ارزیابی نقش مولفه های موثر در فضای باز مجتمعهای مسکونی بر ایجاد تعاملات اجتماعی
الموضوعات :
نازنین دهناد
1
(پژوهشگر دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بوشهر، گروه معماری، بوشهر، ایران.)
باقر کریمی
2
(دکتری معماری، استادیار و عضو هیئت علمی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بوشهر، گروه معماری، بوشهر، ایران.)
الکلمات المفتاحية: ", فضای باز", , ", فضای مشترک جمعی", , ", تعاملات اجتماعی", , ", مجتمعهای مسکونی", ,
ملخص المقالة :
فضاهای عمومی از عناصر اصلی در شکل دادن زندگی اجتماعی است. تعامل و ارتباط عوامل اجتماعی و کالبدی معیار سنجشی برای میزان مطلوبیت مکان های زیستی تلقی می شود. هدف این پژوهش به بررسی رابطه بین کیفیت فضای باز و تعاملات اجتماعی در طراحی مجتمعهای مسکونی پرداخته است. این پژوهش به‌صورت برداشت میدانی و با استفاده از پیمایش اجرا گردیده است. ابزار سنجش پرسشنامه است. جامعه آماری شامل چهار مجتمع مسکونی در شهر شیراز و حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 217 نفر برآورد شده است. تجزیه‌وتحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارهای آماریSPSS و نرم افزار Minitab انجام شد. نتایج در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی نشان داده‌شده است. نتایج حاکی از آن است که نقش و قابلیت های مؤلفه‌ها کالبدی، اجتماعی و ادراکی در طراحی مجتمع های مسکونی تأثیرگذار است. همچنین کیفیت فضاهای باز در فراهم آوردن بستری مناسب برای برقراری ارتباط و تعاملات اجتماعی ساکنین است.
1. آلتمن، ایروین. (1382). محیط و رفتار اجتماعی. (علی نمازیان، مترجم). تهران: شهید بهشتی.
2. بهزادفر، مصطفی؛ و طهماسبی، ارسلان. (1392). شناسایی و ارزیابی مؤلفههای تاثیرگذار بر تعاملاتاجتماعی و تحکیم و توسعه روابط شهروندی در خیابان شهری: نمونه مورد مطالعه سندج. مجله باغ نظر، 25، 17-28.
3. بنتلی، ایان؛ الکک، آلن؛ مورین، پال؛ گلیسسن، سومک و اسمیت، گراهام . (1392). محیطهای پاسخ دهنده: کتاب راهنمای طراحان. (مصطفی بهزادفر، مترجم). تهران: علم و صنعت.
4. پاکزاد، جهانشاه. (1383). گره میدان فلکه، بررسی معناشناختی سه واژه در شهرسازی. ماهنامه برنامه ریزی و مدیریت شهری، 67، 16-8 .
5. پاکزاد، جهانشاه. (1386). راهنمای طراحی فضاهای شهری در ایران. تهران: انشارات شرکت طرح و نشر پیام سیما.
6. پاکزاد، جهانشاه (1388). سیر اندیشه ها در شهر سازی 3. تهران: انتشارات شهیدی.
7. جیکوبز، جین. (1386). مرگ و زندگی شهرهای بزرگ امریکایی. (حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی، مترجمان). تهران: تهران.
8. دسوان، آبراهم. (1382). جامعه شناسی انسانی. (جعفر نجفی، مترجم). چاپ اول، تهران: نشر خاک.
9.پ ذبیحی، حسین؛ حبیب، فرح؛ و رهبریمنش، کمال. (1390). بررسی میزان رضایت از مجتمعهای مسکونی و تاثیر مجتمعهای مسکونی بر روابط انسان. هویت شهر، 8، 103-118.
10. دانشپور، سید عبدالهادی؛ و چرخیان، مریم. (1386). فضاهای عمومی و عوامل موثر بر حیات جمعی. باغ نظر، 4 (7)، 19-28.
11. راپاپورت، آموس. (1381). نظریه فرهنگ و مسکن. (لیلا عمادی الهیاری، مترجم). مجله آبادی، 36، 16-11.
12. رضازاده، راضیه. (1384). کاربرد علوم محیطی در فرایند مطالعاتی طراحی شهری. نشریه هنرهای زیبا، 24، 37-44.
13. رهروی پوده، ساناز و رازقی، علیرضا. (۱۳۹۳). بررسی ویژگی های فضای باز در جهت ارتقاء تعاملات اجتماعی محیط های همسایگی، همایش ملی معماری، عمران و توسعه نوین شهری، تبریز، کانون ملی انجمن‌های صنفی مهندسان معمار ایران،
14. طبیبیان، منوچهر، نصیبه چربگو و انسیه عبدالهی مهر. (1391). بازتاب سلسلهمراتب در شهرهای ایرانی اسلامی. آرمان‌شهر، 7، 22-54.
15. عامریسیاهیویی، حمید. (1387). نقش معماری در پیشگیری ازجرم. تهران: مجد.
16. فلاحت، محمدصادق. (1385). مفهوم حسمکان و عوامل شکل‌دهنده آن. نشریه هنرهای زیبا، 26، 57-66.
17. کاشانیجو، خشایار. (1389). باز شناخت رویکردهای نظری به فضاهای عمومی شهر. مجله هویتشهر،6 ، 105-95.
18. لنگ، جان. (1381). آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. (علیرضا عینی‌فر، مترجم). تهران: تهران. چاپ1.
19. لنگ، جان. (1386). طراحی شهری: گونهشناسی رویهها و طرحها. (حسین بحرینی، مترجم). تهران: تهران.
20. لینچ، کوین. (1387). سیمای شهر. (منوچهر مزینی: مترجم). تهران: تهران.چاپ 7.
21. لینچ، کوین. (1384). تئوری شکل خوب شهر. چاپ سوم. (سید حسین بحرینی: مترجم). تهران: تهران.
22. میراقتدایی، مهنا. (1388). معیارهای سنجش امکان شکلگیری، ثبت و انتقال خاطرات جمعی در شهر. نشریه هنرهای زیبا، 37، 5-16.
23. نوروزی، شعله. (1383). رهنمود طراحی فضای باز مسکونی. نشریه صفه، 14 (39)، 45 - 66 .
24. نیومن، اسکار. (1394). خلق فضای قابل دفاع. (فائزه رواقی و کاوه صابر، مترجمان). تهران: طراحان. چاپ 2.
25. Altman, I., & Setha, L. (1992). Place Attachment. New York: Plenum Press.
26. Biddulph, M. (2007). Introduction to Residential Layout. Published by Elsevier. Oxford: Architectural Press.
27. Car, S. (1992). Public Space. Cambridge England; New York, NY, USA :Cambridge University Press.
28. Coleman, A. (1985). Utopia on Trial: Vision and Reality in Planned Housing., London: Hilary Shipman.
29. Cooper M.C, & Wendy S. (1986). Housing as if People Mattered: Site Design Guidelines for Medium-Density Family Housing. Berkeley: University of California Press.
30. Farida, N. (2013). Effects of outdoor shared spaces on social interaction in a housing estate in Algeria, Frontiers of Architectural Research, Production and hosting by Elsevier, 2(4), 457-467.
31. Francis, M. (2003). Urban open space: Designing for User Needs. Washington D.C: Island Press.
32. Gehl A. (2003). Public Spaces and Public life Adelaide. Copenhagen: Danish architectural Press.
33. Jacobs, J. (1993). Tod und Lebengrober Amerikanischer Stadte. Frankfurt: Verlage uhlstein GmbH.
34. Kaplan, R. (1985). The analysis of perception via preference: a strategy for studyinghow the environment is experienced .Landscape Planning. 12 (2), 161–176.
35. Marcus, C.C., & Sarkissian, w. (1986). Housing as if people Mattered Berkeley. California: University of California Press.
36. Rapoport, A. (1990). The meaning of the built environment: a nonverbal communication approach. Tucson: The University of Arizona Press.
37. Scannell, L., & Gifford, R. (2010). Defining place attachment: A tripartite organizing framework. Journal of Environmental Psychology, 30 (1), 1–10.
38. Wheeler, C.N. (1990). Stimulating Scottish and united Kingdom economist through export promotion programs, in cavusgil. S. T. and Czinkota, M. R. (Eds) Quorum, New York: International perspectives on Trad promotion and Assistance, NY.
39. Whyte, W. (1980). Social life of small Urban Space. Washington DC: The Conservation foundation Press.
40. Huffman, R. (2006). The Value of Urban Open Space. Urban land, 65 (1), 108–111.
41. Moleski, W.H., & Lang, J.T. (2010). Organizational Goals and Human Needs in Office Planning. In Jean D. Wineman (Ed), Behavioral Issues in Office Design. New York: Van Nostrand Reinhold Company.
42. Mumford, L. (1970). The calture of cities. NewYork: Harcourt Brace Javanovich.
43. Stefanovic, I. L. (1998). “Phenommenological Encounters with Place: Cavtat Square One”, Journal of Environmental Psychology, 18, 31-44.
44. Steele, F. (1981). The Sense of Place. Boston: CBI Publishing Company.
45. Tuan, Y. (1997). Space and Place: The Perspective of Experience. Minneapolis: University of Minnesota Press.
46. Trancik, R. (1986). Finding lost space: theories of urban design. John Wiley & Sons.
47. Van der Voordt, D. J. M., & Wegen, H. B. (2005). Architecture in use: an introduction to the programming, design and evaluation of buildings. Routledge.
48. Woolley, H. (2003). Urban Open Sapace. Spon Press. New York: Taylor & Francis.
49. Wheeler, S.M. (2013). Planning for sustainability: creating livable, equitable and ecological communities. Routledge.
