تحلیل گفتمان علمای شیعه در مواجهه با بحران کرونا
الموضوعات :
حسن بشیر
1
(استاد گروه ارتباطات و دین، دانشگاه امام صادق (ع))
جواد صبوری کزج
2
(دانشجوی رشته فرهنگ و ارتباطات. دانشگاه امام صادق. شهر تهران. کشور ایران.)
الکلمات المفتاحية: گفتمان, پدام, کرونا, علمای شیعه,
ملخص المقالة :
فراگیری بیماری کرونا به عنوان یکی از مهم ترین پدیده های قرن بیست و یکم است که جهان را دچار تغییرات و چالش های بزرگی کرده است . در کشور ایران نیز فراگیری بیماری کرونا مسائل مختلفی را ایجاد کرده است ؛ به عنوان مثال چالش نسبت بین دین و علم. پژوهش با هدف کشف گفتمان علمای شیعه کشور ایران پیرامون مسئله کرونا صورت پذیرفته است . این پژوهش مبتنی بر نظریه گفتمان و روش کیفی و به صورت تحلیل گفتمان پدام (روش عملیاتی تحلیل گفتمان) انجام گرفته است . مطالعه موردی علمای شیعه کشور ایران به ترتیب عبارت اند از : آیت الله محمد تقی مصباح یزدی ، آیت الله سید احمد خاتمی ، آیت الله سید محمد مهدی میرباقری ، آیت الله کاظم صدیقی ، آیت الله سید احمد علم الهدی و آیت الله سید هاشم حسینی بوشهری . برخی از نتایج این تحقیق عبارت اند از : بیماری و بلا یک آزمون الهی است ، خداوند بر مبنای حکمت کارها را انجام می دهد ، دین ضامن رعایت اصول بهداشتی است ، کرونا علاوه بر بعد بهداشتی دارای بعد تمدنی است . گفتمان علمای مذکور به صورت مستقل و تفصیلی مورد مطالعه و کشف قرار گرفته شده است.
قرآن کریم.
نهج البلاغه.
بشیر، حسن. (1391). "رسانهها بیگانه: قرائتی با تحلیل گفتمانی"، تهران: سیمای شرق.
بشیر، حسن. (1395). "دیپلماسی گفتمانی: تعامل سیاست، فرهنگ و ارتباطات"، تهران. انشارات دانشگاه امام صادق(ع).
دونزباخ، ولفگانگ. (1398). "فلسفه ارتباطات (دانشنامه موضوعی بین‌المللی ارتباطات)"، مترجم: احسان شاه قاسمی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
فرکلاف، نورمن. (1389). "تحلیل انتقادی گفتمان"، ترجمه: گروه مترجمان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها.
یورگسن، ماریان. و فیلیپس، لوئیز. (1389). "نظریه و روش در تحلیل گفتمان"، ترجمه هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
سایت‌ها
(29/04/1399) سایت خبر گزاری رسمی حوزه:
(20/04/1399) سایت روزنامه همشهری:
(03/05/1399) پایگاه خبری- تحلیلی مدارا:
(20/03/1399) سایت خبر آنلاین:
(22/05/1399) سایت پایگاه خبری- تحلیلی مثلث:
(02/03/1399) سایت خبرگزاری تسنیم:
(14/04/1399) سایت خبرگزاری مشرق:
(06/02/1399) سایت روزنامه کیهان:
(06/05/1399) سایت خبرگزاری دفاع مقدس:
(01/05/1399) سایت خبرگزاری رسا:
(09/03/1399) سایت رسمی آیت اله سیداحمد علم الهدی:
(13/02/1399) سایت پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت آیت اله بوشهری:
_||_
تحلیل گفتمان علمای شیعه در مواجهه با بحران کرونا
چکیده
فراگیری بیماری کرونا به عنوان یکی از مهمترین پدیدههای قرن بیست و یکم است که جهان را دچار تغییرات و چالشهای بزرگی کرده است. در کشور ایران نیز فراگیری بیماری کرونا مسائل مختلفی را ایجاد کرده است؛ به عنوان مثال چالش نسبت بین دین و علم. پژوهش با هدف کشف گفتمان علمای شیعه کشور ایران پیرامون مسئله کرونا صورت پذیرفته است. این پژوهش مبتنی بر نظریه گفتمان و روش کیفی و به صورت تحلیل گفتمان پدام (روش عملیاتی تحلیل گفتمان) انجام گرفته است. مطالعه موردی علمای شیعه کشور ایران به ترتیب عبارتند از: آیت الله محمد تقی مصباح یزدی، آیت الله سید احمد خاتمی، آیت الله سید محمد مهدی میرباقری، آیت الله کاظم صدیقی، آیت الله سید احمد علم الهدی و آیت الله سید هاشم حسینی بوشهری. برخی از نتایج این تحقیق عبارتند از: بیماری و بلا یک آزمون الهی است، خداوند بر مبنای حکمت کارها را انجام میدهد، دین ضامن رعایت اصول بهداشتی است، کرونا علاوه بر بعد بهداشتی دارای بعد تمدنی است. گفتمان علمای مذکور به صورت مستقل و تفصیلی مورد مطالعه و کشف قرار گرفته شده است.
واژگان کلیدی: علمای شیعه، گفتمان، پدام، کرونا
مقدمه
فراگیری بیماری کرونا، جهان را دچار تغییرات بزرگی در ابعاد محتلف زندگی کرده است و میتوان این مسئله را به عنوان یکی از مهمترین پدیدههای قرن بیست و یک دانست. این پدیده تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم بر روی اقتصاد، سیاست، فرهنگ و اجتماع داشته است. برخی از این تغییرات و اثرات عبارتند از: تعطیلی و نیمه تعطیلی صنایع و بازارها که از جنبه اقتصادی موجب رکود شده است، نارضایتی مردم از سبک مدیریتی حکومتها که منجر به تاثیر در صندوقهای رای و همچنین اعتراضات مدنی گردیده است، تغییر سبک زندگی مردم و توجه مضاعف به عرصه ارتباطات مجازی به جای ارتباطات سنتی که مفهوم جهانی شدن مورد توجه قرار گرفته است و افزایش برخی نابه هنجاریها مثل بیکاری که به عنوان مسئله اجتماعی مطرح شده است و همچنین موارد محتلف دیگری که میتوان به طور تفصیلی بدان اشاره نمود.
مسئله کرونا در ایران نیز مشکلاتی را بوجود آورده است، اما آنچه مورد توجه این پژوهش است به بستر فرهنگ دینی مردم ایران و مسئله کرونا توجه دارد. در واقع موضوع کرونا، چالشهایی را پیرامون نهاد دین و مسئله کرونا در کشور ایران ایجاد کرده است که با توجه به جایگاه نهاد دین در ایران این مسئله جلوه بارز به خود میگیرد.
نهاد دین جایگاه برجستهای در کشور ایران دارد، به شکلی که در مواجهه با مسائل مختلف این نهاد نقش مهمی در تشریح و پاسخگویی بدانها داشته است. این موضوع ریشه در فرهنگ و تاریخ ایران زمین دارد. دین همواره در طول تاریخ کشور ایران به ویژه در تاریخ پس از اسلام نقش محوری و مهمی در زندگی مردم داشته است، این موضوع در تاریخ مدرن ایران و با اتقلاب اسلامی 1357 جلوه نوینی به خود گرفت. انقلاب اسلامی ایران که با هدف اسلامی سازی ابعاد مختلف زندگی مردم صورت پذیرفت، نقش و جایگاه نهاد دین در ایران را ارتقا بخشیده و بازسازی نمود.
در فراگیری مسئله کرونا بحثی مثل نسبت علم و دین مورد توجه افکار عمومی ایرانیان بوده است، برخی علم را در مقابل دین و برخی علم و دین را همسو با هم میدانند. به تعبیر دیگر مسئله کرونا محل نزاع گفتمانهای مختلف در کشور ایران بوده که نهاد دین در این نزاع گفتمانی اهمیت بالایی داشته است. از سوی دیگر علمای تشیع به دلیل جایگاه بالایی که بین مردم مسلمان شیعه دارند، میتوانند تاثیرات فراوانی بر روند بحران و چالش کرونا داشته باشند؛ در واقع نظرات و مواضع آنها پیرامون مسائل مختلف همواره مورد توجه مردم بوده است. مسئله محوری این پژوهش کشف گفتمان علمای شیعه در کشور ایران پیرامون موضوع کرونا بوده است.
ادبیات نظری
این پژوهش مبتنی بر نظریه «گفتمان»1 است. گفتمان از ریشه لاتین discurrere گرفته شده که به اصطلاح currere (دویدن) مرتبط است. معنی اصلی این اصطلاح نوعی حرکت یا دویدن است. این ایده در کاربرد کنونی از اصطلاح discourse (گفتمان) برای اشاره به ارتباطات به مثابه داد و ستد اجتماعی به کار میرود. پس از رنسانس در فلسفه از اصطلاح گفتمان برای چارچوب بندی و رسانش مسائل نظری استفاده شد. فردینان دو سوسور2 به رغم تمرکز بر نشانه زبان شناختی، او نیاز به گشودن زبان شناسی برای تحلیلهای فراتر از نشانهها و جملههای منفرد را مطرح کرده است و بعدها جامعه شناسان و زبان شناسانی به این موضوع به صورت جدی پرداختند (دونزباخ، 1398: 203- 212).
یک تعبیر و تفسیر از گفتمان در چارچوب زبان، کلام، گفتار و سخن است و تعبیر دیگر آن فرازبانی است و زمینههای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در آن مورد توجه واقع میشود (فرکلاف، 1389: 9). از نظر فرکلاف3، گفتمان گونه مهمی از پرکتیس اجتماعی است که دانش، هویتها و روابط اجتماعی از جمله مناسبات قدرت را بازتولید کرده و تغییر میدهد و همزمان سایر پرکتیسها و ساختارهای اجتماعی بدان شکل میبخشند و گفتمان رابطهای دیالکتیکی با سایر ابعاد اجتماعی دارد، رویکرد فرکلاف نوعی تحلیل گفتمان متن محور است که تلاش میکند سه سنت را با یکدیگر تلفیق کند: الف) تحلیل مفصل و دقیق متن در حوزه زبان شناسی؛ ب) تحلیل جامعه شناختی کلان پرکتیس اجتماعی؛ ج) سنت تفسیری و خرد در جامعه شناسی (یورگنسن و فیلیپس، 1395: 61).
