معناشناسی خرد عرفی و تأثیر آن در بازیابی هویت مجتمع‌های مسکونی (مطالعه موردی: مجتمع‌های مسکونی شهر ارومیه)

الموضوعات :

سمیرا نبوی ¹ (دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.)
علی جوان فروزنده ² (استادیار، گروه معماری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.)
قاسم مطلبی ³ (دانشیار دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.)
معصومه یعقوبی ⁴ (استادیار، گروه معماری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.)

تاريخ الإرسال : 24 الأحد , جمادى الأولى, 1441 تاريخ التأكيد : 16 الأحد , رجب, 1442 تاريخ الإصدار : 18 الإثنين , شعبان, 1443

الکلمات المفتاحية: مجتمع مسکونی, خرد عرفی, الگوهای رفتاری, خاطرات جمعی, هویت مکان,

ملخص المقالة :

توجه به خرد عرفی، به‌عنوان یکی از عوامل مهم و مؤثر در رابطه تجربی انسان-محیط از مسائلی است که در پژوهش‌ها و فرایندهای طراحی معماری کمتر به آن پرداخت‌شده است. مقاله حاضر باهدف ایجاد محیط‌های مسکونی باکیفیت، به بررسی و شناسایی تأثیر مؤلفه‌های خردعرفی بر شکل‌گیری هویت مکان می‌پردازد. مقاله حاضر ازنظر نوع تحقیق: کیفی و کمی، ازنظر راهبرد: تفسیری- تحلیلی، ابزار جمع‌آوری داده‌ها مشاهده و مصاحبه و روش تحلیل داده‌ها همبستگی هست. نتایج پژوهش، ارتباط معنی‌دار بین خرد عرفی و هویت مکان را به اثبات می‌رساند. بین مؤلفه‌های خرد عرفی و مؤلفه‌های هویت مکان، بالاترین رابطه معنی‌دار همبستگی مربوط به مؤلفه الگوی رفتاری-کالبدی و در سطوح بعدی، مؤلفه‌های خاطرات جمعی و رضایتمندی هست. در طراحی معماری، چهار سنجه به ترتیب: خوانایی فرم، مصالح بومی و تنوع فعالیتی و بصری بیشترین عوامل تأثیرگذار هست.

المصادر:

1. الکساندر، کریستوفر. (1386). معماری و راز جاودانگی: راه بی‌زمان ساختن. (مهرداد قیومی بیدهندی، مترجم). تهران: دانشگاه شهید بهشتی. (نشر اصلی اثر 1979).


2. ارباب، پارسا؛ عزیزی، محمد مهدی؛ و زبردست، اسفندیار. (1393). واکاوی ارتباط مدت‌زمان سکونت با شکل‌گیری هویت مکان در توسعه شهری جدید. فصلنامه علمی پزوهشی مطالعات شهری، 3(12)، 59-72.


3. الله دادی، بهاره. (1387). جستجویی در مفهوم شهر ایرانی. هفت شهر، 2(25 و 26)، 44-59.


4. ایروانی، محمود؛ و خداپناهی، محمدکریم. (1371). روان شناسی احساس و ادراک. تهران: انتشارات سمت.


5. پارسانیا، حمید. (1381). از عقل قدسی تا عقل ابزاری، علوم سیاسی، (19)، 7-16.


6. پاکزاد، جهانشاه. (1389). سیر اندیشه ها در شهرسازی. جلد دوم. تهران: انتشارات آرمانشهر.


7. پرتوی، پروین. (1382). مکان و بی مکانی؛ رویکردی پدیدارشناسانه. هنرهای زیبا، 14(14)، 40-50.


8. پوردیهیمی، شهرام. (1390). فرهنگ و مسکن. مسکن و محیط روستایی،30(134)، 3-8.


9. پوردیهیمی، شهرام؛ مشایخ فریدنی، سعید؛ و نورتقانی، عبدالمجید. (1392). هویت و مسکن؛ بررسی ساز و کار تعامل هویت ساکنین و محیط و مسکونی. مسکن و محیط روستا، 32(141)، 3-18.


10. تابان، محسن؛ پورجعفر، محمدرضا؛ و پورمن، حسنعلی. (1391). هویت مکان؛ رویکردی پدیدار شناسانه. هویت شهر، 6(10)، 79-90.


11. دانشپور، سید عبدالهادی. (1379). بازشناسی مفهوم هویت در فضای عمومی شهری، پایان نامه کارشناسی ارشد، پردیس هنرهای زیبا، تهران.


12. جوان فروزنده، علی؛ و مطلبی، قاسم. (1390). مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل‌دهنده آن. هویت شهر، 5(8)،27-37.


13. حبیب، فرح؛ نادری، سید مجید؛ و فروزان گهر، حمیده. (1387). پرسمان تبعی در گفتمان کالبد شهر و هویت (کالبد شهر تابع هویت یا هویت تابع کالبد شهر؟). هویت شهر، 2(3)، 13-23.