ارزیابی نقش مولفههای موثر در فضای باز مجتمعهای مسکونی بر ایجاد تعاملات اجتماعی
نازنین دهناد1، دکتر باقر کریمی23
تاریخ دریافت مقاله:
تاریخ پذیرش نهایی:
چکیده
فضاهای عمومی از عناصر اصلی در شکل دادن زندگی اجتماعی میباشد. تعامل و ارتباط عوامل اجتماعی و کالبدی معیار سنجشی برای میزان مطلوبیت مکانهای زیستی تلقی میشود. هدف این پژوهش بررسی رابطه بین کیفیت فضای باز و تعاملات اجتماعی در طراحی مجتمعهای مسکونی میباشد. این پژوهش به صورت برداشت میدانی و با استفاده از پیمایش و در سال 1395 اجرا گردیده است. ابزار سنجش پرسشنامه است. جامعه آماری شامل چهار مجتمع مسکونی در شهر شیراز و حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 217 نفر برآورد شده است. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرمافزارهای آماریSPSS و نرمافزار Minitab انجام شد. نتایج در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی نشان داده شده است. نتایج حاکی از آن است که نقش و قابلیتهای مولفهها کالبدی، اجتماعی و ادراکی درطراحی مجتمعهای مسکونی تاثیرگذار است. همچنین کیفیت فضاهای باز در فراهم آوردن بستری مناسب برای برقراری ارتباط و تعاملات اجتماعی ساکنین تاثیرگذار است.
واژه‌های کلیدی
تعاملات اجتماعی، فضای باز، مجتمعهای زیستی، فضای مشترک جمعی.
مقدمه
اجتماعیشدن یک فرآیند یادگیری و همچنین مبنای آزادی و فردیت انسان است. مکانها با توجه در جریان اجتماعیشدن، هر انسان، نوعی حس هویت شخصی، توانایی اندیشه و عمل مستقل پیدا میکند. که از طریق انسان و فضای پیرامون انجام میگیرد (میراقتدایی، 1388). این فرآیند، مسیر تکامل فرد و جامعه است (دسوان، 1382). فضای باز، میتواند بستری برای فعالیتهای انسانی بوجود آورد. نقش اصلی آن مجموعه مسکونی، تعدیل تراکمهای ساختمانی و انسuانی و نیز تمهید سطوح مناسب به منظور تامین کالبد لازم برای فعالیتها است،امروزه با افزایش اندازه و وسعت شهرها، تراکم و مدنیت، شهروندی و روابط اجتماعی که از اصول مهم شهری محسوب میشوند تضعیف شده و از این رواحساس جمعی و وابستگیهای احساسی که درجوامع گذشته وجود داشت در جوامع امروزی درحال ناپدیدشدن میباشد ((Huffman, 2006. درگذشته، فضای مشترک بین زیستگاهها بستری مناسب برای ایجاد تعاملات و تقابل اجتماعی بود اما امروزه با کمبود یا نبود فضای باز مشترک در مجتمعهای زیستی، تعامل و تقابل اجتماعی، آرامش ساکنین و موقعیتهایی مثل رشد و خلاقیت بسیارکمرنگ شده است. مجتمعها که زمانی قرار بود با قرارگیری در میان فضاهای سبز و زیبا و کم تراکم، به محیطهایی با کیفیت و بستری مطلوب برای تعاملات اجتماعی ساکنین ایجاد شود، به تدریج به مجتمعهای آپارتمانی با تراکم بسیار بالا تبدیل گردیدند. نقش معماران به عنوان شکلدهندگان اصلی محیط مصنوع بسیارحائز اهمیت است. همچنین، ایجاد فضای باز و انعطافپذیر، با افزایشکنترل ساکنین و تعیین حریمها را نمیتوان نادیده گرفت. از این رو، توجه معماران و طراحان به کیفیت فضاها و محیطهای ساخته شده افزایش یافته است و پژوهشهای متفاوتی درباره چگونگی تاثیر متقابل محیط یا فضاهای ساخته شده بر ذهنیات و رفتار انسان، انجام شده است. بنابراین، امروزه نیاز ویژه به طراحی فضای باز در مجتمعهای مسکونی به عنوان فضای مشترک و جمعی، در بسیاری از گونههای مسکن برای رسیدن به تعاملات اجتماعی و امنیت ساکنین ضروری است. میتوان با افزایش فضاهاي باز نیمه خصوصی در طراحی فضاهاي زیستی به افزایش تعامل و ارتباط افراد با یکدیگرکمک کرد، حس مالکیت و تعلق ساکنین را افزایش داد و همچنین، بین تعاملاجتماعی با محیطهاي باز و بسته مصنوع رابطهاي تنگاتنگ به وجودآورد. لذا، این تحقیق درصدد شناسایی پیوند عوامل و عناصر مشترک بین ساختار اجتماعی وکالبدی به عنوان عاملی برای ایجاد کیفیت فضایباز به عنوان بستر شکلگیری روابط ساده وپیچیدهی اجتماعی است. انتظار میرود با راهبرد انتخاب شده بتوان عواملی را که باعث ارتقاء ارتباط و کنشهایاجتماعی در فضایباز مجتمعها در بین ساکنین میگردد را تعیین نمود. تا بتوان تعادلی بین محیط و رفتار ساکنین بوجود آورد.
پیشینه تحقیق
اغلب پژوهشها به بررسی کلی دربارهی ویژگیهای توسعهی پایدار معماری و درفضای باز شهری پرداختهاند. از دههی 1970 میلادی به دلیل بروز مشکلات اجتماعی، ديدگاههاي فضایباز انسانگرا مورد نقد و بازبینی قرارگرفت، كه نتيجه آنها ايجاد رفتارهاي اجتماعي گسترده و تعامل انسانها با يكديگر بوده است .(Molesk & Lang, 2010)خلق یک فضای عمومی موفق که بتواند پذیرای افراد وگروههای مختلف باشد، نیز دیدگاههای متفاوتی وجود دارد از جمله PP,2010) ؛ جیکوبز، 1386؛ نیومن، 1387). آموس راپاپورت(1381)از برجستهترين نظريهپرداران علوم رفتاري است كه به مسائل شهري توجه نشان داده است. او با طرح موضوع كنش متقابل انسان و محيط به نفي موقعيت انفعالي انسان درفضاي شهري پرداخته است و حركت در محيط را مهمترين عامل شناخت محيط ميداند. جان لنگ نيز به بررسي نقش علوم رفتاري در طراحي محيط پرداخته است. وی در اثر خود تحت عنوان «آفرينش نظريه معماري» چگونگي دريافت آدمي از فضا عوامل محيطی تأثيرگذار را مطرح و تصورات مردم از محيط را در واقع نوعي طرحواره ذهني ميداند كه به رفتارها و فعاليتها او در عرصه عمومي شهر شكل میبخشند (کاشانیجو، 1389). در سال 1382 کتابی با عنوان «محیط و رفتار اجتماعی» نوشته « ایروین آلتمن» و ترجمه « علی نمازیان» به چاپ رسید. در این کتاب رفتار اجتماعی انسان در ارتباط با محیط کالبدی او بررسی و نحوه استفاده افراد از محیط در روند تعامل اجتماعی، به ویژه بر حسب مفاهیم کلیدی خلوت، فضای شخصی، قلمرو و ازدحام مطرح میشود (آلتمن،1382). فضا و ابعاد مختلف فضاي عمومي از توان اجتماعي برخوردار است و در ارتقاء فرصتهایی برای حيات جمعي، درخلق يک فضايعمومي موفق موثر است (دانشپور و همکاران، 1386). خصوصیات فعالیتی وکالبدی با تامین آسایش و امکان لذت بردن مردم از حضور در فضا تاثیر گذار است و فضایی به لحاظ تعاملات موفقاند که از تعامل پویا حمایت کند (.(Chaco, 2002 بهزادفر و ارسلان طهماسبی (1392)، رضازاده (1384) و عوامل موثر بر تعاملاجتماعی گِل(Gehl, 2003) به ابعاد انسانی فضاهاي عمومي توجه كردهاند و آن را عامل حضور مشتاقانه مردم ميداند. وایت (Whyte, 1980) يادمانها، پلهها، آبنماها و سايرعوامل مؤثر در تشويق انسانها به حضور و تعامل را از جمله عوامل تأثيرگذار درارتقاء جنبههاي كالبدي فضاهاي عمومي را ميداند. پاكزاد(1383)، کاپلان (Kaplan, 1985). کیفیات كالبدي يك فضاي عمومي را مديون وجود عناصرطبيعي دانسته كه منجربه افزايش هيجان و سرزندگي محيط، امكان استراحت، تجارب خوشايند و سلامت بيشتربراي مردم ميشود. ذبیحی و همکاران وی در سال 1390 میزان رضایتمندی از مجتمع مسکونی و تاثیر آن بر روابط انسانها را بررسیکردند. نتایج ایشان تاکید میکند هر قدر احساس رضایت از یک مجتمع مسکونی بالا رود میزان تاثیرگذاری عواملمحیطی و کالبدی نیز افزایش مییابد. با توجه به تحقیقات ذکر شده، ویژگیهای فضاهای خارجی مشترک در خانهسازی و یا فضاهای مشترک باعث میشود؛ ساکنین با یکدیگر تعامل بیشتری برقرارکنند. همچنین، کیفیت فضاهای عمومی در همسایگی در استفاده از فضاهای باز و تعاملات اجتماعی میان ساکنین تاثیرگذار است.
مفاهیم مورد بررسی در تحقیق
مجموعه مسکونی و نقش فضای باز
فضایباز در مجتمعهای مسکونی در فراهمآوردن موقعیتهایی برای رشد خلاقیت، زمینه معاشرت، تعامل و تقابلاجتماعی وکاربریهایی همچون ایجاد ارتباط، آرامش، سرگرمی و مکانی برای گردش درکاهش آلودگی و بهبود محیط زندگی بسیارموثر است (رهروی و رازقی، 1393). فضای باز حریم مناسب بین فضاهای عمومی بیرونی و فضاهای زندگی به حساب آمده است و نیز با فاصلهای که ایجاد مینماید از اشراف به داخل فضاهای بسته جلوگیری میکند. همچنین، فضای باز نقش مهمی درایجاد امنیت و عدم دسترسی راحت به فضاهای زندگی ایفا میکند. فضای باز خصوصی نیز نقش مهمی در تنظیم و کنترل اقلیم خود از طریق ایجاد پوشش گیاهی، استفاده از تبخیر، انبارکردن هوای خنک شب و جلوگیری از تابش انعکاسی دراقلیم گرم دارد (کاظمزاده، 1390). نقش فضای باز در وهله اول پاسخگویی به عملکردهاست.(Francis, 2003) فضای باز در شکلگیری ملاقاتها و گفتگوها و انجام فعالیتهای اجتماعی میان ساکنان مجتمعهای مسکونی نقش به سزایی دارد. مسئولیت طراح این است که موقعیتهائی را برای ساکنان فراهم سازد تا با آسایش بیشتر و بافرآیند رشد جسمی و روانی انطباق یابند. طراحی فضای باز میتواند فرآیند اجتماعی شدن، هماهنگی با محیط و آسایش ساکنان را ارتقاء بخشیده یا تمامی این ایدهها را به شکست بکشاند (نوروزی، 1383).
