بررسی کیفیت شنیداری فضای شهری با استفاده از تکنیک صداپرسه مطالعه موردی: خیابان امام خمینی تبریز
الموضوعات :
نسرین محسن حقیقی
1
(گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز)
عباس غفاری
2
(دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.)
آیدا ملکی
3
(دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز)
الکلمات المفتاحية: خیابان, صداگاه, منظر شهری, صداپرسه,
ملخص المقالة :
کیفیت شنیداری در خیابانهای مرکزی شهری از عوامل تعیین کننده کیفیت کلی محیطی است که بر ادراک ذهنی کلی افراد از فضا تاثیر می گذارد اما امروزه غلبه اصوات ترافیکی سبب آزردگی شنیداری می شود. در این راستا هدف پژوهش حاضر ارزیابی کیفیت ادراک شنیداری خیابان امام خمینی تبریز از دید افراد پیاده بود. از تکنیک صداپرسه مبتنی بر استاندارد ISO12913-2 جهت ارزیابی ادراک ذهنی افراد (30 نفر) ازکیفیت شنیداری خیابان امام تبریز استفاده شد. خواسته شد تا افراد مسیر میدان فجر تا میدان شهید بهشتی صداپرسه انجام داده و در سه ایستگاه پرسشنامه مبتنی بر استاندارد را پر کنند. از میدان فجر تا چهارراه شریعتی ناخوشایند و در مابقی مسیر خوشایند ارزیابی شده است. عواملی چون تنوع کاربری و فعالیت، تنوع فضایی- کالبدی، تراز صدای پس زمینه و منابع صوتی آزار دهنده ترافیک- محور و گونه های معماری واجد ارزش، در ارزیابی ذهنی افراد تاثیرگذار بوده اند.
_||_
ارزیابی کیفیت شنیداری فضای شهری با استفاده از تکنیک صداپرسه
مطالعه موردی: خیابان امام خمینی تبریز*
نسرین محسن حقیقی**، عباس غفاری***، آیدا ملکی****
چکیده:
کیفیت شنیداری در خیابانهای مرکزی شهری از عوامل تعیین کننده کیفیت کلی محیطی است که بر ادراک ذهنی کلی افراد از فضا تاثیر می گذارد اما امروزه غلبه اصوات ترافیکی سبب آزردگی شنیداری می شود. در این راستا هدف پژوهش حاضر ارزیابی کیفیت ادراک شنیداری خیابان امام خمینی تبریز از دید افراد پیاده بود. از تکنیک صداپرسه مبتنی بر استاندارد ISO12913-2 جهت ارزیابی ادراک ذهنی افراد (30 نفر) ازکیفیت شنیداری خیابان امام تبریز استفاده شد. خواسته شد تا افراد مسیر میدان فجر تا میدان شهید بهشتی صداپرسه انجام داده و در سه ایستگاه پرسشنامه مبتنی بر استاندارد را پر کنند. از میدان فجر تا چهارراه شریعتی ناخوشایند و در مابقی مسیر خوشایند ارزیابی شده است. عواملی چون تنوع کاربری و فعالیت، تنوع فضایی- کالبدی، تراز صدای پس زمینه و منابع صوتی آزار دهنده ترافیک- محور و گونه های معماری واجد ارزش، در ارزیابی ذهنی افراد تاثیرگذار بوده اند.
واژگان کلیدی: منظر شهری، خیابان، صداگاه، صداپرسه
Subjective Evaluation of Urban Street Soundscape via Sound Walk Technique
(Case study: Imam Khomeyni Street in Tabriz City)
Nasrin Mohsen Haghighi, PhD. Candidate of Urban Studies, Department of architecture and Urban Studies, Faculty of Architecture and Urban Studies, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
Abbas Ghaffari1, Associate Professor, Department of Architecture and Urban Studies, Faculty of Architecture and Urban Studies, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
Ayda Maleki, Assistant Professor, Department of Architecture and Urban Studies, Faculty of Architecture and Urban Studies, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
Abstract:
The soundscape is one of the perceptual dimensions of the urban landscape, the quality of which depends on the pleasantness of the auditory perception of individuals. Different sonic potentials and, in general, the acoustic environment of any urban space is affected by the character and role of the area in the city. The central streets of the town are one of the urban spaces that, in addition to passing the various modes of transportation like light vehicles, heavy vehicles, motorcycles, buses, and BRT, include diverse land uses and functions and activities that it is both a transit space and a destination space for pedestrians. The acoustic quality of this space, which is affected by traffic flow and all activities that take place there, has a significant impact on the tendency of people to use the area and its pleasantness. In this study, an attempt was made to evaluate the quality of soundscape perception of pedestrians on Imam Street in Tabriz, which is the central main street of the city that embraces various architectural heritage sites and buildings. The sound walk method was used for the subjective assessment of 30 people (17 men and 13 women) based on the standard requirements of ISO12913-2. After giving the necessary training to the people, they were asked to walk from Fajr square to Shahid Beheshti Square, focusing on listening and evaluating the soundscape of the route at three station points. The results showed that nature-related sounds like bird songs, wind in the trees, and human sounds like conversations, kids playing sounds were assessed as pleasant, and the traffic-related sounds were assessed negatively. These unpleasant sounds were bus passing, motorcycles, horns, and sirens. In terms of overall soundscape quality, the route from Shariati Intersection to Saat square was evaluated as more eventful, memorable, chaotic, vibrant and pleasant. It seems this part's character and spatial organization have a meaningful effect on the pleasantness of the soundscape. The characteristics that differ from the two other factors are openness, different grades of the enclosure, the quality of porosity of the façade, diversity of the old buildings, sight to the heritage sites and buildings like Alishah Citadel, Saat palace and diversity in land use and functions like cinemas, fast foods and restaurants. When it was asked if the soundscape quality of space is according to your expectations, surprisingly, the majority of respondents answered that yes, and it was because the street is one of the main routes of the city, and it is normal to be chaotic and loud, but they admitted that this loudness shouldn't be related to unpleasant sounds. On the hand, results demonstrated that in similar traffic conditions, the factors affecting the perceptual pleasantness of individuals depend on the following factors: diversity of land use and activity (increasing diversity (spatial contrast) Leads to increased pleasantness, increased open and green space including diverse vegetation, reduced background noise level as well as architectural species of heritage value (the presence of valuable architectural heritage increases overall pleasantness).
Key Words: urban landscape, street, soundscape, sound walk
Corresponding Author Email: ghaffari@tabriziau.ac.ir
مقدمه و بیان مساله
محیط های شهری ساخت های مبتنی بر حس هستند. به عبارتی فرد در فضای شهری، درون منظر حسی1 قرار میگیرد و بواسطه حواس پنجگانه محیط را ادراک میکند (Porteous, 1985). منظر حسی دامنه تعامل حسی با مکان را فراتر از صرف حس بصری می برد (Rodaway, 1994). منظر حسی مقصد، با اطلاعات دریافت شده از هر یک از حواس ساخته شده است (Medway, 2015, Urry, 2002) و از این رو، می تواند به عنوان مجموعه ای از پنج منظر تعریف شود : منظر بصری (حس دیدن)، منظر بویایی (حس بویایی)، منظر چشایی (حس چشیدن)، منظرصوتی (حس شنیدن) و منظر بساوایی (حس لمس) (Buzova et al., 2021). تنوع تجربیات حسی کیفیتی را برای فضاهای شهری ایجاد می کند که به عنوان غنای حسی شناخته می شود (صداقت، 1396). صدا و کیفیت شنیداری در فضای شهری نقش بسزایی در تعریف غنای شنیداری و در مرحله بعد غنای حسی به خصوص برای فرد پیاده دارد. اما شهرهای امروزه با روند رو به افزایش ترافیک محیطی و به تبع آن با آلودگی صوتی و ترازهای بالای صدا در طیف های مختلف رو به هستند. دو رویکرد عمده در مقابله با این وضعیت از سالهای 1970 شروع به رشد کرد: 1. نگاه به نویز شهری به عنوان ماهیتی صرفا فیزیکی و تلاش در جهت کاهش میانگین تراز نویز محیطی که سند "راهنمای نویز جامعه" (WHO, 2018) یکی از اسناد آن می باشد که هم اکنون نیز در بسیاری از کشورها ملاک عمل قرار می گیرد. 2. رویکرد صداگاه2 که از اقدامات شیفر و همکارانش از پروژه "صداگاه جهانی3" سرچشمه می گیرد. یکی از اساسی ترین تفاوت این رویکرد که در جهت تکمیل و ارتقا رویکرد پیشین بود، توجه به محتوای طیفی محیط آکوستیکی فضا و نیز توجه ویژه به ادراک افراد توام با کیفیت فیزیکی اصوات محیطی بود. متد صداپرسه4، مفهومی بود که توسط این تیم تحقیقاتی وارد مطالعات صداگاه شد (Payne et al., 2009). صداپرسه یک بعد بسیار مهم از" نشان دادن اهمیت تجربه فردی در ارزیابی صدا گاه محیط های شهری" برای فراتر رفتن از کاهش نویز و رفتن به سوی درک پیچیده‌تری از صداگاه های شهری و طراحی و سیاست‌های مرتبط است (Adams et al., 2006). صداپرسه های انجام شده در دهه ۱۹۷۰ در موقعیت های شهری، روستایی و محیط طبیعت وحش رخ داد (Schafer, 1977, Westerkamp, 1974). در حالی که در مطالعات اخیر عمدتاً تمرکز بر بافت های شهری شامل خیابانهای شهری ، نواحی مسکونی، پارکها و میادین شهری بوده است (Semidor, 2006, Berguland & Nillson, 2006, Adams & Bruce, 2008, Jeon et al., 2010, Schult-Fortkamp et al., 2010, Jeon et al., 2011, Jeon, Hong & Lee, 2013). با بسط مفهوم و کاربرد آن در حوزه های عملی تر مانند طراحی و برنامه ریزی شهری، استاندارد ISO12913 نیز در ادامه مطالعات، تدوین شد که دستور العملی نسبتا تفصیلی از ارزیابی صداگاه بدست می دهد که صداپرسه را نیز به عنوان یکی از متدهای ارزیابی ذهنی آورده است. در واقع می توان گفت عمل صداپرسه، مهم ترین فعالیت برای ادراک غنای شنیداری فرد پیاده در فضاهای شهری می باشد چرا که بدون بودن در فضا و پرسه در آن نمی توان این تجربیات حسی را کسب کرد.
