سنجش میزان محرمیت در انواع ساختار فضایی خانه‌های تاریخی با استفاده از روابط ریاضی نحو فضا (مطالعه موردی: خانه‌های قاجاری شیراز)

الموضوعات :

نجمه زنگنه ¹ , حامد مضطرزاده ² , ملیحه تقی پور ³ , طاهره نصر ⁴

1 - دانشجوی دکتری تخصصی معماری، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.
2 - استادیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.
3 - استادیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.
4 - دانشیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

تاريخ الإرسال : 07 السبت , شوال, 1441 تاريخ التأكيد : 22 الثلاثاء , رمضان, 1442 تاريخ الإصدار : 18 الإثنين , شعبان, 1443

الکلمات المفتاحية: خانه‌های قاجاری شیراز, گراف توجیهی, ساختار فضایی, روابط ریاضی نحو فضا, محرمیت,

ملخص المقالة :

ساختار فضایی خانه‌های سنتی ایران از الگوهای مختلفی چون دو طرف ساخت (دو توده مقابل هم)، دو طرف ساخت (دو توده عمود بر هم)، سه طرف ساخت و چهار طرف ساخت تشکیل‌شده است. این گوناگونی ساختار فضایی، رعایت محرمیت را که یکی از مهم‌ترین معیارهای ساخت در خانه‌های سنتی ایران هست، تحت تأثیر قرار می‌دهد. ازاین‌رو هدف این پژوهش، سنجش میزان محرمیت در این چهار الگو در خانه‌های قاجاری شیراز هست. روش تحقیق در این پژوهش از نوع کمی-کیفی ست و ابزار مورداستفاده در تجزیه‌وتحلیل خانه‌ها روابط ریاضی نحو فضا هست. به‌طوریکه ابتدا هشت خانه قاجاری از میان این الگوها انتخاب شد، سپس به‌وسیله نرم‌افزار A-Graph، گراف توجیهی خانه‌ها استخراج شدند و نهایتاً بر اساس روابط ریاضی نحو فضا میزان محرمیت هر الگو محاسبه گردید. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که الگوی چهار طرف ساخت دارای بیشترین میزان محرمیت نسبت به سایر الگوهاست.

المصادر:

. اخوت، هانیه. (1392). بررسی ابعاد حریم در مسکن سنتی و معاصر با استفاده از مدل تحلیلی BDRS.مسکن و محیط روستا، 32 (142)، 97- 112.

2. بابازاده اسکویی، سولماز، طوفان، سحر و جمالی، سیروس. (1399). تحلیل ادراک حریم در پیکربندی فضایی مجتمع‌های مسکونی معاصر بارویکرد نحو فضا(مطالعه موردی: مجتمع مسکونی آسمان تبریز). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 15(2)، 353-372.


3. پورمند، حسنعلی و طباطبایی ملاذی، فاطمه. (1394). الگوی پنهان حاکم بر نظام استقرار فضایی در مسکن ایرانی- اسلامی (بررسی موردی خانه رسولیان یزد). پژوهش‌های معماری اسلامی، 3 (4)، 3-17.


4. پیرنیا، محمد کریم. (1383). سبک‌شناسی معماری ایرانی. تهران: سروش دانش.


5. پیوسته گر، یعقوب، حیدری، علی‌اکبر؛ و اسلامی، مطهره. (1396). بازشناسی اصول پنج‌گانه استاد پیرنیا در معماری خانه‌های سنتی ایران و تحلیل آن با استناد به منابع اعتقادی اسلامی، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 7 (27)، 51-66.


6. حائری مازندرانی، محمد رضا. (1388). خانه، فرهنگ، طبیعت. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.


7. حیدری، علی‌اکبر و تقی پور، ملیحه. (1397). تحلیل محرمیت در خانه‌های سنتی بر اساس نسبت توده به فضا (نمونه موردی: خانه‌های تک حیاط در اقلیم گرم و خشک).معماری اقلیم گرم و خشک، 6(۸)، 77- 99.


8. حیدری، علی‌اکبر، پیوسته گر، یعقوب، محبی نژاد، سارا و کیایی، مریم. (1397).ارزیابی شیوه‌های ایجاد محرمیت در سه‌نظام پیمون بزرگ، کوچک و خرده پیمون در پیکره‌بندی مسکن ایرانی-اسلامی با استفاده از تکنیک نحو فضا.مرمت و معماری ایران، 8 (16)، 51- 68.


9. جباران، فاطمه، طلیسچی، غلامرضا، دیماری، نیما و دری، علی. (1397). سازوکارهای تنظیم خلوت در خانه‌های برونگرای گیلان (نمونه موردی: خانه‌های روستایی). پژوهش‌های معماری اسلامی. 21(6)، 103-121.