تعاملات اجتماعی
تعامل اجتماعی خواه به صورت فیزیکی خواه به صورت یک نگاه و ایجاد مکالمه و ارتباط میان افراد مستلزم تعریف رویدادها و فعالیتهای متناسب و در نهایت نقشپذیر بودن مردم در فضا و عضویت فعال آنها در گروهها و شبکههای اجتماعی میباشد (دانشپور و چرخچیان، 1386). تعاملاجتماعی یک حیاتجمعی است که فرصتی جهت رهاشدن از تنشهای زندگی روزمره، گذران اوقات فراغت، تعاملات اجتماعی و گردهمآیی افراد و گروههای مختلف و بستری برای حضور و آزادی بیان و ابراز آنها در فضاست. که با ترویج تعاملاتاجتماعی جذب افراد و گروههای مختلف ایجاد فضایی فعال و سرزنده حیات جمعی در فضاهای عمومی افزایش مییابد Whyte, 1980)). از طرف دیگر، ویژگیهای جغرافیایی بستر فضای عمومی، نیازهاي فردي همراه با تعاملات اجتماعی درابعاد خانوادگی، همجواري و محلهاي باید جایگاه خود را درطراحی فضاي معماري نشان دهد. همانگونه که یک فرد جداي از ارتباطات اجتماعیاش قابل بررسی جامع نیست یک فضاي مسکونی (خانه) نیز بدون ارتباط با سایر فضاها نمیتواند پاسخ کاملی به نیازهاي انسان بدهد (Altman,1992). فضاهای عمومی به عنوان بخشهایی از محیط مصنوع میتوانند به نیازهای اساسی استفادهکنندگان خود پاسخ دهند و با جلب مردم به خود سبب ایجاد تعلقخاطر و سرزندگی محیط شده و در خلق محیط مسکونی مطلوب نقش مهمی ایفا میکند. اما از آنجا که اغلب در برنامهریزی و طراحی، بدون در نظرگرفتن گسترهی فضاهای جمعی ساکنان، صرفاً حجمهایی بدون توجه به نیاز کاربران خلق میشود، بیشتر فضاهای عمومی (جمعی) رضایت ساکنان را برآورده نساخته و برای آنها محیطهای ناخوشایند پدید آوردهاند .(Wen Liu, 2012)
معیارهای برموثر فضای باز در ایجاد تعامل اجتماعی
عوامل اجتماعی: افراد براساس منافع خود، ارتباطهای اجتماعی را شکل داده و براساس توقعات، هنجارها و نقشهای معین، به آن اشتغال مییابند و براین اساس، ارزیابی خود از چگونگی ارتباطات اجتماعی و حضور خود در مکان را مورد مجادله قرار میدهندMarcus & Sarkissian, 1986,2)) مكانهاي اجتماعي غيرهمگن فرصتي است تا افراد با هم بودن و تعاملات اجتماعي غني و آزاد را تجربه كنند. فضاهاي عمومي با دارا بودن ظرفيتهاي بالقوه در مرحله نخست اين فرصت را جهت ايجاد و برقراري كنشهاياجتماعي ولوشكننده و ناپايدار در اختيار كليه شهروندان قرار ميدهند (همان، 1986). از جمله نيازهای دیگر میتوان به فراهم بودن امكان مشاهده و نظارت ديگران و همچنین اتفاقات و رويدادهاي پيرامون اشاره کرد كه عوامل تعيينكننده درميزان پاسخگو بودن فضاست. دركنار آن نياز انسان به پيچيدگي و امكان كشف فضا ميتواند؛ توسط خلق فضاها و منظرهاي متنوع، فعاليتهاي گوناگون با هدف تأمين تنوع، جاذبه و تجارب گوناگون و ايجاد حركت در بازدیدکنندگان از فضا به وجود آید Car, 1992)). احساس نیاز به براي برقراري تعاملاجتماعی بیانفردي و فرا فردي، منجر به حضور بیشتر استفادهکنندگان در فضاهاي عمومی و در نتیجه افزایش تعداد تعاملات صورت گرفته و همچنین بالا رفتن اجتماعپذیري فضا میشود (آلتمن، 1382). فعالیت در فضايباز مناسب از تعاملفضای کالبدي معماري و روانی اجتماعی استفادهکنندگان حاصل میآید. این همنشستی، نتیجه همساختی و همزیستی بین کالبد فضاي عمومی و رفتارهاي بین فردي یا فوق فردي است که با همبستگی مشروط بین این دو و عاملهاي روانی و اجتماعی بهرهبرداران از فضا تعیین میشود (Steele, 1981).
جدول 1. مفهوم معیارهای موثر در فضای باز بر ایجاد تعامل اجتماعی
ابعاد | مفهوم معیارهای موثر در فضای باز بر ایجاد تعامل اجتماعی | |
مولفههای اجتماعی | فعالیت و ارتباطات جمعی | مشخصات کارکردی فضاهای عمومی کیفیت و کمیت جذب مردم برای توقف و تعامل در فضاها، وجود فضاهای کافی جهت نشستن و وقوع رویدادهای خاص در فضا، هنرهای عمومی، رخدادهایی، موقعیتهایی جهت برقراری ارتباط بین مردم و تمایل به گفتگو بین آنها ایجاد میگردد ((Whyte, 1980، توجه به سن، تامینکننده نیازهای آسایش فیزیولوژیکی و ذهنی، استراحت، اشتغال فعال نیاز مبتنی بر تماس مستقیم مردم با محیط فعالیتهای گوناگون با هدف تامین تنوع، جاذبه و تجارب گوناگون و ایجاد حرکت در بازدیدکنندگان فضا، زیبایی بصری و ابعاد زیباشناسانه (تامین جاذبههای بصری و مطلوبیت کالبدی و حسی) ایجاد میکند(Car, 1992). |
ارتباط اجتماعی | گفت و شنود و دیدار، آمد و شد، مراسم عمومی بازی (نسبی، 1385)، ورزش و تفریح. عدالت اجتماعی، همبستگی اجتماعی، مشارکت و امنیت، فرصتهای برابر و توام با پیشرفت برای تمامی انسانها، زندگی همراه با تعاون و همکاری، فرصتهایی برابر برای افراد در جهت ایفای نقشهای اجتماعی برای پیشرفت انسانهاست .(Tuan, 2001) | |
تنوع و سازگاری | فضاهای عمومی در سازگاری نیازهای متنوع؛ خصلتهای ساکنین مجموعههای زیستی و فعالیتهای آنها (Wheeler, 2004). تطابق با نیازهای گروههای سنی و جنسی مختلف، قابليت استفاده در ساعات مختلف شبانهروز، امكان استفاده در شرايط مختلف جوى و اشكال فضايی مختلف است (Biddulph, 2007). سازگاري و هماهنگی هر چه بیشتر عوامل انسانی و محیطی؛ ارتقاء کیفیت زندگی انسانها با زندگی اجتماعی فراهم آورد (Rapoport, 1990). | |
جلوه بصری و محیطی | تاثیر جلوههای بصری و محیطی با ادراک شکل بصری در مقیاس سایت و کیفیت محیطی، وجود مؤلفههای مهم در ادراک ساکنین در ارتباط با عملکردهای محیطی، مطالعات، طراحی مسکن، کیفیت بصری طرحها و جذابیت ساختمانها را به عنوان عامل مهم تأثیرگذار و نشان بر رضایتمندی ساکنین دارد Biddulph, 2007)). | |
مولفههای کالبدی | قابلیت انعطافپذیری | طراحی محیط که تنها متناسب بایک فعالیت، سختی پاسخگوی فعالیتهای دیگر، با توجه به هم کاربری درطول زمان و مسیر، طراحان به دنبال طراحی با ساختارهایی مختلف محیطی، کاربریهای مختلف و مناسب، فراهم آوردن تفسیرهای متفاوت و تغییر مداخلات موردی هستند (.(Voordt & Wegen Herman, 2005,2 |
سرزندگی | حضور افراد و تبادل فعال آنها با ديگر ساكنان پیوند جاذبه نسبى، تعلق خاطر، خوانا كردن و هويت بخشى به فضاها، سرزنده وجود فضاهاى عمومى است (بنتلی، 1382). ويژگىهاى كالبدى محيط فضاهای سبز و عناصري با المانهاى جذاب معماری، تاثیر محیطی آنها را در پی دارد (.(Voordt & Wegen Herman, 2005,2 | |
خوانایی | نشانههای ادراک شده بصری محیط؛ خوانایی، درک و سازماندهی در زمینه مسکونی در یک الگوی منسجم، آسانی و تسهیل، وضوح یا خوانایی محیط بیرونی به عنوان یک کیفیت بصری خاص در محیط، کیفیتها و موقعیت ساختمانها، زمین، فعالیتها و اجسام زنده(Wheeler, 2004). ارتباط با نحوه سیرکولاسیون، ارتباطات فضایی بین محیط و انسان، دسترسی با قابل رویت بودن فضا، نحوه دستیابی به فضا را داشته باشد (1دانشپور و چرخیان، 1386). | |