14. حبیبی، سید محسن؛ و سید برنجی، سیده کهربا. (1395). رابطه خاطره‌انگیزی و مشارکت اجتماعی در بازآفرینی هویت شهری، نمونه موردی: میدان شهرداری رشت. معماری و شهرسازی آرمانشهر، (17)، 329-342.


15. حبیبی، سید محسن. (1384). شهر بی خاطره، شهر بی هویت. شهرهای جدید، 3 و4(1 و2)، 14-18.


16. حبیبی، سید محسن. (1385). شهر جدید آستان های برای تکوین خاطره و حافظه شهری. همایش بین المللی شهرهای جدید، (شهریور 14-18)، تهران.


17. حیدری، علی اکبر؛ یزدانفر، سید عباس؛ و بهدادفر، نازگل. (1392). ارائه مدلی برای تبیین پارامترهای تأثیرگذار در معنای مکان در محیط‌های آموزشی نمونه موردی: مقایسه معنای مکان در دانشکده معماری و غیر معمار. نشریه علمی- پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 4(5)، 62-49.


18. خطیبی، محمدرضا. (1392). تأثیر متقابل الگوهای رفتاری در احیای هویت محیط شهر: مطالعه موردی محدوده ورودی سنندج. هویت شهر، 7(13)، 63-73.


19. راپاپورت، آموس. (1366). منشا فرهنگی مجتمع‌های زیستی، (راضیه رضازاده، مترجم). تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه علم و صنعت.


20. شاطریان، محسن؛ سهراب زاده، مهران؛ امامعلی زاده، حسین؛ و حسینی زاده، سید سعید. (1396). بحران هویت و انزوای اجتماعی در شهرهای جدید و رابطه آن با رضایت از محل سکونت (مورد مطالعه: شهر جدید پردیس). پژوهش و برنامه ریزی شهری، 8(28)، 111-134.


21. فکوهی، ناصر. (1392). هویت مکانمند و بی‌هویتی در فضای شهری: مطالعه موردی دو مجتمع مسکونی در شهر تهران. پژوهش‌های انسان شناسی ایران، 3(2)، 7-44.


22. صادقی فرشته، رؤیا؛ دانشگر مقدم، گلرخ؛ و دژدار، امید.) 1391). بررسی رابطه طرح کالبدی در مجتمع‌های مسکونی و حس دل بستگی به مکان در بین ساکنین مطالعه موردی: مجتمع‌های مسکونی امام خمینی و امام رضا در همدان. مدیریت شهری، 10(30)، 253-264.


23. فیض، علیرضا. (1385). عرف عقلا. برهان و عرفان، (7). 107-121.


24. قنبرپور، مرجان؛ حیدری، علی اکبر؛ و قنبرپور، علی. (1395). ارائه مدلی یکپارچه از تعریف و ابعاد هویت مکان و تعیین شاخصه ای سازنده هویت؛ نمونه مورد مطالعه: ساکنین شهر شیراز. مطالعات طراحی شهری و پژوهش‌های شهری، 2(4 و 5)، 1-19.


25. غفوریان، میترا؛ و حصاری، الهام. (1395). بررسی عوامل و متغیرهای زمینه ای مؤثر بر رضایتمندی ساکنان از محیط مسکونی. مطالعات شهری، 5(18)، 91-100.


26. کاشی، حسین؛ و بنیادی، ناصر. (1392). تبیین مدل هویت مکان- حس تعلق و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن. هنرهای زیبا، 18(3)، 43-52.


27. کلالی، پرسا؛ و مدیری، آتوسا. (1391). تبیین نقش مؤلفه معنا در فرایند شکل‌گیری حس مکان، هنرهای زیبا، 17(2)، 43-52.


28. لاوسون، برایان. (1391). زبان فضا. (علیرضا عینی فر، مترجم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.


29. مطلبی، قاسم. (1388). رویکرد انسانی به توسعه پایدار محله‌ای، مجموعه مقالات اولین همایش توسعه محله‌ای چشم انداز توسعه پایدار. (اسفند 15-18)، تهران.


30. موسوی، سید یعقوب. (1387). بازسازی محله های شهری در چارچوب توسعه ی اجتماعی محله ای. مطالعات اجتماعی ایران، 2(2)، 99-123.


31. ولایت، حسین سید. (1382). مسکن برای زندگی بهتر(طراحی مجتمع مسکونی در منطقه 22 تهران)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنرهای زیبا، تهران.


32. هایدگر، مارتین. (1381). شعر، زبان و اندیشه رهایی، (عباس منوچهری، مترجم). تهران: انتشارات مولی.