به طور کلی میتوان نظریه گفتمان را اینگونه معنی کرد که نظریههای اجتماعی هرگز تام و تمام نیستند و معانی هیچگاه نمیتوانند، تثبیت شوند و این موضوع موجب کشمکشها و نزاعهای اجتماعی میشود. وظیفه تحلیل گران گفتمان این است که این نزاعها و کشمکشها را تفسیر نمایند (یورگنسن و فیلیپس، 1389: 54). در حقیقت، گفتمان؛ چالشهای گفتاری متاثر از منابع خاص، با سطحی از فراگیری و مطالبهگری که منجر به بروز رفتارهای متاثر از آن چالشها شده است (بشیر، 1395: 205).
روش پژوهش
روش تحقیق این پژوهش کیفی و بصورت تحلیل گفتمان4 است. از منظر روششناختی، همه پارادایمهای غیر اثباتی را میتوان در قالب روششناسی کیفی5 قرار داد (محمد پور، 1397: 69).
روش تحلیل گفتمان انواع مختلفی دارد؛ روش وندایک6، روش فرکلاف و روش لاکلاو7 موفه8 از مهمترین این روشها هستند. در این پژوهش از روش پدام9 «روش عملیاتی تحلیل گفتمان» استفاده شده است. این روش تحلیل گفتمان شباهتهایی با روش فرکلاف دارد. روش فرکلاف از سه مرحله توصیف، تفسیر و تبیین به وجود آمده است، (فرکلاف، 1389: 14) روش عملیاتی تحلیل گفتمان (پدام) نسبت به این روش قدرت و ظرفیت عملیاتی بالاتری دارد، و از این حیث در این پژوهش نیز به کار گرفته شده است.
روش پدام از سه مرحله کلان: توصیف، تفسیر و تبیین؛ و پنج سطح تحلیلی: سطح- سطح (برداشت از اصل متن)، سطح- عمق (جهتگیری و گرایش متن)، عمق- سطح (تحلیل توجیهی با توجه به سایر گرایشهای متن)، عمیق و عمیقتر بوجود آمده است (بشیر، 1391: 11). در مرحله عمیق، متن در زمینه موقعیتی مورد تحلیل قرار میگیرد و میان متن و زمینه ارتباط معنایی حاصل میشود. در این مرحله روابط کشف شده میان متن و زمینه با توجه به فرامتن مورد توجه قرار میگیرد. فرا متن در این مرحله میتواند هر مسئلهای باشد، که در خلق متن و زمینه تاثیر گذار باشد، یا با آنها رابطه ایجاد کند. در سطح عمیقتر «متن، بینا متن و فرامتن همزمان مورد توجه قرار میگیرد، و تحلیل نهایی ارائه میشود. در اینجا تحلیلگر یا مفسّر حضور تام داشته و قرائت نهایی مفسر و تحلیلگر صورت میگیرد، که با استفاده از متن، زمینه، بینامتنیتهای پدیدآورنده و تحلیلگر، فرامتنهای متن اصلی با گرایش پدیدآورنده و فرامتنهای احتمالی متن با گرایش تحلیلگر مورد استفاده قرار گرفته و تحلیل اساسی صورت میگیرد. اینجاست، که نوعی از جمعبندی در شکل خط مشی یا رویکردهای بسیار کلان بوجود میآید. به این ترتیب در این مرحله است، که کار نظری جدیدی صورت میگیرد» (بشیر، 1391: 65).
نمودار شماره (1)- سطوح تحلیلی گفتمانی طبق روش پدام
جامعه مورد مطالعه و مورد تحلیل
این پژوهش به روش کیفی است و به دنبال تحلیل گفتمان روحانیت شیعه تاثیرگذار در جامعه ایرانی پیرامون مسئله مواجهه با بحران کرونا است. مطالعه موردی این پژوهش بر روی مطالب و گفتمان: آیت الله محمد تقی مصباح یزدی، آیت الله سید احمد خاتمی، آیت الله سید محمد مهدی میرباقری، آیت الله کاظم صدیقی، آیت الله سید احمد علم الهدی و آیت الله سید هاشم حسینی بوشهری است. واحد تحلیل نیز بخشهایی از سخنرانیها و نوشتههای پیرامون موضوع این پژوهش است که در فضای اینترنتی موجود بوده و بر اساس اشباع نظری صورت گرفته است. بازه زمانی مطالعه و بررسی صورت گرفته از تاریخ 30/11/1398 تا 30/05/1399 به مدت 6 ماه است.
یافتههای پژوهش
یافتههای پژوهش بر اساس تحلیل گفتمان انجام گرفته بر روی اظهار نظرها و گفتمانهای 6 شخصیت از علمای شیعی به شرح مذکور است، به دست آمدهاند. در همینجا باید تاکید کرد که سه مرحله ابتدایی توصیفی، به معنای تفاوت اساسی میان متون سه ستون اول نیست، بلکه عمدتا جهتگیری در اینجا اهمیت دارد. بنابراین، اگرچه گاهی تصور میشود که متون بیان شده با همدیگر مشابهت زیادی دارند، اما در حقیقت آنچه که آنها را از همدیگر متمایز میسازد، نوع جهتگیری استخراج شده از متن اصلی در ستون اول است. در جدول شماره (1) به بررسی سه مرحله ابتدایی (توصیفی) گفتمان آیت الله محمد تقی مصباح یزدی پرداخته شده است.
جدول شماره(1): گفتمان آیت الله محمد تقی مصباح یزدی
(منبع: سایت خبر گزاری رسمی حوزه10)
برداشت از اصل متن | جهتگیری و گرایش متن | تحلیل توجیهی با توجه به سایر گرایشهای متن |
ما قائل باشیم به این که کل هستی یک آفریدگار دارد و او واجد همه کمالات است، همه صفات خیر، هیچ نقصی و شری در وجودش نیست، همه چیز هم آفریده اوست و همه چیز را با حکمت آفرید. | خداوند واحد منشا همه کمالات و خیرات بوده و هیچ شری و نقصی در وجودش نیست. | نبود هیچگونه شر در ذات الهی |
همه ما مسلمانان بلکه همه ادیان معتقدند؛ که در عالم ابدی دو سرا است، یک سرای بهشت است که نعمت است، همه و هیچ شری در آن نیست، یک سرا هم عذاب محض است که هیچ خیری در آن نیست، بالاخره خدا خلق کرده این را. حالا بعدا برمیگردد، به هرچی اون جهنم را خدا خلق کرده است. | خالق بهشت و جهنم خداست. | خدا خالق خیر و شر |
به این مخلوقاتی که با وجود اینکه موجودند ما اینها را شر میدانیم، اینها از اول به دو دسته قابل تقسیم هستند: یک دسته شروری که در این عالم تحقق پیدا میکنند، یک دسته شروری که در عالم ابدی است. مثل اینکه آتش میسوزاند و از بین میبرد. یک دسته شروری که جنبه ثانوی و عکس العملی دارد. یعنی یک موجودی یک کاری انجام میدهد، بدنبالش شری تحقق پیدا میکند و خلق میشود. مثال روشنش انسانی گناه میکند، به آثار گناه مبتلا میشود. اما شرور دنیوی حالا صرف نظر از اینکه شریت شان نسبی است، خب درست است که آتش کاغذ را میسوزاند ولی خب باعث میشود که غذا پخته میشود، باعث میشود که هوا گرم شود، جلوگیری از سرمازدگی و بیماری ناشی از آن شود پس نسبی است. اینها برای بعضی چیزها خیراست و برای بعضی چیزها شر. | دو نوع شر هست: شر دنیوی و شر عالم ابدی. شر دنیوی نسبی و شر ابدی مطلق است. | نسبی بودن شر دنیوی |
عامترین حکمت وجود شرور و نقایص، آفات، بلایا در عالم عامترینش این است که زمینه انتخاب را برای انسانها فراهم کند، تا انسانها بتوانند، با انتخاب صحیح خودشان جنبه خیر را انتخاب کنند، تا استحقاق عالیترین کمال وجودی را و فیض الهی را پیدا کنند. | علت وجود شرور فراهم کردن زمینه انتخاب است که انسان بتواند، به عالیترنی کمال وجودی برسد. | تکامل به عنوان فلسفه آفرینش شرور |
اصل این شرور، برای اصل اختیار است و اصل رسیدن به آن کمال، اما انسانها چون مراتب مختلفی برای تکامل برایشان میسر است، ظرفیتهایشان متفاوت است، عرصههای تکاملشان مختلف است، باید شروری که در همدیگر تاثیر و تاثر داشته باشند و عرصههای مختلفی از خیر و شر را پدید بیاورند، وجود داشته باشد. برای اینکه زمینه اختیارش کامل شود، باید هر دوتا زمینه برایش فراهم شود. پس باید طوری باشد که اگر کسی دهها سال هم عبادت خدا را کرده امکان این را داشته باشد که آخرش مبتلا به گناه و معصیت و شر بشود. عکسش هم همینطور است. | مراتب مختلفی برای انسانها میسر است و از این جهت برای خیر و شر عرصههای مختلفی وجود دارد. | رسیدن به عالیترین و دانیترین با اصل اختیار |
باز از مسائل فرعیاش این است که کسانی که انتخاب غلطی میکنند و مدتی بخاطر لذتهای دنیا که توام با شرور است، شرور انسانی است، اینها اینان را به خود مشغول میکند ولی اصل ایمان و معرفت ولو خیلی کمرنگ در عمق دلشان هست. لطف الهی اقتضا میکند که حتی برای آن ذره هم زمینه بروز و ظهور و رشد فراهم میشود. یکی از راهها این است که مبتلا شود، به شروری که بفهمد، لازمه زندگی دنیا چه شروری است و تعلقشان را به دنیا کم میکند و چه است باعث میشود که از گذشتهشان توبه کند. این همان مصداق « وَلَنُذِيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَى دُونَ الْعَذَابِ الْأَكْبَرِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ» (سجده، آیه 21) . | کسی که شرور انسانی زیادی مرتکب میشود، هنوز ذره از امید برای هدایتش وجود خواهد داشت. | زمینه بروز و رشد خیرات در انسان به عنوان امر ذاتی |
خود شخص مرتکب چیزی که موجب شر بشود، نشده اما از شر دیگری به او سرایت میکند، مثل شرهای اجتماعی یا عکسش در خیرات هم، خودش مرتکب چیزی که موجب استفاده از نعمتهای معنوی بشود نشده، دیگری که آن کار را کرده اما این زمینه انتخاب را برای این فراهم میکند، امتحانی میشود، برایش. | بعضا شخص مرتکب شر نشده ولی از شر دیگری به او سرایت میکند که این نیز امتحان الهی است. | شرایط شر به عنوان امتحان الهی |
خب برای اینکه انسانهایی هرچه بیشتر برایشان امکان این را داشته باشد که راه خیر را بهتر بشناسند. غیر از عقل اگر راه دیگری داشته باشد، حکمت الهی اقتضا میکند که آن راه هم در اختیار بشر قرار بگیرد و اینجاست که آغاز دین مطرح میشود. | علاوه بر عقل، دین عاملی است، برای شناخت راه خیر | راه شناخت خیر؛ عقل و دین |