سلسله مراتب | سلسله مراتب اصول اساسی حاکم بر مجموعهها و اجزاء تشکیل دهندهی آنها، شبکههایی از سلسله مراتب محرمیت، سلسله مراتب از فضای عمومی محله تا فضاهای خصوصی مجتمعهای مسکونی، وجود مکان در قلمرو افرادی خاص، امنیت مجتمع نشاندهندهی امنیت نظارت توسط ساکنین میباشد (طبیبیان، چربگو و عبدالهي مهر، 1391). | |
حربم و قلمرو | کنترل قلمرو از طریق در اختیار گرفتن فضا توسط محدودهای خاص، وجود فضاهای باز خصوصی مجموعه، نیمه خصوصی در مشاع داخلی و خارجی ساختمانهای مسکونی است .(Cooper Marcus & Wendy, 1986, 2) ارتباط بین قلمرو محیطی یا محلی در خانهسازیهای انبوه و گسترش حسمالکیت و تعلق ساکنان دیده میشود (عامری سیاهیویی ، 1387). | |
ایمنی و امنیت | عوامل انسانی و محیطی که با تاثیر مستقیم بر برنامهریزي و طراحی این مجموعهها، در ارتقاء کیفیت زندگی انسانها، احساس امنیت مردم در فضاهای عمومی، آسايش، شكل و فرم اجزا، جنس مصالح و قابل استفاده بودن براى افراد مختلف در ایجاد امنیت (میرمقتدایی، 1388). سازگاري و هماهنگی با عوامل انسانی و محیطی باعث امنیت محیطی میشود1990) , .(Rapoport | |
مولفههای ادراکی | حس تعلق
| مکان و امکان رخداد یک رابطه اجتماعی و تجربه مشترک میان افراد، در نتیجه شکل دهی به احساس تعلق و دلبستگی است (پاکزاد، 1388). احساس تعلق اجتماعی مبنای احساس مسئولیت و به دنبال آن مشارکت، رابطهی شناختی فرد یا جمع با یک محیط را ایجاد میکند ( فلاحت، 1385). |
هویت | شکلگیری هویت تعلق بین ارتباط هویتی فرد به محیط اجتماعی و احساس تعلق خاطر به مجموعههای مادی و معنوی (رضازاده،1384). تاثیر دلبستگی به فضا در ایجاد روابط اجتماعی و هویت جمعی؛ اهمیت فرایندهای اجتماعی در ایجاد تعلق مکانی بیش از کیفیت کالبدی از عومل ایجاد حس مکان رمزگشایی معانی و مفاهیمی پس از ادراک مکان توسط فرد.(Scannell & Gifford, 2009,2). | |
عواملکالبدی: کیفیتکالبدی یک فضایعمومی با نحوه دسترسی، موقعیت، آسایش فیزیولوژیکی در شرایط مختلف اقلیمی و امنیت در رابطه است. علاوه براین، وجود عناصر طبیعی در فضاهای عمومیکه سبب افزایش هیجان و سرزندگی محیط و دعوت عابرین به این فضاها و امکان استراحت، تجارب خوشایند و سلامت بیشتر برای مردم میگردند، نیز بسیار حائز اهمیت استKaplan, 1985)). عوامل موثر درتشویق انسانها به حضور و تعامل در فضا در زمره عوامل تاثیرگذار در ارتقاء جنبههای کالبدی فضاهایعمومی محسوب میشوند (Whyet, 1980). بدین منظور لازم است امکانات کالبدی و تراکم جمعیتی مناسب برای برقراری ارتباط بین گروههای مختلف سنی جامعه، تعامل اجتماعی و فعالیتهای جمعی در محدوده تواناییهای افراد مورد بررسی قرار گیرد. تعداد افراد ساکن و تعداد افراد استفادهکننده از هر وسیله یا پدیده در محیطهای مسکونی، به عبارت دیگر، تخصیص مقدار کافی امکانات هماهنگ با جمعیت ساکن در محلههای مسکونی میتوانددر تنظیم برخوردهای اجتماعی موثر باشد. کیفیت طراحی کالبدی و فضایی نیز میتوانند در ادراک فضا به عنوان کل و در نتیجه تاثیر مطلوب بر ادراک انسان موثر باشند (پاکزاد،1383).
ادراکمحیطی: تجربه حسی ما از دنیای پیرامون مستلزم بازشناسی و شناخت محرکهای محیطی و نیز اقدامات واکنشی به محرکهاست. ما از طریق فرایند ادراکی، درباره عناصر محیطی که برای بقای ما جنبه حیاتی دارند، اطلاعات به دست میآوریم. ادراک نه تنها تشکیل دهنده تجربه ازدنیای پیرامونمان است بلکه به ما اجازه میدهد، که درون محیطمان به فعالیت و عمل بپردازیم، و از آنجا که نیاز به ادراک یک مفهوم انگیزشی دارد، مستلزم حرکت یا حرکات خاصی برای برآورده شدن آن است و تمامي افعال انساني كه در راستاي برآوردن يكي از نيازهاي او انجام ميگيرند، همان فعاليت است (پاکزاد، 1386). در ادامه تعاریف مفاهیم معیارهای موثر در فضای باز بر ایجاد تعامل اجتماعی آورده شده است (جدول 1).
چهارچوب نظری تحقیق
مولفههای موثر بر عوامل کالبدی و اجتماعی همواره مورد توجه کاربران محیطی بوده است؛ تا حدودی در نظریات افرادی همچون جیکوبز (1993)، لینچ (1387) و فیالکوف دیده میشود. لینچ تجربه جمعی افراد را که از وجوه مشترک اجتماعی ناشی میشود، عامل مهمی در شکلگیری نظام حرکتی در فضای باز میداند و نظام حرکتی را عامل انسجام بخشی به ساختار فضایی شهر در نظر میگیرد. جیکوبز مرزهای فیزیکی را عامل از بین رفتن انسجام کالبدی و به طبع آن انسجام اجتماعی میداند، او معتقد است پیوستگی ساختار فضایی میتواند، سمبل پیوستگی اجتماعی افراد در فضایباز باشد. بنابراین اندیشمندان در نظریات خود به بیان پارامترهای کیفی و سنجش مولفههای اجتماعی و کالبدی در فضای باز تاکید میکنند؛ در مطالعات، اندیشمندان مدلهایی را برای بیان مفاهیم مشترک تدوین کردهاند که میتوان با رویکردهای موجود میان مدلهای ارائه شده، امکانات و محدودیتهای هر یک از مدلها مشخص گردد. از این رو رویکرد پژوهش حاضر در ارتباط با این مفاهیم در نظریات آنها نشأت میگیرد. در این پژوهش نخست پنج مدل «دانلداپلیارد»، « جانلنگ »، « دیویدکانتر »، « جانپانتر » و همچنین مدل « کارمونا » مورد مطالعه قرار گرفته است. که با بهره گرفتن از نقاط قوت مدلهای مزبور، با توجه به نظریه مکان پایدار کانتر فعالیت و تصورذهنی افراد بنیان نظری کارآمد و قابل توجهی در طراحی محیط است. مدل کارمونا نیز مولفه‌هایی همچون مولفههای اجتماعی را در برگرفته است. مدل جان لنگ به نیازهای شناختی در کالبد محیط و رفتار فضایی، را به عنوان فرآیندهای بنیادین رفتار انسان یاد کرده را در بر گرفته و مدل اپلیارد نیز برحسب ارتباط با یکی از حالتهای ادارکی انسان است، مطرح شد. مدلهای مطرح شده به رابطه عملیاتی میان انسان و محیط توجه داشتهاند از آنجا که باهم بودن و تعاملات اجتماعی، یکی از موارد مهم و ضروری در زندگی جمعی میباشد و شکلگیری آن وابسته به ادراک اجتماعی و پاسخ و رفتار محیط است. با اقتباس از نظریههای، نظریهپردازان در راستای عواملاجتماعی، عوامل کالبدی و ادراک محیطی برای برآوردن نیازها و رفتارهای انسانی در محیط سه مولفه را در این پژوهش مطرح شد، نخست؛ مولفه ادراک به عنوان عوامل هدایتگر رفتار انسان، از یک طرف به باورها، نگرشها، ترجیحات و دیگر جنبههای شخصیتی ویژه افراد، وابسته هستند. دوم؛ مولفه اجتماعی که ارتباط، فعالیتپذیری و حضور افراد در آن اتفاق میافتد و سوم؛ مولفه کالبد است که تحت تاثیر محیط و رفتار است و وابسته به ادراک انسان میباشد، از اینرو به تدوین یک چارچوبنظری برای تبیین نقش طراحی فضایباز مطلوب سکونتگاه مسکونی در راستای ایجاد تعاملات اجتماعی به جمعبندی مدلها پرداخته است.که نهایتا با معرفی مدل مفهومی مطابق شکل 1 برای این پژوهش پیشنهاد میگردد، تا بتوان از آن در شناسایی فضاهای مطلوب بهره برد.
