آینده پژوهی بازار سرمایه تحت تأثیر حسابداری دارایی‌های دیجیتال: سناریوسازی ماتریسی براساس تکنیک فازی دیمتل

آینده پژوهی بازار سرمایه تحت تأثیر حسابداری دارایی‌های دیجیتال: سناریوسازی ماتریسی براساس تکنیک فازی دیمتل

الموضوعات : دانش مالی تحلیل اوراق بهادار

طیبه غریبی ¹ , نعمت رستمی مازویی ² , آذر مسلمی ³ , مسعود طاهری نیا ⁴

1 - دانشجوی دکتری، گروه حسابداری، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران
2 - استادیار گروه حسابداری، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران(نویسنده مسئول)
3 - استادیار گروه حسابداری، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران
4 - استادیار گروه حسابداری، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

تاريخ الإرسال : 24 السبت , صفر, 1445 تاريخ التأكيد : 25 السبت , جمادى الأولى, 1445 تاريخ الإصدار : 27 الثلاثاء , محرم, 1447

الکلمات المفتاحية: حسابداری دارایی‌های دیجیتال, فرآیند دیمتل, سناریوپردازی,

ملخص المقالة :

هدف این مطالعه آینده پژوهی بازار سرمایه تحت تأثیر حسابداری دارایی‌های دیجیتال براساس فرآیندهای سناریوسازی ماتریسی می‌باشد. این مطالعه به لحاظ نوع نتیجه، کاربردی تلقی می‌شود و از منظر هدف، در دسته مطالعه‌های اکتشافی جایگذاری می‌گردد که با استفاده از مدل‌های کمی و کیفی اجراء شده است. مطالعه حاضر از یک نوع روش تحقیق تبعیت نمی‌کند، بلکه به فراخور هر بخش، روش مجزایی را در مسیر پاسخ به سوال‌های تدوین شده بکار می‌برد. لذا می‌توان براساس ماهیت جمع‌آوری، این مطالعه را در دسته پژوهش‌های آمیخته قرار داد. جامعه آماری در بخش کیفی شامل 12 نفر از خبرگان دانش حسابداری که صاحب نظر در زمینه‌ی دارایی‌های دیجیتال بودند و در بخش کمی 22 نفر از مدیران مالی و روئسای حسابداری شرکت‌های بازار سرمایه، در این مطالعه مشارکت داشتند. نتیجه‌ی این مطالعه در بخش کیفی از وجود 4 مقوله؛ 5 مولفه و 25 مضمون به عنوان پیشران‌های پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال حکایت داشت که براساس تحلیل دلفی مورد تأیید قرار گرفت. سپس با انتخاب 2 محور از 5 محور شناسایی شده به عنوان مبنای سناریوپرداری، 9 پیشران شناسایی شده به عنوان زیر عوامل سناریوسازی مورد بررسی قرار گرفتند. این نتیجه نشان می‌دهد، شرکت‌های بازار سرمایه به دلیل افزایش روز افزون معاملات مبتنی بر ارزهای دیجیتال، خواه ناخواه با سطح نظارت‌های نهادی مواجه خواهند بود و پیش‌قدم شدن در رعایت جنبه‌های حقوقی و دادگاهی می‌تواند به آنان کمک نماید تا اعتماد بالاتری را در بین رقبای خود از نقطه نظر ذینفعان بدست آورند.

نص كامل:



آینده پژوهی بازار سرمایه تحت تأثیر حسابداری دارایی‌های دیجیتال: سناریوسازی ماتریسی براساس تکنیک فازی دیمتل

 

طیبه غریبی

دانشجوی دکتری، گروه حسابداری، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران

Email: [e-mail]

 

نعمت رستمی مازویی*

استادیار گروه حسابداری، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران

Email: [e-mail]

 

آذر مسلمی

استادیار گروه حسابداری، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران

Email: [e-mail]

 

مسعود طاهری نیا

استادیار گروه حسابداری، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

Email: [e-mail]

 

چکیده

هدف این مطالعه آینده پژوهی بازار سرمایه تحت تأثیر حسابداری دارایی‌های دیجیتال براساس فرآیندهای سناریوسازی ماتریسی می‌باشد. اين مطالعه به لحاظ نوع نتيجه، كاربردي تلقی می‌شود و از منظر هدف، در دسته مطالعه‌های اكتشافي جایگذاری می‌گردد كه با استفاده از مدل‌های كمي و كيفي اجراء شده است. مطالعه حاضر از يك نوع روش تحقيق تبعيت نمي‌كند، بلكه به فراخور هر بخش، روش مجزايي را در مسیر پاسخ به سوال‌های تدوین شده بکار می‌برد. لذا می‌توان براساس ماهیت جمع‌آوری، این مطالعه را در دسته پژوهش‌های آمیخته قرار داد. جامعه آماری در بخش کیفی شامل 12 نفر از خبرگان دانش حسابداری که صاحب نظر در زمینه‌ی دارایی‌های دیجیتال بودند و در بخش کمی 22 نفر از مدیران مالی و روئسای حسابداری شرکت‌های بازار سرمایه، در این مطالعه مشارکت داشتند. نتیجه‌ی این مطالعه در بخش کیفی از وجود 4 مقوله؛ 5 مولفه و 25 مضمون به عنوان پیشران‌های پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال حکایت داشت که براساس تحلیل دلفی مورد تأیید قرار گرفت. سپس با انتخاب 2 محور از 5 محور شناسایی شده به عنوان مبنای سناریوپرداری، 9 پیشران شناسایی شده به عنوان زیر عوامل سناریوسازی مورد بررسی قرار گرفتند. این نتیجه نشان می‌دهد، شرکت‌های بازار سرمایه به دلیل افزایش روز افزون معاملات مبتنی بر ارزهای دیجیتال، خواه ناخواه با سطح نظارت‌های نهادی مواجه خواهند بود و پیش‌قدم شدن در رعایت جنبه‌های حقوقی و دادگاهی می‌تواند به آنان کمک نماید تا اعتماد بالاتری را در بین رقبای خود از نقطه نظر ذینفعان بدست آورند.

 

کلید واژه

حسابداری دارایی‌های دیجیتال؛ سناریوپردازی؛ فرآیند دیمتل

مقدمه

در طول چند سال گذشته، محیط تجاری در سطح بازارهای مالی، به دلیل تحولات فناوری اطلاعات و تغییر ماهیت دارایی‌ها به سمت نامشهود و مجازی‌بودن، بشدت دگرگون گردیده است (اینسی و همکاران¹، 2023). بخشی از این تغییرات به افزایش رقابت جهانی؛ کاهش موانع تجاری و قانون‌زدایی صنایع مرتبط است و بخش دیگری از آن که اتفاقاً حوزه‌ی مهمی از تحولات تجاری را شامل می‌شود، به دیجیتالی‌شدن و پیشرفت‌ها در فناوری اطلاعات () در سطح بازارهای مالی مرتبط است که به تغییر مرزهای تجاری به دلیل شکل‌گیری راهبردهای متنوع و ادغام بین شرکت‌ها منجر گردیده است (کوشلو²، 2022). یکی از کارکردهای چنین پیشرفت‌های فناورانه‌ای در سطح تجارت بین‌المللی، ظهور دارایی‌های دیجیتال³ است که معمولاً براساس رمز ارزها بین سرمایه‌گذاران تبادل می‌شود (پارک و همکاران⁴، 2020). بروز چنین تغییراتی معمولاً در ابتدا با واکنش‌های اینرسیکی از جانب ارکان بازارهای مالی همراه است، اما به تدریج با فراگیری تحولاتی همچون دارایی‌های دیجیتال، شرکت‌ها نیز بخشی از ساختار دارایی‌های خود را به سمت تبادل دیجیتال هدایت می‌نمایند (آنجیلو و همکاران⁵، 2022).

رمزارزهای دیجیتال، مانند بیت‌کوین، که امروزه موضوع بحث حقوق تجارت و اقتصاد بین‌الملل است، ارزهای مَجازی بدون واسطه‌ای هستند، که نقل و انتقال آن‌ها بدون نظارت مرجع ویژه و بدون توجه به جغرافیای خاصی، مورد معامله قرار می‌گیرد (فانگ و همکاران⁶، 2022). توسعه چنین دارایی‌های نامشهودی در کسب و کارهای تجاری شرکت‌ها، امروزه به دلیل فقدان استانداردهای حسابداری مشخص، به یکی از راه‌کارهای کسب درآمد و حتی کاهش نرخ مؤثر مالیات شرکت‌ها بدل شده است (اَل‌سالمی و همکاران⁷، 2023). معمولاً این رمز ارزها همچون بیت‌کوین و اتریوم، از طریق زنجیرۀ بلوکی مورد دادوستد قرار می‌گیرند و پنهان‌بودن کاربران به لحاظ حقوقی و حقیقی، امکان معاملات دیجیتال با صرف کمترین هزینه مالی را فراهم نموده است (بابائی و همکاران، 1401). اگرچه بسیاری از منتقدان همچون دیانتو و دیکی⁸ (2019)؛ وان ویگبرگ و همکاران⁹ (2018) و مابوندا¹⁰ (2018) توسعه‌ی دارایی‌های دیجیتال در بازارهای مالی را، مصداق بارز تطهیر پول‌های آلوده تلقی می‌نمایند و اعتقاد به ترویج کلاهبرداری‌های اینترنتی و فرارهای مالیاتی دارند، اما نمی‌توان کتمان نمود که دادوستدهای مبتنی بر دارایی‌های دیجیتال می‌تواند به افزایش ارزش سرمایه‌گذارای‌های از طریق یک مسیر کم ریسک کمک نماید.

منتقدان ترویج این نوع از دارایی‌های دیجیتال، با اشاره به فقدان استانداردها و الزامات نهادی، بیان می‌نمایند که افزایش چنین رویدادهای مالی توسط شرکت‌ها می‌تواند حقوق ذینفعان را با چالش جدی مواجه نماید (اسمیت¹¹، 2023). چراکه نامشهود بودن چنین دارایی‌هایی باعث تضییع حقوق ذینفعان خواهد شد. مسئله‌ای که به ویژه کشورهایی همچون ایران، به دلیل ناکارآمدی زیرساخت‌های لازم برای توسعه نظارت بر اینگونه دادوستدها از یک سو و فقدان قوانین نظارتی در این حوزه از بازارها از سویی دیگر با آن مواجه هستند. با اینکه دولت‌ها برای تسلط بر این نوع از دارایی‌های نامشهود و دیجیتال تلاش می‌کنند، اما این نوع از ارزها را نمی‌توان به هیچ دولتی منتسب نمود و ارزشش را میزان تقاضای سرمایه‌گذاران در سطح بازارهای جهانی تعیین می‌کند (محمدی‌شاد و همکاران، 1399). ازآنجاکه ارزهای دیجیتال، الکترونیکی‌اند و فاقد هزینه‌هایی چون کارمزد؛ خدمات؛ مالیات؛ هزینۀ نگهداری و...، می‌باشند از منعطف‌ترین نوع دارایی‌ها به شمار می‌آیند که ظرفیت‌های مالی شرکت‌ها را می‌تواند تقویت کند (موسوی‌نژاد و رنجبر، 1401). لذا این سوال مطرح است، نقش حسابداری در بستر بازارهای سرمایه کشورهای در حال توسعه که با محدودیت در مواجه با این دارایی‌ها روبرو هستند، چیست؟ 

پاسخ به این سوال و سوال‌های مشابه از این دست معمولاً بدلیل عدم وجود پیشینه‌های تجربی پژوهش‌های مشابه، راحت نیست، چراکه هیچ مطالعه‌ای در گذشته به این مسئله نپرداخته است که رویه‌های حسابداری چگونه می‌تواند در راستای پایبندی به استانداردهای نهادی و رعایت حقوق ذینفعان، اقدام به افشاء این دارایی‌های نامشهود نماید. اما می‌توان اذعان نمود که حسابداری با استفاده از ارزش‌های اجتماعی، قادر به ایجاد سطحی از هنجارهای مسئولانه جهت افشاء اختیاری اطلاعات، می‌تواند باشد و نسبت به انعکاس اطلاعات قابل اتکاء به ذینفعان اقدام نماید. لذا این مطالعه را می‌توان از دو مبنای نظری و کاربردی دارای اهمیت تلقی نمود.

