گونه شناسی فرم شهر و ساختار فضایی پایدار؛ با نظری بر کلانشهر تهران

الموضوعات :

آزاده قرائی ¹ , اسفندیار زبردست ² , حمید ماجدی ³

1 - دانشجوی دکترای شهرسازی، گروه شهرسازی، دانشکده عمران معماری و هنر واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - استاد تمام و عضو هیأت علمی دانشکده شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
3 - استاد تمام و عضو هیأت علمی گروه شهرسازی، دانشکده عمران معماری و هنر واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 07 الأحد , ذو القعدة, 1438 تاريخ التأكيد : 05 الأحد , رمضان, 1439 تاريخ الإصدار : 25 الجمعة , رجب, 1441

الکلمات المفتاحية: ساختار فضایی, پایداری اقتصادی, پایداری زیست‌محیطی, فرم شهر, پایداری اجتماعی,

ملخص المقالة :

فرم و ساختارفضایی شهر، از ابعاد مهم شناخت و تحلیل شهر می‌باشند. بررسی ادبیات نظری پیرامون مفاهیم ساختار فضایی، فرم شهری، استخوان‌بندی، شکل‌شهر و... نشان می‌دهد تشتت آراء در این حوزه‌ها بسیار است؛ لذا محقق با استفاده از روش‌های پژوهش قیاسی به‌دنبال تبارشناسی و واکاوی دقیق مفاهیم فرم و ساختار‌فضایی شهر است. از طرف دیگر، یکی از مهم‌ترین منابع ناپایداری، فرم و ساختارفضایی شهر شناخته‌شده‌است. محقق با استفاده از روش پژوهش استقرایی و بهره‌گیری از مدل‌ خوشه‌بندی K-means در نرم‌افزار Pyton و همچنین استفاده از نر‌م‌افزارGIS جهت تحلیل داده‌های مکانی و پرسش‌نامه ساکنین برای شاخص-های کیفی، به‌دنبال آن است که ارتباط میان مؤلفه‌های فرم شهری و ساختار فضایی را بر مؤلفه‌های پایداری در مقیاس مناطق شهر تهران شناسایی نماید. همپوشانی بالای خوشه‌بندی مناطق تهران بر اساس شاخص‌های فرم و ساختار فضایی و نیز شاخص-های پایداری، نشان‌دهنده تأثیرگذاری مستقیم شاخص‌های فرم و ساختار فضایی شهری بر پایداری در شهر تهران است.

المصادر:

1. بحرینی، سید حسین. (1393). فرایند طراحی شهری. چاپ نهم. تهران: دانشگاه تهران.
2. بذرگر، محمدرضا. (1382). شهرسازی و ساخت اصلی شهر. شیراز: کوشامهر.
3. پاکزاد، جهانشاه. (1385). سیمای شهر آنچه کوین لینچ از آن می‌فهمید.
فصلنامه آبادی. 53 (18). 25- 20.
4. تولایی، نوین. (1386). شکل شهر منسجم. تهران: امیرکبیر.
5. حبیب، فرح. (1380). تحلیل شکل شهر: معنا و معیار. رساله دکتری
تخصصی، دانشگاه تهران، تهران.
6. حمیدی، ملیحه. (1372). نقش فرم، الگو و اندازه شهر در کاهش
آسیب‌پذیری از زلزله. هشتمین سمینار بین‌المللی پیش‌بینی برابر زلزله تهران: دانشگاه تهران و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
7. حمیدی، ملیحه؛ صبری، سیروس؛ حبیبی، رضا؛ حبیبی، محسن؛ و سلیمی، جواد. (1376). استخوان‌بندی شهر تهران. (جلد اول). تهران: سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران.
8. دانشپور، سید‌عبدالهادی؛ رضازاده، راضیه؛ سجودی، فرزان؛ و محمدی، مریم. (1392). بررسی کارکرد و معنای فرم شهر مدرن از منظر نشانه‌شناسی لایه‌ای. دو فصلنامه معماری و شهرسازی. 6 (11). 87- 71.
9. سعیدنیا، احمد. (1383). ساختار فضایی کلان‌شهر تهران. مجموعه مقالات کارگاه تخصصی تدوین سیاست‌های راهبردی برای توسعه آتی شهر تهران. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
10. صلیبا، جمیل. (1366). فرهنگ لغت فلسفی. (منوچهر صانعی بیدهندی، مترجم). تهران: حکمت. (نشر اثر اصلی 1978).
11. عزیزی، محمدمهدی. (1380). توسعه شهری پایدار: برداشت و تحلیلی از دیدگاه‌های جهانی. نشریه علمی پژوهشی صفه. (33). 27- 15.
12. گلکار، کوروش. (1386). طراحی شهری در عمل: الگویی برای هدایت و کنترل چندسطحی در طراحی شهری. فصلنامه آبادی. (56). 37- 30.
13. مدنی‌پور، علی. (1392). طراحی فضای شهری: نگرشی بر فرایند اجتماعی و مکانی. (چاپ دوم). تهران: سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.
14. ویلیامز، کاتی؛ بارتون، الیزابت؛ و جنکس، مایک. (1383). دستیابی به شکل پایدار شهری. (جلد اول). (واراز مرادی مسیحی، مترجم). تهران: پردازش و برنامه‌ریزی شهری.