شکل 1. مدل مفهومی مولفههای موثر بر نقش فضایباز مطلوب سکونتگاه مسکونی در ایجاد تعامل اجتماعی
روش شناسی
در این پژوهش به صورت برداشت میدانی و با استفاده از پیمایش و در سال 1394 اجرا گردیده است. ابزار سنجش پرسشنامه است. پس از مطالعه و تعیین مفاهیم مندرج مطرح شده و تعاریف نظری و عملیاتی دو پرسشنامه برای بررسی مفهوم نقش فضای باز مجتمعهای مسکونی در ایجاد تعاملاتاجتماعی تدوین شد. جامعه آماری در این تحقیق متشکل از چهار مجتمع مسکونی پایگاه، معالی آباد، قم آباد و مبعث واقع در شهر شیراز، بر اساس برخورداری از زیر ساختهایی چون فضای باز، فضاهای گوناگون جمعی با اصالت و هویتهای مختلف به لحاظ سرزندگی، پویایی، خوانایی و فعالیتپذیری بر اساس رفتار محیط و میزان استفاده کاربران از فضایباز در ایجاد تعاملاجتماعی انتخاب شدند. دو مجتمع مبعث و کوثر قم آباد واقع در منطقه یک شهرداری شهر شیراز است، که سابقه ساخت آنها در دههی80 هجری شمسی با توجه به پتانسیلهای مناسب این منطقه انتخاب شدند و دو مجتمع معالی آباد و پایگاه در دهههی 50 هجری شمسی به ترتیب در منطقه شش و هفت شهردراری شیراز ساخته شده است انتخاب شدند. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 217 نفر به دست آمد. طی فرآیند مصاحبه و توزیع پرسشنامه سعی شد تا در نمونه آماری از تمام اقشار سنی، جنسی سئوال پرسیده شود. سئوالات طرح شده با زبانی ساده مطرح شد و نتایج حاصل نشان دهنده معیارهایی است که برای مردم بسیار ارزشمند میباشد و در ادراک از فضای باز و ایجاد تعاملاجتماعی و برداشت آنان از محیط شهری تأثیر بسزایی دارد پرسشنامهها با به روش خوشهای تصادفی بین ساکنین این مجتمع ها توزیع گردید. اعتبار ابزار سنجش این تحقيق (پرسشنامه) از طريق اعتبار محتوايي و اعتبار صوري با مراجعه به اساتيد و دريافت اتفاق نظر آنان در مورد شاخصها به دست آمده است. پايايي پرسشنامه نیز با بهرهگیری از روش آلفای کرونباخ مورد ارزیابی قرار گرفت. در این تحقیق آلفای به دست آمده برای متغير تعاملاتاجتماعی84/0و در سطح بالا ميباشد. برای بررسی فرضیات تحقیق و تجزیه و تحلیل دادهها از نرمافزارهای آماری SPSS و Minitab استفاده شد. جهت بررسی فرضیات تحقیق از آزمونهای تحلیل واریانس و آزمون خی دو استفاده شد.
بحث و یافتههای تحقیق
در این پژوهش با توجه به مفاهیم گفته شده در قسمت مبانی نظری و مدل ارائه شده در راستای نقش فضایباز بر ایجاد تعامل اجتماعی بر اساس برخورداری زیر ساختهایی گوناگون جمعی بر اساس استفاده کاربران از فضایباز و نحوه ادراک آنها از محیط ایجاد تعاملاجتماعی نخست چهار مجتمع انتخاب شده و با توجه مصاحبه و توزیع پرسشنامه با ساکنین برداشتهایی صورت گرفته است. نخست، مجتمع مبعث واقع در بلوار مطهری شهر شیراز با توجه به پتانسیلهای مناسب در منطقه به دلیل گسستگی فضایی، وجود پارک ماشین و عدم توجه به طراحی مناسب فضایباز جمعی و عدم همبستگی اجتماعی میان افراد و تعامل انسانی دارای امنیت وکیفیت پایین است. دوم، مجتمع کوثر قمآباد در خیابان قصرالدشت شیراز با کیفیت و امنیت ساخته شده است و وجود پیوستگی کالبدی- فضایی، انسجام اجتماعی و فرهنگی، تنوع و سازگاری، دید مناسب و تعادل در میزان طبقات در این مجتمع مورد توجه است. سوم، مجتمع معالیآباد با کیفیت مطلوبی ساخته شده است و به دلیل دسترسی و قرارگرفتن در این مجتمع به لحاظ دید مناسب، نحوه استقرار مناسب و نزدیکی به مکانهایجمعی وجود سلسهمراتب و انعطافپذیری در فضا قابلیت توجه دارد، ولی به دلیل مراقبتهای نامطلوب، عدم امنیت و فعالیتهای انتخابی، گسستگی فضای باز مطلوب نبود فضای جمعی این مجتمع کمتر مورد توجه است. چهارم، مجتمع پایگاه به لحاظ امنیتی، تعلقاجتماعی، هویت جمعی، سلسهمراتب و رعایت حریمها مورد توجه است ولی با وجود طراحی مناسب و ایجاد فضای جمعی به دلیل ناپیوستگیهای کالبدی، فضایی و عدم توجه و رسیدگی مورد توجه کاربران قرار نگرفته است. رفتار محیطی مناسبی در این مکان وجود ندارد. با توجه به اینکه نیاز به تعامل اجتماعی با ساختاری مناسب در زندگی امروزی بسیار کمرنگ شده است. استفاده مناسب در فضای باز و نگهداری آنها مورد نیاز جامعه امروزی است که باید آن را خلق کرد. در جدول 2 موارد ذکر شده جمع بندی شده است.
جدول 2. عوامل موثر بر فضای باز بر ایجاد تعامل اجتماعی
مولفه | معیار | شاخصه | سنجه | ||
مولفههای اجتماعی | عوامل فعالیتی و ارتباطات جمعی | روابط اجتماعی انسجام یافتههمبستگی اجتماعی میان افراد (Mumford,1970) | - همیاری - همزیستی و مشارکت جمعیدر فضاهای شهری | - میزان میل به برقراری ارتباطاتاجتماعی و شکلگیری گروههای دو نفره و بیشتر - میزان فعالیت جمعی و داوطلبانه - میزانتعهدات اجتماعی افراد نسبت به یکدیگر | |
زندگی همگانی (Gehl, 2003) | - تعامل انسانی - عرصه عمومی(فضای میانساختمانها) | - تعداد افراد حاضر در فضا و اندازه ارتباط آنها با محیط - برقراری روابط اجتماعی با دیگران | |||
فعالیتهای فردی فعالیتهایجسمی | - حضور افراد در عرصه همگانی - تعامل با آشنایان و بیگانگان در عرصههمگانی | - تعداد افراد در حال برقراری روابط اجتماعی با دیگران - تعداد افراد مشغول به فعالیتهای جسمی | |||
فعالیتهای ضروری فعالیتهای اجتماعی (لنگ، 1386) | - نیازهای افراد - کیفیت محیط - حضور و مشارکت افراد در فضا | - تعداد افراد در حال فعالیت و استفاده از فضا - تعداد افراد حاضر در فضای باز جمعی - میزان استفاده کندگان از فضا | |||
جلوه بصری و محیطی | انسجام و پیوستگی میان عناصر و فضاهای باز Trancik, 1986)) | - شبکه ارتباطی منسجم برای اتصال فضاهای باز به یکدیگر - اتصال و ارتباط منسجم توده و فضا | - عدم وجود فضاهای و بی شکل در میان تودههای ساختمانی - فرم، شکل و نوع مفصل های ارتباطی میان توده و فضا - ابعاد و تناسبات و مقیاس های مختلف عملکردی در فضا | ||
تنوع و سازگاری | برقراریتعامل اجتماعی (لینچ، 1387) | - حضور افراد در فضای شهری - فعالیتهای جمعی - شکلگیری گروههای اجتماعی | - تعداد افراد حاضر در فضا - وجود پتانسیل های فضایی و کالبدی برای فعالیتهای جمعی | ||
کنشهای متقابل اجتماعی (لینچ، 1384) | - ارتباط - امنیت | - خلوت - هم بودگی | |||
فعالیتهای انتخابی (Gehl, 1987) | - به صورت فعال - تنوع و جذابیت عملکردی | - کیفیت دعوت کنندگی فضا - رابطه میان فعالیت و فضا | |||
مولفه های کالبدی | خوانایی | ویژگیهای زیباییشناختی (Mumford,1970) | - ارزشهای فرمال بصری در اجزا و عناصر فضا - تداوم و پیوستگی جدارههای شکل دهنده به فضا | - وجود فرم ها - ریتمها و تناسبات تکرار شونده در اجزای فضا - فروبندی روشن بین فضای خصوصی و عمومی - پیوسته مورد استفاده قرار گرفتن، چشم ناظر | |
قابلیت انعطافپذیری | نظریه و زمینه Trancik, 1986)) | - ارتباط میان توده ساختمانی و فضایباز | - حدود سلسله مراتبی از فضای عمومی تا خصوصی که توسط توده های ساختمانی | ||
سلسله مراتب
| امنیت نظم و هماهنگی (Jacobs, 1993) | - یکپارچگی عملکردی فضا - هماهنگی میان فرم، ابعاد و عملکرد فضا - پیوستگی و هماهنگی جدارهها - وجود سلسله مراتب در شبکههای ارتباطی | - عدم وجود فضاهای گمشده و بیشکل در میان تودههای ساختمان - فرم، شکل و نوع مفصل های ارتباطی میان توده و فضا - ابعاد و تناسبات و مقیاس های مختلف عملکردی فضاهای شهری - وجود سلسلهمراتبی از فضاهای شهری در مقیاس های مختلف | ||
حربم و قلمرو | قلمرو (لینچ، 1387) | - تقسیم فضا به زمان و عملکردهای خاص | - چیدمان و ساماندهی فرم و اجزاء - وجود پتانسیلهای کالبدی و عملکردی برای استفادههای جمعی گوناگون با حیطههای فضایی مشخص | ||
مولفههای ادراکی | حسمکان | هویتیابی و اصالت | - ارزش ابعاد ادراکی | - حستعلق | - وجود نمادها و نشانه های قابل درک و خاطره انگیز - وضوح فضایی و عملکردی برای درک معنا -کیفیت محیطی |
- خصوصیات انسانی و فرهنگی و معنای فضا براساس این خصوصیات | - میزان تناسب میان زمینه کالبدی، فرهنگی - نیاز و انتظار استفاده کنندگان از فضا در طول زمان | ||||
تعلقاجتماعی (Mumford,1970) | - حس تعلق جمعی - تصور پذیری | - پخشایش منظم و کاربری ها و فعالیتها در فضا - تناسبات و مصالح هماهنگ در جداره های فضا - تناسب میان ابعاد فضا با عملکردها و میزان استفاده کنندگان | |||
حافظه جمعی هویت جمعی | - حس تعلق به گروه - حس مکان | - فضاهای رمزگشایی و شناسایی شده توسط نمادها، نشانهها و عناصر پیونددهنده با گذشته - درک معنایی فضا از طریق فرم های نمادین و عملکردها | |||
[1] *پژوهشگر دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بوشهر، گروه معماری، بوشهر، ایران. (مسئول مکاتبات).
Email: nazanin.dehnad@gmail.com
[2] **دکتری معماری، استادیار و عضو هیئت علمی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بوشهر، گروه معماری، بوشهر، ایران.