اولاً همانطور که بیان گردید، این مطالعه در دسته پژوهش‌های نوظهوری قرار می‌گیرد که به دلیل فقدان مشابهت تجربی پژوهش‌های گذشته می‌تواند به ادبیات نظری دانش حسابداری کمک نماید تا نحوه‌ی مواجه‌ی حسابداری با دارایی‌های نامشهود دیجیتال را توسعه بخشد و به ایجاد شناخت بهتر ماهیت این دارایی‌ها کمک نماید. ثانیاً نتایج این مطالعه به سیاستگذاران و تدوین‌کنندگان مقررات افشاء اطلاعات دارایی‌های دیجیتال، کمک می‌کند تا با درک اهمیت حرکت شرکت‌های بازار سرمایه به سمت معاملات ارزهای دیجیتال، الزامات نهادی متناسبی با واقعیت‌های کاربردی تدوین نمایند، تا مانع از تضییع حقوق ذینفعان گردد.

مبانی نظری

دارایی‌های دیجیتال در ابتدا به صورت ارزهای رمزنگاری شده¹²، در دسته دارایی‌های نامشهودی طبقه‌بندی می‌شدند که با اتصال به یک بلاک‌چین¹³، به عنوان پایه و اساس نگهداری و اشتراک این دارایی‌های مجازی بین سرمایه‌گذاران، ارزش‌گذاری برای آنان اعمال می‌شد ( اکساندر¹⁴،2021). اکوسیستم این دست از دارایی‌ها فراتر از ایده اولیه تراکنش آن براساس ارزهای دیجیتال، امروزه به بخشی از کارکردهای سرمایه‌ای شرکت‌ها بدل شده است، چراکه افزایش تقاضا از جانب سرمایه‌گذاران باعث افزایش ارزش و ماهیت آن به عنوان یک دارایی نامشهود گردیده است (کیرکپاتریک و همکاران¹⁵، 2021). این مسئله باعث شده تا علیرغم مشابهت اولیه‌ی دارایی‌های دیجیتال با رمز ارزها در زمان شکل‌گیری در سال 2008، امروزه دارایی‌های دیجیتال علیرغم داشتن مرز خاکستری به لحاظ ماهیت اشتراک‌های آنان، تعریف متفاوتی با رمز ارزها داشته باشد (گودرزی‌فراهانی و همکاران، 1401). در واقع این تغییر توسط بانک جهانی و باهدف شکل‌دادن به ماهیت دارایی‌های دیجیتال در گزارش‌های شفاف مالی صورت گرفت و در یک تعریف مشخص، دارایی‌های دیجیتال را شامل محتوایی مبتنی بر تصاویر، عکس، فیلم یا هر ویژگی محتوایی نامشهودی که بتواند ارزش برای دارنده‌ی آن ایجاد کند، تلقی می‌نماید (برمن و همکاران¹⁶، 2019). در حالیکه رمز ارزها، گونه‌ای پول دیجیتال است که در آن تولید واحد پول و تأیید اصالت تراکنش پول با استفاده از الگوریتم‌های رمزگذاری کنترل می‌شود (اَودیوچیک و کاپوزنی¹⁷، 2018). به عبارت دیگر، دارایی دیجیتال می‌تواند هر محتوایی باشد، که در هر قالبی که به صورت دیجیتالی ذخیره شده، به دارایی ارزشمندی برای سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی بدل شود. لذا با تفکیک اولیه دارایی‌های دیجیتال با ارزهای رمزنگاری شده، حسابداری نقش مهمی را می‌بایست در افشاء آن انجام می‌داد. اما مسئله‌ای که وجود داشت این بود که با رشد سریع دارایی‌های رمز نگاری شده، استانداردهای حسابداری مالی نتوانستند با توسعه‌ی سریع آن همگام شوند (اسمیت، 2023).

از معدود رویکردهای نهادی هیئت‌های حسابداری در ارزیابی دارایی‌های دیجیتال، می‌توان به استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی¹⁸ () اشاره نمود که توسط هیئت استانداردهای حسابداری¹⁹ () مطرح شد. طبق استاندارد شماره «8» ()²⁰ شرکت‌ها می‌بایست واقعیت‌های اقتصادی را از طریق افشاء منصفانه‌ی ارزش دارایی‌های مشهود و نامشهود براساس قیمت بازار به اطلاع ذینفعان برسانند. اگرچه این استاندارد در گذشته و قبل از به وجود آمدن دارایی‌های دیجیتال نیز وجود داشت، اما در سال 2014 هیئت استانداردهای حسابداری () با ارجاع به آن تلاش نمودند تا ضعف معاملات مبتنی بر دارایی‌های دیجیتال شرکت‌های بازار سرمایه را تاحدی پوشش دهند. اما همانطور که مشخص است این استاندارد مستقیماً اشاره‌ای به نحوه‌ی افشاء این دست از دارایی‌ها ندارد و این مسئله نشان دهنده‌ی این موضوع است که عدم وجود استانداردهای منتسب با دارایی‌های دیجیتال باعث شده تا پوشش مناسبی در خصوص ماهیت این دارایی‌ها ایجاد نشود (اسمیت، 2023). اگرچه برخی از توصیه‌های هیئت‌های گزارشگری مثل گزارشگری انگلستان²¹ () یا هیئت استاندارد حسابداری استرالیا²² () توصیه به افشاء دارایی‌های دیجیتال در دسته دارایی‌های نامشهود مثل سرقفلی؛ حق چاپ و علائم تجاری دارند، اما آن چیزی که به چشم می‌آید، فقدان استانداردهای منسجم حسابداری در خصوص این دارایی‌ها می‌باشد. زیرا دارایی‌های دیجیتال اگرچه مانند سرقفلی، دارایی نامشهود به حساب می‌آیند، اما به دلیل دارابودن ارزش اقتصادی، می‌توانند نقش مهمی در عملکردهای رقابتی شرکت‌ها در بازارهای مالی داشته باشند (ماری و همکاران²³، 2023). اما این مسئله نیز می‌تواند طبق اصول حسابداری پذیرفته شده آمریکا²⁴ () نقض مشخص حقوق ذینفعان تلقی شود. زیرا این نهاد بین‌المللی در حسابداری، معتقد است دارایی‌های نامشهود با عمر نامحدود، معمولاً به بهای تمام شده تاریخی، منهای هرگونه زیان کاهش ارزش نگهداری شده، ثبت و افشاء می‌شوند، در حالیکه دارایی‌های دیجیتال به دلیل مرتبط‌بودن با تغییرات اقتصادی، الزاماً نمی‌تواند به بهای تمام شده‌ی تاریخی ثبت شود، زیرا این مسئله منافع سهامداران کل را که سهم ناچیزی از درصد سهام شرکت را تشکیل می‌دهد، تضییع می‌کند (هابارد²⁵، 2023). به عبارت بهتر دارایی‌های نامشهود با عمر نامحدود، همانند دارایی‌های دیجیتال ممکن است نوسانات زیادی را تجربه نکنند که افشاء آن براساس ارزش بهای تاریخی می‌تواند واقع بینانه‌تر به نظر برسد، در حالیکه دارایی‌های دیجیتال با نوسانات زیادی روبرو هستند که الزاماً رشد یا سقوط ارزش آن به فعالیت‌های تجاری یا ارزش برند شرکت مرتبط نمی‌باشند. باتوجه به توضیح موارد فوق و براساس ماهیت مطالعه‌ی حاضر می‌بایست سوال‌های پژوهش به ترتیب زیر مطرح شود:

v       سوال اول پژوهش) محورهای پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال شرکت‌های بازار سرمایه کدامند؟

v       سوال دوم پژوهش) سناریوهای کارکردهای حسابداری دارایی‌های دیجیتال شرکت‌های بازار سرمایه کدامند؟

باتوجه به اینکه هیچ مرجع مشخصی در خصوص ابعاد پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال شرکت‌های بازار سرمایه به عنوان یک چارچوب نظری وجود ندارد، در این مطالعه برای شناسایی محورهای این مفهوم ابتدا از طریق تحلیل داده بنیاد نسبت به شناسایی آن اقدام می‌شود و سپس از طریق فرآیند آینده‌پژوهی، تلاش می‌شود تا سناریوهای محتمل در خصوص کارکردهای پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال در چشم‌اندازهای شرکت‌های بازار سرمایه تدوین گردد.

پیشینه پژوهش

هابارد (2023) مطالعه‌ای با عنوان «ارزیابی مواجه‌ی حسابداری با پیامدهای ارزهای دیجیتال» انجام داد. این مطالعه به لحاظ روش شناسی اکتشافی است تا نحوه‌ی مواجه رویه‌های حسابداری با پیامدهایی که ارزهای دیجیتال به واسطه نقض نهادی و نظارتی بر ذینفعان تحمیل می‌کنند را مورد بررسی قرار دهد. در این مطالعه همچنین تلاش شد تا منطبق‌ترین فرآیندهای رویه‌ای حسابداری با ارزهای دیجیتال مورد بررسی قرار گیرد. یافته‌های مطالعه نشان داد، بهترین رویه حسابداری در مواجه با ارزهای دیجیتال تمرکز بر توسعه مدل تجدید ارزیابی دارایی‌های نامشهود است که به شرکت‌ها اجازه می‌دهد، از طریق ارزش منصفانه، نوسانات ارزش بازار را در سایر درآمدهای جامع ثبت کنند. این فرآیند حسابداری همچنین با جلوگیری از جریان سود یا زیان بزرگ ناشی از نوسانات ارزش منصفانه در صورت سود و زیان، دقت اعداد دارایی را بهبود می‌بخشد و در عین حال ارتباط مقادیر درآمد را حفظ می‌کند. دوپویز و همکاران²⁶ (2023) مطالعه‌ای با عنوان «کلاهبرداری‌های قدیمی با سس جدید: ارزیابی نقش دارایی‌های دیجیتال در این فضا» انجام دادند. روش مورد استفاده در این مطالعه، مرور ادبیات مرتبط با شیوه‌های کلاهبرداری دارایی دیجیتال است که از فضای فیزیکی به فضای مجازی که در حال حاضر عملیاتی هستند، تکامل یافته‌اند. نتایج مطالعه نشان می‌دهد، که دارایی‌های دیجیتال ممکن است رفتار مجرمانه مستعار را در محیط نظارتی فعلی تسهیل کند. به عبارت دیگر نقش تقلب در محیط کاملاً ناشناخته و مجهول می‌تواند به شکل گسترده‌ای به بروز اعمال مجرمانه‌ی شرکت‌ها منجر شود. چو و همکاران²⁷ (2022) مطالعه‌ای با عنوان «حسابداری بر دارایی‌های رمزنگاری شده: ارزیابی ادراک سهامداران» انجام دادند. این مطالعه از یک رویکرد کیفی شامل مصاحبه با چهار گروه ذینفع از جمله دانشگاهیان، نهادهای حرفه‌ای، تنظیم‌کنندگان استاندارد و متخصصان حسابداری استفاده نموده است. همچنین با ضبط مصاحبه‌های انجام شده تلاش شد تا از طریق نرم‌افزار «» نسبت به کدگذاری ابعاد شناسایی شده اقدام شود. نتایج نشان داد که توسعه سریع دارایی‌های رمزنگاری باعث گردیده تا حسابداری نتواند واکنش منسجمی در خصوص افشاء آن به عنوان دارایی‌های نامشهود داشته باشد. از این رو این مطالعه مطرح می‌کند که نیاز به نظارت مستمر توسط استانداردسازان می‌تواند به یکپارچگی بیشتر حسابداری دارایی‌های رمز نگاری‌شده کمک نماید زیرا می‌توان درک نمود که اصول استانداردهای حسابداری فعلی برای رفع شکاف‌های الزامات حسابداری برای دارایی‌های رمزنگاری چندان کارساز نمی‌باشند. جکسون و لو²⁸ (2023) مطالعه‌ای با عنوان «حسابداری برای دارایی‌های دیجیتال» انجام دادند. این مطالعه از طریق غربالگری سیستماتیک رویه فعلی حسابداری تعداد کمی از شرکت‌ها در مواجه با دارایی‌های دیجیتال را در صورت‌های مالی مورد بررسی قرار می‌دهد. این مطالعه با درک شکاف بین استانداردها و شیوه گزارشگری دارایی‌های دیجیتال به این مسئله می‌پردازد که نهادهای نظارتی به دلیل فقدان شیوه‌های دقیق اندازه‌گیری و محاسبه‌ی دارایی‌های دیجیتال هنوز به یک انسجام استدلالی در افشاء این دارایی‌ها دست نیافته‌اند و توسعه‌ی پژوهش‌هایی از این دست می‌تواند به تقویت شناخت استانداردگذاران از ماهیت دارایی‌های دیجیتال کمک نمایند. گودرزی‌فراهانی و همکاران (1401) مطالعه‌ای با عنوان «ارتباط بین عدم اطمینان سیاستی با حسابداری دارایی‌های مالی رمزنگاری شده» انجام دادند. در این مطالعه سعی شده با استفاده از رویکرد حسابداری دارایی‌های رمزنگاری شده که مهمترین مورد آن بیت کوین بوده این رابطه مورد ارزیابی قرار گیرد. دوره زمانی این مطالعه بازه 2012-2021 بر اساس فراوانی داده‌های ماهانه بوده است. نتایج بدست آمده از این برآورد مدل گشتاورهای تعمیم‌یافته بیانگر این بود که شاخص عدم اطمینان سیاستی در کشور چین، آمریکا، انگلستان و ایران رابطه مثبت با بازدهی ماهانه ارزهای مجازی داشته است و تنها تعداد وقفه‌های اثرگذاری متغیرها متفاوت بوده است. بر این اساس سرمایه‌گذاران در بازار ارزهای مجازی می‌توانند با پذیرش ریسک ناشی از عدم اطمینان سیاستی و پیش‌بینی وضعیت متغیرهای کلان اقتصادی، بازدهی انتظاری بالاتری را داشته باشند.