15. Alberti, M. (1996). Measuring urban sus‌tainability. Environmental impact assessment review. 16(4). 381-424.
16. Alberti, M. (2005). The effects of urban patterns on ecosys‌tem function. Int. Reg. Sci. Rev. 28 (2). 168- 192.
17. Anas, A., Arnott, R., & Small, K. (1998). Urban spatial s‌tructure. Economic Literature.(36) 1426-1464.
18. Anderson, W.P., Kanaroglou, P.S., & Miller, E.I. (1996). Urban form, Energy and the Environment, a Review of Issue and Policy. Urban S‌tudies. 33 (1). 7-35.
19. Bacon, E.N. (1974). Design of Cities. New York: The Viking Press.
20. Banis‌ter, D., Watson, S., & Wood, C. (1997). Sus‌tainable cities: transport, energy, and urban form. Environment and
Planning B. (24). 125-144.
21. Bertaud, Alain. (2002). Not on Transition and urban spatial

s‌tructure. ABCDE conference. Washington.
22. Borrego, C., Martins, H., Tchepel, O., Salmim, L., Monteiro, A., & Miranda, A. I. (2006). How urban s‌tructure can affect city sus‌tainability from an air quality perspective. Environmental modelling & software. 21(4). 461-467.
23. Bramley, G., Dempsey, N., Power, S., Brown, C., & Watkins, D. (2009). Social sus‌tainability and urban form: evidence from five British citie. Environment and planning. A, 41 (9).
24. Bramley, G., & Power, S. (2009). Urban form and social sus‌tainability: the role of density and housing type. Environment and Planning B Planning and Design. (36). 30-48.
25. Camagni, R., Gibelli, M. C., & Rigamonti, P. (2002). Urban mobility and urban form: the social and environmental cos‌ts of different patterns of urban expansion. Ecological economics. 40 (2). 199-216.
26. Chen, H., Jia, B., & Lau, S. S. Y. (2008). Sus‌tainable urban form for Chinese compact cities: Challenges of a rapid urbanized economy. Habitat international. 32 (1). 28-40.
27. Chenge, Jianquan, Jan, Turks‌tra., Mingjun Peng, Ningrui Du & Peter Ho. (2006). Urban land adminis‌tration and planning in China: Opportunities and cons‌traints of spatial data models. Land Use Policy. 23 (4). 604- 616.
28. Cowan, Robert. (2005). Dictionary of Urbanism. S‌treetwise Press.
29. Crook, Kenneth, F. (2007). Britannica Concise Encyclopedia. Encycloopedia Britannica Crop. (Available, at: www.britannica.com).
30. Echenique, M. H., Hargreaves, A. J., Mitchell, G., & Namdeo, A. (2012). Growing cities sus‌tainably: does urban form really matter?. Journal of the American Planning Association. 78(2). 121-137.
31. Giuliano, Genevieve & Narayan, Dhiraj. (2003). Another Look at Travel Patterns and Urban Form: The US and Great Britain. Urban S‌tudies. (40).
32. Grimm, N.B., Faeth, S.H., Golubiewski, N.E., Redman, C.L., Wu, J., Bai, X. & Briggs, J.M. (2008). Global change and
the ecology of cities Science. 8;319(5864). 56- 760.
33. Hamin, E. M., & Gurran, N. (2009). Urban form and climate change: Balancing adaptation and mitigation in the US and Aus‌tralia. Habitat international. 33 (3). 238-245.
34. Handy, S. (1996). Methodologies for Exploring the Link between Urban form and Travel Behavior. Transportation Research. (Part D). Transport and Environment. 2 (2). 151- 165.
35. Holden, E. (2004). Ecological footprints and sus‌tainable urban form. Journal of Housing and the Built Environment. 19 (1). 91-109.
36. Ibrahim, A. (1997). Inves‌tigation of the Relationship between Urban Spatial S‌tructure and Travel Demand in the GTA. A thesis submitted in conformity with the requirements for the degree of Mas‌ter of Applied Science. University of Toronto.
37. Jabareen, Y.R. (2006). Sus‌tainable Urban Forms: Their Typologies, Models and Consepts. Journal of planning Education and Research. 26 (1). 38-52.
38. Jenks, M., & Jones, C. (Eds.). (2009). Dimensions of the sus‌tainable city. (Vol. 2). Springer Science & Business Media.
39. Kropf, Karl. (1996). Urban tissue and the character of towns. Urban Design International journal. 1 (3). 247-263.
40. Leices‌ter City Council. (1995). Indicators of Sus‌tainable Development in Leices‌ter: Progress and Trends. UK: Leices‌ter City Council.
41. Lynch, Kevin. (1981). Theory of Good City Form. MIT press.
42. Maclaren, V. (2004). Urban Sus‌tainability Reporting The sus‌tainable urban development reader. Routledge.
43. Marquez, L..O & Smith, N.C (1999). A framework for linking urban form and air quality. Environmental Modelling and Software. (14). 541- 548.
44. MC Connel, S. (1981). Theories for Planning. London: Heinemann Publication.
45. Meijer, M., Adriana, F., Linden, O & Vander, S. (2011). A Next S‌tep for Sus‌tainable Urban Design in the Netherlands. New York. Routledge.
46. Muñiz, I., & Galindo, A. (2005). Urban form and the ecological footprint of commuting The case of Barcelona.