Email: Karimi.Samab@yahoo.com
از اینرو به تحلیل فرضیه اصلی پژوهش با سه آزمون تحلیل در مجتمعهای زیستی و فضایباز در ایجاد تعاملاتاجتماعی پرداخته شده است. نتایج ازحاصل پاسخ با ساکنین مجتمع ها از 217 پاسخگو مجتمع مسکونی پایگاه 86 نفر مرد و 131 نفر زن، از 217 پاسخگو مجتمع مسکونی معالیآباد 89 نفر مرد و 120 نفر زن، از 217 پاسخگو مجتمع مسکونی قمآباد 93 نفر مرد و 124 نفر زن و از 217 پاسخگو مجتمع مسکونی مبعث 95 نفر مرد و 121 نفر زن میباشند. گستره سني جمعيت مورد مطالعه در مجتمع مسکونی پایگاه13 تا 75 سال، در مجتمع مسکونی معالیآباد 13 تا 79 سال، در مجتمعمسکونی قمآباد 15 تا 79 سال و در مجتمع مسکونی مبعث 14 تا 79 سال ميباشد. بر اساس معیارهای مورد نظر و میزان استفاده کاربران از فضایباز جمعی در مجتمعها و تعداد پاسخگویان به بررسی فرضیات پرداختیم.
بررسی فرضیات پژوهش
فرضیه اصلی این پژوهش با استفاده از سه آزمون مورد بررسی و تحلیل قرارگرفته است.
آزمون اول: تحلیل واریانس، در مجتمعهای زیستی و فضای باز در ایجاد تعاملات اجتماعی
در آزمون تحلیل واریانس میانگین تعاملات اجتماعی در بین چهار مجتمع مسکونی مختلف با هم مقایسه میشود تا مشخص شود که آیا تعاملات اجتماعی در مجتمعهای مسکونی مختلف با هم تفاوت معنیدار دارد یا خیر. برای انجام این بررسی دو متغیر را در نظر میگیریم؛ نخست، متغیر تعاملات اجتماعی که از مجموع 40 سوال پرسشنامه یک محاسبه شده است و به صورت یک متغیر کمی با مقیاس فاصلهای در SPSS تعریف شده است. دوم، یک متغیر تحت عنوان مجتمع مسکونی تعریف شده است، که یک متغیر طبقهای و دارای چهار رده میباشد و هر کدام از مجتمعهای مسکونی را مشخص میکند. در تجزیه و تحلیلهای آماری، زمانی که میخواهیم میانگین یک متغیر کمی را در بین سطوح یک متغیر کیفی با هم مقایسه کنیم از آزمون تجزیه و تحلیل واریانس آنوا استفاده میکنیم.
شکل2. توزیع فراوانی تعاملات اجتماعی در مجتمعهای مسکونی
یک متغیر کیفی با هم مقایسه کنیم از آزمون تجزیه و تحلیل واریانس آنوا استفاده میکنیم. در اجرای این آزمون تعاملات اجتماعی تحت عنوان متغیر وابسته و متغیر مجتمع مسکونی تحت عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته میشوند. برای اجرای تحلیل واریانس ابتدا پیش فرض نرمال بودن متغیر وابسته تعاملات اجتماعی با استفاده از رسم هیستوگرام در شکل 2 بررسی شده است. تطابق هیستوگرام دادهها با منحنی زنگولهای شکل نرمال نشان داده شده است و پی فرض برابری واریانسها در روند اجرای تحلیل واریانس مورد بررسی قرار گرفته است.
جدول3. آمارههای توصیفی، متغیر وابسته تعاملات اجتماعی
حداکثر | حداقل | فاصله اطمینان 95% برای میانگین تعاملات اجتماعی | انحراف استاندارد | میانگین | تعداد | نام مجتمعها | |
حد بالا | حد پایین | ||||||
164 | 78 | 123 | 118 | 16 | 121 | 217 | پایگاه |
163 | 99 | 132 | 06/129 | 12 | 130 | 217 | معالی آباد |
183 | 127 | 157 | 09/154 | 11 | 155 | 217 | قم آباد |
162 | 84 | 126 | 122 | 15 | 124 | 217 | مبعث |
183 | 78 | 134 | 131 | 19 | 04/133 | 868 | کل |
اولین خروجی تحلیل واریانس از آمارهای توصیفی متغیر وابسته تعاملات اجتماعی، به تفکیک سطوح متغیر مستقل، مجتمعهای مسکونی در جدول 3 نشان داده شده است. با توجه به آمار توصیفی ارائه شده میانگین تعاملات اجتماعی در مجتمع مسکونی قمآباد بالاتر از سایرمجتمعهای مسکونی است. در شکل 3 تغییرات میانگین تعاملاتاجتماعی بین 4 مجتمع به صورت واضحتری نشان داده شده است. که براین اساس مورد آزمون قرار میگیرد.
شکل3. میانگین تعاملات اجتماعی در چهار مجتمع مسکونی
آزمون لون جهت بررسی همگنی واریانسها استفاده شده است. در جدول 4 با توجه به مقدار معناداری آزمون لون مشاهده میشود که این مقدار کمتر از سطح معناداری 05/0میباشد بنابراین فرض صفر برابری واریانسها رد میشود و پیشفرض تحلیل واریانس نقض میشود. بنابراین نمیتوان از خروجی اصلی تحلیل واریانس در جدول زیر استفاده کرد و به جای آنوا از معادل ناپارامتری آن یعنی کروسکال والیس استفاده میشود.
جدول 4. آزمون لون برای بررسی همگنی واریانسها
مقدار معناداری | درجه آزادی 2 | درجه آزادی 1 | آماره لِوِن |
000/0 | 864 | 3 | 7 |
در جدول 5 خروجی کروسکال والیس نشان داده شده است که، با توجه به اینکه مقدار معناداری کمتر از سطح معنی داری 05/0 میباشد فرضیه صفر رد میشود. رد شدن فرض صفر بدین معنی است که میانگین تعاملات اجتماعی در بین 4 مجتمع با همدیگر تفاوت معنیدار دارند.
جدول5. آزمون کروسکال والیس
مقدار معناداری | درجه آزادی | آماره آزمون |
000/0 | 3 | 408 |
در شکل 4 تحت عنوان شکل خطی خطا یا ستونی خطا رسم شده است. در این شکل فاصله اطمینانهای 95% برای میانگین تعاملات اجتماعی به تفکیک 4 مجتمع رسم شده است. برای هر کدام از فاصله اطمینانها که همپوشانی وجود دارد، نشاندهنده این موضوع است که، دو گروه با هم تفاوت معنیداری ندارند و میانگین تعامل اجتماعی آنها با هم برابر است. اما اگر با هم همپوشانی نداشته باشند، نشان دهنده تفاوت معنی دار در بین آنها است. در شکل مشاهده میشود که فاصله اطمینان تعاملات اجتماعی در قمآباد با هیچکدام از مجتمعهای دیگر همپوشانی ندارد. بنابراین میانگین تعاملات اجتماعی در قمآباد با سایر مجتمعها تفاوت معنیدار وجود دارد. بنابراین میانگین تعاملات اجتماعی در بین تمام مجتمعهای مسکونی به جز برای مبعث و پایگاه با همدیگر تفاوت معنیدار دارد. در شکل مشاهده میشود بیشترین همپوشانی برای مبعث و پایگاه میباشد.
شکل 4. فاصله همپوشانی و اطمینان تعاملات اجتماعی در چهار مجتمع مسکونی
آزمون دوم: تحلیل واریانس، در مجتمعهای زیستی و فضای باز در ایجاد تعاملات اجتماعی
در آزمون دوم متغیر تعاملاتاجتماعی و متغیر میزان استفاده از فضای باز را در نظر میگیریم. در واقع هدف، بررسی ارتباط بین میزان استفاده از فضای باز و تعاملات اجتماعی میباشد. با توجه به اینکه میزان استفاده از فضای باز در پرسشنامه به صورت یک متغیر رتبهای با سه طبقه کم، متوسط و زیاد تعریف شده است جهت بررسی ارتباط بین این دو متغیر از آزمون آنوا استفاده میکنیم. آماره توصیفی آن در جدول 6 قابل مشاهده است. متغیر تعاملات اجتماعی به عنوان متغیر وابسته و متغیر میزان استفاده از فضایباز به عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته میشوند.
جدول6. آمار توصیفی میانگین تعاملات اجتماعی
حداکثر | حداقل | فاصله اطمینان 95% برای میانگین تعاملات اجتماعی | انحراف استاندارد | میانگین | تعداد | آمار توصیفی | |
حد بالا | حد پایین | ||||||
170 | 83 | 135 | 129 | 16 | 132 | 132 | کم |
183 | 81 | 135 | 130 | 20 | 132 | 256 | متوسط |
179 | 78 | 135 | 131 | 20 | 133 | 475 | زیاد |
183 | 78 | 134 | 131 | 19 | 04/133 | 863 | کل |
همانطور که از شکل 5 قابل مشاهده است، نرمال بودن متغیر وابسته (تعاملات اجتماعی) با هیستوگرام بررسی شده و برقرار است. در نهایت تغییرهای میانگین تعاملات اجتماعی نیز در شکل 6 نشان داده شده است. شکل های ستونی خطا همپوشانی عمده را برای سه سطح میزان استفاده از فضای باز را نشان داده است.
شکل 5. توزیع فراوانی تعاملات اجتماعی
شکل 6. تغییرهای میانگین تعاملات اجتماعی
در جدول 7 مشاهده میشود که مقدار معناداری آزمون لون کمتر از سطح معناداری 05/0 میباشد. بنابراین فرض صفر برابری واریانس ها رد میشود و پیشفرض تحلیل واریانس نقض میشود.