مرور پیشینه‌های پژوهش حکایت از تأیید این مسئله دارند که غالب پژوهش‌های انجام شده، تفکیک بین حسابداری دارایی‌های دیجیتال با ارزهای رمزنگاری شده قائل نمی‌باشند و انجام این مطالعه می‌تواند به توسعه‌ی سطح شناخت کارکردهای حسابداری در افشاء دارایی‌های دیجیتال به استانداردگذاران کمک نماید تا دید منسجم‌تری نسبت به این مسئله داشته باشند.

روش شناسی

باتوجه به عدم پیاده‌سازی نحوه‌ی شناسایی؛ ثبت و ارزیابی دارایی‌های دیجیتال در رویه‌های حسابداری به عنوان یک چارچوب نظری منسجم، روش شناسی مطالعه‌ی حاضر به لحاظ هدف، اکتشافی تلقی می‌شود. زیرا از طریق فرآیند تحلیل نظریه داده بنیاد و انجام مصاحبه با خبرگان، به دنبال شناسایی پیشران‌های حسابداری دیجیتال برای پیاده‌سازی آن جهت افشاء و ارائه‌ی گزارش‌های مالی مرتبط به آن می‌باشد. به لحاظ نتیجه، مطالعه‌ی حاضر، توسعه‌ای تلقی می‌شود، زیرا فقدان انسجام نظری و پژوهش‌های علمی متناسب با ماهیت این مطالعه باعث شده تا درک مشخصی از حسابداری دیجیتال حتی در بین استانداردگذاران این حرفه در حال حاضر وجود نداشته باشد و این مطالعه در تلاش برای ارائه‌ی یک چارچوب توسعه‌ای برای ارتقاء سطح شناخت در این خصوص می‌باشد. رویکرد مطالعه به لحاظ منطق گردآوری داده ها، ترکیبی است، زیرا در بخش کیفی این مطالعه در پی شناسایی پیشران‌های پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال می‌باشد و در بخش کمی مطالعه‌ی حاضر از طریق فرآیندهای فازی-ماتریسی تلاش دارد تا با ترسیم سناریوهای مرتبط به این مفهوم، چشم‌اندازهای آینده نگرانه‌ای در بازار سرمایه ایجاد نماید. لذا ابتدا از طریق تحلیل بخش کیفی و با اتکاء به‌روش نظریه داده بنیاد تلاش می‌شود تا ابعاد مدل حسابداری دارایی‌های دیجیتال در قالب یک مدل چند بُعدی ارائه شود. برای این منظور از رویکرد نوخاسته یا ظاهر‌شونده گلیزر²⁹ (1992) استفاده می‌شود تا با استفاده از مصاحبه با خبرگان، طی سه مرحله کدگذاری، پیشران‌های مرتبط با پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال تدوین شود. در این رویکرد، نظریه از درون داده‌ها ظهور می‌یابد و محققان از ابتدا پیش‌فرضی در مورد ارتباط بین داده‌ها ندارد. همچنین، براساس راهبرد نظریه‌پردازی داده بنیاد ظاهرشونده، تحلیل داده‌ها همزمان با مصاحبه‌ها آغاز می‌شود (کلالیان‌مقدم و همکاران، ۱۳۹۹). سپس براساس ماهیت تحلیل سناریو، طی فرآیندهای فازی/ماتریسی ابتدا محوری‌های مهم در تمرکز بر پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال تعیین می‌شود تا براساس پیشران‌های دارای اولویت، نسبت به بسط سناریوهای مرتبط با این مفهوم در بستر شرکت‌های بازار سرمایه اقدام گردد. برای این منظور درخت روش شناسی پژوهش در قالب شکل (1) به ترتیب زیر ارائه شده است:

 

---

[1]  Inese et al

[2]  Koshelev

[3]  Digital Assets

[4]  Park et al

[5]  Angelo et al

[6]  Fang et al

[7]  Alsalmi et al

[8]  Dyntu & Dykyi

[9]  Van Wegberg et al

[10]  Mabunda

[11]  Smith

[12]  Crypto

[13]  Blockchain

[14]  Alexander

[15]  Kirkpatrick et al

[16]  Berman et al

[17]  Avdeychik and Capozzi

[18]  The International Financial Reporting Standards (IFRS)

[19]  The International Accounting Standards Board (IASB)

[20]  International Accounting Standards

[21]   Financial Reporting Council

[22]  The Australian Accounting Standards Board (AASB)

[23]  Marei et al

[24]  Generally Accepted Accounting Principles (GAAP)

[25]  Hubbard

[26]  Dupuis et al

[27]  Chou et al

[28]  Jackson & Luu

[29]  Glaser

شکل (1) درخت روش شناسی و انجام تحلیل

ابزار گردآوری داده‌ها

براساس ترکیبی‌بودن ماهیت جمع‌آوری داده‌های مطالعه، در بخش کیفی و تحلیل نظریه داده بنیاد (رویکرد گلیزر) از طریق انجام فرآیند مصاحبه عمیق و بدون ساختار و براساس طرح سوالات باز در مراحل اولیه انجام مصاحبه‌ها، تلاش شد تا به تدریج نسبت به دستیابی به نقطه اشباع تئوریک اقدام شود. پس از ظاهرشدن کدهای مفهومی ناشی از انجام مصاحبه‌ها، برای تفکیک مولفه‌ها در قالب ایجاد مقوله‌های کلی، مصاحبه‌ها به سمت نیمه‌ساختاریافته و ساختاریافته هدایت شد تا امکان شکل‌گیری نقطه‌ی اشباع نظری تسهیل شود. در طول انجام مصاحبه، همواره بر این موضوع تمرکز می‌شد که سوالات براساس فرآیند رفت و برگشت در جریان مصاحبه مورد توجه قرار گیرد تا مسیر مصاحبه از جریان اصلی ماهیت پدیده مورد بررسی خارج نشود. لذا باهدف ترسیم ذهنیت آگاهانه تر نسبت به فرآیند مصاحبه‌های انجام شده، برخی از پُر تکرارترین سوالات مصاحبه در بخش زیر ارائه شده است:

1.       ثبت دارایی‌های دیجیتال براساس رویه‌های حسابداری مبتنی بر چه فرآیندهای تخصصی در حرفه می‌باشد؟

2.       مبنای برآورد منصفانه‌ی ارزش دارایی‌های دیجیتال از طریق رویه‌های حسابداری چیست؟

3.       چه نسبت هایی از دارایی‌های دیجتال ممکن است وجود داشته باشد که به ذینفعان در درک اهمیت آن در تصمیم گیری‌های مالی کمک نماید؟

4.       براساس استانداردهای موجود حسابداری چه ارتباطی بین دارایی‌های دیجیتال با رویه‌های ثبت و افشاء آن از طریق صورت‌های مالی وجود دارد؟

5.       مکانیزم‌های نظارت درون ساختاری بر رویه‌های کنترلی دارایی‌های دیجیتال شامل چه حوزه هایی می‌شود؟

6.       مکانیزم‌های نهادی نظارت بر ثبت و افشاء دارایی‌های دیجیتال چه رویه هایی از حسابداری را طلب می‌کند؟

7.       اساساً ضعف اندازه‌گیری دقیق حسابداری دارایی‌های دیجیتال از طریق چه رویه هایی از حسابداری پوشش داده می‌شود؟

8.       حسابداری دارایی‌های دیجیتال در چه اقلامی از طبقه بندی دارایی‌های شرکت‌ها می‌تواند جایگذاری شود؟

9.       رویه‌های حسابداری مرتبط با ثبت دارایی‌های دیجیتال چه جنبه هایی از افشاء اطلاعات را در بر می‌گیرد؟

این سوالات باهدف تعیین کدهای مفهومی برای رسیدن به نقطه اشباع تئوریک در حین مصاحبه با خبرگان مطرح گردید. به عبارت دیگر، منظور از نقطه اشباع نظری، جایی است که دیگر ارتباط بین مفاهیم و طبقه‌ جدید ظهور نکند. در واقع نقطه اشباع تئوریک یک استراتژی تحلیلی در دستیابی به چارچوب نظری تلقی می‌شود که از شروع مصاحبه و طی سه مرحله کدگذاری را در بر می‌گیرد. به عبارت دیگر پس از هر مصاحبه، کدگذاری‌های باز انجام می‌شد تا با قراردادن کدهای مفهومی هم معنا در یک طبقه، امکان تعیین مولفه‌ها و مقوله‌ها به ترتیب براساس کدگذاری محوری و انتخابی ممکن گردد. لذا با تلفیق روش‌های گردآوری داده به شکل مصاحبه‌های بدون ساختار و نیمه ساختار یافته، تلاش این بود تا یاداشت‌برداری نظری در حین مصاحبه و سریعاً پس از اتمام مصاحبه صورت گیرد تا مضامین قابل استنادتری به دلیل آمادگی ذهنی مصاحبه‌کنندگان از جلسه برگزار شده، بدست آید و از سوگیری‌های احتمالی در کدگذاری جلوگیری شود. مرور فرآیندهای مصاحبه و ظهور کدهای مفهومی هم معنا، باعث شد تا از مصاحبه‌ی هفتم به بعد تقریباً سازه‌های ساختاری مرتبط با پیشران‌های حسابداری دارایی‌های دیجیتال مشخص شوند و تا انجام مصاحبه‌ی دوازدهم به عنوان نقطه‌ی اتمام مصاحبه‌ها، اشباع تئوریک حاصل گردد.

