مطالعه تطبیقی نحو فضای معماری کاروانسرا‌های دوره قاجاریه (مطالعه موردی: کاروانسرا‌های قزوین و کاشان)

الموضوعات :

جمال الدین سهیلی ¹ (استادیار دانشکده معماری وشهرسازی، دانشگاه آزاد واحد قزوین، قزوین، ایران)
نسترن رسولی ² (دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشکده معماری وشهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قزوین،قزوین، ایران.)

تاريخ الإرسال : 07 الأحد , محرم, 1435 تاريخ التأكيد : 18 الإثنين , جمادى الأولى, 1436 تاريخ الإصدار : 19 الإثنين , ذو القعدة, 1437

الکلمات المفتاحية: نحو فضا, کاروانسرا‌های ایران, نمودار‌توجیهی, روابط فضایی,

ملخص المقالة :

یکی از دستاورد های تکنیک‌های نحو فضا1جهت تحلیل روابط فضایی ساختمان‌ها، ترسیم نمودار توجیهی می باشد. هدف این پژوهش نمایش نحوه استفاده از تکنیک چیدمان فضا در تحلیل روابط خاص معماری کاروانسرا های ایرانی می باشد. امنیت و دسترسی از مهم‌ترین فاکتورها در خلق روابط فضایی کاروانسراهای ایران محسوب می شوند. این عوامل با ترسیم نمودار های توجیهی چندین نمونه از کاروانسرا های قزوین و کاشان مورد مطالعه قرار گرفته اند. در این پژوهش، با کمک مطالعات کتابخانه ای و میدانی، شناخت کاروانسرا های منتخب انجام شده ، پس از بررسی چیدمان فضایی این کاروانسرا ها، با ترسیم نمودار های توجیهی، به تحلیل آنها بر اساس نگرش نحو فضا پرداخته شده است. در پایان، مقایسه تطبیقی حجره ها، انبار ها و صحن کاروانسرا ها و ارتباط با سایر فضاها، دسترسی و امنیت آنها با استفاده از شیوه ترسیم و تحلیل نمودار های توجیهی انجام شده است. چنین برمی آید که بازخوانی مفاهیم معماری کهن در جهت احیای هویت ایرانی از دریچه دستاوردهای این پژوهش قابل پیگیری باشد.

المصادر:

1. بل، سایمون؛ و ریسمانچیان، امید.(1389). شناخت کاربردی چیدمان فضا در درک پیکره بندی فضایی شهرها. نشریه هنرهای زیبا، 43، 49-56.

2.بل، سایمون؛ و ریسمانچیان، امید. (1390). بررسی جدا افتادگی فضایی بافتهای فرسوده در ساختار شهر تهران به روش چیدمان فضا.باغ نظر، 8(17)،69-80.

3.حاجی­قاسمی،‌کامبیز. (1383). گنجنامه ؛فرهنگ آثار معماری اسلامی‌ایران، دفتردهم: بنا­های بازار. بخش دوم. تهران: روزنه.

4.حبیب، فرح؛ و شاملو، شبنم.(1392). تبیین مفهوم­شناختی معیارهای زیباشناسی در منظرشهر. هویت­شهر، 7(16)، 5-14.

5. رجبی، آزیتا.(1386). ریخت شناسی بازار. تهران : موسسه انتشارات آگاه.

6.رجبی، آزیتا؛ و سفاهن، افشین.(1388). بازار‌های ایرانی تجسم اندیشه­های پایدار. فصلنامه علمی‌پژوهشی جغرافیا، 3(11)، 113-127.

7. رحیمی، لیلا؛ و پیربابایی، محمد­تقی. (1392). نقش سازماندهی فضایی و ادراکی خیابان در احساس امنیت عابرین(مطالعه موردی: شهر تبریز). هویت شهر، 7(16)، 71-80.

8. سلطانزاده، حسین. (1380). بازارهای ایرانی. تهران: دفترپژوهش‌های فرهنگی.

9. سلطانزاده، حسین. (1373). فضاهای شهری در بافتهای تاریخی ایران.تهران :دفتر پژوهش­های فرهنگی.

10. عباس­زادگان، مصطفی. (1381). روش چیدمان فضا در فرایند طراحی شهری با نگاهی به شهر یزد.دو فصلنامه مدیریت و برنامه ریزی شهری، 3(9)، 64-115.

11. معماریان، غلامحسین. (1381). نحو فضای معماری. صفه، 12(35)، 75-83.

12.  معماریان، غلامحسین. (1391). سیری در مبانی نظری معماری. تهران: انتشارات سروش دانش.

13. معماریان، غلامحسین؛ فیضی، محسن؛ کمالی­پور، حسام؛ و موسویان، محمد­فرید. (1391). ترکیب شکلی و پیکره بندی فضایی در مسکن بومی: مقایسه تطبیقی عرصه­بندی فضای مهمان در خانه­های سنتی کرمان. فصلنامه مسک نومحیط روستا، 31(138)،3-16.

14. ملا­زاده، عباس؛ بارانی پسیان، وحید؛ و خسرو­زاده، محمد. (1391). کاربرد چیدمان فضایی در خیابان ولیعصر شهر باشت. دو فصلنامه مدیریت شهری، 10(29)،81-90.

15. ملا­زاده، کاظم ؛ و محمدی، مریم­. (1379)­. بناهای عام­المنفعه(آب­انبار، بازار، پل، سد، حمام). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنراسلامی.

16. یزدانفر، عباس؛ موسوی، مهناز؛ و زرگر­دقیق،‌ هانیه. (1387). تحلیل ساختار­فضایی شهر تبریز در محدوده بارو با استفاده از تکنیک اسپیس سینتکس.ماهنامه بین المللی راه و ساختمان، 6(49)، 27-36.

17. Brown, ­F. E. ­(1990).Comment on chapman: some notes on the application of spatial measures to prehistoric settlementsin R.samson­(Ed.), ­The social archeaology of houses. Edinburg: Edinburg University Press.

18. Memarian,­GH., & Sadoughi, A. )2011(. Application of access graphs and home calture: Examining factors relative to climate and privacy in Iranian houses .Scientific Research and Essays, 6(30),6350-6363.

19. Orhun, D., Hillier, B., & Honson, J.(1995). Spatial types in traditional Turkish houses. J.Environment and Planning B: plan, 12(62), 475-498.