33. Alexander, C., Ishikawa, S., & Silverstein Murray. (1977). A Pattern language. New York: Oxford University Press.


34. Amole, D. (2009). Residential Satisfaction in Students, Housing. Journal of Environmental Psychology, 29(1), 76-85.


35. Ardelt, M. (2012). Self-Reported Wisdom and Happiness: An Empirical Investigation. Happiness Study, 13(3), 481–499.


36. Bernardo, F., & Palma-Oliveira, J. M. (2016). Urban neighbourhoods and intergroup relations: The importance of place identity. Journal of Environmental Psychology, 45, 239-251.


37. Brezina, I. & Ritomský, A. (2010). Opinions of Culturally Diverse Sample of Asians on Wisdom. Sociológia, 42(6), 12-18.


38. Bricker, K.S., & Kerstetter, D.L. (2000). Level of specialization and place attachment: An exploratory study of whitewater Leisure Sciences, 22(4), 233-257.


39. Bonaiuto, M., Aiello, A., Perugini, M., Bonnes, M. & Ercolani A. P. (1999). Multidimensional perception of residential Environment Quality and neighborhood attachment in the urban environment. Journal of Environmental Psychology, 19(4), 331-352.


40. Casakin, H., Hernández, B., & Ruiz, C. (2015). Place attachment and place identity in Israeli cities: The influence of city size. Cities, 42(B), 224-230.


41. Ge, J., & Hokao, K. (2006). Research on Residential Lifestyles in Japanese Cities from the Viewpoints of Residential Preference, Residential choice and residential Satisfaction. Journal of Landscape and Urban Planning, 78(3), 165-178.


42. Bonaiuto, p. (2001). Meaning of place: every day experience and theoretical. Journal of Environmental psychology, 21(1), 5-16.


43. Hur, M., Naser, J. L., & Chun, B. (2010). Neighborhood Satisfaction, Physical and Perceived Naturalness and openness. Journal of Environmental Psychology, 30(1), 52-59.


44. Javan Forouzandeh, A., & Motallebi, Gh. (2012). The Role of Open Spaces in Neighborhood Attachment Case Study: Ekbatan Town in Tehran Metropolis. International Journal of Architecture and Urban Development, 1(3), 11-20.


45. Kyle, G.T., Absher, J.D. & Graefe, A.R. (2003). The moderating role of place attachment on the relationship between attitude toward fees and spending preferences, Leisure Sciences, 25(1), 33-50.


46. Lane, B. M. (Ed.). (2006). Housing and dwelling: perspectives on modern domestic architecture. London and New York: Routledge.


47. Lewicka, M. (2008). Place attachment, place identity, and place memory: Restoring the forgotten city past. Journal of Environmental Psychology, 28(3), 209-231.


48. Marcus, C. (1995). House as a Mirror of Self: Exploring the Deeper Meaning of Home. Berkely, Calif: Conari Press.


49. Montgomery, J. (1998). Making a city: Urbanity, vitality and urban design. Urban Design, 3(1), 93-115.


50. Moore, R.L., & Graefe, A.R. (1994). Attachments to recreation settings: The case of rail-trail users. Leisure Sciences, 16(1), 17-31.


51. Nairn, I. (1965). The American Landscape, Random House. NewYork: Random House.


52. Proshansky, H. M., Fabian A. K., & Kaminoff, R. (1983). Place-Identity: Physical World Socialization of the Self. Journal of Environmental Psychology, 3(1), 57-83.


53. Proshansky, H. M. (1978). The City and Self- Environment and Behavior, 10(2), 147-169.


54. Duncan, J. s., (1981). housing and Identity: Cross-cultural perspective. London: Croom Helm.


55. Relph, E. (1976). Place and Placelessness. London: Pion Limited.


56. Sattarzadeh, D. (2018). The Effect of Designing Urban Public Spaces on Place Attachment (Case study: Tabriz, Iran). Space ontology international journal, 7(4), 53-64.


57. Shamai, S. (1991). Sense of place: an empirical measurement. Geoforum, 22(3), 347-358.


58. Soini, K., Vaarala, H., & Pouta, E. (2012). Residents’ Sense of Place and Landscape Perceptions at the Rural–Urban Interface. Landscape and Urban Planning, 104(1), 124-134.


59. Twigger-Ross, C. L., & Uzzell, D. L. (1996). Place and Identity Process. Journal of Environmental Psychology 16(3), 205-220.


60. Ujang, N. (2012). Place Attachment and Continuity of Urban Place Identity. Social and Behavioral Sciences, 49, 156-167.


61. Williams, D.R., & Vaske, J.J. (2003). The measurement of place attachment: Validity and generalizability of a psychometric Forest Science, 49(6), 830-840.


62. Vaske, J.J., & Kobrin, K.C. (2001). Place attachment and environmentally responsible behavior, The Journal of Environmental Education, 32(4), 16-21.