به منظور جمع‌آوری داده‌ها پس از انجام تحلیل نظریه داده بنیاد، ابتدا از طریق مقیاس زبانی فازی و حد آستانه تعیین شده، محورهای حسابداری دارایی دیجیتال به لحاظ پایایی و حد اجماع نظری مورد بررسی قرار می‌گیرند تا امکان ورود آن به تحلیل سناریوپردازی ممکن باشد. سپس با استفاده از فازی دیمتل، ابتدا دو محور دارای اولویت از مجموع محورهای شناسایی شده انتخاب می‌شوند که برای این منظور لازم بود تا چک‌لیست‌های سطری «» و ستونی «» طراحی شود و براساس آن مبنای سناریوپردازی پایه‌ریزی گردد. روش دیمتل در این مطالعه به عنوان مبنای تعیین علّی بودن یا معلول بودن محورهای شناسایی شده صورت گرفت تا با تعیین پیشران‌های دارای علّت در سیستم تحلیل، امکان سناریوپردازی در خصوص آن‌ها مورد بررسی قرار گیرد. در ادامه نیز از طریق نرم‌افزار سناریو ویزارد داده‌های ماتریسی متقابل که در قالب مقایسه زوجی هفت مبنایی (3 تا 3-) تدوین شدند، مورد بررسی قرار می‌گیرند تا براساس محورهای عمودی و افقی، هریک از سناریوهای این مفهوم مشخص شوند.

مشارکت‌کنندگان پژوهش 

براساس ترکیبی بودن فرآیند جمع آوری داده ها، ابتدا در بخش کیفی، از متخصصان دانش حسابداری که صاحب نظر در زمینه‌ی دارایی‌های دیجیتال بودند برای مصاحبه بهره برده شد. زیرا به دلیل فقدان شناخت مفهومی این پدیده به لحاظ پیاده‌سازی، می‌بایست افرادی در این حوزه مشارکت داشتند که ذهن‌آگاهی بالاتری در خصوص نقش حسابداری در ثبت؛ اندازه‌گیری و افشاء دارایی‌های دیجیتال جامعه آماری داشتند. برای این منظور لازم بود از ترکیب روش‌هاي نمونه‌گيري هدفمند و گلولة برفي استفاده شود تا امکان دستیابی به کدها مقدور باشد. تعیین حد کفایت خبرگی از مهمترین چالش‌های پیاده‌سازی تحلیل کیفی محسوب می‌شود که در این مطالعه با الگوبرداری از پژوهش هنوود و پیدگن¹ (1992) از طریق معیارهایی همچون؛ اهمیت تناسب²، قدرت افتراق³، آگاهی از زمینه پژوهشی⁴ و به طور خاص تفسیر تشریحی⁵ تلاش شد تا تناسب رویکردی با محتوای پدیده مورد بررسی مورد اهتمام قرار گیرد. برای رسیدن به این هدف، لازم بود، قبل از رسیدن به تعداد نفرات مصاحبه شونده، از طریق معیار اهمیت تناسب، تعداد بیشتری باتوجه به تجربه‌های آموزش تخصصی در زمینه‌ی رمز ارزها و دارایی‌های دیجیتال و انجام پژوهش‌های مرتبط با این حوزه، انتخاب می‌شدند که طی این فرآیند از 22 نفر جهت انجام مصاحبه دعوت به عمل آمد. این افراد از نظر محققان از تناسب بهتری به لحاظ شناخت از خبرگان، برخوردار بودند. از مجموع 22 نفر، 16 نفر پاسخ مثبت دادند. در ادامه برمبنای حساسيت به زمینه‌ی مورد مطالعه⁶، 16 نفر اولیه انتخاب شده، مجدداً غربال شدند و با ارسال بروشوری از اهداف و ماهیت مطالعه، تلاش شد تا واکنش آنان از طریق معیارهای قدرت افتراق؛ آگاهی از زمینه پژوهشی و تفسیر تشریحی در رابطه با موضوع، مورد بررسی قرار گیرد، تا در نهایت باتوجه به جنبه‌هایی از زمان کافی برای مشارکت و دیدگاه‌های شناختی، 12 نفر به عنوان مشارکت‌کنندگان بخش کمی انتخاب شدند که از سطح انگیزه و آگاهی لازم برای مشارکت در رابطه با پدیده‌ی مورد بررسی برخوردار بودند. در بخش کمی این مطالعه نیز 24 نفر از مدیران مالی و روئسای حسابداری شرکت‌های بازار سرمایه خواسته شد تا در فرآیندهای فازی/ماتریسی مشارکت نمایند. از آنجاکه در روش هاي تصمیم‌گیري چندمعیاره، از متخصصان نظرخواهی می‌شود، استفاده از نظر تعداد کمی از مشارکت کنندگان مسلط بر موضوع، اعتبار پژوهش را تضمین می‌کند، لذا در این فرآیند حجم نمونه‌آماری انتخابی و محدود می‌باشد (گوپتا و همکاران⁷، 2022).

یافته‌های پژوهش

در این بخش ابتدا یافته‌های تحلیل نظری داده بنیاد در بخش کیفی جهت طراحی مدل ارائه می‌شود و سپس تحلیل ماتریسی و سناریوپردازی نیز جهت پیشبرد اهداف بخش کمی ارائه می‌گردد.

یافته‌های تحلیل نظری داده بنیاد

در بخش کیفی از طریق فرآیند سه مرحله‌ای کدگذاری نظریه داده بنیاد، با 12 نفر از خبرگان دانش حسابداری، مصاحبه به عمل آمد تا پیشران‌های پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال در قالب یک چارچوب نظری مشخص شوند. بنابراین باتوجه به مصاحبه‌های انجام شده، جدول (1) که نشان دهنده‌ی فرآیند سه مرحله‌ای کد‌گذاری می‌باشد، به ترتیب زیر ارائه می‌شود:

جدول (1) پیشران‌های پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال

باتوجه به مشخص شدن فرآیندهای کدگذاری طبق رویکرد گلیرز در تحلیل داده بنیاد، در ادامه نسبت به مفاهیم و طبقه‌بندی فرعی ایجاد شده طبق مصاحبه‌های صورت‌گرفته، هریک از مولفه‌های اصلی در قالب کدهای مفهومی مورد بحث و استدلال قرار می‌گیرند و سپس در سایه تحقیقات انجام‌شده نسبت به پیدایش و توسعه مولفه‌های تشکیل‌دهنده هر کدام از طبقه‌بندی‌های مفهومی توضیح‌های لازم داده می‌شود. در گام بعدی، به منظور تعیین اجماع نظر خبرگان برای متناسب‌بودن مولفه‌های پژوهش با مقوله‌های شناسایی شده در خصوص حسابداری دارایی‌های دیجیتال، از تحلیل دلفی فازی بهره برده می‌شود. در این پژوهش به منظور برازش پایایی مولفه‌های اصلی مدل ارائه شده از تحلیل دلفی فازی استفاده شده است.

جدول (2) فرآیند تحلیل دلفی فازی راند اول

کد گذاری‌های اصلی			کد گذاری تئوری
کد گذاری باز	کد گذاری محوری	کد گذاری انتخابی
مضامین مفهومی	مولفه‌های اصلی	مقوله‌ها	طبقه‌بندی اصلی
برآورد نوسانات رمز ارزها به ارزش بازار در زمان شناسایی دارایی‌های دیجیتال	برآورد بر مبنای ارزش منصفانه دارایی‌های دیجیتال	پیشران‌های شناسایی دارایی‌های دیجیتال	پیاده‌سازی حسابداری دارایی دیجیتال
برآورد ارزش دارایی‌های دیجیتال پس از واگذاري
برآورد دارایی‌های دیجیتال در زمان خرید با ارزش منصفانه
برآورد مالیات دارایی‌های دیجیتال براساس ارزش بازار در زمان نگهداری
اندازه‌گیری نسبت بهای تمام شده فروش دارایی‌های دیجیتال به کاهش ارزش نگهداشت آن	برآورد نسبت‌های مالی دارایی‌های دیجیتال
اندازه‌گیری نسبت ارزش افزوده دارایی‌های دیجیتال به کل درآمدهای شرکت
اندازه‌گیری نسبت ارزش بازار دارایی‌های دیجیتال به ارزش جایگزینی با سایر دارایی‌ها
اندازه‌گیری نسبت جریان ناشی از منافع اقتصادی دارایی‌های دیجیتال به کل بدهی‌های شرکت
اندازه‌گیری نسبت ارزش افزوده دارایی‌های دیجیتال به سایر دارایی‌های نامشهود
تعیین میزان دوره‌ی زمانی نگهداشت دارایی دیجیتال در زمان سرمایه‌گذاری	ثبت بر مبنای تجدید ارزیابی دارایی‌های دیجیتال	پیشران‌های ثبت دارایی‌های دیجیتال
قراردادن دارایی‌های دیجیتال در گروه دارایی‌های نامشهود عمرمفید نامعین طبق استاندارد شماره 17 حسابداری
تعیین زیان كاهش ارزش دارایی‌های دیجیتال مازاد مبلغ دفتري آن نسبت به مبلغ بازيافتني آن
تعیین مخارج قبل از بهره‌برداری دارایی‌های دیجیتال طبق استاندارد شماره 24
قراردادن دارایی‌های دیجیتال در دسته اقلام دارایی‌های مبتنی بر لوح فشرده (نرم‌افزارهای رایانه‌ای)
قراردادن دارایی‌های دیجیتال به عنوان دارايي هاي نامشهود غيرجاري نگهداري‌شده براي فروش جهت کسب بازده
نظارت و کنترل‌های درونی مبنی بر ثبت و افشاء دارایی‌های دیجیتال توسط حسابرسی داخلی	رعایت کنترل‌های داخلی دارایی‌های دیجیتال	پیشران‌های نظارت ساختاری بر دارایی‌های دیجیتال
نظارت و کنترل‌های درونی مبنی بر آزمون اطمینان از محاسبه‌ی ارزش منصفانه دارایی‌های دیجیتال
نظارت و کنترل‌های درونی مبنی بر کارایی عملیاتی ثبت دارایی‌های دیجیتال
نظارت و کنترل‌های درونی مبنی بر بارگزاری اسناد مربوط به دارایی‌های دیجیتال در سامانه‌های مرتبط با مصوبه‌ی جامع ساماندهی رمزارزها (سامانه هوشمند رکن)
نظارت و کنترل‌های درونی مبنی بر سسیستم اطلاعات حسابداری در افشاء به موقع دارایی‌های دیجیتال
ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال براساس رعایت استاندارد شماره 15 حسابداری سرمایه‌گذاری‌ها	رعایت نظارت قضایی دارایی‌های دیجیتال	پیشران‌های نظارت نهادی بر دارایی‌های دیجیتال
ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق بند 3 استاندارد شماره 8 حسابداری به عنوان موجودی مواد و کالا
ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق بند 5 استاندارد حسابداري 17 دارایی‌های نامشهود
ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق استاندارد شماره 21 «» به عنوان محاسبه‌ی تغییر نرخ ارز در این دارایی‌ها
ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق استاندارد شماره 10 «» مبنی بر محاسبه‌ی تغییر ارزش این دارایی‌ها پس از دوره گزارشگری مالی

	ارزش زباني	خيلي زياد	زياد	متوسط	کم	خيلي کم
	ارزش عددي	9	7	5	3	1	Max	Mod	Min
رديف	زيرمعيارها - ارزش فازي	(10، 9،7)	(9، 7، 5)	(7، 5، 3)	(5، 3، 1)	(3، 1، 0)	ميانگين غيرفازي شده
1	برآورد بر مبنای ارزش منصفانه دارایی‌های دیجیتال	9	3	0	0	0	15/9	75/7	95/5	86/7
2	برآورد نسبت‌های مالی دارایی‌های دیجیتال	10	1	1	0	0	20/9	82/7	02/6	95/7
3	ثبت بر مبنای تجدید ارزیابی دارایی‌های دیجیتال	10	2	0	0	0	25/9	90/7	10/6	05/8
4	رعایت کنترل‌های داخلی دارایی‌های دیجیتال	10	2	0	0	0	30/9	94/7	12/6	07/8
5	رعایت نظارت قضایی دارایی‌های دیجیتال	8	4	0	0	0	05/9	69/7	90/5	84/7

پس از راند اول دلفی، در مرحله دوم مجدداً چک‌لیست امتیازی تأیید شده به همراه با نقطه نظر قبلي هر فرد و ميزان اختلاف آن‌ها با ديدگاه ساير خبرگان، به مشارکت‌کنندگان ارجاع شد تا مشخص شود، در این راند حد اجماع نظری تعیین می‌گردد.