خیابان های مرکزی شهری در بسیاری از شهرهای میان مقیاس، به عنوان یک فضای شهری سر زنده و پویا عمل می کند. خیابان امام خمینی شهر تبریز نیز با ساختاری خطی و مستقیم و کاربری های عمدتا تجاری، در بخش مرکزی شهر تبریز به عنوان یک محور تاریخی- فرهنگی عمل می کند که پتانسیل های مختلفی چون مسجد کبود، میدان ساعت، ارگ علیشاه، پارک فجر را به هم مرتبط می کند. کیفیت و خوشایندی آکوستیکی، به عنوان یکی از فراکیفیت های طراحی شهری در این محور جای سوال بوده و نیاز به بررسی داشت. از این رو آنچه که پژوهش حاضر در پی آن است جوابگویی به این سوالات است: 1. کیفیت شنیداری ادراکی افراد پیاده از میدان بهشتی تا میدان فجر به چه صورت می باشد؟ 2. مولفه های تبیین کننده خوشایندی یا ناخوشایندی در هر بخش کدامند؟
مفهوم صداپرسه
جهت درک مفهوم صداپرسه نیاز است ابتدا به تعاریف صداپرسه از دیدگاههای مختلف پرداخته شود. از نظر وسترکمپ صداپرسه، عمل ساده راه رفتن و گوش دادن است. یک تجربه گوش دادن متحرک که تغییری در توجه فراهم می آورد که می تواند شیوه حضور ما در جهان را تغییر دهد. طبق تعریف وسترکمپ هر عملی که هدف اصلی آن گوش دادن به محیط است (Westerkamp, 1974). صداپرسه های وسترکمپ شامل رکوردهای صوتی است اما همچنین صداپرسه هایی بی واسطه است. هندبوک شیفر و تراکس تعریف خوبی از صداپرسه می دهد: "نوعی از مشارکت فعال در صداگاه با هدف تشویق مشارکت‌کننده به گوش دادن متمایز و علاوه بر این ایجاد قضاوتهای اساسی در مورد صداهای شنیده شده و سهم آنها در تعادل یا عدم تعادل محیط صوتی است" (Schafer, Truax, 1978). شیفر بین صداپرسه و پرسه گوش دادن تمایز قائل شده است. " یک پرسه ی گوش کردن5" شامل تمرکز بر گوش کردن است در حالی که صداپرسه اکتشاف صداگاه ناحیه با استفاده از یک مقیاس (نقشه) به عنوان راهنما است که یک فعالیت از قبل برنامه ریزی شده و یا ترتیب داده شده است (Schafer, 1994: 212-213). از دید بهرنت صداپرسه اکتشاف ارتباط گوش ما/ محیط به صورت بی واسطه و به وسیله میکروفون ها، هدفون ها و تجهیزات رکورد است (Behrendt, 2015: 249). در تعریف استاندارد صداگاه ISO/TS 12913-2 که تقریبا تجمیع نظرات پژوهشگران حوزه است، صدا پرسه روشی است که بر پرسه ای در یک ناحیه اشاره دارد که تمرکز آن بر گوش دادن به محیط آکوستیکی است (ISO/TS 12913-2, 2018).
متدها و روش های مختلف در اجرای صداپرسه
روش انجام متد صداپرسه در چند بعد جای می گیرد که افراد روش های مختلفی را بکار گرفته اند. این ابعاد عبارتند از: الف) مشارکت کنندگان (خود مشارکت کنندگان به لحاظ تخصص، فردی یا گروهی بودن، محلی بودن یا نبودن)، ب) نقاط ارزیابی (از پیش تعیین شده توسط متخصص- تعیین شده توسط خود فرد)، ج) مدت زمان پرسه (10 تا 90 دقیقه)، د: رکوردها و اندازه گیری ها (رکورد صوتی- رکورد های بصری)، ه: گردآوری داده های ذهنی (مصاحبه- پرسشنامه از پیش تدوین شده).
متد شیفر و همکاران شامل قدم زدن در یک مسیر مشخص (شامل طیفی از عناصر شهری) در سکوت است که توقف هایی در هر موقعیت معمول مانند یک میدان دارد که یک مصاحبه نیمه ساختار یافته برای بحث در مورد مکان ها و اصوات آن ها به همراه دارد (Adams et al., 2008). وسترکمپ، شیفر و تراکس و دیگر همکاران در پروژه صدا گاه جهانی غالبا صداپرسه های خود را رکورد می‌کردند. البته تراکس بحث میکند که صدا پرسه بدون تکنولوژی رکورد متحرک باشد: " صداپرسه تنها با صرف گوش دادن به بهترین نحو و بدون حواس پرتی کار با یک رکورد انجام می شود- بعد از اتمام صداپرسه های مختلف، شنونده می تواند یک تصمیم آگاهانه تر برای رکورد بگیرد (Truax, 2012). متد سمیدور رویکردی، خود مردم نگارانه به صداپرسه است که در آن محقق همان فرد صداپرسه گر است که همچنین پرسه را با رکوردهای میدانی (دوگوشی)، تصاویر و یادداشت های میدانی ثبت می کند (Semidor, 2006). تایباد و همکارانش متد صداپرسه ای مبتنی بر رکورد ارائه کرده‌اند که "پرسه های شهری تفسیری6" نام دارد که هدف آن حصول دسترسی به تجربه حسی محیطی رهگذران است (Thibaud, 2013). مشارکت‌کنندگان راه می روند و گوش می دهند درحالیکه همچنین تجربه خود را به صورت شفاهی به صورت همزمان شرح می دهند (رکورد می کنند). پروتکل پژوهش تفصیلی بر اساس سه بعد است: یک) مطالعه ادراک بصورت میدانی، دو) کار با ارتباط نزدیک بین مشارکت‌کننده و حرکت و سه) همچنین ادراک حسی میدانی به عنوان محرکی برای بیان شفاهی. برخی دیگر از پژوهشگران متد صداپرسه فردی را ارائه کرده‌اند که متخصصان به صورت فردی در ناحیه مشخصی با یک شروع و پایان مشخص راه می روند (اما مسیر از پیش تعیین شده نیست). آنها به یک نقشه مجهز شده‌اند که عناصر اصلی صداگاه را نشان می دهد. افراد برای ارزیابی صدا گاه نقاط توقف را خود مشخص می کنند و با استفاده از پرسشنامه و صرف یک ساعت برای صداپرسه صداگاه را ارزیابی کنند (Jeon et al., 2013). روش "گوش دادن کیفی در حرکت7" اوگیارد از قدم زدن، رکورد های محیطی و مصاحبه‌هایی در طول یک مسیر انتخابی توسط مصاحبه‌شونده استفاده میکند. مصاحبه‌شونده اصوات را با استفاده از میکروفون رکورد کرده و به مصاحبه گر می گوید که چه چیزی را گوش می کند و رکورد می کند (Uimonen, 2011: 258). به لحاظ تعداد افراد مشارکت کننده، صداپرسه ها هم به صورت فردی و هم به صورت گروهی انجام شده اند، اما صداپرسه های گروهی متداول تر از صدا پرسه های منفرد بوده‌اند به طور خاص، مطالعات اخیر در قالب گروهی بوده اند (Adams & Bruce, 2008, Jeon et al., 2010, Schult-Fortkamp et al., 2010, Jeon et al., 2011). در صداپرسه های گروهی حفظ یک فاصله مشخص بین مشارکت‌کنندگان مدنظر است تا اثر صدای پای بقیه افراد حین گوش دادن به حداقل برسد (Westerkamp, 1974, revised, 2001). به لحاظ زمان انجام، برخلاف صداپرسه های گروهی، صداپرسه فردی می‌تواند در زمان های مختلف از روز و روزهای مختلف در هفته انجام شود تا محیط های صوتی مختلف فضاهای مورد ارزیابی را سنجید (Semidor, 2006, Semidor & Venot-Gbedji, 2009).