10. راستجو، سولماز و بمانیان، محمدرضا. (1398). گونه شناسی ساختار فضایی خانه معاصر ایرانی با تکیه بر محرمیت و سلسله‌مراتب. هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 24(2)، 49-58.


11. سلطان‌زاده، حسین. (1389). معماری بومی و اقلیمی ایران. قزوین: دانشگاه آزاد اسلامی.


12. سیفیان، محمد کاظم و محمودی، محمدرضا. (1386). محرمیت در معماری سنتی ایران. هویت شهر، 1(1)، 3- 14.


13. شیخ بهایی، امیررضا. (1398). بررسی اصل درون‌گرایی در مسکن ایرانی بر اساس نظریه نحو فضا (مطالعه موردی: خانه‌های سنتی اقلیم گرم و خشک). مدیریت شهری، ۱۸(54)، 63- 78.


14. عمید، حسن. (1365). فرهنگ لغت عمید. تهران: موسسه‌ انتشارات‌ امیرکبیر.


15. گروتر، یورگ. (1388). زیبایی شناسی در معماری. (ج. پاکزاد و عبدالرضا همایون، مترجمان)، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

16.لنگ، جان. (1394).آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط.با ترجمه ع.عینیفرد، تهران: دانشگاه تهران.

17. مظاهری، مجتبی، دژدار، امید و موسوی، جلیل. (1397). تحلیل نقش حیاط در ساختار فضایی خانه‌های ایرانی با بهره گیری از روش نحو فضا(Syntax Space). هویت شهر، 34(12)، 97- 108.


18. معماریان، غلامحسین. (۱۳۸۷). آشنایی با معماری مسکونی ایرانی:گونه شناسی درونگرا، تهران:دانشگاه علم و صنعت ایران.


19. مؤمنی، کوروش و ناصری، ندا.(1394). بررسی ابزارها و روش‌های ایجاد محرمیت در خانه زینت الملک شیراز منطبق بر آیات و روایات اسلامی. پژوهش‌های معماری اسلامی، 3(9)، 18- 35.


20. مهدوی نژاد، محمد جواد، منصور پور، مجید و قیدرلو، کمیل. (1392). محرمیت در الگوی مسکن بومی و به‌کارگیری آن در معماری معاصر، تهران: سازمان زیبا سازی شهر تهران.


21. ناری قمی، مسعود. (1389). مطالعه معناشناختی در باب مفهوم درون‌گرایی در شهر اسلامی. هنرهای زیبا، 2(43)، 69- 82.


22. هاشمی زرج آباد، حسن، تقوی، عابد و مسعودی، ذبیحا. (1394). درون گرایی و بازتاب اصل محرمیت در معماری ایرانی-اسلامی، نمونه پژوهش میدانی: خانه‌های تاریخی بیرجند. مطالعات فرهنگی-اجتماعی خراسان، ۹(۲)،۱۲۳-۱۴۶.

23.Brown,F., & Bellal, T .(2001). Comparative analysis of Mzabite and other Berber domestic space, Proceedings of the 3th International Symposium on Space Syntax, May7-11,(pp.41.1-41.14).Atlanta: GA.

24. Gifford,R. (1998). Environmental Psychology, Principles And Practice, Boston: Allyn and bacon.


25. Liu,Z., Song,Z., Chen,A., & Ryu,S. (2016). Exploring Bicycle Route Choice Behavior with Space Syntax Analysis, Final Report, Utah State University, Logan: UT.


26. Manum,B. (2009). A-Graph Complementary Software for Axial-Line Analysis. In Proceeding of the 7th International Space Syntax Symposium, June 8-11, (pp.1-9). Stockholm: Sweden.

27.Meir, I. A., Pearlmutter. D., & Etzion, Y. )1995.( On the microclimatic behavior of two semo enclosed attached courtyard in the hot dry region, Building and environment, 30(4), 563- 572.

28. Munro, K., & Grierson, D. (2017). Linking space and nature syntaxes: The influence of a natural view through observed behaviour at Arcosanti, Arizona, USA. In Handbook of Theory and Practice of Sustainable Development in Higher Education(pp. 137-158). Springer: Cham.


29. Oxford. (2009). English Dictionary, 2nd Edition, Oxford: Oxford University Press.


30. Peponis, J., Zimring, C., & Choi, Y.K. (1990). “Finding the Building in Wayfinding”, in Environment and Behavior, 22(5), 555-590.

31.Rapoport, A. (1969). House Form and Culture, London, prentice-hall, Inc.

32. Suzuki, S. (2018). Comparative Analysis of Human Movement Prediction: Space Syntax and Inverse Reinforcement Learning, Arxiv Preprint, Retrieved: Jan 25, 2018, from http://arxiv.org/ abs/1801.00464.


33. Twaissi. S. (2017). The Source of inspiration of the plan of the nabataean mansion at az-zantur iv in petra: a Space syntax approach, Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 17(3), 97-119.