جدول (3) فرآیند تحلیل دلفی فازی راند دوم

ارزش زباني	خيلي زياد	زياد	متوسط	کم	خيلي کم
ارزش عددي	9	7	5	3	1	Max	Mod	Min	ميانگين غيرفازي	اختلاف ميانگين
زيرمعيارها - ارزش فازي	(10، 9،7)	(9، 7، 5)	(7، 5، 3)	(5، 3، 1)	(3، 1، 0)	نتیجه
برآورد بر مبنای ارزش منصفانه دارایی‌های دیجیتال	10	2	0	0	0	25/9	90/7	10/6	05/8	19/0	پذيرش
برآورد نسبت‌های مالی دارایی‌های دیجیتال	11	1	0	0	0	33/9	96/7	14/6	10/8	15/0	پذيرش
ثبت بر مبنای تجدید ارزیابی دارایی‌های دیجیتال	12	0	0	0	0	45/9	10/8	21/6	23/8	18/0	پذيرش
رعایت کنترل‌های داخلی دارایی‌های دیجیتال	11	1	0	0	0	33/9	96/7	14/6	10/8	03/0	پذيرش
رعایت نظارت قضایی دارایی‌های دیجیتال	9	3	0	0	0	15/9	75/7	95/5	86/7	02/0	پذيرش

باتوجه به ديدگاه‌هاي ارائه شده در مرحله اول و مقايسه آن با نتايج اين مرحله، درصورتي كه اختلاف بين دو مرحله كمتر از حد آستانه 2/0 باشد در اين صورت فرآيند نظرسنجي متوقف می‌شود. همانگونه كه جدول (3) مشاهده می‌شود، مشخص گردید، تمامی مولفه‌های شناسایی‌شده در مرحله کیفی مورد تأیید می‌باشد و اجماع نظری حاصل شده است. در ادامه جهت آماده‌سازی مولفه‌های مورد تأیید از مرحله تحلیل دلفی فازی، برای انجام سناریوپردازی، ابتدا می‌بایست از طریق تحلیل دیمیتل اثرگذارترین محورهای حسابداری دیجیتال مشخص گردد. روش دیمتل‌فازی به هنگام تجزیه و تحلیل روابط علّی در بین عوامل مختلف، عدم قطعیت را حل می‌کند (لوترا و همکاران⁸، 2016) و براین پیش‌فرض ایجاد می‌شود که در مرحله اول، مجموعه‌های از ویژگی‌های  و روابط جفتی را براساس روابط درونی ارزیابی می‌کند. لذا ابتدا می‌بایست از طریق مقیاس زبانشناختی در ارزیابی، نسبت به ایجاد اثر درونی مثلثی متناظر بین ابعاد اقدام نمود.

جدول (4) مقیاس‌های زبانشناختی برای TFNs متناظر

مقیاس ها	اولویت‌های زبان شناختی	ارقام فازی، مثلثی متناظر
1	بدون تاثیر/ مهم	(0،0،1،0،3)
2	تاثیر بسیار اندک / مهم	(0،1،0،3،0،5)
3	تاثیر اندک / مهم	(0،3،0،5،0،7)
4	تاثیر زیاد / مهم	(0،5،0،7،0،9)
5	بسیار تاثیرگذار / مهم	(0،7،0،9،1،0)

برای بسط این تکنیک، فرض می‌شود  پاسخ دهنده وجود دارد و مقیاس زبانشناختی باید به ارقام فازی مثلثی تغییر یابد، تا نشان دهند که تا چه اندازه کدام از از این ویژگی  بر ویژگی  در پاسخ ام تاثیر می‌گذارد. فرایند غیر فازی سازی⁹ مستلزم این است که ارقام فازی مثلثی به متغیرهای قطعی () تبدیل شوند (لین و همکاران¹⁰، 2011). این مطالعه از حداقل-حداکثر برای نرمال‌سازی ارقام فازی مثلثی قبل از دست یافتن به مقادیر کامل شده‌ی استفاده کرد. لذا برای رسیدن به روابسط علّت و معلولی معیارهای تعیین شده، می‌بایست 5 محور مرتبط با پیشران‌های حسابداری دارایی‌های دیجیتال، را در سطر و ستون، جمع و تفریق نمود تا علّی بودن یا معلول بودن معیارها مشخص شوند. در این رابطه ابتدا می‌بایست شدت تأثیر محورها بر یکدیگر مشخص شوند. ورودی هر تقاطع در ماتریس روابط­مستقیم، نشان­دهنده شدت نفوذ عنصر موجود از آن ردیف بر عنصر موجود از آن ستون است. بدین ترتیب، صفر در هر تقاطع نشان­دهنده­ عدم وجود معادله بین عناصر نظیر از آن تقاطع خواهد بود (ماتریس حاصله از اجماع نظرات خبرگان حاصل شده است).

جدول (5) ماتریس شدت روابط مستقیم ()

محورهای پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال	G	G1	G2	G3	G4	G5	جمع
برآورد بر مبنای ارزش منصفانه دارایی‌های دیجیتال	G1	00/0	61/3	05/4	73/3	22/1	61/12
برآورد نسبت‌های مالی دارایی‌های دیجیتال	G2	84/1	00/0	25/4	31/3	02/2	42/11
ثبت بر مبنای تجدید ارزیابی دارایی‌های دیجیتال	G3	75/2	69/3	00/0	53/4	89/1	86/12
رعایت کنترل‌های داخلی دارایی‌های دیجیتال	G4	81/1	75/2	62/2	00/0	19/2	37/9
رعایت نظارت قضایی دارایی‌های دیجیتال	G6	65/1	51/1	49/1	58/2	00/0	19/7

برای این منظور از می‌بایست طبق رابطه (1) نسبت به برآورد مجموع شدت تأثیرگذاری روابط اقدام نمود.

 

                                                                رابطه (1)

که در آن:

                                                رابطه (2)

براین اساس، شدت تأثیرگذاری ماتریس مجموع محورهای شناسایی شده، عبارتند از:

                                                                رابطه (3)

                                                        رابطه (4)

در ادامه، مجموع دنباله­ی نامحدودی از آثار مستقیم و غیرمستقیم محورهای بر یکدیگر (توام با کلیه­ی بازخوردهای ممکن) به صورت یک تصاعد هندسی و بر اساس قوانین موجود از گراف­ها محاسبه می­شود. محاسبه­ی این مجموع نیاز به استفاده از ماتریس  دارد. مجموع این تصاعد، ماتریس روابط کلی  است که در آن ، ماتریس واحد () است.

 

                                                رابطه (5)

 

ماتریس واحد را از ماتریس  کسر نموده و سپس ماتریس حاصله را معکوس می‌بایست نمود. نتایج این فرآیند در جدول (6) آورده شده­است. با استفاده از روابط فوق می­توان شدت کلیه روابط مستقیم و غیرمستقیم را محاسبه کرد. بدین ترتیب در مورد ماتریس روابط کلی T خواهیم داشت:

جدول (6) ماتریس شدت اثرگذاری

محورهای پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال	G	G1	G2	G3	G4	G5
برآورد بر مبنای ارزش منصفانه دارایی‌های دیجیتال	G1	211/4	432/2	162/2	004/2	551/3
برآورد نسبت‌های مالی دارایی‌های دیجیتال	G2	657/3	539/3	372/2	097/1	321/1-
ثبت بر مبنای تجدید ارزیابی دارایی‌های دیجیتال	G3	321/3	107/2	056/1-	183/3	253/1
رعایت کنترل‌های داخلی دارایی‌های دیجیتال	G4	437/1-	531/1	222/3	152/1-	432/1-
رعایت نظارت قضایی دارایی‌های دیجیتال	G6	778/2-	037/2	127/2	301/2	234/2

در ادامه می‌بایست از طریق جمع سطری و ستونی محورهای شناسایی شده، نسبت به تعیین روابط علّی و معلولی هریک از آن‌ها در مورد پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال اقدام نمود که در جدول (7) ارائه شده است.

جدول (7) ماتریس شدت نسبی موجود از روابط­مستقیم و غیرمستقیم (ماتریس روابط کلی )

محورهای حسابداری دارایی‌های دیجیتال	G	G1	G2	G3	G4	G5	جمع سطر R	R+D	R-D	Result	Rank
برآورد بر مبنای ارزش منصفانه دارایی‌های دیجیتال	G1	211/4	432/2	162/2	004/2	551/3	360/14	006/26	714/2	علّت	2
برآورد نسبت‌های مالی دارایی‌های دیجیتال	G2	657/3	539/3	372/2	097/1	321/1-	344/9	318/16	370/2	علّت	3
ثبت بر مبنای تجدید ارزیابی دارایی‌های دیجیتال	G3	321/3	107/2	056/1-	183/3	253/1	808/8	635/17	019/0-	معلول	4
رعایت کنترل‌های داخلی دارایی‌های دیجیتال	G4	437/1-	531/1	222/3	152/1-	432/1-	732/0	165/8	701/6-	معلول	5
رعایت نظارت قضایی دارایی‌های دیجیتال	G6	778/2-	037/2	127/2	301/2	234/2	921/5	206/10	636/13	علّت	1
جمع ستون D		974/6	646/11	827/8	433/7	285/4

باتوجه به بخش بعدی تحلیل این مطالعه مبنی بر ماتریسی سازی سناریوها، لازم است، دو محوری که براساس جدول (7) علّت تلقی می‌شوند و در رتبه اول و دوم قرار گرفته اند، به عنوان مبنای تحلیل در مرحله‌ی بعدی انتخاب شوند. لذا همانطور که مشخص شده است، دو محور برآورد برمبنای ارزش منصفانه دارایی‌های دیجیتال () و رعایت نظارت قضایی دارایی‌های دیجیتال () به منظور سناریوپردازی مورد توجه قرار می‌گیرند. در ادامه و باتوجه به مشخص بودن، مضامین هریک از دو مولفه‌ی تعیین شده از مرحله کیفی، می‌بایست نسبت به تعیین وضعیت‌های مربوط به شبیه‌سازی اقدام نمود.

جدول (7) مضامین و مولفه‌های مربوط به سناریوپردازی دارایی‌های دیجیتال

در ادامه و پس از شناسایی عوامل کلیدی و زیر عوامل ارزیابی، می‌بایست وضعیت‌های هریک از عوامل ارزیابی توسط خبرگان بازتعریف شوند تا وضعیت‌های احتمالی برای هر بعد حسابداری دارایی‌های دیجیتال، امکان تدوین سناریوهای آتی (چشم‌اندازها) را ایجاد نمایند.