پیشینه پژوهش
مطالعات صداگاه برای اولین بار توسط شیفر در پروژه صداگاه جهانی مطرح شد. بعد از مطرح شدن مفهوم صداگاه، روش های مختلفی برای ارزیابی و تحلیل صداگاه شهری مطرح شد. در حالت کلی مطالعات صداگاه در دو دسته مطالعات عینی و ذهنی قرار میگیرد. در مطالعات عینی شاخص ها و توصیفگرهای آکوستیکی (LAeq, LCeq, LAFs,T, LAF95,T) و سایکوآکوستیکی8 (Loudness, Sharpness, Roughness, Fluctuation Strength) ارزیابی شده و در مطالعات ذهنی ادراک افراد در قالب ویژگی ها و توصیفگرهای ذهنی مانند خوشایندی، حادثه مندی، تناسب بررسی می شود (ISO/TS12913-2, 2018). تکنیک صداپرسه عمدتا به عنوان متدی برای ارزیابی ذهنی مطرح شده است. در اولین مطالعه آزمایشی، تکنیک صداپرسه در پروژه "صداگاه مثبت9" انجام شد (Davies et al., 2013). پروژه صداگاه مثبت در انگلستان انجام شد و تکنیک صداپرسه آن از تکنیک شیفر، از "پروژه صداگاه جهانی" گرفته شد (Bahalı & Tamer-Bayazıt, 2017). وسترکمپ به همراه شیفر و تراکس بخشی از پروژه تاسیس شده در ۱۹۶0، تحت عنوان "پروژه صداگاه جهانی" بودند (Behrendt, 2015: 250). بعد از ارائه متد توسط شیفر و وسترکمپ پژوهشگران دیگر نیز از این متد برای ارزیابی ادراک ذهنی افراد از صداگاه استفاده کردند و متد را بسط دادند. به عنوان مثال، سمیدور در مطالعه خود، از صداپرسه ای به همراه رکوردهای دوگوشی برای ارزیابی فضای شنیداری فرم های مختلف شهری استفاده کرده است (Semidor, 2006). در مطالعه جئون و همکاران نیز که صداپرسه فردی را ارائه کرده بودند، 30 نفر متشکل از پانزده نفر معمار و پانزده نفر اهل موسیقی مسیرهایی را طی کرده و 196 نقطه مختلف را جهت ارزیابی صداگاه انتخاب کردند که نهایتا در چهار دسته جای گرفتند (Jeon et al., 2013). چانگ و مینگ تو نیز در مطالعه خود برای شناسایی صداگاه شهری از روش صداپرسه استفاده کرده اند که شامل یک فرد یا گروهی از افراد است که مسیری مشخص را طی کرده و رکوردهایی با سیستم میکروفون دو گوشی و رکوردر ضبط می کردند. همچنین در طول صداپرسه ممکن بود افراد بخواهند یادداشت هایی روی نقشه از ویژگیهای کیفی صداگاه یا منابع صدا ثبت کنند یا عکس هایی بگیرند (Chung & Ming To, 2016). بالی و همکارانش نیز جهت بررسی ادراک ذهنی صداگاه مسیر پارک گزی10 از روش صداپرسه به همراه رکورد استفاده کردند. این پژوهشگران، نقاطی را از پیش تعیین کرده و از افراد خواسته بودند تا در هر نقطه پنج جدول مختلف شامل لغاتی برای توصیف محیط صوتی را پر کنند که هر جدول بخشی از صداپرسه را شامل میشد و نهایتا پاسخ افراد به صورت آمار توصیفی دسته بندی و ارزیابی شد (Bahali & Tamer-Bayazıt, 2017). آلتا و همکارانش برای بررسی یک مسیر گردشگری در سورنتو11 ایتالیا از یک گروه شانزده نفره متشکل از محققان آکوستیک، معماران و برنامه ریزان خواستند تا با استفاده از تکنیک صداپرسه رکوردهایی از مسیر از پیش تعیین شده از داده های ادراکی در مورد محیط آکوستیکی مسیر گردشگری تهیه کنند (Aletta et al., 2017). بعدها پس از ارائه ی استاندارد صداگاه در سال 2018، سه متد از تکنیک صداپرسه در این استاندارد مطرح شد که تنها تفاوت هایی جزئی در نحوه انجام و محتوا داشتند. آلتا و همکارانش نیز در پژوهشی به بررسی سازگاری دو روش A و B گزارش شده در استاندارد صداگاه پرداخته اند، که این تفاوت ها را روی نمونه مطالعاتی نشان دهند (Aletta et al., 2019).
روش شناسی
معرفی فضای مورد مطالعه
خیابان امام خمینی، یکی از خیابانهای شریانی در بخش مرکزی شهر تبریز می باشد که در مجاورت بازار تاریخی و هسته تاریخی می باشد. محدوده مورد مطالعه، از میدان فجر تا میدان بهشتی، با کاربری عمده ی تجاری و خدماتی می باشد، با این حال کاربری های فرهنگی، هنری و تاریخی نیز در محدوده می باشند. می توان محدوده را در سه مفصل بررسی کرد؛ اول: محدوده میدان فجر تا چهارراه شریعتی، دوم: چهارراه شریعتی تا میدان ساعت و سوم: میدان ساعت تا میدان بهشتی. بخش اول، یعنی میدان فجر تا چهارراه شریعتی، عمدتا از کاربری های تجاری که جزو واحدهای خرید هفتگی و ماهانه هستند تشکیل شده است و نفوذپذیری کالبدی نسبتا کمی دارد. چهارراه شریعتی تا میدان ساعت نسبتا نفوذپذیری کالبدی بالایی دارد و غلبه کاربری های تجاری، خدماتی مانند خرده فروشی های هفتگی و ماهانه، پذیرایی و گردشگری مانند رستوران و کافی شاپ و هتل و پاساژ های تجاری مختلف در آن مشهود است. کاربری ها و پتانسیل های واجد ارزش مانند ارگ علیشاه، وجود معماری دوره پهلوی اول و دوم در جداره و نیز عمارت ساعت، مجموعه مصلی و تنوع فعالیت ها در این بخش، آن را از بخش های دیگر متمایز کرده است. در بخش سوم، یک مجتمع تجاری بزرگ و جدید الاحداث که هنوز به بهره برداری کامل نرسیده است و نیز مجموعه تاریخی-فرهنگی مسجد کبود و موزه وجود دارد.
روش شناسی پژوهش
استاندارد صداگاه علاوه بر مشخص کردن جزئیات تفصیلی شرایط مختلفی مانند این که افراد باید متخصص محلی باشند، برای توصیف مهم ترین ابعاد صداگاه از پرسشنامه ای با سوالات از پیش تعریف شده و پاسخ های مقیاسی استفاده می کند. حداقل 30 شرکت کننده باید صداگاه را با استفاده از پرسشنامه دقیقا در همان محدوده مورد مطالعه ارزیابی کنند. این پرسشنامه ها شامل 4 بخش اصلی هستند: 1. شناسایی منابع صدا، 2. کیفیت ادراکی موثر (کیفیت های افتراق معنایی زوجی)، 3. ارزیابی محیط صوتی اطراف و 4. تناسب محیط صوتی اطراف. برای هر صداپرسه گروهی تا 5 نفر می توانند در یک مسیر از پیش تعریف شده با هم پیاده روی کنند. شرکت کنندگان نباید در مورد ارزیابی یا تجربیات خود در مورد صداپرسه با یکدیگر گفتگو کنند (ISO 12913-2, 2018). در پژوهش حاضر از روش مطرح شده در استاندارد برای انجام صداپرسه استفاده شده است. گام های پژوهش مطابق با استاندارد در زیر آورده شده است.
الف) شناسایی منابع صدا: تمامی پتانسیل های شنیداری محدوده از میدان فجر تا میدان شهید بهشتی، توسط محقق شناسایی و دسته بندی شد. ب) تدوین پرسشنامه: پرسشنامه ای محقق ساخته بر اساس پتانسیل های شنیداری تدوین گردید. این پرسشنامه دارای چهار بخش اصلی می باشد. بخش اول شامل خوشایندی و میزان شنیده شدن پتانسیل های شنیداری، بخش دوم شامل جدول افتراق معنایی از کیفیت ادراکی صداگاه، بخش چهارم شامل سوالات کلی از کیفیت کلی صداگاه و بخش پنجم سوالات باز از اصوات شنیده شده در طول پروسه صداپرسه می باشد. در بخش های اول تا سوم از یک مقیاس 5 امتیازی (1: کاملا مخالفم/ بسیار ناخوشایند – 5: کاملا موافقم/ کاملا خوشایند) جهت امتیازدهی استفاده شد. بر اساس استاندارد ISO12913-2 پروسه صداپرسه متد A، متشکل از 30 نفر، در رده های سنی بین 15 تا 65 سال (17 مرد و 13 زن) با شنوایی سالم در طول محور انجام شد. مشارکت کنندگان متشکل از کسبه (7 نفر)، دانشجویان معماری و شهرسازی (11 نفر)، افراد بومی شهر تبریز (12 نفر) بودند و همگی با محیط خیابان امام آشنا بوده اند. سه ایستگاه چهارراه شریعتی، میدان ساعت و میدان بهشتی برای توقف و پر کردن پرسشنامه ها انتخاب شده بود. در شکل 1 مسیر و ایستگاههای صدا پرسه آورده شده است. صدا پرسه در گروههای 5 نفره انجام شد.