اصل تکامل انسان که موجب لیاقت برای دریافت عالیترین رحمتها و فیوضات الهی میشود، رازش در لسان شرع عبادت است؛ یعنی که انسان بفهمد که از خودش هیچی ندارد و از خودش هیچی نمیتواند، داشته باشد و هر خیری به او برسد، از خدای متعال است. | راه تکامل عبادت و بندگی است. | عبادت و بندگی |
در دل باید سعی کرد که آدم راضی باشد به آنچه خدا مقدر فرموده یعنی آنچه تحقق پیدا میکند و این یکی از مشکلترین صحنههای عبودیت است که آدم جمع بکند بین تکلیف و بین رضایت قلبی، این دو تا کفه را باید با هم پیش برد. سعی در شناخت وظیفه و عمل به وظیفه، حفظ نعمتهای خدا در خود و دیگران، جلوگیری از فسادها در شخص، در خانواده، در جامعه، تکالیف مختلفی که هست، خوب بشناسیم و خوب عمل کنیم و اما آنچه واقع میشود، باید راضی باشیم، به تقدیر الهی از آن جهتی که اراده حکیمانه الهی بر این تعلق گرفته تا زمینه ی فیوضات بیشتری از انسانها و رسیدن به مراتب بالاتری از کمالات و لطف و قرب الهی فراهم میشود، نه تنها ناراحت نباشیم بلکه خوشحال هم باشیم و این شبیه جمع بین ضدین است که بسیار کار مشکلی است ولی با توسل و توکل و تضرع به درگاه الهی نشدنی نیست. | باید در مواجه با سختیها و شرور از تقدیر خدا راضی باشیم. | رضایت از خدا حتی در شرایط بلا |
ممکن است اولا یک پدیده خاص برای یک کسی فقط امتحان باشد مثل شر ابتدایی برای کسی که اتفاق میافتد، برای او ابتدایی است سابقهای ندارد و او کاری نکرده این اثر برایش مترتب بشود. برای یک کسانی یک نفر یا یک میلیارد نفر برای اینها میتواند همین کار یا همین نوع کار میتواند وسیله امتحان باشد « الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ» (ملک، آیه 2). همین کار در عین حال برای یک کسانی تنبیه میتواند باشد، یعنی نه به عنوان اینکه عذابی بر او نازل میشود، بلکه به عنوان اینکه گوشمالی داده بشود تا هشیار بشود، بیدار بشود، برای این باشد. برای دیگری ممکن است نه، فرض کنید آخرین لحظات مرگش هم است، دیگر هشداری برای رفتار بعدی هم منظور نیست، اما اگر این عذاب را بکشد تا این نفس دارد و در این عالم هست، باعث میشود وقتی که از این عالم که میرود پاک باشد. همین عمل خاص برای کسی امتحان بود، برای کس تنبیه بود، برای کسی تکفیر سیئات و داریم، روایاتی که مومن که خدا میخواهد، پاکش کند تا از دنیا برود، اگر با یک رفتار، ناراحتی، غصهای، اندوهی، گرفتاریای در همین دنیا تا هست جبران بشود، این کار را انجام میدهد، لا اقل جانش را سخت میگیرد، تا بوسیله گرفته جان سخت گناهش پاک بشود وقتی از دنیا میرود کاملا راحت بشود. بله پس کارهای خدا یک کرا خاص میتواند چندتا علت مختلف داشته باشد. | شر و بلا میتواند برای فردی امتحان و برای دیگری تنبیه و برای دیگری عذاب جهت تنبه و برای کسی عذاب سیئات باشد. | امتحان الهی، تنبیه، تنبه و عذاب سیئات علل نزول بلا |
میشود انسان مومنی باشیم که خودش مبتلا شده باشد، به یک بیماری دردآور، رنج میکشد، درد میکشد، ناراحتی هست، این درد را درک میکند. بعد حس میکند که باید دارو بخورد برای اینکه این بیماریاش علاج شود، وظیفه شرعی است، حکم شرعی است که اشاره کردیم حفظ نعمتهای خدا واجب است، تضییع نعمتهای خدا جایز نیست. | سلامتی، نعمت الهی است و حفظ نعمت الهی نیز واجب است. | حفظ سلامتی و توجه به امر بهداشت یک واجب شرعی |
تحلیل مرحله عمیق
همانگونه که بیان شد، مرحله تفسیر (عمیق) تحلیل بینامتنیت ذهنی تحلیلگر و بینامتنیتهای مرتبط که معمولا توسط نویسنده متن اصلی در متن آورده شدهاند، است. مقصود از این دو مفهوم این است که هر تحلیلگری با خواندن متن مورد تحقیق، متون دیگر را تداعی میکند که آن را بینامتنیت میگویند. نویسنده نیز در متن، با اشاره به متون دیگر، نوعی از رابطه بینامتنی ایجاد میکند. تحلیل روابط دو بینامتنیت تحلیلگر و نویسنده در این مرحله انجام میگیرد.
در مرحله عمیق، با توجه به زمینهها و شرایط محیطی خلق متن، متن در بستر موقعیتی آن به پرسش گرفته میشود و رابطهای معنایی میان متن و زمینه ایجاد میشود. در حقیقت در مرحله عمیق، دالهای اساسی گفتمانی که با بینامتنیتهای مختلف مرتبط هستند مورد کشف قرار میگیرند. جدول شماره (2) بیانگر تحلیل مرحله عمیق گفتمان آیت الله محمد تقی مصباح یزدی است.
جدول شماره (2): تحلیل مرحله عمیق گفتمان آیت الله محمد تقی مصباح یزدی
تحلیل توجیهی با توجه به سایر گرایشهای متن | دال های اساسی مرحله عمیق |
نبود هیچگونه شر در ذات الهی | خداوند خالق بلا و بیماری |
خدا خالق خیر و شر | |
تکامل به عنوان فلسفه آفرینش شرور | بلا و بیماری زمینهساز تکامل |
رسیدن به عالیترین و دانیترین با اصل اختیار | |
شرایط شر به عنوان امتحان الهی | |
امتحان الهی، تنبیه، تنبه و عذاب سیئات علل نزول بلا | |
نسبی بودن شر دنیوی | |
حفظ سلامتی و توجه به امر بهداشت یک واجب شرعی | وجوب شرعی رعایت بهداشت |
راه شناخت خیر؛ عقل و دین | توجه به عقل بشری و دین الهی |
رضایت از خدا حتی در شرایط بلا | راه تکامل در رضایت و بندگی |
عبادت و بندگی | |
زمینه بروز و رشد خیرات در انسان به عنوان امر ذاتی |
همانگونه که دیده میشود، 5 دال اساسی در این مرحله مورد تاکید گفتمان آیت الله محمد تقی مصباح یزدی است. دالهای مزبور در نمودار شماره (2) نشان داده شده اند.
نمودار شماره (2): دال های اساسی مرحله عمیق گفتمان آیت الله محمد تقی مصباح یزدی
تحلیل مرحله عمیقتر
همانگونه که گفته شد، مرحله تبیین (عمیقتر) تحلیل فراگفتمانهای بینامتنی است. مقصود از فراگفتمانها، گفتمانهایی که خارج از گفتمان مورد بحث، میتوانند با آن گفتمان مفصل بندی شوند. به همین دلیل، فرامتنها نیز به معنای، متون دیگری که با متن اصلی مورد تحقیق به گونههای مختلف بینامتنیت مرتبط هستند. بنابراین در مرحله عمیقتر، پای فرامتن به میان کشیده شده و روابط متن و زمینه که در مرحله پیشین مورد نظر بود، در رابطه با فرامتن تحلیل میشود. در اینجا یک نگاه جامع فرامتنی با مقایسه دالهای اساسی گفتمان به دست آمده در مرحله عمیق، مورد تحلیل قرار گرفته و روابط آنها با گفتمانهای دیگر مقایسه میشوند و در حقیقت ارتباط معنایی آنها تبیین میشود. بنابراین، هر یک از دالهای اساسی به دست آمده مورد تحلیل قرار میگیرند.
1-خداوند خالق بلا و بیماری
خالق خیر و شر و بهشت و جهنم خداست و جهان هیچ خالقی به جز خداوند واحد ندارد. این درحالی است که در ذات خداوند هیچ خلل و هیچ شری وجود ندارد. پس خلق شرور و بلاها نیز فلسفه و حکمت خاص خود را دارد و خداوند حکیم بوده و بدون علت خلق نمیکند. خلقت شرور از جانب خداوند برای امتحان و آزمون الهی بوده است.
2- بلا و بیماری زمینهساز تکامل
خداوند حکیم است و خلق شرور و بلاها نیز حکمتی دارد. فلسفه اصلی نزول بلا، گرفتاری و شرور ایجاد زمینه انتخاب و اختیار است. در واقع این بلاها و گرفتاریها امتحان الهی بوده تا انسان بوسیله انتخاب خود زمینه رشد و تعالی را پیدا کند. به بیان دیگر ویژگی متمایز انسان از سایر موجودات، قدرت انتخابگری او است و بدین وسیله اگر انتخاب درست را انجام دهد، میتواند از همه موجودات و مخلوقات ارزش والاتری بیابد.
3- وجوب شرعی رعایت بهداشت
از نظر اسلام حفظ نفس و سلامتی یک واجب شرعی است. هرگونه ضرر جسمی و جانی بر انسان حرام است. از این جهت رعایت اصول بهداشتی برای حفظ سلامتی خود و دیگران یک توصیه دینی و شرعی نیز محسوب میشود.
4-توجه به عقل بشری و دین الهی
عقل بشری وسیله ای است، برای نشان دادن راه خیر و درست. دین الهی وظیفه این را دارد که راه خیر را به انسانها نشان دهد، حتی در صورت ناتوانی عقل بشری در این مسیر این دین است که به مدد انسان رسیده و مسیر خیر را برای او نمایان میکند. بنابراین دین الهی و عقل بشری در تضاد هم نبوده و در راستای یک هدف یعنی معرفت و شناخت انسان را پیش میبرند.
5- راه تکامل در رضایت و بندگی
خداوند متعال حکیم است و هیچ کاری را بدون دلیل و عبث انجام نمیهد. در صورت نزول بلا نیز حکمتی در پی آن است که ما باید به مقدرات خداوند راضی باشیم؛ در واقع رضایت و خشنودی از خدا در هر حالتی حتی در صورت نزول بلا. شرط تکامل انسانها این است که بدانند از خود هیج ندارند و همه از آن خداوند متعال است. بندگی و عبادت خدا مسیر تکامل و سعادت انسان است. در صورت اینکه گناهکار نیز باشیم، بازگشت و توبه ما را به مسیر تکامل بازمیگرداند و هیچ گاه مسیر تکامل بر انسان بسته نیست، حتی در صورت گناهکار بودن.