جدول (8) وضعیت‌های محتمل پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال

مقوله اصلی	مقوله‌های فرعی (ریز عوامل ارزیابی)
ارزش منصفانه دارایی‌های دیجیتال ()	برآورد نوسانات رمز ارزها به ارزش بازار در زمان شناسایی دارایی‌های دیجیتال
	برآورد ارزش دارایی‌های دیجیتال پس از واگذاري
	برآورد دارایی‌های دیجیتال در زمان خرید با ارزش منصفانه
	برآورد مالیات دارایی‌های دیجیتال براساس ارزش بازار در زمان نگهداری
رعایت نظارت قضایی دارایی‌های دیجیتال ()	ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال براساس رعایت استاندارد شماره 15 حسابداری سرمایه‌گذاری‌ها
	ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق بند 3 استاندارد شماره 8 حسابداری به عنوان موجودی مواد و کالا
	ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق بند 5 استاندارد حسابداري 17 دارایی‌های نامشهود
	ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق استاندارد شماره 21 «» به عنوان محاسبه‌ی تغییر نرخ ارز
	ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق استاندارد شماره 10 «» مبنی بر محاسبه‌ی تغییر ارزش این دارایی‌ها پس از دوره گزارشگری مالی

همانطور که مشخص شده است، براساس 9 پیشران پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال، 27 وضعیت مختلف ترسیم چشم اندازهای پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال می‌توان انتظار داشت. بنابراین از متخصصان خواسته شد جهت مشخص‌نمودن هریک از وضعیت‌ها براساس سه ویژگی «تقویت‌کننده»؛ «بی‌تأثیر» و «محدودیت‌ساز» با یکی از اعداد 3 تا 3- پرسشنامه ماتریسی 27*27 را تکمیل نمایند تا براساس نرم‌افزار سناریو ویزارد¹¹ ()، نسبت به تعیین سناریوهای محتمل اقدام لازم صورت گیرد. در واقع این نرم‌افزار براساس ارائه‌ی سطح بهینه سناریوهای محتمل، نسبت به تدوین چشم‌اندازهای آتی در خصوص پدیده مورد بررسی اقدام می‌کند (میهتا و همکاران¹²، 2022). لذا با کمک این تکنیک تحلیلی در سناریو نگاری که مبتنی بر محاسبات پیچیده‌ای روابط ماتریسی بین پیشران‌ها شناسایی شده می‌باشد، امکان استخراج طیفی از سناریوهایی با احتمال قوی؛ سناریوهایی با احتمال ممکن و سناریوهایی با احتمال سازگاری بالا را ممکن می‌سازد. براساس ایجاد ماتریس 27*27 در بستر نرم‌افزار ویزارد (27 حالت در 4 وضعیت محتمل بتوان 108)، مجموعاً 11664 سناریوی ترکیبی ایجاد گردید. لذا باتوجه به مجموع امتیازهای مربوط به ماتریس متقابل، 4 سناریوی مورد بررسی در ارزیابی پیشران‌های پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال، تعیین گردیدند که براساس سه وضعیت مطلوب، ایستا و بحرانی مورد بررسی قرار گرفتند که می‌توان نتایج خروجی زیر را براساس تحلیل در جدول (10) ارائه داد.

جدول (10) وضعیت پیشران‌های پیاده‌سازی حسابدار دارایی‌های دیجیتال

مضامین سازمان‌دهنده	مضامین پایه (ریز عوامل ارزیابی)	وضعیت	نام وضعیت
ارزش منصفانه دارایی‌های دیجیتال ()	برآورد نوسانات رمز ارزها به ارزش بازار در زمان شناسایی دارایی‌های دیجیتال «»		ارتقاء سطح برآورد نوسانات رمز ارزها به ارزش بازار در شناسایی دارایی‌های دیجیتال
			حفظ وضعیت فعلی در شناسایی دارایی‌های دیجیتال
			عدم برآورد نوسانات رمز ارزها به ارزش بازار در شناسایی دارایی‌های دیجیتال
	برآورد ارزش دارایی‌های دیجیتال پس از واگذاري «»		ارتقاء سطح برآورد ارزش دارایی‌های دیجیتال پس از واگذاري
			اقتضائی عمل‌نمودن ارتقاء سطح برآورد ارزش دارایی‌های دیجیتال پس از واگذاري
			عدم توجه به برآورد ارزش دارایی‌های دیجیتال پس از واگذاري
	برآورد دارایی‌های دیجیتال در زمان خرید با ارزش منصفانه «»		ارتقاء سطح برآورد دارایی‌های دیجیتال در زمان خرید با ارزش منصفانه
			اقتضائی عمل نمودن برآورد دارایی‌های دیجیتال در زمان خرید با ارزش منصفانه
			عدم امکان برآورد دارایی‌های دیجیتال در زمان خرید با ارزش منصفانه
	برآورد مالیات دارایی‌های دیجیتال براساس ارزش بازار در زمان نگهداری «»		ارتقاء برآورد مالیات دارایی‌های دیجیتال براساس ارزش بازار در زمان نگهداری
			حفظ وضعیت فعلی نگهداری دارایی‌های دیجیتال براساس ارزش بازار جهت برآورد مالیات
			عدم برآورد مالیات دارایی‌های دیجیتال براساس ارزش بازار در زمان نگهداری
رعایت نظارت قضایی دارایی‌های دیجیتال ()	ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال براساس رعایت استاندارد شماره 15 حسابداری سرمایه‌گذاری‌ها «»		نظارت اثربخشی در ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال براساس رعایت استاندارد شماره 15
			ثبات ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال براساس رعایت استاندارد شماره 15
			بی‌اهمیت بودن ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال براساس رعایت استاندارد شماره 15
	ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق بند 3 استاندارد شماره 8 حسابداری به عنوان موجودی مواد و کالا«»		نظارت اثربخش در ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق بند 3 استاندارد شماره 8 حسابداری
			ثبات ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق بند 3 استاندارد شماره 8 حسابداری
			بی‌اهمیت بودن ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق بند 3 استاندارد شماره 8 حسابداری
	ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق بند 5 استاندارد حسابداري 17 دارایی‌های نامشهود «»		نظارت اثربخش در ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق بند 5 استاندارد حسابداري 17 دارایی‌های نامشهود
			اقتضایی عمل نمودن ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق بند 5 استاندارد حسابداري 17 دارایی‌های نامشهود
			بی‌اهمیت بودن ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق بند 5 استاندارد حسابداري 17 دارایی‌های نامشهود
	ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق استاندارد شماره 21 «» به عنوان محاسبه‌ی تغییر نرخ ارز «»		نظارت اثربخش در ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق استاندارد شماره 21 «»
			اقتضائی عمل‌نمودن در ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق استاندارد شماره 21 «»
			بی‌اهمیت بودن ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق استاندارد شماره 21 «»
	ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق استاندارد شماره 10 «IAS» مبنی بر محاسبه‌ی تغییر ارزش این دارایی‌ها پس از دوره گزارشگری مالی «»		نظارت اثربخش در ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق استاندارد شماره 10 «» مبنی بر محاسبه‌ی تغییر ارزش این دارایی‌ها پس از دوره گزارشگری مالی
			حفظ وضعیت موجود در ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق استاندارد شماره 10 «» مبنی بر محاسبه‌ی تغییر ارزش این دارایی‌ها پس از دوره گزارشگری مالی
			بی‌اهمیت بودن ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق استاندارد شماره 10 «» مبنی بر محاسبه‌ی تغییر ارزش این دارایی‌ها پس از دوره گزارشگری مالی

همانطور که در جدول (10) مشخص شده است، سناریوی اول؛ دوم و چهارم سناریوهای قوی شناسایی شده محسوب می‌شوند و سناریوی سوم سناریو باسازگاری بالا قلمداد می‌شوند. از نظر وضعیت نیز باید بیان نمود، سناریوی اول و چهارم جزء سناریو با وضعیت مطلوب دارای تداوم می‌باشند، سناریو دوم جزء سناریوی ایستا/مطلوب محسوب می‌شود و سناریوی سوم در دسته سناریوهای وضعیت بحرانی محسوب می‌شوند. در ادامه نیز باهدف شفاف نمودن نحوه‌ی توزیع فراوانی براساس 36 وضعیت حاکم بر سناریوهای ایجاد شده، طبق جدول (11) نسبت به تفکیک سناریوها از نظر وضعیت اقدام گردید.

جدول (11) خروجی سناریوهای ماتریسی نرم‌افزار ویزارد

		وضعیت	سناریوی اول	سناریوی دوم	سناریوی سوم	سناریوی چهارم
پیشران‌های پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال	برآورد نوسانات رمز ارزها به ارزش بازار در زمان شناسایی دارایی‌های دیجیتال «»		وضعیت مطلوب	-	-	وضعیت مطلوب
		-	وضعیت ایستا	-	-
		-	-	وضعیت بحرانی	-
	برآورد ارزش دارایی‌های دیجیتال پس از واگذاري «»		وضعیت مطلوب	-	-	وضعیت مطلوب
		-	وضعیت مطلوب	-	-
		-	-	وضعیت بحرانی	-
	برآورد دارایی‌های دیجیتال در زمان خرید با ارزش منصفانه «»		وضعیت مطلوب	-	-	وضعیت مطلوب
		-	وضعیت مطلوب	-	-
		-	-	وضعیت بحرانی	-
	برآورد مالیات دارایی‌های دیجیتال براساس ارزش بازار در زمان نگهداری «»		وضعیت مطلوب	-	-	وضعیت مطلوب
		-	وضعیت ایستا	-	-
		-	-	وضعیت بحرانی	-
	ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال براساس رعایت استاندارد شماره 15 حسابداری سرمایه‌گذاری‌ها «»		وضعیت مطلوب	-	-	وضعیت مطلوب
		-	وضعیت ایستا	-	-
		-	-	وضعیت بحرانی	-
	ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق بند 3 استاندارد شماره 8 حسابداری به عنوان موجودی مواد و کالا«»		وضعیت مطلوب	-	-	وضعیت مطلوب
		-	وضعیت ایستا	-	-
		-	-	وضعیت بحرانی	-
	ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق بند 5 استاندارد حسابداري 17 دارایی‌های نامشهود «»		وضعیت مطلوب	-	-	وضعیت مطلوب
		-	وضعیت مطلوب	-	-
		-	-	وضعیت بحرانی	-
	ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق استاندارد شماره 21 «» به عنوان محاسبه‌ی تغییر نرخ ارز «»		وضعیت مطلوب	-	-	وضعیت مطلوب
		-	وضعیت مطلوب	-	-
		-	-	وضعیت بحرانی	-
	ارزیابی ثبت دارایی‌های دیجیتال طبق استاندارد شماره 10 «IAS» مبنی بر محاسبه‌ی تغییر ارزش این دارایی‌ها پس از دوره گزارشگری مالی «»		وضعیت مطلوب	-	-	وضعیت مطلوب
		-	وضعیت ایستا	-	-
		-	-	وضعیت بحرانی	-

	وضعیت مطلوب		وضعیت ایستا		وضعیت بحرانی		مجموع کل سناریو
سناریوها	تعداد	درصد فراوانی	تعداد	درصد فراوانی	تعداد	درصد فراوانی	تعداد	درصد فراوانی
سناریوی اول	9	%90/40	-	-	-	-	9	%25
سناریوی دوم	4	%20/18	5	%37.5	-	-	9	%25
سناریوی سوم	-	-	-	-	9	%100	9	%25
سناریوی چهارم	9	%90/40	-	-	-	-	9	%25
درصد فراوانی ستونی	22	%100	5	%100	9	%100	36	%100
درصد فراوانی سطری	22	11/61%	5	%100	89/13%	25%	36	%100

