، مؤسسه امام صادق (علیه السلام)، چاپ اول، 1420ق.   


48. کاشانی، ملا حبیب الله، تسهیل المسالک إلی المدارک فی رؤس القواعد الفقهیة، قم، المطبعة العلمیة، چاپ اول، 1404ق.


49. کاشف الغطاء، حسن، انوار الفقاهة(کتاب البیع)، نجف اشرف، مؤسسه کاشف الغطاء، چاپ اول، 1422ق.


50. کلانتر، سید محمد، ، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة(المحشی)، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، 1410ق.


51. لاری، سید عبد الحسین، التعلیقة علی المکاسب، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، چاپ اول، 1418ق.


52. مامقانی، ملا عبدالله، نهایة المقال فی تکملة غایة الأمال، قم، مجمع الذخائر الإسلامیة، چاپ اول، 1350ق.


53. محقق اصفهانی، محمد حسین، حاشیة کتاب المکاسب، قم، انوار الهدی، چاپ اول، 1418ق.


54.                                    ، الاجارة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1409ق.  


55. مشکینی، میرزا علی، مصطلحات الفقه، بی جا، بی تا.


56. مظفر، محمد رضا، حاشیة المظفر علی المکاسب، بی جا، بی تا.


57.                         ، المنطق، نجف اشرف، مطبعة النعمان، 1388ق.


58. مغنیه، محمد جواد، فقه الامام الصادق(علیه السلام)، قم، مؤسسه انصاریان، چاپ دوم، 1421ق.


59. میرزای آشتیانی، محمد حسن، القواعد الفقهیة، قم، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی(رحمة الله علیه)، چاپ اول، 1403ق.


60. میرزای نائینی، محد حسین، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تهران، المکتبة المحمدیة، چاپ اول، 1373ق.


61.                                 ، المکاسب و البیع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1413ق.


62. یزدی، سید محمد کاظم، حاشیة المکاسب، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1421ق.