نقشه معنایی گفتمان آیت الله محمد تقی مصباح یزدی
نمودار شماره (3) نشان دهنده دالهای اساسی گفتمان آیت الله محمد تقی مصباح یزدی درباره بحران کرونا است.
نمودار شماره(3): نقشه معنایی گفتمان آیت الله محمد تقی مصباح یزدی
جدول شماره(3): گفتمان آیت الله سید احمد خاتمی
برداشت از اصل متن | جهت گیری و گرایش متن | تحلیل توجیهی با توجه به سایر گرایشهای متن |
مبنای سخن رهبر انقلاب درباره ملاک بودن ستاد ملی مقابله با کرونا این است که حفظ سلامت یک واجب عقلی و شرعی است. دلیل عقلی آن روشن است و دلیل نقلی آن هم آیه ۱۹۵ سوره بقره است. روایات فراوان و نیز دلیل اجماع همراه آن است (سایت روزنامه همشهری)11. | حفظ سلامتی یک واجب عقلی و شرعی است. | رعایت بهداشت به عنوان یک واجب عقلی و شرعی |
ستاد ملی مقابله با کرونا این نکته را در نظر میگیرد که مجالس حسینی در حقیقت تامین‌کننده عزت و عظمت امت اسلامی و در حقیقت پشتوانه اصل انقلاب و تداوم ۴۰ ساله آن است و این مجالس حتی میتواند، در عرصه فرهنگ‌سازی برای مبارزه با این ویروس منحوس نقش‌آفرین باشد. به همین دلیل ستاد ملی مبارزه با کرونا، عزاداری امسال محرم را با رعایت پروتکلهای بهداشتی پذیرفتند (همان). | برگزاری مجالس حسینی با اصول بهداشتی | تاکید بر عدم تعطیلی مجالس حسینی |
اینک سخن این است که در برابر این دو واجب چه باید کرد؟ عقل می‌گوید الجمع مهما امکن اولی من الطرح. تا جایی که میشود هر دو را انجام داد بهتر از واگذاشتن یکی است. جمع در اینجا این است که هم عزاداری آری هم رعایت پروتکلهای بهداشتی آری، هم زدن ماسک رعایت فاصله اجتماعی هم آری (سایت پایگاه خبری- تحلیلی مدارا)12. | برگزاری عزاداری و توجه رعایت بهداشت به صورت توامان | از یکسو عدم تعطیلی مجالس حسینی و از سوی دیگر عدم ترک اصول بهداشتی |
این نکته را هم بگویم که به یاری خداوند کمتر کانونهای گسترش این ویروس منحوس مساجد، حرمها و مجالس دینی و… بوده است آنچنان که بیشتر کانونهای گسترش این ویروس اماکن حمل و نقل، مجالس عروسی و… بوده است. معنای سخن این است که متدینین در این عرصه یعنی رعایت پروتکلهای بهداشتی پیشگاماند (همان). | کانون گسترش این ویروس کمتر اماکن مذهبی هستند و بیشتر اماکن حمل و نقل و عروسی هستند. | تقید بیشتر متدینین به اصول بهداشتی |
از آغاز شیوع کرونا تاکنون و همچنین بعد از آن برای مقابله با این ویروس منحوس باید دو کار صورت میگرفت. یک کار تشکیل ستاد مبارزه با این ویروس بود که بحمدلله به خوبی انجام گرفت. با چند ویژگی قابل توجه. ویژگی اول اینکه بحمدلله در این ستاد همه مسئولان پای کار آمدند .در راس مقام معظم رهبری (مدظله العالی)، دولت محترم، وزارت بهداشت ،کادر درمان، کادر پرستاری، نیروهای مسلح و صدا و سیما انصافا همه به خوبی پای کار آمدند و حتی من معتقدم به نحوی میتوان گفت این موضوع محور اتحاد هم شد یعنی یک مساله ملی شد و دعواهای جناحی در این مقطع رنگ باخت هرچند خواهم گفت بعضیها تلاش کردند که این دعواها را در این عرصه هم بکشانند (سایت خبر آنلاین13). | تشکیل ستاد ملی کرونا در سطح مسئولین و تبدیل شدن مسئله کرونا به عنوان یک مسئله ملی و فرا جناحی | توجه مسئولین به مسئله کرونا به عنوان مسئلهای ملی و فراجناحی |
کار دومی که باید انجام میشد، تشکیل ستادی برای پیگیری مسائل معنوی بود. این ستاد امور معنوی، امور روانی را مدیریت میکرد، نمیگویم تشکیل نشد، همین ستاد مبارزه بخشی و کمیته ای را برای این کار تشکیل داد، اما اولا قدری دیر بود و ثانیا به قوت کمیتههای دیگر نبود. بایستی ستادی معنوی هم تشکیل میشد. در این ستاد معنوی چه کسانی نقش داشتند؟ باید همه نهادهای فرهنگی، حوزه علمیه، دفتر تبلیغات، سازمان تبلیغات در این ستاد نقش داشته باشند و به موازات کارهای درمانی و بهداشتی که آن ستاد مبارزه با کرونا دارد، این ستاد نیز در این عرصه معنوی فعال باشد. ستادی که باید چندتا کمیته داشته باشد. کمیته اول، کمیته پاسخگویی به شبهات اعتقادی، به هر حال برای مردم سوالات اعتقادی پیدا شده، نقش بلاها و شرور و نقش اینها در نظام احسن هستی و توضیح اینها که واقعا ما تمام اسرار جهان هستی را نمیدانیم، ما ظاهری را میبینیم و البته باید تحلیل بشود، نقش آدمها هم در این عرصه تبیین بشود. به هر حال کمیته ای کارش پاسخگویی به شبهات اعتقادی باشد. دوم، کمیته مدیریت نهادهای معنوی و دینی. گرم نگه داشتن فروغ زمزمههای مناجاتی. بحمدلله صدا و سیما اینها را دارد ولی الان شرایط، شرایط عادی نیست. در این شرایط غیرعادی این زمزمهها باید بیشتر بشود. ما به شدت نیازمند به بالا آوردن فاز دینی و اعتقادی مردم در فضای مجازی و در رسانه هستیم، میدانم که مسئولان صدا و سیما برای این کار برنامه دارند ولی به نظر میرسد، باید فازش را بیشتر کنند (همان). | تشکیل ستاد مسائل معنوی برای مدیریت کردن امور معنوی توسط نهادهای فرهنگی | ضرورت توجه به ابعاد فرهنگی و معنوی مسئله کرونا در ستاد ملی مبارزه با کرونا |
کمیته سوم، کمیته نظارت بر برنامههای رسانهها. ببینید فضای مجازی الان تاثیرگذار است. صدا و سیما هم تاثیر گذار است. من با دیدن مختصری از برنامهها احساس میکنم بعضی از مدیران میخواهند به هر قیمتی مردم را شاد نگه دارند ولو با برنامههای غفلتزا. برنامههایی که بوی غفلت از خدا میدهد. در این شرایطی که باید همه توجه به خدا داشته باشیم سم است، رسانه ای بیاید برنامههای غفلت زا پخش کند. اینجاست که به نظر میرسد این ستاد باید نظارت کند، اگر دید در فضای مجازی غیر از فضای مجازی برنامه غفلت زایی از خدا هست، تذکر بدهد که تکرار نشود (همان). | توجه ویژه ستاد ملی مبارزه با کرونا به رسانهها برای جلوگیری از پخش برنامههای غفلت زا | توجه ستاد ملی مبارزه با کرونا به محتوای رسانهها از بعد فرهنگی |
نکته پنجمی که این ستاد باید به آن توجه کند، باید مدام در امید مردم بدمد که بدترین دردها ناامیدی است. این ستاد باید با تزریق امید در درمان روحی مردم نقش داشته باشد. دقیقا همان که مقام معظم رهبری در سخنانشان در رابطه با این ویروس منحوس دارند و عمل میکنند و باید از رفتار ایشان الگو بگیریم (همان). | مبارزه با ناامیدی به عنوان بدترین درد توسط ستاد ملی مبارزه با کرونا | ضرورت ایجاد امید توسط ستاد ملی مبارزه با کرونا |
مقام معظم رهبری در سخنرانی روز مبعث شان به نکته بسیار مهمی اشاره کردند که آمریکا در رابطه با این ویروس متهم است که در تولید این ویروس نقش داشته. ممکن است، بگویید الان خود آمریکا در پیک ابتلای به این کرونا قرار دارد، چطور میگویید نقش داشته؟ پاسخش این است که منافات ندارد. اینها این ویروس را چه بسا برای مقابله با چین در عرصه اقتصادی و ایران در عرصه سیاسی تولید کرده بودند بعد از دستشان در رفت و بلای جان ایشان شد. آن چیزی که این اتهام را تقویت میکند، بی خیالی ترامپ در آغاز سرایت این ویروس در آمریکاست. کسانی را که مراعات میکردند به استهزاء میگرفت و علیرغم ممنوعیت به همه دست میداد. این نشان میداد که خیالش از این ویروس راحت بود. به هر حال این تنها تحلیل مقام معظم رهبری نیست. برخی از سیاسیون برجسته بر این تحلیل عنایت دارند که در تولید و شیوع این ویروس آمریکا حداقل به عنوان یک متهم در این رابطه مطرح است (همان). | امریکا در تولید ویروس کرونا نقش داشته است. | امریکا به عنوان متهم اصلی مسئله کرونا |
تحلیل مرحله عمیق
جدول شماره(4): تحلیل مرحله عمیق گفتمان آیت الله سید احمد خاتمی
تحلیل توجیهی با توجه به سایر گرایشهای متن | دالهای اساسی مرحله عمیق |
رعایت بهداشت به عنوان یک واجب عقلی و شرعی | اسلام؛ تقید بخش به رعایت اصول بهداشتی |
تقید بیشتر متدینین به اصول بهداشتی | |
تاکید بر عدم تعطیلی مجالس حسینی | برگزاری مجالس حسینی با رعایت اصول بهداشتی |
از یکسو عدم تعطیلی مجالس حسینی و از سوی دیگر عدم ترک اصول بهداشتی | |
توجه مسئولین به مسئله کرونا به عنوان مسئلهای ملی و فراجناحی | مسئله کرونا عامل اتحاد مسئولین |
ضرورت توجه به ابعاد فرهنگی و معنوی مسئله کرونا در ستاد ملی مبارزه با کرونا | ضرورت توجه به ابعاد فرهنگی مسئله کرونا |
توجه ستاد ملی مبارزه با کرونا به محتوای رسانهها از بعد فرهنگی | |
ضرورت ایجاد امید توسط ستاد ملی مبارزه با کرونا | |
امریکا به عنوان متهم اصلی مسئله کرونا | استکبار جهانی در پشت پرده کرونا |
نمودار شماره(4): دالهای اساسی مرحله عمیق گفتمان آیت الله سید احمد خاتمی
تحلیل مرحله عمیقتر
1-اسلام؛ تقید بخش به رعایت اصول بهداشتی
از نظر اسلامی حفظ نفس و سلامتی یک واجب شرعی محسوب میشود. در مسئله کرونا؛ رعایت اصول بهداشتی به عنوان یک مصداق جدی از حفظ نفس و عدم ضرر به خود و دیگران است. متدینین بر این اساس به رعایت اصول بهداشتی مقید هستند، این موضوع بروز عینی نیز دارد، اغلب موارد عدم رعایت اصول بهداشتی در مواقعی است که در مجالس نام و یادی از خدا نیست و دین محدود شده است، این در حالی است که در محافل و مجالس دینی و مذهبی که نام و یاد خدا وجود دارد، رعایت اصول بهداشتی بیشتر مشاهده میشود و این تقید بالای متدینین به اصول بهداشتی را نشان میدهد.