لازم به ذکر است که تکنیک افتراق معنایی (Semantic Differential Scale) برای اندازه گیری پاسخ های عاطفی افراد به لغات و مفاهیم محرک در قالب رتبه بندی مقیاس های دوقطبی/ زوجی تعریف شده با صفت هایی در انتهای هر طیف توسعه داده شد (Osgood, 1957:143) (مانند خوشایند/ ناخوشایند).
شکل1. نقشه کاربری. میدان فجر تا میدان بهشتی
Figure1. Land use map, Fajr Square to Shahid Beheshti Square
یافته ها
پرسشنامه های پر شده توسط مشارکت کنندگان کدگزاری شده و بصورت آمار توصیفی و کدگذاری باز تحلیل شدند.
بخش اول: میزان خوشایندی و شنیده شدن صداهای مختلف
پاسخ افراد به میزان خوشایندی و شنیده شدن صداهای مختلف در هر سه محدوده مورد مطالعه جمع بندی شد و در جدول 1 آورده شده است. با توجه به جدول 1، در محدوده میدان فجر تا چهارراه شریعتی، خوشایندی و میزان شنیده شدن صداهای مورد ترجیح به این ترتیب بوده است : صدای پرندگان (اصلا نشنیده ام)، صدای باد (گهگاهی شنیده ام)، صدای برگ درختان (به ندرت شنیده ام)، صدای باد (گهگاهی شنیده ام)، صدای بازی کودکان (اصلا نشنیده ام)، صدای موسیقی مغازه ها (گهگاهی شنیده ام). ناخوشایندی و میزان شنیده شدن صداهایی که از دید افراد آزاد دهنده بودند نیز به این ترتیب بوده است: صدای بوق اتومبیل (زیاد می شنوم)، صدای اتوبوس (همیشه می شنوم)، صدای آژیر اتومبیل و سایر اصوات هشداری (زیاد شنیده ام)، صدای موتورسیکلت (همیشه می شنوم)، صدای ترمز اتومبیل (زیاد می شنوم).
در بخش میانی، خوشایندی و میزان شنیده شدن اصوات مورد ترجیح به این صورت بوده است: صدای پرندگان (گهگاهی شنیده ام)، صدای برگ درختان (گهگاهی می شنوم)، صدای زنگ شهرداری (به ندرت شنیده ام)، صدای باد (به ندرت شنیده ام)، صدای بازی کودکان (اصلا نشنیده ام)، صدای موسیقی مغازه ها (به ندرت شنیده ام). صداهای ناخوشایند و میزان شنیده شدن آنها نیز به این صورت بود : صدای اتوبوس (همیشه می شنوم)، صدای آژیر اتومبیل و سایر اصوات هشداری (به ندرت شنیده ام)، صدای بوق اتومبیل (زیاد می شنوم)، موتور اتومبیل های سبک (همیشه می شنوم)، صدای ساخت و ساز (اصلا نشنیده ام)، صدای موتور سیکلت ( همیشه می شنوم) و صدای ترمز اتومبیل (زیاد شنیده ام).
در بخش میدان ساعت تا میدان شهید بهشتی، صداهای خوشایند و میزان شنیده شدن آنها بدین صورت بود: صدای پرندگان (گهگاهی شنیده ام)، صدای باد (به ندرت شنیده ام)، صدای برگ درختان اصلا شنیده ام)، صدای زنگ شهرداری (اصلا نشنیده ام)، صدای مکالمه و گفتگو (زیاد شنیده ام)، صدای بازی کودکان (اصلا نشنیده ام). اصوات ناخوشایند و میزان شنیده شدن آنها نیز به این صورت بود: صدای آژیر اتومبیل ها و سایر اصوات هشداری (گهگاهی شنیده ام)، صدای موتورسیکلت (زیاد شنیده ام)، صدای بوق اتومبیل (زیاد می شنوم)، صدای ترمز اتومبیل (زیاد شنیده ام)، و صدای موتور اتوموبیل (همیشه می شنوم).
جدول1. میانگین میزان خوشایندی و بالاترین درصد شنیده شدن پتانسیل های شنیداری محدوده مورد مطالعه بر اساس طیف لیکرت
Table 1. The average level of pleasantness and the highest percentage of audibility of the auditory potentials of the studied are based on the Likert scale
منابع صدا | میدان ساعت تا میدان شهید بهشتی | چهارراه شریعتی تا میدان ساعت | میدان فجر تا چهارراه شریعتی | ||||||
خوشایندی | شنیده شدن | خوشایندی | شنیده شدن | خوشایندی | شنیده شدن | ||||
صدای پرندگان | 4.60 | 33.3 | c | 4.60 | 43.3 | c | 4.57 | 40 | a |
صدای باد | 3.97 | 30 | b | 3.83 | 30 | a,b | 3.67 | 36.7 | c |
صدای برگ درختان | 4.20 | 40 | a | 4.20 | 26.7 | c | 4.30 | 36.7 | b |
باران و رعد و برق | 3.37 | 90 | a | 3.40 | 76.7 | a | 3.50 | 76.7 | a |
صدای زنگ شهرداری | 3.73 | 83.3 | a | 4.00 | 63.3 | a | 3.73 | 90 | a |
صدای زنگ و آژیر مغازه ها | 1.90 | 53.3 | a | 2.10 | 40 | b | 2.07 | 43.3 | b |
صدای اذان | 2.83 | 83.3 | a | 2.97 | 80 | a | 3.13 | 86.7 | a |
صدای مراسمات مذهبی | 2.87 | 76.7 | a | 2.63 | 76.7 | a | 2.50 | 86.7 | a |
صدای مکالمه و گفت و گو | 3.47 | 40 | d | 3.40 | 43.3 | d | 3.00 | 66.7 | d |
صدای آواز | 3.60 | 66.7 | a | 3.67 | 73.3 | a | 3.43 | 56.7 | a |
صدای دادزن ها | 2.20 | 53.3 | a | 2.33 | 50 | a | 1.97 | 66.7 | a |
صدای بازی کودکان | 3.80 | 46.7 | a | 3.87 | 46.7 | a | 3.87 | 80 | a |
صدای موسیقی مغازه ها | 3.37 | 43.3 | b | 3.63 | 33.3 | a | 3.63 | 33.3 | c |
صدای موسیقی پخش شده از اتومبیل ها | 2.53 | 40 | a | 2.33 | 40 | b | 2.40 | 33.3 | c |
صدای موسیقی پخش شده از موبایل | 1.90 | 50 | a | 2.23 | 40 | a | 2.80 | 53.3 | b |
صدای ساخت و ساز | 2.23 | 53.3 | a | 1.63 | 53.3 | a | 1.57 | 60 | a |
صدای تهویه و سیستم های مشابه | 2.13 | 40 | a | 2.13 | 50 | a | 2.20 | 40 | a |
صدای فعالیت وسایل و صدای صنعتی مغازه ها | 3.33 | 40 | a | 2.30 | 43.3 | a | 2.33 | 40 | b |
صدای قدم های پا | 2.50 | 36.7 | c | 3.33 | 26.7 | d | 3.37 | 36.7 | b |
صدای گاری | 1.97 | 66.7 | a | 2.70 | 60 | a | 2.87 | 56.7 | a |
صدای موتور اتومبیل های سبک | 1.70 | 43.3 | e | 1.87 | 46.7 | e | 2.07 | 46.7 | d |
صدای ترمز اتومبیل | 1.37 | 26.7 | d | 1.73 | 46.7 | d | 1.77 | 33.3 | d.e |
صدای بوق اتومبیل | 1.23 | 43.3 | d | 1.40 | 46.7 | d | 1.30 | 70 | d |
صدای موتورسیکلت | 1.67 | 53.3 | d | 1.37 | 50 | e | 1.50 | 50 | e |
صدای آژیر اتومبیل و سایر اصوات هشداری | 1.53 | 33.3 | c | 1.60 | 30 | b | 1.53 | 26.7 | d |
صدای اتوبوس | 2.60 | 36.7 | d | 1.67 | 50 | d | 1.63 | 50 | e |
صدای هواپیما | 2.23 | 76.7 | a | 2.57 | 76.7 | e | 2.70 | 76.7 | a |
صدای بار اندازی و بارگیری | 3.07 | 70 | a | 2.33 | 46.7 | a | 2.37 | 60 | a |
صدای دوچرخه | 2.53 | 46.7 | b | 3.07 | 40 | b,c | 3.33 | 36.7 | b |
a : اصلا نشنیده ام، b : به ندرت شنیده ام، c : گهگاهی شنیده ام، d : زیاد می شنوم، e : همیشه می شنوم | |||||||||
بخش دوم: کیفیات افتراق معنایی کلی صداگاه
کیفیات زوجی طبق شکل2 قابل مشاهده است. جهت درک بهتر افتراق، امتیازدهی، بازه 5 مقیاسه از 2- تا 2+ در نظر گرفته شده است. در محدوده ی میدان فجر تا چهارراه شریعتی، از نظر افراد، شلوغ، حادثه مند، یکنواخت و فاقد سرزندگی و آزاد دهنده است. این کلیت به علت عدم وجود اصوات خوشایند یا شنیده نشدن آنها، غلبه اصوات ترافیکی و عدم تنوع اصوات مورد ترجیح است. در محدوده ی چهارراه شریعتی تا میدان ساعت، کیفیات مثبت بیشتر بوده و از نظر افراد کیفیت کلی صداگاه شلوغ و آشفته، حادثه مند، سرزنده و تا حدی آزار دهنده بوده است. نسبت به دو بخش دیگر، دید افراد نسبت به این بخش مثبت تر بوده و برایشان جذابیت بیشتری داشته است. در محدوده میدان ساعت تا میدان شهید بهشتی، فضا شلوغ و آشفته، حادثه مند، تا حدی سرزنده بوده و به لحاظ خوشایندی خنثی بوده است. روی هم رفته از دید افراد این محدوده با شلوغی و آشفتگی ترافیکی شناخته می شود.