جدول 7. آزمون لون برای بررسی همگنی واریانس ها بر تعاملات اجتماعی
مقدار معناداری | درجه آزادی 2 | درجه آزادی 1 | آماره لِوِن |
011/0 | 860 | 2 | 4 |
با توجه جدول 8 اگر سطح معناداری 01/0 را در نظر بگیریم میتوان گفت که برابری واریانسها برقرار است. از این رو معادل ناپارامتری آن یعنی کروسکال والیس را در جدول 9 مورد توجه قرار میدهیم. نتایج نشان میدهد هر دو معنیدار میباشند و تاثیر معنیدار میزان استفاده از فضای باز را بر تعاملات اجتماعی نشان میدهند.
جدول 8. میزان استفاده از فضای باز بر تعاملات اجتماعی (ANOVA)
منبع تغییرات | مجموع مجذورات (SS) | درجه آزادی (df) | میانگین مجذورات (MS) | F | مقدار معناداری |
بین گروهها | 110 | 2 | 55 | 000/0 | 000/0 |
درون گروهها | 336269 | 860 | 011/391 | - | - |
کل | 336379 | 862 | - | - | - |
جدول 9. آزمون کروسکال والیس در تعاملات اجتماعی
مقدار معناداری | درجه آزادی | آماره آزمون |
000/0 | 2 | 011/0 |
بنابراین برای واضحتر شدن تفاوت ها از شکلهای خوشهای شکل 7 استفاده شده است، که میانگین تعاملات اجتماعی را هم بر اساس تفکیک مجتمعهای مسکونی و هم میزان استفاده از فضای باز نشان میدهد.
شکل 7. فاصلهی اطمینان تعملات اجتماعی در میزان استفاده از فضای باز
آزمون سوم: تحلیل واریانس، در مجتمعهای زیستی و فضای باز در ایجاد تعاملات اجتماعی
این فرضیه مطرح است که بین میزان استفاده از فضای باز و نوع مجتمع مسکونی رابطهای معنیدار وجود دارد. برای بررسی ارتباط بین میزان استفاده از فضای باز در جدول10 متغیری طبقهای با 3 سطح کم، متوسط و زیاد و نوع مجتمع مسکونی متغیر طبقهای با چهار سطح که هر کدام یکی از مجتمعهای مسکونی میباشند، با توجه به اینکه هر دو متغیر طبقهای هستند از آزمون خیدو استفاده میشود.
جدول10. بررسی ارتباط بین میزان استفاده از فضای باز
مجتمع مسکونی | میزان استفاده از فضای باز | ||||||
کل | مبعث | قم آباد | معالی آباد | پایگاه | |||
132 | 47 | 18 | 26 | 41 | فراوانی مشاهده شده | کم | میزان استفاده از فضای باز |
15% | 33 | 33 | 32 | 33 | فراوانی مورد انتظار | ||
256 | 5% | 1/2% | 3% | 4% | درصد از کل | ||
256 | 60 | 57 | 50 | 89 | فراوانی مشاهده شده | متوسط | |
29% | 64 | 1/64 | 63 | 1/64 | فراوانی مورد انتظار | ||
475 | 6% | 6% | 5% | 10% | درصد از کل | ||
475 | 110 | 141 | 138 | 86 | فراوانی مشاهده شده | زیاد | |
475 | 119 | 118 | 117 | 118 | فراوانی مورد انتظار | ||
55% | 12% | 16% | 15% | 9% | درصد از کل | ||
863 | 217 | 216 | 214 | 216 | فراوانی مشاهده شده | کل | |
863 | 217 | 216 | 214 | 216 | فراوانی مورد انتظار | ||
100% | 25% | 25% | 24% | 25% | درصد از کل | ||
بر اساس نتایج به دست آمده، در جدول 11 مقدار معناداری آزمون کمتر از سطح معناداری 05/0 است. بنابراین بین نوع مجتمع مسکونی و میزان استفاده از فضای باز رابطه معناداری وجود دارد.
جدول 11. آزمون خی دو در مجتمع های زیستی و فضای باز در ایجاد تعاملات اجتماعی
آزمون خی دو | مقدار آماره آزمون | درجه آزادی | مقدار معناداری |
46 | 6 | 000/0 |
مطابق با شکل 8 ستونی مشاهده میشود که، بیشترین میزان استفاده از فضای باز برای مجتمعهای قمآباد و معالیآباد، سپس مجتمع مبعث و در نهایت کمترین میزان استفاده از فضای باز برای مجتمع پایگاه میباشد تفاوت در تعاملاجتماعی در نمونههای مورد بررسی به میزان از محیط و طراحی فضایباز مجتمعها ارتباط دارد. معیارهایی چون عوامل فعالیتی و ارتباطات جمعی، جلوه بصری و محیطی، قابلیت انعطافپذیری، تعامل اجتماعی، تنوع و سازگاری، خوانایی، قابلیت انعطافپذیری در ایجاد توجیه علاقهمندی به فضا موثر بوده است.
شکل 8. درصد میزان استفاده از فضای باز در مجتمع ها
با توجه به مطالب گفته شده میتوان به این نتیجه رسید که وجود تعاملات اجتماعی قوی، با وجود فضاهای همگانی، تنوع و توزیع عالی کاربریها، توجه به کفسازی پیادهراهها، نورپردازی و مبلمان، نمادهای خاطرهساز و متناسب با مکان میتواند باعث هویت بخشی بیشتری در محیط شود و با وجود عناصر خاطرهانگیز موجب ادراک کاربران در محیط شود. این ارتباط متقابل بین رفتار محیط و درک محیطی کاربران از فضا موجب تعامل و فعالیتپذیری بین آنها میشود. در نهایت نتیجه پژوهش در چهار مجتمع مورد بررسی اثبات کرد؛ که وجود بستری مناسب، پیوستگی فضا و رفتار محیط درمیزان استفاده کاربران در و ایجاد تعاملاجتماعی تاثیرگذار است. هرچقدر مولفههای کالبدی، اجتماعی و ادراکی و شاخصهای آن در فضایباز مورد توجه طراحان قرارگیرد، بیشتر موجب سرزندگی و پویایی فضا میشود. این مولفهها در مجتمعمسکونی قمآباد رعایت شده است؛ در مجتمع مبعث و معالی آباد با توجه به وجود فضایباز، ولی به دلیل کمرنگ شدن این مولفهها از دیدگاه کاربران، کمتر مورد استفاده قرارگرفته و درمجتمع پایگاه به دلیل قرار کیفیت فضا و عدم نگهداری شاید همزیستی بیشتری درآن دیده میشود؛ ولی فعالیت و تعامل مطلوبی در آن دیده نمیشود.
شکل 9: نقش مولفههای موثر در فضای باز مجتمعهای مسکونی بر ایجاد تعاملات اجتماعی
نهایتا و پس بررسی مولفههای مستخرج از این پژوهش در شکل 9 با رعایت این مولفهها در طراحی و ایجاد بستر مناسب در فضای باز مسکونی در شکل 10 پیشنهاد میگردد، لذا هر یک از مولفهها به عنوان هدایتگر رفتاری نقش متقابلی را بین رفتار محیط و پاسخ کاربران در بردارد و با همسازی بین رفتار محیط و ایجاد فضای باز مطلوب در راستای تعامل و کنش اجتماعی کاربران در محیط موثر باشد.
شکل 10. اصول پیشنهادی در طراحی فضا باز مجتمعهای زیستی برای ایجاد تعامل اجتماعی
نتیجهگیری
درسالهاي اخیر، تغییر ویژگیهاي جمعیتی، اجتماعی وفرهنگی تاثیر زیادي درسکونتگاهها داشته است. عوامل انسانی و نوع تعامل آنان درکیفیت طراحی فضای مسکونی و فضایباز در ایجاد ساختارهای اجتماعی محیطی و کالبدی میتواند نقش به سزایی در رضایتمنديانسانها ازمحلاتزیستی خود داشته باشند.كيفيت فيزيكي محيط منطبق با رفتارها و ساختارهای اجتماعي است و كيفيت اين رفتارها نيز بسته به بستری مناسب نسبت به محيط زندگي دارد. این عوامل پیوند ارتباط در ایجاد طراحی مناسب و مطلوب مکان و آسایش فیزیولوژیک ساکنین است. مكان، تحت تأثير عوامل نشأت گرفته از انسانها و محيط است. ارتباطات اجتماعی، موجب آفرينش پيوندهاي روانشناختي در محيط ميگردد. هدف اصلی این تحیق دستیابی به متغیرهای تأثیرگذار در تعاملات اجتماعی و شناخت معیارهای تاثیرگذار درکیفیت طراحی مجتمعهایمسکونی با ایجاد فضای باز در مقیاس محلی است، تا از این طریق بتوان به تقویت و توسعه این فضاها به عنوان مجراها وکانالهای در برگیرندهی مکان و جنبههای اجتماعی قوی پرداخت. از این رو، در این پژوهش رابطه میزان استفاده از فضای باز و شکلگیری تعاملات اجتماعی در مجتمعهای زیستی ارزیابی شد. مطابق با تحلیلهای انجام گرفته بین میزان استفاده از فضای باز و تعاملات اجتماعی رابطه معنیدار وجود دارد. نتایج دانشپور و چرخیان نیز با نتیجه این تحقیق در یک جهت بوده وآن را تایید می کند. همچنین، تحقیق رفیعیان با نتایج این تحقیق همسو بوده است و آن را تایید میکند. کاپلان نیز کیفیات كالبدي يك فضاي عمومي را مديون وجود عناصرطبيعي دانسته كه منجر به افزايش هيجان و سرزندگي و ارتباط بین مردمي داند. ناکیور فریدا تحقیقی پیرامون پیامدهای فضاهای مشترک خارجی بر روی تعامل اجتماعی انجام داده است که با نتایج این پژوهش همسو میباشد. کاپلان و پاکزاد بر رابطه معنادار بین تاثیر کیفیت فضا در حضور افراد تایید میکنند. در پژوهش حاضر نتایج نشان میدهد. نقش و قابلیتهای طراحی مجتمعها و محلههای مسکونی با تاثیر از مولفههای کالبدی و اجتماعی در ایجاد فضاهای باز در فراهم آوردن بستری برای برقراری ارتباط و تعامل اجتماعی تاثیرگذار است. عوامل انسانی و نوع تعامل آنان نیز در کیفیت طراحی فضای باز مجتمعهای مسکونیدر ایجاد حس تعلق جمعی، امنیت اجتماعی و رضایتمندی میتواند نقش به سزایی درتعاملات اجتماعی انسانها درمحلات زیستی داشته باشند. با تامین جاذبههای بصری و مطلوبیت کالبدی و حسی فضا که با عواملی چون نظم و هماهنگی، تعیین و تشخیص فضا قابل تامین است، میتوان زیبایی بصری و یکی دیگر از نیازهای انسان را تقویت کرد. حضور افراد و گروههای مختلف اجتماعی و میزان تعاملات اجتماعی بین آنها یکی از مطلوبیتهای اجتماعی ناشی از تعامل افراد است و ارتباط بین کیفیت فضاها و فعالیتهایی که در آنها روی میدهد، میزان فعالیتپذیری را افزایش میدهد. در بعد روابط اجتماعی افراد در چهار طرح مورد بررسی تفاوت معناداری با یکدیگر دارند. نقش مؤلفههای کالبدی، اجتماعی، ادراکی محیط فیزیکی به عنوان بستر شکلگیری روابط ساده و پیچیده اجتماعی در فضای باز مجتمعهای زیستی وجود دارد.