2- برگزاری مجالس حسینی با رعایت اصول بهداشتی
مجالس حسینی در مکتب تشیع جایگاه ویژه ای دارد. در احادیث نیز سفارش فراوانی به زنده نگه داشتن یاد و نام امام حسین(ع) و یاران شهیدش شده است. علاوه بر این موضوع مجالس حسینی و قیام عاشورا پیوند خاصی با انقلاب اسلامی ایران دارد؛ در واقع انقلاب اسلامی ایران خود را ملهم از آرمانهای قیام امام حسین(ع) دانسته و همچنین خود این مجالس نیز تاثیر زیادی بر روند شکلگیری انقلاب اسلامی داشته است. فلذا بدلیل اهمیت بالای مجالس حسینی تعطیلی آن از منظر برخی علما غیر ممکن است ولی باید براساس رعایت اصول بهداشتی برگزار شود.
3-مسئله کرونا عامل اتحاد مسئولین
مسئله کرونا به عنوان مهمترین مسئله جامعه امروز مسئولین نظام را نسبت به مقابله با این معضل متحد کرده است. از این جهت ستاد ملی کرونا نیز ایجاد شده است. در واقع این اتحاد را میتوان از محاسن این بیماری و بلا دانست که در واقع تهدید تبدیل به یک فرصت اتحاد شده است.
4- ضرورت توجه به ابعاد فرهنگی مسئله کرونا
ستاد ملی مبارزه با کرونا نباید فقط به ابعاد بهداشتی و پزشکی محدود شود. در واقع باید به بعد فرهنگی و معنوی این مسئله توجه ویژهای داشته باشد. بررسی محتوای رسانهها از نظر عقیدتی و توجه به امید بخشی از جمله فعالیتهای فرهنگی این ستاد میتواند باشد. فلذا وظیفه این ستاد ابعاد بهداشتی و فرهنگی این مسئله است. این موضوع نشان از توجه بالای روحانیت به مسائل فرهنگی و ارزشی است که با وجود مشکلات بهداشتی نیز قابل چشم پوشی نیست.
5-استکبار جهانی در پشت پرده کرونا
مفهوم استکبار جهانی؛ یک مفهوم قرآنی است که هرگونه بزرگ پنداری در مقابل خداوند را شامل میشود. استکبار بر اساس نگاه توحیدی یک نوع انحراف محسوب میشود، زیرا از منظر قرآن قدرت لانتهی خداوند بوده و تمام قدرتهای دیگر در مقابل قدرت الهی مقهور هستند. تاکید بر مفهوم استکبار ستیزی در ادبیات سیاسی ایران بوسیله بنیانگذار انقلاب اسلامی، امام خمینی(ره) برجسته شد. در منظومه فکری امام خمینی(ره) امریکا به عنوان استکبار جهانی معرفی میشود که این قدرت در مقابل قدرت الهی قرار داشته و باید با آن مبارزه کرد. از نظر برخی از علمای شیعه امریکا به عنوان استکبار جهانی متهم اصلی پدیده کرونا است. در واقع امریکا برای رسیدن به مقاصد خود از جمله: متوقف کردن رقبا، ایجاد نظم نوین و بهره برداری اقتصادی در ایجاد این ویروس نقش داشته است.
نقشه معنایی گفتمان آیت الله سید احمد خاتمی
نمودار شماره(5): نقشه معنایی گفتمان آیت الله سید احمد خاتمی
جدول شماره(5): گفتمان آیت الله سید محمد مهدی میرباقری
برداشت از اصل متن | جهتگیری و گرایش متن | تحلیل توجیهی باتوجه به سایر گرایشهای متن |
اینکه این خبر را بزرگ میکنند و کشتههای دیگر را نمیگویند، اینکه بگیر و ببند راه میاندازند و بگیر و ببند را در خبر میآورند و 24 ساعته همه را در مقابل این خبر قرار میدهد و همه را در فضای رعب و وحشت قرار میدهد و از این فضا استفاده کرده و کاری انجام میدهند، دروغ میگویند و صادق نیستند. میخواهند مردم را تحت استعمار خود دربیاورند، خبر درست میکنند؛ خبر را کوچک و بزرگ میکنند. این کذب است (سایت پایگاه خبری- تحلیل مثلث14). | برجسته کردن خبر کرونا دروغ است تا بتوانند مردم را تحت استعمار بیاورند. | غرب در پشت پرده کرونا |
بیماری‌ای که اخیراً فراگیر شده و به یک ابتلای بزرگ برای جامعه جهانی تبدیل شده، از نظرِ اجتماعی و تمدنی، یک پدیدۀ چندوجهی است نه یک‌وجهی. وی با بیان اینکه ما با یک امرِ میان‌رشته‌ای و بلکه فرارشته‌ای مواجه هستیم که نباید یک وجهۀ آن غلبه پیدا کند و باید ابعاد مختلف این پدیده به شکلِ جدی موردِ تأمل قرار بگیرد، گفت: وجهی از این پدیده، جنبۀ بهداشتی است که مربوط به دانش‌های وابسته به پزشکی است. وجه دیگر مربوط به حوزه علوم انسانی و علومِ شناختی و همچنین دانش‌های تمدنی و فلسفه تاریخ و حوزۀ رسانه و امثال اینها است. حتی جنبۀ امنیتی و جنگ بیولوژیکی هم مورد توجه قرار گرفته و آمادگی‌هایی برای مقابله با این تهدید فراهم شده است (سایت خبرگزاری تسنیم15). | کرونا یک پدیده چند وجهی است: جنبه بهداشتی، جنبه علوم انسانی و علوم شناختی و جنبه امنیتی دارد. | جوانب امنیتی و علوم کرونا |
احتمال اول این است که واقعاً در امتداد این واقعه، فضای عبور از نظم مادیِ مدرن، به نظم معنوی و نظمِ تحت‌تأثیرِ هدایتهای الهی و در جهتِ غلبۀ ولایت حقه به وجود بیاید؛ یعنی این پدیده‌ها یک امری تلقی شود که تحت تدبیر ولی الله الاعظم (عج) جامعه جهانی را به‌تدریج از نظمِ مادی و سیطرۀ قدرت‌ها به‌سمتِ یک نظمِ معنوی و رهایی از تسلط مادی سیر دهد (همان). | احتمال دارد که بیماری کرونا تحت تاثیر هدایتهای الهی برای تبدیل نظم مدرن به نظم معنوی است. | احتمال دوران پسا کرونا؛ تبدیل نظم مادی مدرن به نظم معنوی |
در نقطۀ مقابل، این هم محتمل است که مهلت شیطان هنوز تمام نشده باشد و خدای متعال مهلتی به شیاطینِ جن و انس داده باشد و دستگاه ابلیس و شیاطین انس از این فرصت استفاده کنند و با طراحیهای بزرگ و پنهان در پشتِ صحنه، به‌دنبالِ تغییر مفهوم و سازوکارهای حُکمرانی بر جهان و ایجاد یک نظم پیچیده‌تر مادی، یعنی عبور از حاکمیت کنونیِ قدرتهای مادی بر جهان به‌سمتِ حاکمیت مجازی و حکمرانی مجازی و سایبری باشند که فضایی مدیریت‌پذیرتر، خشک‌تر و سخت‌تر است (همان). | ادامه داشتن سلطه شیطان با احتمال اینکه حاکمیت قدرتهای مادی بر جهان به سمت حاکمیت مجازی تبدیل شود. | احتمال دوران پسا کرونا؛ تداوم حاکمیت مادی غرب به شکل حاکمیت مجازی |
همان‌طور که بحرانِ جنگ جهانی اول و دوم، بستر جامعه جهانی را برای پذیرش یک نظم جدید با ادعای صلح پایدار مهیا کرد، این فضای ناامنِ کنونی هم میتواند جامعه جهانی را برای پذیرش یک پیشنهاد جدید برای تحققِ یک نظم مادی و ایجاد حکمرانی مجازی مهیا کند (همان). | کرونا شبیه جنگ جهانی، جهان را به نظم مادی جدید هدایت میکند. | نظم جدید پسا کرونایی |
اگر مقیاس این بحران، عبور دادنِ جامعه جهانی به‌سمتِ یک حکمرانی بلامنازع جدید باشد و ظرفیت چنین تصرفاتی فراهم آمده باشد، باید تحرکات و اقدامات متناسب با آن طراحی و عملیاتی شود و این کار نیاز به فعالیت‌هایی در لایه‌های مختلفِ بنیادی، راهبردی و برنامه‌ریزی‌های عملیاتی دارد و بعد اقدام گسترده در صف به‌صورت یک شبکه منسجم انجام بگیرد (همان). | راه مقابله با تحرکات غرب در جهت نظم مادی جدید نیازمند برخورد شبکهای مسنجم است. | ضرورت آمادگی لازم برای مقابله با تحرکات تمدن غرب در زمینه بیماری کرونا |