بخش سوم: سوالات از کیفیت کلی صداگاه
از افراد خواسته شده بود تا کیفیات را در مقیاس 5 امتیازی لیکرت (1: کاملا مخالفم- 5: کاملا موافقم) ارزیابی کنند. با توجه به جدول2 مشخص می شود که: محیط صوتی اطراف به طور کلی در محدوده میدان فجر تا چهارراه شریعتی عمدتا ناخوشایند، در محدوده ی چهارراه شریعتی تا میدان ساعت عمدتا خنثی و تا حدی خوشایند، و در محدوده ی میدان ساعت تا میدان شهید بهشتی عمدتا خنثی بوده است. به لحاظ تناسب محیط اطراف با صداگاه شنیده و ادراک شده، در محدوده میدان فجر تا چهارراه شریعتی عمدتا زیاد، در محدوده ی چهارراه شریعتی تا میدان ساعت عمدتا زیاد و در محدوده ی میدان ساعت تا میدان شهید بهشتی عمدتا زیاد بوده است. در محدوده میدان فجر تا چهارراه شریعتی به لحاظ وضوح عمدتا زیاد، به لحاظ بلندی اصوات شنیده شده، زیاد بوده و به لحاظ ریتم و موسیقی واری عمدتا امتیاز اصلا را گرفته است. در محدوده ی چهارراه شریعتی تا میدان ساعت به لحاظ وضوح عمدتا زیاد، به لحاظ بلندی اصوات شنیده شده، زیاد بوده و به لحاظ ریتم و موسیقی واری عمدتا امتیاز اصلا را گرفته است. در محدوده ی میدان ساعت تا میدان شهید بهشتی به لحاظ وضوح عمدتا نسبتا زیاد، به لحاظ بلندی اصوات شنیده شده، نسبتا زیاد بوده و به لحاظ ریتم و موسیقی واری عمدتا امتیاز اصلا را گرفته است.
جدول2. کیفیات کلی صداگاه محدوده مورد مطالعه بر اساس طیف لیکرت (میانگین)
Table 2. The general qualities of the soundscape in the studied area based on the Likert scale (mean values)
ریتم و موسیقی واری | بلندی اصوات شنیده شده | وضوح | تناسب محیط اطراف با صداگاه | محیط صوتی اطراف |
|
1.53 | 4.07 | 3.43 | 2.83 | 2.4 | میدان فجر تا چهارراه شریعتی |
1.7 | 3.83 | 3.43 | 3 | 3 | چهارراه شریعتی تا میدان ساعت |
1.47 | 3.47 | 3.1 | 2.83 | 3.03 | میدان ساعت تا میدان شهید بهشتی |
بخش چهارم: سوالات باز صداپرسه
جهت استخراج مفاهیم از داده های خام سوالات باز، از روش کدگذاری باز استفاده شد. کدگذاری باز عبارت است از مفهوم بندی و مقوله بندی تکه هایی از داده ها بوسیله ی یک نام، عنوان یا برچسب هایی که به طور همزمان هر قطعه از داده ها را تلخیص و تشریح می کند (محمدپور،1392: 330). پاسخ های افراد بررسی شده و مفاهیم استخراج شد و در جدول 3 آورده شده است. بر اساس دسته بندی منابع صوتی مطرح در استانداردISO/TS12913:2 مقوله های عمده مشخص گردید. در ارتباط با خوشایندی و آزار دهندگی اصوات شنیده شده در محدوده، در حالت مقایسه ای اکثریت افراد اشاره کرده اند که اگرچه جنس و نوع منابع صوتی یکسان بوده اند اما میزان آزار دهندگی به مراتب در بخش میانی یعنی چهارراه شریعتی تا میدان ساعت کمتر بوده است و دلیل آن را سرزندگی محیط، وجود سایر اصوات خوشایند، معماری واجد ارزش، توجه به صداهای خرده کاربری ها بجای تمرکز بر صداهای ناخوشایند و وحدت جداره در عین تنوع و تباین کالبدی، فضایی بیان کرده اند. در رابطه با انطباق هویت صوتی با انتظارات افراد، تاثیر مولفه های تاریخی-فرهنگی به وضوح مشاهده می شود چرا که وجود آثار تاریخی مانند محوطه ارگ علیشاه، مسجد کبود و موزه سبب شده تا افراد انتظار پس زمینه ی صوتی پایین تر و غلبه صداهای انسانی بر صداهای ترافیکی داشته باشند. بلندی صدای ادراک شده برای افراد نیز حالت مقایسه ای داشته و اختلاف تراز با صدای پس زمینه را مد نظر قرار داده اند به این صورت که در محدوده ی میدان ساعت تا میدان شهید بهشتی صدای فعالیت مغازه ها چندان شنیده نمیشد و پس زمینه غیر ترافیکی بسیار کمتر بود بنابراین صداهای ترافیکی مانند صدای ناگهانی موتور سیکلت بسیار بلندتر شنیده شده و ادراک شده است. در حالی که همین صدای موتورسیکلت در محدوده چهارراه شریعتی تا میدان ساعت که پس زمینه انسانی و صداهای تجاری بیشتر شنیده می شد، از بلندی نسبتا کمتری برخوردار بوده است.
