تحلیل استفاده اهل حدیث و اخباریون از تنقیح مناط در مسأله مستثنیات ربا
الموضوعات :محبوبه حسینی 1 , عذرا انتخابیان 2 , محسن رزمی 3
1 - گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد ایران.
2 - استاد و عضو هیئت علمی گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد ایران.
3 - دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
الکلمات المفتاحية: تنقیح مناط, الغای خصوصیت, اهل حدیث, اخباریون, استظهار, مستثنیات ربا.,
ملخص المقالة :
اهل حدیث و اخباریون هم بر ظواهر روایات تأکید دارند و هم بر نهی از عقل و قیاس و رأی در استنباط حکم شرعی. در عین حال در بعضی موارد به تنقیح مناط استناد کرده و از آن استفاده نموده‌اند. مسأله این است که آیا این استفاده خلاف مبانی آنان است یا خیر؟ این پژوهش با حل مسأله مستثنیات ربا می‌خواهد به این پاسخ برسد که آیا در مبنای ایشان اساسا آیا تنقیح مناط جایی دارد؟ این تحقیق به روش تصیفی-تحلیلی نشان می‌دهد که تنقیح مناط و اصطلاحات معادل آن در عبارات اخباریون و اصولیون به پنج معنا آمده است: 1. قیاس ظنی مستنبط العلة، 2. قیاس تام العلة یقینی منصوص العلة مصرَّح، 3. تنقیح علت یقینی غیر مصرَّح از شبه علت سپس تعمیم آن، 4. الغای خصوصیات زائد از موضوع حقیقی سپس توسعه آن، 5. معنای مبهم میان این معانی. تنقیح مناط حجت نزد دیدگاه اصولیون بر معنای سوم و چهارم تطبیق می‌شود. علما در معنای سوم علت و در معنای چهارم موضوع را استظهار می‌کنند. پس روش و دلیل در هر دو معنای تنقیح مناط به ظواهر روایات بازگشت دارد که مطابق با مبانی اخباریون است و در مسأله مستثنیات ربا استفاده کرده‌اند. اما در مواردی که تنقیح مناط را حجت نمی‌دانند قیاس ظنی را مد نظر داشته‌اند.