این ویروس میتواند برخلاف همۀ طراحی‌ها، ضربه‌های مهلکی بر پیکرۀ مدرنیته وارد کند. این ویروس میتواند به ظهور شکاف‌ها و ضعفهای فراوانِ مستتر در نظم مدرن، از جمله «اصالت منافع فردی» منتهی گردد (همان). | بیماری کرونا میتواند موجب بروز اصل اصالت منافع فردی شود. | احتمال دوران پسا کرونا؛ بروز ضعف تمدن غرب |
جامعه پزشکی باید دستورالعمل‌های مستقل خودشان را برای مواجهه با این بیماری داشته باشند و صرفاً چشمشان به نسخه‌های سازمان بهداشت جهانی نباشد، کما اینکه سازمان بهداشت جهانی سخن روشنی درباره این بیماری نمی‌گوید و از طرفی، قابل اطمینان نیست (سایت خبرگزاری مشرق16). | اتکای جامعه پزشکی به درون و امیدوار نبودن به سازمان بهداشت جهانی و عدم اطمینان به آن | عدم اطمینان به سازمان بهداشت جهانی |
واقعیت این است که رقبای ما و نه خود ما و کسانی که طرفدار انقلاب اسلامی هستند، نظریه برخورد تمدّن‌ها را مطرح کرده‌اند و طراحیهای بزرگ برای غلبه تمدّنی غرب بر دنیای اسلامی انجام داده‌اند که یکی از آنها داستان ۱۱ سپتامبر و حمله به جهان اسلام است. بعد از شکست ۱۱ سپتامبر، موضوع شیوع کرونا میتواند جزء طراحی‌ها و ماجرای دیگری باشد (همان). | حادثه 11 سپتامبر و موضوع کرونا هر دو در چارچوب نظریه برخورد تمدنها قابل شرح است. | نبرد تمدنی اسلام و غرب |
چین نمیتواند رقیب تمدّنیِ غرب باشد. الان هم آن رقیبی که خبرش میتواند، حادثه‌ساز باشد و بحران ایجاد کند، جمهوری اسلامی است نه چین، زیرا مدّعی تمدّن جدیدی نیست. او هم اگر قدرت به دست بیاورد، فرآیند مدرنیزاسیون را دنبال خواهد کرد و حتّی فرهنگ سنتی خود را به‌عنوان فرهنگ اصلی قرار نمی‌دهد و به‌عنوان یک فرهنگ تابع با آن مواجه میشود (همان). | جمهوری اسلامی رقیب تمدنی غرب است؛ چین رقیب تمدنی غرب نیست، زیرا هر دو قائل به فرآیند مدرنیزاسیون هستند. | نبرد اصیل تمدنی بین جمهوری اسلامی و غرب |
وقتی شما نگاه انسان را از آسمان برداشتید و احساسات آن را زمینی پرورش دادید، این انسان رفتارش زمینی میشود و در نهایت، حقیقتاً تضاد منافع شکل میگیرد و در این تضاد منافع، شما ممکن است، با یک دست‌های قدرت پنهانی، برخی از ضعف‌ها را بپوشانید، امّا یک جایی بروز میکند. الان زمان بروز آن ضعف‌هاست. بحرانی مثل کرونا، ضعف اخلاقی جامعه غرب را کاملاً آشکار کرده است. هم در اخلاق مدیران‌شان هم در آحاد جامعه (همان). | تمدن غرب نگاه بشر به آسمان را برداشت و بسوی زمین هدایت کرد و موجب ضعفهای بزرگی همچون مشکل اخلاقی شد. | مشکلات اخلاقی تمدن غرب |
اگر ما از طراحیهای دشمن غافل بشویم ممکن است که این ویروس را به یک امری علیه ما تبدیل کنند. ولی اگر ما از طراحیهای دشمن غافل نشویم و موضع‌گیری تمدّنی بکنیم، حتماً ما پیروز خواهیم شد، کما اینکه در مراحل قبل هم پیروز شدیم (همان). | غفلت از برنامههای دشمن پیرامون کرونا موجب شکست و بالعکس موجب پیروزی ما خواهد شد. | لزوم رصد طراحیهای تمدن غرب در زمینه کرونا جهت مقابله با آن |
اصولاً وقتی یک قدرتی در حوزه سیاست، عریان عمل میکند و اصول اخلاقی را رعایت نمیکند، علامت افول آن قدرت است. لیبرال دموکراسی به لیدری آمریکا که شعار آزادی و دموکراسی و حقوق بشر را سر میداد و با این شعارها جامعه جهانی را تحت تأثیر قرار میداد و ایدئولوژی‌اش را جهانی کرده بود، به رفتارهای عریان ضدّاخلاقی رو آورده است. مثل حمله نظامی که به غرب آسیا کرده است، آن هم با ادعای تغییر نقشه جغرافیای این منطقه و مسائلی دیگر و شکست بزرگی که خورده است. اینها به نظر من، علامت فروپاشی و افول تمدّن غرب است که دارد آشکار پیدا میشود و سرعت هم پیدا میکند (سایت روزنامه کیهان17). | سیاست عریان و عدم رعایت اصول اخلاقی لیبرال دموکراسی علائم فروپاشی تمدن غرب است. | تمدن غرب در حال فروپاشی |
تحلیل مرحله عمیق
جدول شماره (6): تحلیل مرحله عمیق گفتمان آیت الله سید محمد مهدی میرباقری
تحلیل توجیهی با توجه به سایر گرایشهای متن | دالهای اساسی مرحله عمیق |
غرب در پشت پرده کرونا | برنامههای تمدن غرب در دوران پسا کرونا |
احتمال دوران پسا کرونا؛ تداوم حاکمیت مادی غرب به شکل حاکمیت مجازی | |
تمدن غرب در حال فروپاشی | افول تمدن غرب |
احتمال دوران پسا کرونا؛ بروز ضعف تمدن غرب | |
مشکلات اخلاقی تمدن غرب | |
احتمال دوران پسا کرونا؛ تبدیل نظم مادی مدرن به نظم معنوی | |
جوانب امنیتی و علوم کرونا | نبرد تمدنی غرب و اسلام |
نظم جدید پسا کرونایی | |
ضرورت آمادگی لازم برای مقابله با تحرکات تمدن غرب در زمینه بیماری کرونا | |
عدم اطمینان به سازمان بهداشت جهانی | |
نبرد اصیل تمدنی بین جمهوری اسلامی و غرب | |
نبرد تمدنی اسلام و غرب |
نمودار شماره (6): دالهای اساسی مرحله عمیق گفتمان آیت الله سید محمد مهدی میرباقری
تحلیل مرحله عمیقتر
1-افول تمدن غرب
تمدن غرب به دلیل زمینی شدن نگاه بشریت و ضعفهای بزرگ اخلاقی که بروز جدی دارد، در حال افول و فروپاشی است. در واقع بشریت دچار یک خلا معنوی شده است. تمدن غرب و مدرنیته با تمام توسعهای که به زعم خود داشته در مقابل مسئله کرونا مستاصل و ناتوان است، این موضوع میتواند احتمال گرایش به معنویت را در دوران پسا کرونا در مردم جهان رقم بزند. به بیان دیگر در پی ناتوانی تمدن غرب در زمینه کرونا مجالی برای نگاه معنویتگرا فراهم میشود که نظم مادی مدرن را به نظم معنوی تبدیل میکند.
2- نبرد تمدنی غرب و اسلام
کرونا علاوه بر بعد بهداشتی، دارای ابعاد امنیتی و تمدنی نیز هست. پشت مسئله کرونا نبرد تمدنی غرب و اسلام است. از یکسو تمدن غرب بدنبال ادامه سلطه مادی خود بر جهان است، البته این بار بوسیله فضای مجازی که در دوران کرونا گسترش یافته است. در نقطه مقابل نگاه تمدن ساز اسلام به رهبری و محوریت جمهوری اسلامی باید به صورت شبکهای و منسجم مقابل تحرکات و طراحیهای تمدن غرب بایستد. در واقع از منظر برخی از روحانیون شیعی تمدن غرب و جهان اسلام در یک نبرد تمدنی به سر میبرند که در این میان جمهوری اسلامی ایران به عنوان پرچم دار جریان انقلاب اسلامی نقش برجستهای داشته است و مسائلی مثل کرونا زمینه را برای نمایش این نبرد فراهم میکند.
3- برنامههای تمدن غرب در دوران پسا کرونا
تمدن غرب بدنبال استفاده از موقعیت ایجاد شده برای پیشبرد اهداف خود است. در واقع خود کرونا نیز بعید نیست که کار تمدن غرب بوده باشد و با تبدیل سلطه مادی خود به عرصه فضای مجازی نظم نوینی را در جهان ایجاد کند. فلذا موضوع کرونا موقعیت مناسبی را برای غرب ایجاد کرده است که بتواند حاکمیت خود و استعمار مردم را در جهان ادامه دهد.