 همانطور که از وضعیت ارزیابی مربوط به سناریوها مشخص شده است، از مجموع 36 وضعیت حاکم بر صفحه سناریوهای ایجاد شده در تکنیک تحلیلی سناریو ویزارد ()، مشخص گردید، 22 سناریو در وضعیت مطلوب؛ 5 سناریو در وضعیت ایستا و 9 سناریو در وضعیت بحرانی قرار دارند. لذا جهت تدوین سناریوهای آتی در خصوص پیاده‌سازی پیشران‌های حسابداری دیجیتال براساس دو وضعیت مطلوب اقدام به تشکیل یک ماتریس براساس دو بعد ارزش منصفانه دارایی‌های دیجیتال () و رعایت نظارت قضایی دارایی‌های دیجیتال () به عنوان مبانی ارزیابی سناریوی طبق نتیجه جدول (7) می‌شود. براین اساس 22 وضعیت مطلوب که مجموعاً 11/61% درصد توزیع فراوانی سناریوها را شامل می‌شوند، مورد توجه قرار می‌گیرند. لذا براساس دو محور ارزش منصفانه دارایی‌های دیجیتال () و رعایت نظارت قضایی دارایی‌های دیجیتال () به عنوان مبانی ارزیابی تدوین سناریوهای پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال، 4 ماتریس براساس تکنیک محاسبات توابع در ریاضی ایجاد می‌شوند که 13 پیشران مرتبط به آن در یکی از وضعیت‌های ماتریس زیر قرار می‌گیرند. لذا برای این منظور، از مشارکت‌کنندگان بخش کمی خواسته شد تا براساس مقیاس 10 امتیازی (0 تا 10) به پیشران‌های پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال که در دو سناریوی با وضعیت مطلوب قرار گرفته بودند، امتیاز لازم داده شود، تا از طریق امیدریاضی، مربوط به امتیاز ماتریسی هریک از سناریوهای توابع ریاضی، بالاترین اولویت انتخاب شود. لذا براساس دو عامل ارزیابی براساس امتیازهای داده شده، جدول (12) ایجاد شده ‌است. این جدول 4 ماتریس همانی، سینوسی، براکتی و لگاریتمی به عنوان توابع ریاضی در قالب ویژگی‌های چشم‌انداز آینده بازار سرمایه نشان می‌دهد.

جدول (12) ماتریس تعیین اثرگذارترین سناریو

سناریوهای پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال	امید ریاضی	اولویت‌بندی
سناریو اول (تقاطع بالاتر محور افقی و عمودی)	45/4	رتبه سوم
سناریو دوم (تقاطع پایین‌ترین محور افقی و بالاترین محور عمودی)	56/5	رتبه دوم
سناریو سوم (تقاطع بالاترین محور افقی و پایین‌ترین محور عمودی	98/6	رتبه اول
سناریو چهارم (پایین‌ترین محور افقی و عمودی)	05/4	رتبه چهارم

لذا براساس امتیازهای تعیین شده، مشخص گردید، مهمترین سناریو مرتبط با پیشران‌های پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال، سناریو سوم یعنی پایبندی به رعایت حقوق نهادی می‌باشد. لذا در ادامه باهدف قراردادن هریک از پیشران‌های پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال، مطالعه حاضر به دنبال ارائه یک ماتریس با چار ربع براساس معیارهای ماتریس مطلوب در دو محور ارزش منصفانه دارایی‌های دیجیتال (محور عمودی) و رعایت نظارت قضایی دارایی‌های دیجیتال (محور افقی) می‌باشد.

 

---

[1]  Henwood & Pigeon

[2]  The Importance of Fit Context goals

[3]  Differentiating Power

[4]  Knowledge of the Research Field

[5]  Descriptive Interpretation

[6]  Sensitivity to the Facts Under Study

[7]  Gupta et al

[8]  Luthra et al

[9]  defuzzification

[10]  Lin et al

[11]  Cross-Impact Balance Analysis

[12]  Mehta et al

شکل (2) ماتریس سناریوهای مرتبط با پیشران‌های پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال

 

لذا براساس دو عامل ارزیابی که در محور عمودی (رعایت ارزش منصفانه دارایی‌های دیجیتال) و افقی (رعایت نظارت قضایی دارایی‌های دیجیتال)، 4 ماتریس توابع ریاضی با عبارات توضیحی ارائه شده است. در واقع پس از محاسبه توابع ماتریسی، نسبت به قرار دادن هریک از پیشران‌های پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال که در دو سناریوی با وضعیت مطلوب طبق تکنیک تحلیلی سناریو ویزارد () قرار گرفته بودند، طبق جدول (13) اقدام می‌شود.

جدول (13) تفکیک سناریوهای مرتبط با پیشران‌های مطلوب پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال

براساس ماتریس‌های ایجاد شده در ادامه نسبت به تشریح هریک از این ماتریس‌ها در پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال اقدام می‌شود.

⸎ سناریوی پایبندی به رعایت حقوق ذینفعان

طبق این سناریو، براساس دو بعد محور عمودی (رعایت ارزش منصفانه دارایی‌های دیجیتال) و افقی (رعایت نظارت قضایی دارایی‌های دیجیتال)، محتمل‌ترین فرآیند پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال در تقاطع دو محور فوق در بالاترین سطح، پایبندی به رعایت حقوق ذینفعان می‌باشد، چراکه حسابداری براساس دو مبنای شناسایی به موقع این دارایی‌ها به مبلغ ارزش بازار در زمان واگذاری و برآورد خرید دارایی‌های دیجیتال به ارزش منصفانه جهت افشاء اطلاعات، می‌تواند نشان دهد که شرکت‌ها در رعایت استاندارد شماره 8 حسابداری به عنوان موجودی کالا که براي فروش در روال عادي عملیات نگهداري می‌شود و بند 5 استاندارد حسابداري 17 که دارایی‌های دیجیتال را در زمره‌ی دارایی‌های نامشهود مورد ارزیابی قرار می‌دهد، مصمم هستند. لذا اهمیت دادن به چنین شیوه‌ای در شناسایی و ارزیابی دارایی‌های دیجیتال براساس ارزش منصفانه‌ی و نظارت حسابداری قضایی بالا، می‌تواند به توسعه و تقویت رعایت حقوق ذینفعان در رابطه با افشاء این نوع از دارایی‌ها کمک نماید و سطح ادراک ذینفعان در افشاء واقعیت‌های اختیاری دارایی‌های دیجیتال را نشان دهد.

⸎ سناریوی پایبندی به رعایت اصول حرفه‌ای

در این سناریو که از تقاطع بالا محور عمودی (رعایت ارزش منصفانه دارایی‌های دیجیتال) و پایین محور افقی (رعایت نظارت قضایی دارایی‌های دیجیتال) ایجاد می‌شود و پیشران‌های ربع سوم ماتریس (شکل 2) را تشکیل می‌دهند، می‌توان از عنوان پایبندی به رعایت اصول حرفه‌ای برای پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال بهره برد. طبق این سناریو، چشم اندازهای آینده بازار سرمایه در شیوه‌ی شناسایی دارایی‌های دیجیتال براساس ارزش منصفانه، معنا می‌یابد، چراکه رویه‌های حسابداری با شناسایی نوسانات مرتبط با این دارایی‌ها و محاسبه‌ی مالیات مرتبط با آن در تلاش هستند تا سطح پایبندی به اصول حرفه‌ای حسابداری در افشاء شفاف و قابل اتکاء اطلاعات را ارتقاء بخشند.

⸎ سناریوی پایبندی به رعایت حقوق نهادی

در این ماتریس که از تقاطع پایین محور عمودی (رعایت ارزش منصفانه دارایی‌های دیجیتال) و بالا محور افقی (رعایت نظارت قضایی دارایی‌های دیجیتال) ایجاد می‌شود، می‌توان پیشران‌های پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال در ربع سوم را، با عنوان سناریوی رعایت حقوق نهادی معرفی نمود. در این سناریو، پیشران‌ها براساس نظارت‌های نهادی، نشان دهنده‌ی سطح پایبندی کارکردهای حسابداری در برابر قانون و حوزه‌ی قضایی می‌باشند. در این سناریو، دارایی‌های دیجیتال از طریق استانداردهای معدودی که در حسابداری وجود دارند، تلاش می‌شود مورد ارزیابی قرار گیرند. به عنوان مثال دارایی‌های دیجیتال از نظر ماهیت سرمایه‌گذاری و از نظر اثرگذاری نرخ ارز بر ارزش آن، حتی پس از دوره‌ی گزارشگری از طریق تعدیل‌های حساب‌ها مورد توجه قرار می‌گیرند.

⸎ سناریوی پایبندی به رعایت مسئولیت‌پذیری

در این ماتریس که از تقاطع پایین هر دو محور عمودی (رعایت ارزش منصفانه دارایی‌های دیجیتال) و محور افقی (رعایت نظارت قضایی دارایی‌های دیجیتال) سناریویی با عنوان پایبندی رویه‌های حسابداری در رعایت مسئولیت‌پذیری جهت افشاء و نظارت بر ثبت دارایی‌های دیجیتال ایجاد می‌شود، هدف انعکاس سطح خود افشاء شرکت‌ها در خصوص این دارایی‌ها می‌باشد. اگرچه به دلیل رویکردهای واحدهای حسابداری شرکت‌ها الزامی نمی توان برای آن قائل بود، اما برآوردهای مرتبط با ارزش منصفانه و رعایت استانداردهای 15 و 21 حسابداری می‌تواند نشان دهنده‌ی سطح اهمیت افشاء و ارزیابی دارایی‌های دیجیتال در آینده‌ی بازار سرمایه باشد.

بحث و نتیجه‌گیری

هدف این مطالعه آینده پژوهی بازار سرمایه تحت تأثیر حسابداری دارایی‌های دیجیتال بود. در این مطالعه باتوجه به فقدان یک چارچوب نظری منسجم در خصوص پیشران‌های پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال و نقش کارکردهای آن در بازار سرمایه، از تحلیل نظریه داده بنیاد استفاده شد. لذا طی 12 مصاحبه انجام شده، طی سه مرحله کدگذاری باز؛ محوری و انتخابی، مجموعاً چهار مقوله؛ پنج مولفه و 25 مضمون مفهومی شناسایی شدند که پس از انجام تحلیل دلفی مشخص گردید، ابعاد شناسایی شده، دارای پایایی می‌باشند. سپس باهدف تدوین سناریوهای آتی در حوزه ارزیابی پیشران‌های پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال، از فرآیند دیمتل فازی بهره برده شد و براساس اولویت‌بندی مبتنی بر اثر علّی و معلولی محورهای شناسایی شده از بخش کیفی، مشخص گردید، ارزش منصفانه دارایی‌های دیجیتال () و رعایت نظارت قضایی دارایی‌های دیجیتال () مهمترین مبانی هستند که در سناریوپردازی این پدیده می‌توانند مدنظر قرار گیرند. لذا با انجام فرآیندهای سناریوویزارد، 4 ماتریس برای ارزیابی پیشران‌های پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال شرکت‌های بازار سرمایه ایجاد شد که در قالب شکل (7) ابعاد این ماتریس مشخص می‌باشد.

 

شکل (8) ماتریس‌های ارزیابی پیشران‌های پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال

 

از بین 4 ماتریس ایجاد شده براساس ماتریس توابع ریاضی مشخص شد، مهمترین سناریو مرتبط با پیشران‌های پیاده‌سازی حسابداری دارایی‌های دیجیتال، سناریو سوم یعنی پایبندی به رعایت حقوق نهادی می‌باشد. در تحلیل این نتیجه باید بیان گردد، نظارت‌های نهادی از طریق کارکردهای قضایی و دادگاهی در حسابداری می‌تواند به دلیل وجود نظارت‌های اثربخش در مواجه با این دارایی‌ها که الزام‌های نهادی چندانی برای آن تعیین نشده است، سطح پایدارتری از اثربخشی پیشران‌های حسابداری دارایی‌های دیجیتال را برای ذینفعان نشان دهد. در واقع شرکت‌های بازار سرمایه به دلیل افزایش روز افزون معاملات مبتنی بر ارزهای دیجیتال، خواه ناخواه با سطح نظارت‌های نهادی مواجه خواهند بود و پیش‌قدم شدن در رعایت جنبه‌های حقوقی و دادگاهی می‌تواند به آنان کمک نماید تا اعتماد بالاتری را در بین رقبای خود از نقطه نظر ذینفعان بدست آورند. در رابطه با تطبیق این نتیجه می‌بایست بیان نمود، به لحاظ شیوه‌های تحلیلی، پژوهش مشابهی با فرآیندهای تحلیلی این مطالعه در گذشته انجام نشده است و از این نظر امکان تطبیق وجود ندارد. اما به لحاظ محتوایی می‌توان نتایج این مطالعه را با پژوهش‌های هابارد (2023)؛ چو و همکاران (2022) و جکسون و لو (2023) مورد مقایسه قرار داد.