میتوان نتیجه گرفت، قسمت اعظم فعالیتهای اجتماعی در حیطه روابط اجتماعی است. این روابط غالبا در تعامل با دیگران صورت گرفته است، با به وجود آوردن زمینههای اجتماعیشدن و اجتماعپذیری، به رشد فردی انسان کمک کرده و ارتباط تبادل کنشها و واکنشهاست که انسان را با زیستگاهاش به تعادلی ارضاء کننده میرساند و آدمی توازن خویش را با محیط در ارتباط فیزیکی و روانی و مادی و معنوی مییابد که در نهایت به طراحی کالبدي مناسب و ارتباط فضایی مناسب زیستگاهی مطلوب را شکل میدهد، به نحوي که فضاي شخصی مطلوب منطبق بر فرهنگ و روانشناسی شخصیتی و فردي ساکنان را فراهم نمایند. هر قدر کیفیت فضای باز جمعی در بین ساکنین بالا باشد، تعاملات اجتماعی در بین آنها تقویت میشود و آن مکان بیشتر مورد استفاده ساکنین قرار میگیرد؛ لذا در جهت بالا بردن تاثیر مثبت مجتمعهای مسکونی بر روابط افراد میتوان با ارتقا دادن میزان کیفیت فضای باز مکانهای مسکونی در بین ساکنین همبستگی و آسایش بوجود آورد.
فهرست مراجع
1. آلتمن، ایروین. (1382). محیط و رفتار اجتماعی. (علی نمازیان، مترجم). تهران: شهید بهشتی.
2. بهزادفر، مصطفی؛ و طهماسبی، ارسلان. (1392). شناسایی و ارزیابی مولفههای تاثیرگذار بر تعاملاتاجتماعی و تحکیم و توسعه روابط شهروندی در خیابان شهری: نمونه مورد مطالعه سندج. مجله باغ نظر، 25، 17-28.
3. بنتلی، ایان؛ الکک، آلن؛ مورین، پال؛ گلین، سومک و اسمیت، گراهام . (1392). محیطهای پاسخ دهنده: کتاب راهنمای طراحان. (مصطفی بهزادفر، مترجم). تهران: علم و صنعت.
4. پاکزاد، جهانشاه. (1383). گره میدان فلکه، بررسی معناشناختی سه واژه در شهرسازی. شهرداریها، ضمیمه میدان و فضای شهری، 67.
5. پاکزاد، جهانشاه. (1386). راهنمای طراحی فضاهای شهری در ایران. تهران: انشارات شرکت طرح و نشر پیام سیما.
6. پاکزاد، جهانشاه (1388). سیر اندیشه ها در شهر سازی 3. تهران: انتشارات شهیدی.
7. جیکوبز، جین. (1386). مرگ و زندگی شهرهای بزرگ امریکایی. (حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی، مترجمان). تهران: تهران.
8. دسوان، آبراهم. (1382). جامعه شناسی انسانی. (جعفر نجفی، مترجم). چاپ اول، تهران: نشر خاک.
9. ذبیحی، حسین؛ حبیب، فرح؛ و رهبریمنش، کمال. (1390). بررسی میزان رضایت از مجتمعهای مسکونی و تاثیر مجتمعهای مسکونی بر روابط انسان. هویت شهر، 8، 103-118.
10. دانشپور، سید عبدالهادی؛ و چرخیان، مریم. (1386). فضاهای عمومی و عوامل موثر بر حیات جمعی. باغ نظر، 4(7)، 19-28.
11. راپاپورت، آموس. (1381). نظریه فرهنگ و مسکن. (لیلا عمادی الهیاری، مترجم). مجله آبادی، 36، 16-11.
12. رضازاده، راضیه.(1384). کاربرد علوم محيطي در فرايند مطالعاتي طراحي شهري. نشریه هنرهای زیبا 24، 37-44.
13. رهروردی، ساناز؛ و رازقی، علیرضا. (1393). بررسی فضای باز در جهت ارتقاء تعاملاتاجتماعی و محیطهای همسایگی. اولین همایش معماری، عمران و محیط زیست، همدان.
14. طبیبیان، منوچهر، نصيبه چربگو و انسيه عبدالهی مهر. (1391). بازتاب سلسلهمراتب در شهرهای ایرانی اسلامی. آرمان شهر، 7، 22-54.
15. عامریسیاهیویی، حمید. (1387). نقش معماری در پیشگیری ازجرم. تهران: مجد.
16. فلاحت، محمدصادق. (1385). مفهوم حسمكان و عوامل شكل دهنده آن. نشريه هنرهاي زيبا، 26، 57-66.
17. کاشانیجو، خشایار. (1389). باز شناخت رویکردهای نظری به فضاهای عمومی شهر. مجله هویتشهر،6 ، 105-95.
18. لنگ، جان. (1386). طراحی شهری: گونهشناسی رویهها و طرحها. (حسین بحرینی، مترجم). تهران: تهران.
19. لینچ، کوین. (1387). سیمای شهر. (منوچهر مزینی: مترجم). تهران: تهران.چاپ 7.
20. لینچ، کوین. (1384). تئوری شکل خوب شهر. چاپ 3. (سید حسین بحرینی: مترجم). تهران: تهران.
21. میراقتدایی، مهنا. (1388). معيارهاي سنجش امکان شکلگيري، ثبت و انتقال خاطرات جمعي در شهر .نشریه هنرهای زیبا، 37، 5-16.
22. نوروزی، شعله. (1383). رهنمود طراحی فضای باز مسکونی. نشریه صفه، 14(39)، 45 - 66 .
23. نیومن، اسکار. (1387). خلق فضای قابل دفاع. (فائزه رواقی و کاوه صابر، مترجمان). تهران: طراحان.
24. Altman, I., & Setha, L. (1992). Place Attachment. New York: Plenum Press.
25. Biddulph, M. (2007). Introduction to Residential Layout. Published by Elsevier. Oxford: Architectural Press.
26. Car, S. (1992). Public Space. Cambridge England; New York, NY, USA :Cambridge University Press.
27. Coleman, A. (1985). Utopia on Trial: Vision and Reality in Planned Housing., London: Hilary Shipman.
28. Cooper M.C, & Wendy S. (1986). Housing as if People Mattered: Site Design Guidelines for Medium-Density Family Housing. Berkeley: University of California Press.
29. Steele, F. (1981), The Sense of Place. Boston: CBI Publishing Company, Inc.
30. Farida, N. (2013). Effects of outdoor shared spaces on social interaction in a housing estate in Algeria, Frontiers of Architectura lResearch, Production and hosting by Elsevier, 2(4), 457-467.
31. Francis, M. (2003). Urban open space: Designing for User Needs. Washington D.C : Island Press.
32. Gehl A. (2003). Public Spaces and Public life Adelaide. Copenhagen :Danish architectural Press.
33. Jacobs, J. (1993). Tod und Lebengrober Amerikanischer Stadte. Frankfurt: Verlage uhlstein GmbH.
34. Kaplan, R. (1985). The analysis of perception via preference: a strategy for studyinghow the environment is experienced .Landscape Planning. 12(2), 161–176.
35. Marcus, C.C., Sarkissian, w. (1986). Housing as if people Mattered Berkeley. California: University of California Press
36. Rapoport, A. (1990). The meaning of the built environment: a nonverbal communication approach. Tucson: The University of Arizona Press.
37. Scannell, L., & Gifford, R. (2010). Defining place attachment: A tripartite organizing framework. Journal of Environmental Psychology, 30(1), 1–10.
38. Wheeler, C.N. (1990). Stimulating Scottish and united Kingdom economist through export promotion programs, in cavusgil. S. T. and Czinkota, M. R. (Eds) Quorum, New York: International perspectives on Trad promotion and Assistance, NY.
39. Whyte, W. (1980). Social life of small Urban Space. Washington DC: The Conservation foundation Press.
40. Huffman, R. (2006). The Value of Urban Open Space. Urban land, 65 (1), 108–111.
41. Moleski, W.H., & Lang, J.T. (2010). Organizational Goals and Human Needs in Office Planning. In Jean D. Wineman (Ed), Behavioral Issues in Office Design. New York: Van Nostrand Reinhold Company.
42. Mumford, L. (1970). The calture of cities. NewYork : Harcourt Brace Javanovich.
43. Steele, F. (1981). The Sense of Place., Boston: CBI Publishing Company.
44. Tuan, Y. (1997). Space and Place: The Perspective of Experience. Minneapolis: University of Minnesota Press.
45. Trancik, R. (1986). Finding lost space: theories of urban design. John Wiley & Sons.
46. Van der Voordt, D. J. M., & Wegen, H. B. (2005). Architecture in use: an introduction to the programming, design and evaluation of buildings. Routledge.
47. Woolley, H. (2003). Urban Open Sapace. Spon Press. New York: Taylor & Francis.
48. Wheeler, S.M. (2013). Planning for sustainability: creating livable, equitable and ecological communities. Routledge.