نقشه معنایی گفتمان آیت الله سید محمد مهدی میرباقری
نمودار شماره(7): نقشه معنایی گفتمان آیت الله سید محمد مهدی میرباقری
جدول شماره(7): گفتمان آیت الله کاظم صدیقی
برداشت از اصل متن | جهت گیری و گرایش متن | تحلیل توجیهی با توجه به سایر گرایشهای متن |
شرایط مبارزه با بیماری کرونا برای ایران مانند جبهه بود، اگر جنگ هشت ساله نبود، ما پخته و با تجربه نبودیم و نمی‌توانستیم، به این کیفیت با این بیماری مبارزه کنیم، لذا با استفاده از تجارب جبهه و جنگ و همدلی و همراهی همه مردم توانستیم، در برابر مشکلات کرونا بایستیم؛ لذا در مقایسه با سایر کشور‌ها در بحث مقابله با مشکلات ایران در جهان بی‌نظیر است (سایت خبرگزاری دفاع مقدس18). | همدلی و همراهی مردم مثل دوران دفاع مقدس عامل پیروزی بر ویروس کروناست. | همدلی و همراهی راز پیروزی بر چالش کرونا |
هر گناهی مربوط به ناسازگاریها، بی بند و باری، حرام خوری، قطع صله رحم و بی توجه به حقوق ضعفا است، این ویروس کرونا نیز به عنوان بلای الهی نتیجه گناهان بشریت است باید عبرت گرفته و به سوی خدا برگردیم (سایت خبرگزاری رسا19). | بلای الهی نتیجه گناهان بشریت است. | گناه بشر علت نزول بلای کرونا |
ما متعهد و ملتزم هستیم که سلامت و بهداشت جامعه به مخاطره نیفتد. همچنین مراسم سالار شهیدان را هم به بهترین نحو برگزار کنیم؛ بنابراین باید با هوشمندی و خلاقیت عزاداران بهانه به دست بدخواهان و دشمنان ندهیم (همان). | برگزاری مراسم حسینی همراه با رعایت اصول بهداشتی | ترکیب خلاقانه برای برگزاری مجالس حسینی و رعایت بهداشت |
خطرناکتر از ویروس کرونا، ویروس نفاق، بی‌دینی و دروغ است (همان). | دوری از دین و اخلاق به مراتب خطرناکتر از کرونا است. | ضرورت توجه به دینمداری و اخلاق در دوران کرونایی |
این بلای عمومی عجز و ناتوانی بشر را ثابت کرد تا از خداوند متعال درخواست فرج و رفع بلا داشته باشیم؛ ماهیت دنیا بلا و گرفتاری است(همان). | ناتوانی بشر در برابر بلای کرونا و فهم عظمت الهی | عجز بشر در برابر کرونا با وجود تمام پشرفتها |
رعایت بهداشت و دفع ضرر وجوب عقلی و شرعی دارد، ازاین‌رو همه مردم باید مراقب سلامتی خودشان باشند (همان). | رعایت اصول بهداشتی از نظر عقلی و شرعی واجب است. | همسو بودن عقل و شرع در وجوب رعایت اصول بهداشتی |
انسان در مواجهه با مشکلات باید به خداوند متعال توکل کند، زیرا در نفوذ الهی کمبود و نقصی وجود ندارد (همان). | توکل بر خدا، در زمان بروز مشکلات | راه حل مشکلات، توکل بر خدا |
استغفار کلید خروج از بن‌بست‌ها و موجب پاک شدن انسان از آلودگی‌ها میشود؛ استغفار، صله‌رحم، نماز شب، دعا و صدقه دادن عمر انسان را افزایش و سبب رفع بلا میشود (همان). | استغفار و عبادت راه رفع بلاست. | توجه به استغفار و عبادت در کنار رعایت بهداشت |
امروز این بیماری فراگیر قدرتهای بزرگ را به زانو درآورده و این نشانه اراده و قدرت الهی است و هیچ قدرتی نمیتواند با قدرت خداوند مقابله کند (همان). | بیماری کرونا قدرتهای بزرگ جهانی را نیز عاجر کرده است. | عجز قدرتهای بزرگ جهانی در برابر قدرت الهی |
انسان هنگام مبتلا شدن به بیماری عاجز بودن خود را اقرار و قدرت الهی را درک میکند؛ بیماری فرصتی است تا انسان بتواند تهدید را به فرصت تبدیل کند (همان). | بیماری کرونا نشان عجز انسان و قدرت الهی است. | بلای کرونا مجالی برای پناه بردن انسان عاجز به عظمت خداوند |
تحلیل مرحله عمیق
جدول شماره(8): تحلیل مرحله عمیق گفتمان آیت الله کاظم صدیقی
تحلیل توجیهی با توجه به سایر گرایشهای متن | دالهای اساسی مرحله عمیق |
همدلی و همراهی راز پیروزی بر چالش کرونا | همدلی و همراهی مومنین |
گناه بشر علت نزول بلای کرونا | استغفار از گناه و عبادت برای دفع بلای کرونا |
توجه به استغفار و عبادت در کنار رعایت بهداشت | |
ترکیب خلاقانه برای برگزاری مجالس حسینی و رعایت بهداشت | ضرورت برگزاری مجالس حسینی در شرایط کرونایی با رعایت اصول بهداشتی |
ضرورت توجه به دینمداری و اخلاق در دوران کرونایی | توجه به دین مداری و اخلاق در کناه رعایت اصول بهداشتی |
همسو بودن عقل و شرع در وجوب رعایت اصول بهداشتی | وجوب رعایت اصول بهداشتی |
راه حل مشکلات، توکل بر خدا | کرونا نشانی از عجز بشر و قدرت خدا |
عجز قدرتهای بزرگ جهانی در برابر قدرت الهی | |
بلای کرونا مجالی برای پناه بردن انسان عاجز به عظمت خداوند | |
عجز بشر در برابر کرونا با وجود تمام پشرفتها |
نمودار شماره(8): دالهای اساسی مرحله عمیق گفتمان آیت الله کاظم صدیقی
تحلیل مرحله عمیقتر
1-همدلی و همراهی مومنین
همدلی و همراهی مومنین با یکدیگر راه شکست این بیماری و بلا است. همدلی و همراهی همواره مورد تاکید دین اسلام بوده است و نمونه بارز آن را میتوان دفاع مقدس دانست که در این عرصه با مولفه همدلی و همراهی دست آوردهای بزرگی نصیب ملت ایران شد. همدلی و همراهی موجب یکی شدن دلها و اتحاد میشود.
2- استغفار از گناه و عبادت برای دفع بلای کرونا
نزول بلا و فراگیری ویروس به غیر از عوامل مادی، دارای ابعاد غیر مادی و معنوی است. در واقع گناه بشر علت نزول بلای کرونا است و راه برون رفت از این موقعیت و گرفتاری توبه از گناه است. البته این به معنای بی توجهی به مسائل بهداشتی نیست، بلکه رعایت اصول بهداشتی در کنار این استغفار و عبادت امری لازم و ضروری است.
3- ضرورت برگزاری مجالس حسینی در شرایط کرونایی با رعایت اصول بهداشتی
مجالس حسینی همواره مورد تاکید مذهب تشیع بوده است و احادیث و روایات فراوانی از ائمه اطهار پیرامون زنده نگه داشتن مجالس وجود دارد. مجالس حسینی همواره در طول تاریخ در هر شرایطی برگزار شده است. مسئله کرونا و مسئله رعایت بهداشت موجب شده است که هرگونه تجمعی سلامتی انسان را تهدید کند. از این جهت برگزاری مجالس حسینی با خلاقیت خاص که با رعایت اصول بهداشتی همراه بشود مورد تاکید و توجه آیت الله صدیقی است. فلذا برگزاری مجالس حسینی و رعایت اصول بهداشتی باید همراه با هم باشد. در واقع از منظر روحانیت شیعه نه عزاداری و نه رعایت اصول بهداشتی حذف شدنی نیستند و باید ادا شوند.
4- توجه به دین مداری و اخلاق در کناه رعایت اصول بهداشتی
در این برهه توجه زیاد به بهداشت میتواند سلامت مردم را حفظ کند ولی این توجه بالا نباید، باعث بی توجهی و غفلت پیرامون دین مداری و اخلاق شود. در واقع تقید به دین و اخلاق نیز باید مورد توجه جامعه واقع شود که خود این مسئله نیز در مقابله با این بیماری و بلا موثر است.
5- وجوب رعایت اصول بهداشتی
همچنانکه عقل، انسان را به رعایت اصول بهداشتی هدایت میکند، شرع و اسلام نیز با قوانین و احکام خاص خود مانع از بی قید و بندی پیرامون مسائل بهداشتی میشود. در واقع از نظر دین اسلام رعایت اصول بهداشتی به عنوان مصداقی برای حفظ نفس واجب بوده و افرادی که بهداشت را رعایت نمیکنند، مرتکب یک عمل حرام میشوند. فلذا اسلام نیز همچون عقل بشری انسان را مقید به رعایت اصول بهداشتی میکند.
6- کرونا نشانی از عجز بشر و قدرت خدا
عجز بشر در درمان بیماری کرونا نمایان گشت. این موضوع از یکسو عظمت و قدرت خدا و از سوی دیگر ناتوانی بشر را نشان میدهد و فرصت و زمینهای برای بشر فراهم میکند که به خدا بیندیشد و به سوی او حرکت کند. در واقع این ویروس و بلا این موضوع را به بشر فهماند که با وجود تمام پیشرفتهای جهان مدرن هنوز نسبت به درمان یک ویروس کوچک ناتوان است و تنها راه عبور از این مسئله توسل به خدا و حرکت به سوی قدرت الهی است.
نقشه معنایی گفتمان آیت الله کاظم صدیقی
نمودار شماره(9): نقشه معنایی گفتمان آیت الله کاظم صدیقی
جدول شماره(9): گفتمان آیت الله سید احمد علم الهدی
(منبع: سایت رسمی آیت الله سید احمد علم الهدی20)
برداشت از اصل متن | جهت گیری و گرایش متن | تحلیل توجیهی با توجه به سایر گرایشهای متن |
باورمندی به خدا، قوی‌ترین ضامن اجرای حفظ نظم بهداشتی است، درحالی‌که شما در مراکز مختلف تفریحی، چنین رزم مردمی را مشاهده نمی‌کنید؛ یعنی مشکل ما در اینکه این شهر و استان منطقه قرمز قرار گرفته است، عمدتاً به خاطر بی‌ملاحظگی‌ها و لاابالی‌گری‌هایی که در حفظ اصول بهداشتی مردم در مراکز تفریحی و اقتصادی قرار میدهند، یعنی آنجا که پای خدا مطرح نیست، آنجایی که مسئله میولات و جریان عادی زندگی مردم مطرح است، مردم هیچ ضامن اجرایی برای حفظ نظم بهداشتی و حفظ اصول بهداشتی ندارند، با اینکه سلامتی خودشان را میخواهند، اما عامل و ضامن اجرایی که نظم بهداشتی را در بین آنان اجرا کند وجود ندارد، اما آنجایی که پای دین و خدا هست وقتی مرجع تقلید و رهبر دینی و مذهبی مردم می‌گوید حفظ اصول بهداشتی از لوازم هست، به‌خوبی رعایت میکنند و ما نمونه این نظم را در دعای عرفه دیروز مشاهده کردیم. | رعایت اصول بهداشتی در مراسم دینی و عدم رعایت اصول بهداشتی در مراسمی که نامی از خدا نیست | باورمندی به خدا ضامن حفظ اصول بهداشتی |
خداوند در قرآن می‌فرماید «وَمَن یُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوبِ» (سوره حج، آیه 32)، تعظیم شعائر باعث تقوای دل‌هاست، یعنی تقوای عمل از تقوای دل برخاسته است وقتی تقوا در درون دلها آمد، خواسته‌ها را تنظیم میکند، خلاف شرع، دین و خلاف رضای خدا در دل به وجود نمی‌آید تا در مرحله عمل اجرا شود و تعظیم شعائر، نتیجه‌اش «تَقْوَى الْقُلُوبِ» است یعنی دل‌هایی که تقوا دارد تعظیم شعائر میکند. | تعظیم شعائر باعث تقوای دل میشود. | ضرورت تعظیم شعائر دینی |