باتوجه به نتیجه کسب‌شده به سیاستگذاران در عرصه‌های استانداردهای حسابداری توصیه می‌شود تا براساس تفکیک دارایی‌های دیجیتال در اقلام دارایی‌های نامشهود با اتکاء به وجود استانداردهای 8؛ 10؛ 15؛ 17 و 21 حسابداری، نسبت به توسعه‌ی یک استاندارد جدید تحت عنوان دارایی‌های دیجیتال اقدام نمایند. سودمندی ادغام دارایی‌های دیجیتال در زیر مجموعه‌ی دارایی‌های نامشهود، می‌تواند در یکپارچگی و فلسفه‌ی کلی استانداردهای این دارایی‌ها کمک نماید. از طرف دیگر حسابداری می‌تواند براساس ارزیابی به موقع دارایی‌های دیجیتال، منطق نگهداری این دارایی‌ها را به ذینفعان منعکس نماید تا بتوانند با ریسک کمتری و مبتنی بر ارزش افزوده دارایی‌های دیجیتال، در مورد تشکیل سبد سرمایه‌گذاری خود اقدام نمایند.

منابع

بابائی، مهدی.، زاهدی، محمدهادی.، فراهانی، الهام. (1401). بررسی جواز مشروعیت رمزارزها از منظر فقهی به عنوان یک شیوه نوین پرداخت قراردادی درمناسبات دیجیتالی، آرمان پردازش، 3(1): 1-16.

کلالیان‌مقدم، هما.، مهارتی، یعقوب.، اشرفی، مجید.، خوراکیان، علیرضا. (1399). شناسایی عوامل مؤثر بر تشخیص فرصت‌ها برای خلق ارزش اجتماعی در ایران: نظریه‌پردازی داده‌بنیاد با رویکرد ظاهرشونده (گلیزری)، علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، 17(1): 141-87.

گودرزی‌فراهانی، یزدان.، اسماعیلی، بابک.، عادلی، امیدعلی. (1401). ارتباط بین عدم اطمینان سیاستی با حسابداری دارایی‌های مالی رمزنگاری شده، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 14(54): 141-158.

محمدی‌شاد، حمید.، کیقبادی، امیررضا.، معدنچی‌زاج، مهدی. (1399). روابط پویای حسابداری و مالی بین بازارهای کامودیتی، بازارهای مالی و ارزهای دیجیتال با رویکرد مدل خود همبسته با وقفه‌های توزیعی، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 12(48): 203-228.

موسوی‌نژاد، سیدفتح‌اله.، رنجبر، مختار. (1401). ارزهای دیجیتال، پولشویی و راهکارهای مقابله با آن در قوانین بین‌المللی، ماهنامه جامعه شناسی سیاسی ایران، 5(11): 3766-3774.

Alexander, A. (2021). Decrypting Cryptocurrencies. Accounting Today, May 17, Retrieved from: https://www.accountingtoday.com/news/decrypting-crypto-opportunities-and-obstacles-for-accountants

Alsalmi, N., Ullah, S., Rafique, M. (2023). Accounting for digital currencies, Research in International Business and Finance, 63(2): 87-119. https://doi.org/10.1016/j.ribaf.2023.101897

Angelo. A., and Dyhrberg, A, H., Talis, T, J., and Foley, S. (2022). Digital Assets and Markets: A Transaction-Cost analysis of market architectures, SWIFT Institute Working Paper No. 2021-001, https://ssrn.com/abstract=4301258

Avdeychik, V. and Capozzi, J. (2018). SEC’s Division of Investment Management voices concerns over registered funds investing in cryptocurrencies and cryptocurrency-related products, Journal of Investment Compliance, 19(2): 8-12. https://doi.org/10.1108/JOIC-04-2018-0034

Berman, K.J., Hayes, M.J., Kaplan, M.E., Lim, B., Murphy, G.E., Do, Y. and Steinberg, J.R. (2019). SEC framework and no-action letter provide guidance on analyzing whether a digital asset is a security, Journal of Investment Compliance, 20(4): 68-71. https://doi.org/10.1108/JOIC-10-2019-0054

Chou, J.H., Agrawal, P. and Birt, J. (2022). Accounting for crypto-assets: stakeholders’ perceptions, Studies in Economics and Finance, 39(3): 471-489. https://doi.org/10.1108/SEF-10-2021-0469

Dupuis, D., Smith, D. and Gleason, K. (2023). Old frauds with a new sauce: digital assets and space transition, Journal of Financial Crime, 30(1): 205-220. https://doi.org/10.1108/JFC-11-2021-0242

Dyntu, V., Dykyi, O. (2019). Cryptocurrency and money laundering: A literature review, Baltic Journal of Economic Studies, 4(5): 75-93. https://doi.org/10.30525/2256-0742/2018-4-5-75-81

Fang, F., Ventre, C., Basios, M., Kanthan, L., Martinez-Rego, D., Wu, F., Li. L. (2022) Cryptocurrency trading: a comprehensive survey, Financial Innovation, 8(1): 13-38. https://doi.org/10.1186/s40854-021-00321-6

Glaser, B. G. (1992). Theoretical Sensitivity: Advances in the methodology of grounded theory. Mill Valley, Calif.: Sociology Press.

Gupta, C.M. and Kumar, D. (2020). Creative accounting a tool for financial crime: a review of the techniques and its effects, Journal of Financial Crime, 27(2): 397-411. https://doi.org/10.1108/JFC-06-2019-0075

Henwood, K. L. & Pigeon, N, R. (1992). Qualitative research and psychological theorizing. British Journal of Psychology, 83(1): 97-112.

Hubbard, B. (2023). Decrypting crypto: implications of potential financial accounting treatments of cryptocurrency, Accounting Research Journal, https://doi.org/10.1108/ARJ-10-2022-0279

Inese, M., Spilbergs, A., Verdenhofs, A., Natrins, A., Arefjevs, I., and Volkova, T. (2023). Digital Transformation as a Driver of the Financial Sector Sustainable Development: An Impact on Financial Inclusion and Operational Efficiency, Sustainability, 15(1): 207-222. https://doi.org/10.3390/su15010207

Jackson, A, B., Luu, S. (2023). Accounting For Digital Assets, Australian Accounting Review, https://doi.org/10.1111/auar.12402

Kirkpatrick, K., Stephens, A., Gerber, J., Nettesheim, M. and Bellm, S. (2021). Understanding regulatory trends: digital assets & anti-money laundering, Journal of Investment Compliance, 22(4): 345-353. https://doi.org/10.1108/JOIC-07-2021-0033

Koshelev, K. A. (2022). Trends in the Evolution of the Digital Financial Assets Market in the Context of the Digital Transformation of the Global Economy. Finance: Theory and Practice, 26(4): 80-94. https://doi.org/10.26794/2587-5671-2022-26-4-80-94

Lin, K, P., Wen, W., Chou, Ch., Jen, Ch, H., Hung, K, Ch. (2011). Applying fuzzy GERT with approximate fuzzy arithmetic based on the weakest t-norm operations to evaluate repairable reliability, Applied Mathematical Modelling, 35(11): 5314-5325 https://doi.org/10.1016/j.apm.2011.04.022

Luthra, S., Garg, D., Haleem, A. (2014). Green supply chain management. Implementation and performance - A literature review and some issues, Journal of Advances in Management Research, 11(01):20-46. https://doi.org/10.1108/JAMR-07-2012-0027

Mabunda, S. (2018). Cryptocurrency: The New Face of Cyber Money Laundering, Conference: 2018 International Conference on Advances in Big Data, Computing and Data Communication Systems (icABCD), https://doi.org/10.1109/ICABCD.2018.8465467

Marei, Y., Almasarwah, A., Al Bahloul, M. and Abu Afifa, M. (2023). Cryptocurrencies in accounting schools?, Higher Education, Skills and Work-Based Learning, https://doi.org/10.1108/HESWBL-12-2022-0284

Mehta, N.K., Bhattacharyya, S.S. and Pandey, N. (2022). Empirical investigation regarding ethical decision making: a stakeholder cross-impact analysis (SCIA), International Journal of Ethics and Systems, 38(3): 444-464. https://doi.org/10.1108/IJOES-07-2021-0149

Park, Y.J., Sang, Y., Lee, H. and Jones-Jang, S.M. (2020). The ontology of digital asset after death: policy complexities, suggestions and critique of digital platforms, Digital Policy, Regulation and Governance, 22(1): 1-14. https://doi.org/10.1108/DPRG-04-2019-0030

Smith, S, S. (2023). The Cryptoasset Auditing and Accounting Landscape, Baker, H.K., Benedetti, H., Nikbakht, E. and Smith, S.S. (Ed.) The Emerald Handbook on Cryptoassets: Investment Opportunities and Challenges, Emerald Publishing Limited, Bingley, pp. 13-24. https://doi.org/10.1108/978-1-80455-320-620221002

Van Wegberg, R., Oerlemans, J. J. and van Deventer, O. (2018). Bitcoin money laundering: mixed results? An explorative study on money laundering of cybercrime proceeds using bitcoin, Journal of Financial Crime, 25(2): 419-435. https://doi.org/10.1108/JFC-11-2016-0067

Future Research of Capital Market Influenced by The Accounting of Digital Assets: Matrix Scenario

 

Tayebeh Gharibi

PhD student, Department of Accounting, Khomein Branch, Islamic Azad University, Khomein, Iran

Email: tayebe.ghribi1941@ gmail.com

 

Naamat rostami mazooee

Assistant Professor, Department of Accounting, Chaloos Branch, Islamic Azad University, Chaloos, Iran

Email: [e-mail]

 

Azar moslemi

Assistant Professor, Department of Accounting, Khomein Branch, Islamic Azad University, Khomein, Iran

Email: [e-mail]

 

Masood Tahheri nia

Assistant Professor, Department of Accounting, Lorestan University, Khorram Abad, Iran

Email: [e-mail]

 

Abstract

The purpose of this research is Future research on the capital market influenced by the accounting of digital assets by matrix scenario. This study is considered applied in terms of the type of result and from the point of view of the goal, it is placed in the hands of exploratory studies that have been carried out using quantitative and qualitative models. The present study does not follow one type of research method but uses a separate method to answer the formulated questions according to each department. Therefore, based on the nature of the collection, this study can be classified as mixed-method research. The statistical population in the qualitative section includes 14 academic experts and accounting professors with professional experience in the field of accounting and financial reporting and in the quantitative part, 22 people from financial managers and accounting heads of capital market companies participated in this study. The result of this study in the qualitative part of the existence of 4 categories; 5 components and 25 themes were mentioned as drivers of digital asset accounting implementation, which were confirmed based on Delphi analysis. Then, by choosing 2 of the 5 identified axes as the basis of scenario creation, 9 identified drivers were investigated as sub-factors of scenario creation. This result shows that capital market companies will face the level of institutional supervision whether they like it or not due to the increasing number of transactions based on digital currencies and taking the lead in complying with legal and court aspects can help them to gain higher trust among their competitors from the stakeholders' point of view.

Keywords

Accounting of Digital Assets, Scenario Planning, Fuzzy DEMATEL

 

---