جدول3. استخراج مفاهیم و مولفه های عمده در کدگذاری باز
Table 3. Extracting concepts and major components in open coding
میدان ساعت تا میدان بهشتی | چهارراه شریعتی تا میدان ساعت | میدان فجر تا چهارراه شریعتی |
| |||
مقوله های عمده | مفاهیم | مقوله های عمده | مفاهیم | مقوله های عمده | مفاهیم | |
- صداهای طبیعی (22) - صدای وکال و آلات موسیقی (11) - صدای حمل و نقل انسانی (1)
| - صدای پرندگان (10) - صدای مکالمه افراد(8) - صدای برگ درختان (5) - صدای باد (5) - صدای آب جوی(2) - صدای بازی کودکان(2) - صدای پای افراد(1) - صدای فعالیت مغازه ها(1) | - صداهای طبیعی (22) - صدای وکال و آلات موسیقی (12) - صدای ارتباطات اجتماعی (2) - صدای حمل و نقل انسانی (2) - دیگر صداهای انسانی (1) | - صدای پرندگان (11) - صدای مکالمه افراد (9) - صدای برگ درختان (4) - صدای باد (4) - صدای آب جوی (3) - صدای پای افراد (2) موسیقی مغازه ها(1) - صدای بازی کودکان (2) - صدای مراسمات مذهبی (1) - صدای گربه ها (1) - زنگ شهرداری (1) - صدای اسپری عطر مغازه عطر فروشی (1) | - صداهای طبیعی (21) - صدای حمل و نقل انسانی (1) - صدای وکال و آلات موسیقی (1) - صدای حمل و نقل موتوری (2) | - صدای برگ ها(10) - صدای پرندگان(9) - صدای باد(3) - صدای پای افراد (1) - صدای ترمز ماشین(1) - موسیقی مغازه ها(1) - صدای دور و نزدیک شدن ماشین ها(1) | صدا یا صداهای مورد علاقه در طول صداپرسه |
- صدای حمل و نقل موتوری (37) - صدای وکال و آلات موسیقی (1) - صدای ارتباطات اجتماعی (1) | - صدای موتورسیکلت(15) - صدای اتوبوس(9) - صدای اتومبیل ها(6) - صدای بوق اتومبیل (4) - صدای استارت خودروی (2) -صدای اگزوز (1) - صدای موسیقی پخش شده از موبایل (1) - صدای آژیر مغازه(1) | - صدای حمل و نقل موتوری (43)
| -صدای موتورسیکلت(13) - صدای اتوبوس(9) - صدای بوق اتومبیل(8) - صدای اتومبیل ها(8) - صدای ترمز اتومبیل(4) - صدای اگزوز (1) | - صدای حمل و نقل موتوری (38) - صدای وکال و آلات موسیقی (1) | -صدای اتوبوس(10) - صدای موتورسیکلت(10) - بوق اتومبیل ها (9) -صدای اتومبیل ها (5) - صدای ترمز اتومبیل (3) - ماشین های سنگین (1) - صدای تبلیغات پخش شده از مغازه ها (1) | از چه صداهایی بیش از همه بدتان می آید؟ چرا و کجا؟ |
- انطباق ماهیت فضای شهری و هویت صوتی (11) - عدم انطباق ماهیت فضا و هویت صوتی (6) - هویت صوتی نسبتا اجتماعی- ترافیکی (6) | - بله (محدوده شلوغ شهر و ترافیک زیاد است- تردد افراد پیاده بیشتر بود- فضای سبز زیادتری داشت و مورد خوشایند بود) (11) - نخیر (به علت تاریخی بودن منطقه انتظار میرفت سطح سر و صدا پایین تر باشد- صداهای ناخوشایند بیش از حد انتظار بود) (6) - تا حدی (به علت تاریخی بودن محور انتظار سر و صدای ترافیک کمتری می رفت) (6) | - انطباق ماهیت فضای شهری و هویت صوتی (16) - عدم انطباق ماهیت فضا و هویت صوتی (5) - هویت صوتی نسبتا اجتماعی- ترافیکی (4) | - بله (تجاری بودن مسیر و پر تردد بودن آن- وجود درختان زیاد- به علت مرکز شهر بودن- خلوت بودن نسبت به مسیر قبلی) (16) - نخیر (بالا بودن سطح صدا - به علت وجود مکان های توریستی و گردشگاهی باید آلودگی صوتی ناشی از ترافیک کاهش پیدا کند) (5) - تا حدی (صدای مکالمه و گفت و گو با بدنه تجاری متناسب بود) (4) | - غلبه هویت صوتی ترافیکی (16) - هویت صوتی نسبتا اجتماعی- ترافیکی (2) - عدم انطباق ماهیت فضای شهری و هویت صوتی (1)
| - بله (شلوغ و پرافیک بودن) (16) - تا حدی (تجاری بودن مسیر ولی صدای ترافیک بیش از حد است) (2) - نخیر (شلوغی مسیر و وجود ماشین های سنگین و سبک (1) | آیا صداهایی که شنیدید با انتظارات شما از محدوده مطابقت داشت؟ چرا بله چرا نه؟ |
- افزایش صداهای طبیعی (2) - کاهش صداهای حمل و نقل موتوری (14) - کاهش صدای پس زمینه (4) - بهبود کیفیت های غیر شنیداری (1) | - حذف/ تغییر صدای موتورسیکلت (6) - حذف/کاهش صدای اتوبوس و به خصوص BRT در کل مسیر (5) - کاهش تراز کلی صدای پس زمینه (4) - محدود کردن وسایل نقلیه (3) - افزایش اصوات خوشایند مانند صدای آب، فواره و پرندگان، صدای بازی کودکان (2) - افزایش فضای سبز در طول مسیر (1) | - افزایش صداهای طبیعی (4) - کاهش صداهای حمل و نقل موتوری (8) -کاهش صدای پس زمینه (4) - بهبود کیفیت های غیر شنیداری (2) | - حذف/کاهش صدای اتوبوس و به خصوص BRT در کل مسیر (5) - افزایش اصوات خوشایند مانند صدای آب، فواره و پرندگان (4) - کاهش تراز کلی صدای پس زمینه (4) - کاهش صدای آژیر خطر خودروها و اورژانس (1) - کاهش صدای اتومبیل ها (1) - کاشت فضای سبز در تقاطع ها و جاهایی که فضای سبز کمتری دارد (1) - نصب عایق و جاذب صوتی بین خیابان و پیاده رو و تغییر کف سازی (1) - اجرای طرح های ترافیکی برای کاهش تردد ماشین و موتور (1) | - افزایش صداهای طبیعی (4) - کاهش صداهای حمل و نقل موتوری (16) -کاهش صدای پس زمینه (2) | - افزایش اصوات خوشایند مانند صدای آب، فواره و پرندگان (4) - کاهش تراز کلی صدای پس زمینه (2) - حذف/ تغییر صدای موتورسیکلت (5) - حذف/کاهش صدای اتوبوس و به خصوص BRT در کل مسیر (5) - کاهش صدای آژیر خطر خودروها و اورژانس (1) - کاهش صدای اتومبیل ها (5) | در کجاها ممکن است تغییراتی در صداهای شنیده شده ایجاد کنید تا بهتر شنیده شوند؟ |
- صداهای حمل و نقل موتوری(39) - صدای وکال و آلات موسیقی (3) - صداهای طبیعی (1) - صداهای ارتباطات جمعی (1)
| - صدای موتورسیکلت(18) - صدای اتوبوس(11) - وسایل نقلیه(5) - بوق(4) - ترمز خودروها(1) موسیقی گوشی های همراه(1) مکالمه افراد(2) صدای باد(1) صدای آژیر(1) | - صداهای حمل و نقل موتوری (25) - صدای وکال و آلات موسیقی (1) | - صدای موتورسیکلت(9) - صدای اتوبوس(8) - وسایل نقلیه(5) - بوق(3) - دادزن ها(1) | - صداهای حمل و نقل موتوری (36) - صداهای الکترومکانیکی (2) | - وسایل نقلیه(9) - صدای موتورسیکلت(9) - بوق (8) - صدای اتوبوس(7) - ترمز خودروها(3) - تخلیه بار(1) - تجهیزات مغازه ها(1) | کدام صداها بلند شنیده می شوند ؟ |
بحث و تحلیل
هدف پژوهش حاضر ارزیابی کیفیت ادراکی صداگاه در خیابان امام خمینی (ره) تبریز، از محدوده میدان فجر تا میدان شهید بهشتی بود. طبق پرسه اولیه، محدوده به سه قسمت صداپرسه: میدان فجر تا چهارراه شریعتی، چهارراه شریعتی تا میدان ساعت و میدان ساعت تا میدان شهید بهشتی تقسیم بندی شد. در این راستا از متد صداپرسه با تکیه بر چهارچوب نظری و نیز استاندارد صداگاه ISO 12913-2 استفاده شد. در این متد افراد در سکوت مسیر را پیموده و در سه ایستگاه مشخص به ارزیابی صداگاه پرداختند. پرسشنامه ی بکار رفته از 4 بخش تشکیل شده بود: بخش اول: شناسایی و ترجیح منابع صدا در مقیاس 5 امتیازی (0: اصلا نشنیده ام- بسیار ناخوشایند و 5: همیشه می شنوم- بسیار خوشایند)؛ بخش دوم شامل ارزیابی کیفیات افتراق معنایی صداگاه؛ بخش سوم کیفیت کلی صداگاه و بخش چهارم سوالات باز. در بخش اول که میزان خوشایندی اصوات شنیده شده بود، اصوات مرتبط با ترافیک و تردد در هر سه مفصل جزو ناخوشایندترین صداها و صداهای طبیعی جزو اصوات مورد علاقه بود. تنها تفاوت در مسیر میدان ساعت تا میدان شهید بهشتی بود که صدای وکال و آلات موسیقی (صداهای انسانی و آهنگ) مورد ترجیح بود. البته مطالعات قبلی در این حوزه نیز نشان داده بودند که اصوات طبیعی مانند صدای پرندگان (Hao et al., 2016, De Coensel et al., 2011, Liu et al., 2014, Hao et al., 2015, Ong et al., 2018) یا مثلا صدای آب (Jeon et al., 2012, Rådsten Ekman et al., 2015, Axelsson et al., 2014, Nilsson et al., 2010, You et al., 2010, Jeon et al., 2010, Hong et al., 2020b) مورد ترجیح و اصوات تکنولوژیکی و مرتبط با ترافیک ناخوشایند ارزیابی شده اند. هرچند بنظر می رسد نتایج بخش اول پرسشنامه نشان از این دارد که منبع اصوات خوشایند و ناخوشایند در هر سه قسمت حدودا یکسان می باشد، با این حال، بخش دوم پرسشنامه که کیفیات افتراق معنایی کلی صداگاه را شامل می شود، بخوبی تمایز میان سه مفصل را نشان می دهد؛ محدوده ی چهارراه شریعتی تا میدان ساعت کیفیات مثبت تری نسبت به دو مفصل دیگر دارد، علی رغم اینکه ویژگیهای ترافیک و تردد در هر سه مفصل حدودا مشابه است، اما در این بخش سرزندگی، حادثه مندی و بی نظمی و آشفتگی بالاتر است. این را می توان تا حدی با استناد به پاسخ های افراد و به چند دلیل توجیح کرد: اول اینکه تنوع منابع صوتی در این بخش بیشتر بوده است، دوم اینکه تنوع فضایی در این محدوده بالاتر بوده است و سوم اینکه ویژگیهای