تبیین تجلیات حیاء در فضای شهری

الموضوعات :

جابر دانش ¹ ( دانشجوی دکترای شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس. )
محمدرضا پورجعفر ² ( استاد، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس. )
محمد نقی زاده ³ ( استادیار و هیت علمی دانشگاه آزاد اسلامی علوم تحقیقات )

تاريخ الإرسال : 29 الجمعة , ربيع الأول, 1440 تاريخ التأكيد : 28 الإثنين , ربيع الأول, 1441 تاريخ الإصدار : 05 الأحد , محرم, 1445

الکلمات المفتاحية: حیاء, رفتار اجتماعی, اخلاق, تجلّی, فضای شهری,

ملخص المقالة :

یکی از مبادی موثر در تحلیل فضای شهری، توجه به انگاره‌های فرهنگی و هنجارهای اخلاقی جامعه است که به طور مشخص در شاکله فرهنگ ایرانی، صبغه دینی به خود گرفته است. این پژوهش، با تکیه بر منابع مکتوب و با طرح رویکرد اخلاق محور در تحلیل فضاهای شهری و با تمرکز بر مفهوم حیاء در آراء دینی، به تبیین ویژگی‌های آن در کالبد شهر و شیوه‌های تجلی و تجسم صفت مذکور می پردازد. روش تحقیق در تحلیل و احصاء ویژگی های حیاء در آموزه‌های دینی، اکتشافی و تحلیلی است که در رویکردی استقرایی و تحلیلی، نحوه بروز و تجلی حیاء در فضاهای شهری، مبتنی بر شاخص های ماخوذ از روایات، شیوه ها و جلوه های آن تبیین شده است. تحلیل محتوای روایات در تطبیق و تحلیل محیطی آن، ناظر بر اصول پنج گانه کرامت، حرمت، معنویت، نظارت و عقلانیت است که ظهور و عینیت آن در فضای شهری مستلزم توجه به وجوه مختلف رفتاری و فضایی است.

المصادر:

1. آذرنوش، آذرتاش. (1384). فرهنگ معاصر عربی- فارسی بر اساس فرهنگ عربی- انگلیسی هانس‌ور. تهران: نشر نی.


2. ابن‌احمد الفراهیدی، خلیل. (1367). کتاب العین. جلد سوم. تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی. قم: موسسه دارالهجرة. (نشر اصلی 1409 ه.ق).


3. ابن بابویه، محمد بن علی. (1377). خصال شیخ صدوق. جلد دوم. (محمد باقر کمره‏ای، مترجم). تهران: کتابچی.


4. ابن بابویه، محمد بن علی. (1337). عیون أخبار الرضا. جلد دوم. تهران: نشر جهان. (نشر اصلی 1378 ه.ق).


5. ابن بابویه، محمد بن علی. (1344). علل الشرائع. جلد اول. نجف: المکتبة الحیدریة. (نشر اصلی 1385 ه.ق).


6. ابن ‌مسکویه، احمد بن محمد. (1383). تهذیب الأخلاق و تطهیر الأعراق. قم: طلیعة النور. (نشر اصلی 1426 ه.ق).


7. ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله. (1370). قانون در طب. (عبدالرحمن شرفکندی، مترجم). تهران: انتشارات سروش.


8. ابن عمر جُعفی، مفضّل. (1379). توحید مفضل. (محمدباقر مجلسی، مترجم). تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.


9. اخوان الصفاء (1363). رسائل اخوان الصفاء و خلان الوفاء. جلد چهارم. قم: مرکز النشر، مکتب الاعلام الاسلامی. (نشر اصلی 1405 ه.ق).


10. اربلی، علی‌بن عیسی. (1340). کشف الغمة فی معرفة الأئمة. تبریز: بنى هاشمی. (نشر اصلی 1381 ه.ق).


11. الجوهری، اسماعیل‌بن حماد. (1368). الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة. جلد ششم. بیروت: دار العلم للملایین. (نشر اصلی 1410 ه.ق).


12. العسکری، أبو هلال. (1370). معجم الفروق اللغوی. التنظیم بیت الله بیات ومؤسسة النشر الإسلامی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین. (نشر اصلی 1412 ه.ق).


13. الکلینی الرازی، ابی‌جعفر محمدبن یعقوب بن اسحاق. (1362). الاصول من الکافی. جلد اول. تهران: اسلامیه.


14. بحرینی، حسین. (1377). فرآیند طراحی شهری. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.


15. پاکزاد، جهانشاه. (1380). فرهنگ کارشناسی و فرهنگ مردم. فصلنامه مدیریت شهری، (8)، 32-41.


16. پاکزاد، جهانشاه. (1386). مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری. تهران: انتشارات شهیدی.


17. پاینده، ابوالقاسم. (1382). نهج الفصاحة؛ مجموعه کلمات قصار حضرت رسول^(ص). تهران: دنیای دانش.


18. پورجعفر، محمدرضا؛ و پورجعفر، علی. (1393). فضاهای شهری نیمه عمومی سرپوشیده سنتی ایرانی- اسلامی در مقایسه با پاساژهای فرانسوی؛ نمونه­های موردی: تیمچه­های امین­الدوله و بزرگ قم و پاساژهای پانوقاوا و جوفقا. معماری و شهرسازی آرمانشهر، (13)، 169- 182.


19. تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد. (1366). غررالحکم و دررالکلم. شرح جمال الدین محمد خوانسارى. مقدمه و تصحیح و تعلیق میرجلال الدین حسینى ارموى. تهران: دانشگاه تهران.


20. جرجانی، علی بن محمد. (1369). التعریفات. قاهره: دارالکتاب المصری. بیروت: دارالکتاب اللبنانی. (نشر اصلی 1411 ه.ق).


21. جعفری، محمدتقی. (1381). زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام. تهران: موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.


22. جوادی آملى، عبدالله. (1368). کرامت در قرآن. تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.


23. حرعاملی، محمدبن‌حسن. (1367). تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریع. قم: آل البیت لإحیاء التراث. (نشر اصلی 1409 ه.ق).


24. دهخدا، علی‌اکبر. (1338). لغت‌نامه دهخدا. زیر نظر دکتر محمد معین. تهران: دانشگاه تهران.


25. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1373). الذریعة الی مکارم الشریعة. قم: الشریف الرضی.


26. راغب اصفهانى، حسین بن محمد. (1370). المفردات فی غریب القرآن. دمشق و بیروت: دارالعلم الدارالشامیة. (نشر اصلی 1412 ه.ق).


27. زوزنی، حسین. (1340). المصادر. جلد دوم. به کوشش تقی بینش. مشهد: کتابفروشی باستان.


28. ساروخانی، باقر. (1375). روش­های تحقیق در علوم اجتماعی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


29. شریف الرضی، محمد بن حسین. (1379). نهج البلاغة. (محمد دشتی، مترجم). قم: مشهور.


30. صباغ، محمدبن لطفی. (1376). الحدیث النبوی: مصطلحه، بلاغته، کتبه. جلد اول، بیروت: مکتبة الاسلامی. (نشر اصلی 1418 ه.ق).


31. طبرسی، حسن بن فضل. (1365). مکارم الأخلاق. جلد اول. (سید ابراهیم میرباقری، مترجم). تهران: فراهانی.


32. طریحی، فخرالدین بن محمد. (1375). مجمع البحرین. جلد اول. تحقیق احمد الحسینی. تهران: مرتضوی.


33. فارابی، ابونصر. (1376). السیاسة المدنیّه. (حسن ملکشاهی، مترجم). تهران: سروش.


34. فارابی، ابونصر. (1382). فصول منتزعه فارابی. (حسن ملکشاهی، مترجم). تهران: سروش.


35. فلسفی، محمدتقی. (1368). الحدیث (روایات ترتیبی). جلد اول. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.


36. فهیمی، رضا؛ آقاحسینی، حسین؛ و نصر اصفهانی، محمدرضا. (1391). بررسی مفهوم تجلی و انواع آن از دیدگاه ابن عربی. دو فصلنامه ادبیات عرفانی (علوم انسانی الزهرا)، 3(6)، 101-120.


37. کلینی، محمد. (1375). اصول کافی. جلد چهارم. (محمدباقر کمره‏ای، مترجم). قم: انتشارات اسوه.


38. مجلسی، محمدباقر. (1361). بحارالانوارالجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار. بیروت: مؤسسة الوفاء. (نشر اصلی 1403 ه.ق).


39. مصطفوی، حسن. (1360). ترجمه و شرح مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة. تهران: انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران.


40. مطهری، مرتضی. (1382). ده گفتار. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).


41. مطهری، مرتضی. (1389). مجموعه آثار. جلد دوم. تهران: صدرا.


42. مطهری، مرتضی. (1390). فلسفه اخلاق. تهران: صدرا.


43. مظاهری، حسین. (1383). کاوشی نو در اخلاق اسلامی. جلد دوم. (محمود ابوالقاسمی، مترجم). تهران: ذکر.


44. مفید، محمد بن محمد. (1371). الامالی. قم: کنگره شیخ مفید. (نشر اصلی 1413 ه.ق).


45. مکارم شیرازی، ناصر؛ آشتیانی، محمدرضا؛ امامی، محمدجعفر؛ الهامی، داود؛ ایمانی، اسدالله؛ حسنی، عبدالرسول؛ شجاعی، سیدحسن؛ و طباطبایی، سید نورالله؛ عبداللهی، محمود؛ قرائتی، محسن؛ و محمدی اشتهاردی، محمد.(1384)، تفسیر نمونه. جلد دوم. تهران: دارالکتب الاسلامیة.


46. نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد. (بی‌تا). اخلاق ناصری. تهران: علمیه اسلامیه.


47. نقره‌کار، عبدالحمید؛ حمزه‌نژاد، مهدی؛ و دهقانی تفتی، محسن. (1389). بررسی تأثیر محیط بر رفتار و اخلاق از دید متفکران اسلامی و نتایج آن در طراحی محیط. معماری و شهرسازی آرمانشهر، (5)، 79-96.


48. نقی‌زاده، محمد. (1390). شهر آرمانی اسلام یا فضای حیات طیبه: بایسته‌های تحقق شهر اسلامی بر مبنای نصوص دینی. تهران: موسسه نشر شهر.


49. Lynch, K. (1972). The openness of open spaces. In T. Banerjee & M. Southworth (Eds.), City sense and city design: Writings and projects of Kevin Lynch (pp. 396–412). Cambridge, MA: MIT Press.