کالبدی همچون معماری واجد ارزش در این بخش تاثیرگذار بوده است. در مجموع و با بررسی امتیازهای مرتبط با خوشایندی کل، تناسب محیط آکوستیکی، وضوح، بلندی اصوات شنیده شده و ریتم و موسیقی واری می توان گفت به لحاظ خوشایندی کل محدوده میدان فجر تا چهارراه شریعتی ناخوشایند تر از دو محدوده دیگر ادراک شده است. با این دید که ویژگیهای ترافیکی مشابه می باشد، و ویژگیهای تنوع صوتی، تنوع کالبدی-فضایی در این سه بخش متفاوت بوده است و با پاسخ های افراد می توان نتیجه گرفت تا حد زیادی، ناخوشایندی در این محدوده از یکنواختی محیط، نبود تنوع فضایی و تنوع عملکردی ریشه گرفته باشد. به لحاظ تناسب محیط آکوستیکی با کاراکتر فضا هر سه محدوده حدودا وضعیت مشابهی داشته اند و در هر سه فضا اصوات مرتبط با ترافیک موتوری تا حد زیادی بلند ادراک شده اند. هیچ یک از سه محدوده از ریتم و موسیقی واری برخوردار نبوده اند؛ کیفیتی که آلتا و همکارانش آن را جزو یکی از توصیفگرهای صداگاه شمرده اند (Aletta et al., 2019). سوالات باز که بخش چهارم را شکل می دهد، توصیفات ذهنی افراد را نشان می دهد. اصوات خوشایند و ناخوشایند مطرح شده تا حد زیادی با سوالات بخش اول همپوشانی دارد اما مکان مند بودن و توضیحات کالبدی- فضایی داده های دقیق تری به دست می دهد که می تواند در طراحی استراتژیک فضا بسیار کارآمد باشد. به عنوان مثال تعدادی از مشارکت کنندگان اشاره کرده بودند که " وجود معماری بدنه منظم و تاریخی محدوده ی چهارراه شریعتی تا میدان ساعت باعث می شود ناخوشایندی اصوات تا حد زیادی برای من جلوه نکند، معماری متقارن و خط آسمان منظم را دوست دارم .... ". در سوال چهارم که تطابق کیفیت آکوستیکی با محدوده اطراف را ارزیابی می کند، علی رغم اینکه مثبت ارزیابی شده اما با این حال برخی افراد اشاره کرده اند که انتظار داشته اند بنا به تاریخی بودن و ویژگیهای ارزشمند معماری در محدوده چهارراه شریعتی تا میدان شهید بهشتی سطح سر و صدا می بایست آرام تر باشد چرا که یک محور گردشگری نیز به شمار می آید. البته مطالعات مختلفی نشان داده اند که محیط بصری یکی از مولفه های اساسی است که بر ادراک صداگاه تاثیر می گذارد (Viollon et al., 2002, Hong and Jeon, 2013, Carles et al.1999, Hong et al., 2019a, Li and Lau, 2020) و نحوه ارزیابی افراد نیز این مورد را تایید می کند. در بخش بعدی از افراد خواسته شده بود تا تغییرات ممکن را بیان کنند، عمده تغییرات خواسته شده عبارت بودند از: افزایش صداهای طبیعی، کاهش صداهای مرتبط با ترافیک به خصوص صدای مسیر BRT و موتورسیکلت و افزایش فضاهای سبز و کاهش تراز کلی پس زمینه. تا حد زیادی می توان استناد کرد فارغ از محدوده و شهر مورد مطالعه، می توان با افزایش پتانسیل های شنیداری طبیعی و کاهش اصوات مرتبط با ترافیک و تردد، تا حد زیادی می توان مطلوبیت صوتی را در فضا افزایش داد و این راهکارهای می تواند بصورت دیتیل اجرایی در برنامه های اقدام طراحی شهری گنجانده شود.
جمع بندی و نتیجه گیری
پژوهش حاضر در پی ارزیابی کیفیت شنیداری ادراک شده با استفاده از تکنیک صداپرسه در محور تجاری- فرهنگی خیابان امام خمینی شهر تبریز بود. نتایج مطالعه نشان داد که در شرایط ترافیکی مشابه، در هر سه محور صداهای حمل و نقل موتوری جزو اصوات منفی بوده که از لحاظ انطباق هویت صوتی با هویت تاریخی-فرهنگی محوطه های واجد ارزش معماری و تاریخی مساله آفرین بوده اند. صداهای طبیعی هر چند آرام شنیده شده اند، جزو اصوات مورد علاقه افراد بوده اند. توضیحات جانبی که افراد به آنها اشاره کرده اند نیز نشان داد ویژگیهای کالبدی-فضایی و تنوع منابع شنیداری ناشی از تنوع عملکردی تا حد زیادی در ادراک خوشایندی فضا تاثیر دارند. همچنین یافته ها نشان از آن دارند که با اقداماتی می توان محیط آکوستیکی خیابان امام خمینی تبریز را برای افراد مطلوب کرد. در حالت کلی پنج وجه اصلی این اقدامات عبارتند از: 1) کاهش صداهای پس زمینه و بلند مانند حادثه های صوتی ناشی از منابع تکنولوژیکی و ترافیکی مانند صدای موتورسیکلت و اتوبوس BRT به خصوص در محدوده های چهارراه شریعتی تا میدان ساعت جهت افزایش انطباق هویت تاریخی-فرهنگی و هویت صوتی فضا 2) افزایش صداهای طبیعی مانند صدای آب، صدای برگ درختان، صدای باد به خصوص در محدوده سایت های تاریخی و بناهای واجد ارزش تاریخی-فرهنگی 3) افزایش فضاهای باز و سبز ؛ افزودن بدنه های سبز متنوع مانند استفاده از لایوت گیاهی متنوع در فضای شهری مانند دیواره گیاهی، درختچه، باکس سبز چند منظوره در محدوده های میدان فجر تا چهارراه شریعتی 4) اختلاط کاربری و عملکرد؛ تنوع پتانسیل های شنیداری ناشی از اختلاط فعالیت های محیطی در محدوده میدان فجر تا چهارراه شریعتی و میدان ساعت تا میدان شهید بهشتی 5) تنوع کالبدی- فضایی؛ ایجاد ریتم، تباین و تنوع فضایی در محدوده میدان فجر تا چهارراه شریعتی. پیشنهادات در جهت مولفه های کالبدی و نحوه استفاده از فرم در بدنه های شهری علاوه بر مطالعات ادراکی، مستلزم مطالعات دقیق رفتارشناسی صدا نیز می باشد و به نظر می رسد در این زمینه نیاز به پژوهش های محلی و دقیق آکوستیکی می باشد.
پی نوشت ها:
1. Sensescape
2. Soundscape
3. World soundscape Project
4. Soundwalk
5. Listening Walk
6. Commented Urban Walks
7. Qualitative Listening in Motion
8. Psychoacoustics
9. PSP: Positive Soundscape Project
10. Gezi Park
11. Sorrento/Italy
منابع
1) صداقت، زهرا (1396). سنجش غناي حسي فضاهاي شهري: معرفي يک چارچوب تحليلي. صفه، 27 (1)، 73-88. https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100401.html
2) محمد پور، احمد. (1392). روش تحقیق کیفی ضد روش 1. (چاپ دوم). تهران: نشر جامعه شناسان.
3) Axelsson, O., Nilsson, M. E., Hellstrom, B., & Lunden, P. (2014). A field experiment on the impact of sounds from a jet-and-basin fountain on soundscape quality in an urban park. Landscape and Urban Planning, 123, 49–60. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2013.12.005.
4) Aletta, F., Guattari, C., Evangelisti, L., Asdrubali, F., Oberman, T., Kang, J. (2019). Exploring the compatibility of “Method A” and “Method B” data collection protocols reported in the ISO/TS 12913 2:2018 for urban soundscape via a sound walk. Applied Acoustics, 155, 190-203. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0003682X1930026X
5) Aletta, F., Brambilla, G., Maffei, L., Masullo, M. (2017). Urban Soundscapes: Characterization of a Pedestrian Tourist Route in Sorrento (Italy). Urban Science, 1(4). https://www.semanticscholar.org/paper/Urban-Soundscapes%3A-Characterization-of-a-Pedestrian-Aletta-Brambilla/90c16107582c2eeef40ea85926a180c4f88566d4.
6) Adams, M., Cox, t., Moore, G., Croxford, B., Refaee, M., Sharples, S. (2006). Sustainable Soundscapes: Noise Policy and the Urban Experience. Urban Studies, 43 (13), 2385–2398. doi:10.1080/00420980600972504. https://journals.sagepub.com/doi/10.1080/00420980600972504
7) Adams, M., and Bruce, N. (2008). Sound walking as a methodology for understanding soundscapes, in Proceeding of the Institute of Acoustics, Reading, UK, 552–558. http://usir.salford.ac.uk/id/eprint/2461/
8) Adams, M., Moore, G., Cox, T., Croxford, B., Refaee, M., and Sharples, S. (2008). Environmental quality, housing and city residents: A sensory urbanism approach, Qualitative Housing Analysis: An International Perspective. Studies in Qualitative Methodology, 10. (Emerald Group Publishing Limited, United Kingdom), 185–208. https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1016/S1042-3192(08)10008-8/full/html?skipTracking=true
9) Bahalı, S., and Tamer-Bayazıt, N. (2017). Soundscape research on the Gezi Park – Tunel Square route. Applied Acoustics, 116, 260–270. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0003682X16303152
10) Berglund, B., and Nilsson, M. E. (2006). On a tool for measuring soundscape quality in urban residential areas, Acta Acustica united with Acustica, 92, 938–944. https://www.researchgate.net/publication/233576041_On_a_Tool_for_Measuring_Soundscape_Quality_in_Urban_Residential_Areas.
11) Buzova, D., Sanz-Blas, S., Cervera-Taulet, A. (2021). “Sensing” the destination: Development of the destination sensescape index. Tourism Management. 87. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0261517721000819
12) Behrendt, F. (2015). Sound walking. (Michael Bull), Routledge.
13) Carles, J. L., Barrio, I. L., & De Lucio, J. V. (1999). Sound influence on landscape values. Landscape and Urban Planning 43, 191–200. https://doi.org/10.1016/S0169-2046(98)00112-1
14) Chung, A., and Ming to, W. (2016). Identification of a city's soundscape using soundwalks. Technical Acoustics. 35(6),500-503. https://www.researchgate.net/publication/312093746_Identification_of_a_city%27s_soundscape_using_soundwalks
15) De Coensel, B., Vanwetswinkel, S., & Botteldooren, D. (2011). Effects of natural sounds on the perception of road traffic noise. J. Acoustical Society of America. 129, EL148–L153. https://doi.org/10.1121/1.3567073.
16) Davies WJ, Adams MD, Bruce NS, Cain R, Carlyle A, Cusack P, Hall, D.A., Hume, K.A., Irwin, A., Jennings, P., Marselle, M., Plack. Ch. J., Poxon, J. (2013). Perception of soundscapes: an interdisciplinary approach. Applied Acoustics. 74 (2), 224–31. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0003682X12001545
17) Hao, Y., Kang, J., & Krijnders, J. D. (2015). Integrated effects of urban morphology on birdsong loudness and visibility of green areas. Landscape and Urban Planning. 137, 149–162. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2015.01.006. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0169204615000225?via%3Dihub
18) Hong, J. Y., & Jeon, J. Y. (2013). Designing sound and visual components for enhancement of urban soundscapes. J. Acoustical Society of America. 134, 2026–2036. https://doi.org/10.1121/1.4817924.
19) Hao, Y., Kang, J., & W ̈ortche, H. (2016). Assessment of the masking effects of birdsong on the road traffic noise environment. J. Acoustical Society of America. 140, 978–987. https://doi. org/10.1121/1.4960570. https://asa.scitation.org/doi/10.1121/1.4960570
20) Hong, J. Y., Lam, B., Ong, Z.-T., Ooi, K., Gan, W.-S., Kang, J., Yeong, S., Lee, I., & Tan, S.- T. (2020). The effects of spatial separations between water sound and traffic noise sources on soundscape assessment. Building and Environment. 167. https://doi. org/10.1016/j.buildenv.2019.106423. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S036013231930633X
21) ISO/TS 12913-2:2018. Acoustics — Soundscape — Part 2: Data collection and reporting requirements. https://www.iso.org/standard/75267.html
22) Jeon, J. Y., Lee, P. J., You, J., & Kang, J. (2010). Perceptual assessment of quality of urban soundscapes with combined noise sources and water sounds. J. Acoustical Society of America. 127, 1357–1366. https://asa.scitation.org/doi/10.1121/1.3298437
23) Jeon, J. Y., Lee, P. J., You, J., & Kang, J. (2012). Acoustical characteristics of water sounds for soundscape enhancement in urban open spaces. J. Acoustical Society of America. 131, 2101–2109. https://doi.org/10.1121/1.3681938.
24) Jeon, J. Y., Lee, P. J., Hong, J. Y., and Cabrera, D. (2011). Non-auditory factors affecting urban soundscape evaluation,” J. Acoustical Society of America. 130, 3761–3770. https://asa.scitation.org/doi/10.1121/1.3681938
25) Jeon, J.Y., Hong, J.Y., Lee, P.J. (2013). Soundwalk approach to identify urban soundscapes individually. Journal of the Acoustical Society of America .134, 803. https://doi.org/10.1121/1.4807801. https://asa.scitation.org/doi/10.1121/1.4807801
26) Liu, J., Kang, J., & Behm, H. (2014). Birdsong as an Element of the Urban Sound Environment: A Case Study Concerning the Area of Warnemunde in Germany. Acta Acust. United with Acust. 100, 458–466. https://doi.org/10.3813/AAA.918726. https://www.ingentaconnect.com/content/dav/aaua/2014/00000100/00000003/art00011
27) Li, H., & Lau, S. K. (2020). A review of audio-visual interaction on soundscape assessment in urban built environments. Applied Acoustics, 166. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0003682X19313532
28) Medway, D. (2015). Rethinking place branding and the ‘other’senses. Rethinking place branding. Cham: Springer.
29) Nilsson, M. E., Alvarsson, J., Rådsten-Ekman, M., & Bolin, K. (2010). Auditory masking of wanted and unwanted sounds in a city park. Noise Control Engineering. J. 58, 524. https://doi.org/10.3397/1.3484182.
30) Ong, Z.-T., Lam, B., Hong, J. Y., Ooi, K., & Gan, W.-S. (2018). Selecting birdsongs for auditory masking: a clustering approach based on psychoacoustic parameters. In Proc. 25th Int. Congress of Sound and Vibration. ICSV25 (pp. 1–8).
31) OSGOOD, C.E. (1957). The nature and measurement of meaning. In The Measurement of Meaning (C.E. Osgood, H. Tannenbaum and G.J. Suci, eds.). Urbana, IL: University of Illinois Press.
32) Payne, Sarah R., William J. Davies, and Mags D. Adams. (2009). Research into the Practical and Policy Applications of Soundscape Concepts and Techniques in Urban Areas (NANR 200). Available at: http://usir.salford.ac.uk/27343/1/Payne_et_al_Soundscapes_Defra_2009.pdf.
33) Porteous, J. D. (1985). Smellscape. Progress in Geography, 9(3), 356–378. https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/030913338500900303
34) Rådsten Ekman, M., Lunden, P., & Nilsson, M. E. (2015). Similarity and pleasantness assessments of water-fountain sounds recorded in urban public spaces. J. Acoustical Society of. America. 138, 3043–3052. https://doi.org/10.1121/1.4934956. https://asa.scitation.org/doi/10.1121/1.4934956
35) Schafer, R. M. (1977). The tuning of the world. Alfred A. New York: Knopf Inc.
36) Schafer, R. Murray, and Barry Truax. (1978). Handbook for Acoustic Ecology. Canada: Simon Fraser University Publication.
37) Semidor C. (2006). Listening to a city with the soundwalk method. Acta Acustica United Acustica, 92(6), 959–64. https://www.semanticscholar.org/paper/Listening-to-a-City-with-the-soundwalk-method-S%C3%A9midor/dab7c71ffbfea8f6bf23b290524f9559585b2050
38) Schulte-Fortkamp, B., Jeon, J. Y., and Genuit, K. (2010). Urban design with soundscape—Experiences of a Korean-German team, in Proceedings of International Congress on Acoustics2010, Sydney, Australia. https://www.acoustics.asn.au/conference_proceedings/ICA2010/cdrom-ICA2010/papers/p525.pdf
39) Semidor, C. (2006). Listening to a city with the soundwalk method. Acta Acustica united with Acustica, 92, 959–964. https://www.ingentaconnect.com/content/dav/aaua/2006/00000092/00000006/art00015
40) Semidor, C., and Venot-Gbedji, F. (2009). Outdoor elements providing urban comfort. in Proceedings of 26th Conference on Passive and Low Energy Architecture, Quebec City, Canada. http://www.plea-arch.org/index.php/conferences/
41) Thibaud, JP. (2013). Commented City Walks. Journal of Mobile Culture. 7 (1). https://scanr.enseignementsup-recherche.gouv.fr/publication/hal-00980752
42) Traux, B. (2012). Sound, Listening and Place: The aesthetic dilemma. Cambridge University Press.
43) Urry, J. (2002). The tourist gaze: Leisure and travel in contemporary societies. (2 ed.). London: Sage.
44) Viollon, S., Lavandier, C., and Drake, C. (2002). Influence of visual setting on sound ratings in an urban environment, Applied Acoustics. 63, 493–511. https://doi.org/10.1016/S0003-682X(01)00053-6.
45) Westerkamp, H. (1974). Sound walking, originally published in Sound Heritage, Vol. III (4), Victoria B.C., revised 2001 (Available: http://cec.concordia.ca/econtact/Soundwalk, date last accessed 10/1/2011).
46) World Health Organization (2018). Environmental Noise Guidelines for the European Region. Copenhagen, Denmark: WHO Regional Office for Europe UN City. https://www.who.int/europe/publications/i/item/9789289053563
47) You, J., Lee, P. J., and Jeon, J. Y. (2010). Evaluating water sounds to improve the soundscape of urban areas affected by traffic noise, Noise Control Eng. J. 58, 477–483. https://www.ingentaconnect.com/content/ince/ncej/2010/00000058/00000005/art00002