عزیزان مسئول ما در ستاد مقابله با کرونا باید توجه کنند که مسئله تعظیم شعائر از آن واقعیت‌های غیرقابل‌تفکیک از زندگانی مردمی است که این مردم متدین هستند، مسلمان هستند و به اهل‌بیت پیغمبر علاقه دارند، مسئله عید قربان تعظیم شعائر است، عید غدیر و مراسم محرم و صفر تعظیم شعائر است؛ همچنان که در فرمایشات امروز مقام معظم رهبری بود «اصل مسئله تعظیم شعائر محرم و صفر باید به‌خوبی اجرا شود»، درعین‌حال فرمودند: «مدیریت این قضیه با ستاد مقابله با کرونا است»، این ستاد تنها ستادی نیست که مسؤولیت و وظیفه درمانی و بهداشتی داشته باشد، مسؤولیت مدیریت در مقام حفظ بهداشت و سلامتی مردم دارد، چون باید سلامتی مردم تأمین شود، بنابراین، اقتصاد، فرهنگ و تعظیم شعائر مردم باید در اینجا تصمیم‌گیری بشود و در اینجا مدیریت بشود. | توصیه به مسئولین پیرامون ضرورت اجرای تعظیم شعائر در کنار رعایت اصول بهداشتی | اجرای تعظیم شعائر همراه با رعایت اصول بهداشتی |
ما قرار است در حال حاضر همراه با این بیماری زندگی کنیم پس باید برنامه ریزی کنیم که اجتماعات را با این شرایط مدیریت کنیم تا استیصال اقتصادی برطرف شود و مردم را در تنگنای اقتصادی قرار ندهیم. هزاران نفر کارگر روزمزد در فضای تفریحی و رستورانها داشتیم که بیکار شدند و خب این مسئله خیلی از زندگیها را بهم ریخته است. باید به معیشت مردم بیشتر بها داده شود .میشود با محافظین سلامت ، مردم را وادار به رعایت بهداشت کرد و پروتکلهای بهداشتی را درست اجرا کرد تا مردم هم با رفع نیاز اقتصادیشان دغدغه رعایت بهداشت را بیشتر پیدا کنند. | توجه به معیشت مردم و اقتصاد با رعایت اصول بهداشتی | توجه به اقتصاد و معیشت مردم در دوران کرونا |
اینجا یک مسئله برای همه مسئولان ما چه نسبت به مسئله نمازجمعه، مراکز دینی و مذهبی و چه نسبت به مسائل مختلف اقتصادی و فرهنگی که در جامعه وجود دارد، قابل‌توجه است؛ مسؤولان باید مدیریت جامع‌تر و کامل‌تری را در نظر بگیرند؛ عزیزان، در مسئله حذف و محدودیت‌های ارتباطات اجتماعی اگر بخواهیم با این ویروس بسازیم، به استیصال و یک سقوط فوق‌العاده اقتصادی و فرهنگی ما در جامعه مبدل خواهد شد که خسارتش از خسارت جانی این ویروس شاید به‌مراتب بیشتر و غیرقابل‌تحمل باشد؛ یعنی تا آخر سال بخواهیم با همین مدیریت حذف و محدودسازی در فعالیتها و ارتباطات زندگی کنیم، این‌همه خسارت به بار میآید کما اینکه این خسارت‌های اقتصادی که در کشور به وجود آمده، کار به استیصال در برخی موارد رسیدیم که مردم در زندگیشان مستأصل شدهاند.با سیاست حذف و محدودسازی ارتباطات نمی‌شود جامعه را اداره کنیم، مسؤولان ما باید بنشینند و فکر دیگری بکنند، باید ارتباطات را مدیریت کنند نه اینکه حذف کنند، درِ حرم امام رضا (علیه‌السلام) را بستن، نمازجمعه را تعطیل کردن، مساجد را بستن، درِ بازار و دستگاه‌های تفریحی را بستن، علاج قضیه نیست، مدیریت بر حسب بی‌تدبیری است، این تدبیر نیست، این مدیریت غیر مدبرانه است که همه‌چیز را حذف و محدود کنیم، ارتباطات تا چه حد محدود شود؟ ارتباطات اقتصادی قائمه زندگی ما است، مردم ما دارند در مشکلات اقتصادی دست‌وپا می‌زنند، در مشهد ما به خاطر قطع زائر، جریان فشار اقتصادی مردم را مستأصل کرده، عزیزان مسؤول ما باید بنشینند برای مقابله با این ویروس فکری بکنند. | عدم حذف ارتباطات اجتماعی و امور اقتصادی و فرهنگی و در عین حال توجه به امر بهداشت | عدم تعطیلی و برقراری امور اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی با رعایت اصول بهداشتی |
این را عزیزان ما باید توجه داشته باشند جهاد در راه خدا خستگی‌پذیر نیست، عزیزانی که در این عرصههای درمانی و بهداشتی در این مراکز و بیمارستان‌ها دارند زحمت می‌کشند، چه پزشکان، چه پرستاران باید توجه داشته باشند که اینها در حال جهاد در راه خدا هستند، جهاد در راه خدا خستگی‌پذیر نیست، مجاهدی که وارد عرصه جهاد شد، هیچ‌وقت خسته نمی‌شود، تا آخر خط کار خودش را ادامه میدهد کما اینکه الآن عزیزان ما همینطور هستند. | فعالین عرصه بهداشت در راه خدا جهاد میکنند. | عرصه بهداشت و مبارزه با کرونا، عرصه جهاد در راه خدا |
رعایت مسائل بهداشتی این روزها واجب است و اگر آسیبی به کسی برسد حرام شرعی است. مقام معظم رهبری هم به این امر تاکید داشتند تا همه پروتکلهای بهداشتی را رعایت کنند و از ماسک استفاده کنند و بنده هم چون نمیتوانستم از ماسک استفاده کنم با مشورت با متخصصین از شیلد استفاده میکنم تا در حد توانم پروتکلهای بهداشتی را رعایت کنم و شما عزیزان هم طرحی بدهید که با این شرایط اقتصادی، مسئله رعایت بهداشت یک مسئله ی روزانه عادی شود و مردم بتوانند به امورات زندگیشان برسند . | وجوب حفظ سلامتی و حرمت عدم رعایت بهداشت | رعایت اصول بهداشتی امری واجب از نظر شرعی |
در فراز دیگری از دعای ابوحمزه ثمالی عرضه می‌داریم «خدایا نمی‌دانم کدام نعمتت را سپاسگزاری کنم، آدم بدی بودم مرا در مردم خوب قرار دادی، فعل قبیح انجام دادم و قبایح مرا پوشاندی»، جمله‌ای که مهم است، این جمله است، «خدایا تو بلا برای من نازل کردی، بلای بزرگ هم نازل کردی اما پشت سر این بلا، مهربانی‌ات مرا تنها نگذاشت»، می‌گوییم بلا نازل کردی من آزمایش شوم اما مهربانی تو به سراغ من آمد، مرا با بلا تنها نگذاشتی و مرا دست‌به‌گریبان بلا تنها نگذاشتی، تو به فریادم رسیدی، این بلا را برای من موقعیت خاصی قرار دادی که در زندگی‌ام ارتقا و توسعه پیدا کنم. | نزول بلا، آزمایشی الهی برای ارتقاء انسان است. | کرونا به عنوان آزمون الهی |
جریانی که در مانور مواسات و رزمایش مواسات در این ماه رمضان شکل گرفت، مردم ما در سراسر کشور نشان دادند با وضعیتی که امروز در ایران ما هست، کشور و جامعه ما در تمدن انسانی به‌عنوان برترین و بالاترین جوامع در کشورهای دنیا شناخته‌شده، غرب‌زده‌هایی که چشمشان به دروازه‌های غرب بود و تحت تأثیر مدرنیزاسیون غربی همه چیز را از غرب می‌دانستند، ببینند آنان دارند به روی‌هم اسلحه می‌کشند و مردم ما در این رزمایش مواسات این‌طور دارند زحمت می‌کشند و خدمت میکنند. تفاوت مردم ما با مردم غرب و مردم ما با انسانهایی که متنعم به نعمت این تمدن نیستند، تفاوت ما در دین و اسلام ما هست، آنانی که ادعای تمدن داشتند و روزی در کشور ما می‌آمدند و حق توحش می‌گرفتند، امروز به چه روزی رسیدند که به قول آن سیاستمدار آمریکایی که گفت «غرب، وحشیگری خودش را نشان داد» و مردم ما در چه شرایطی در تمدن قرار دارند. | سربلندی تمدن اسلامی و سرافکندگی تمدن غرب در مسئله کرونا | کارآمدی اسلام و تمدن اسلامی در مقابله با مسئله کرونا |
ائمه جماعات در سراسر استان در این مسئله کاملاً اقدام خواهند کرد ازاین‌رو دبیر این قرارگاه، ریاست محترم مرکز رسیدگی به امور مساجد است، همه نهادهای مقدس و تشکل‌های مردمی نیز در این قرارگاه عضویت دارند، جریان پر برکت آستان قدس رضوی، بسیج و سپاه، نهاد مقدس کمیته امداد و دستگاه‌های وابسته به جریان‌های دولتی و حاکمیتی، هلال‌احمر، بسیج جامعه پزشکی، تشکل‌های مردمی و دیگر مجموعه‌ها در این قرارگاه عضویت دارند. | همکاری مجموعههای انقلابی ذیل مرکز رسیدگی به امور مساجد برای مقابله را کرونا | همکاری و تعاون ذیل مسجد برای رفع کرونا |
فرمایش رهبر معظم انقلاب، نشان دادن عظمت و قدرت تمدن نوین اسلامی در یک مسابقه فرهنگی با فرهنگ‌ها و تمدنهای مختلف جهانی است؛ از دوران مدرنیته که در جهت مدرنیزاسیون کردن کشورهای جهان‌سومی، جریان‌های استعماری در غرب فعالیت داشتند که فرهنگ مدرنیته و غرب را به‌عنوان پیشوای تمدن در جهان نشان دهند، در نمایش مسئله بیماری کرونا به اینجا رسیده در کشورهای پیشرفته غربی مردم اسلحه خریدند که همدیگر را بکشند و در یک تمدن نوین اسلامی که در جامعه ما به وجود آمد، مردم دست‌به‌دست هم دادند تا یکدیگر را نجات دهند. وجود این قرارگاه، همبستگی و جریان مواساتی که رهنمود فرهنگی رهبری است، در مانور سبقت تمدن اسلامی و فرهنگ دینی ما بر فرهنگ شیطانی مدرنیته و مدرنیستم غربی هست. | سبقت تمدن نوین اسلامی از سایر تمدنهای شیطانی و مدرن در مسئله کرونا بوسیله مواسات | پیروزی تمدن نوین اسلامی در مقابل سایر تمدنها در مسئله کرونا |
شما عزیزانی که در تشکل‌های مردمی، مشارکت‌های مردمی و نهادهای مقدس انقلابی که در این امر مشارکت قوی داشتید، بدانید در احیای اسلام و عظمت بخشی اسلام نقش داشتید، فقط این نیست که شما یک آدم درمانده را دستگیری کردید، عظمت شما به این است که در کنار رزمندگان بدر و احد در کنار پیغمبر و رسول‌الله، آنان آن روز اسلام را برپا کردند و شما اسلام را احیا کردید. | افرادی که برای مقابله با کرونا مشارکت داشتند همچون مجاهدین احیاگران اسلام هستند. | مشارکت در مقابله با کرونا در حکم احیای اسلام |
ویروس کرونا آمد چین را به هم مالید و آن مسائل را به وجود آورد، آمریکا عین خیالش نبود، روزی این ویروس به سراغ آنان میرود تا برنامه‌ریزی کنند، روزی هم که آمد، عرضه مدیریت آن را نداشتند، مدیریت این شد که گور دسته‌جمعی، انسان‌های بالای هفتادسال را از همه سرویس‌های خدمات درمانی محروم کنند که به دیگران بدهند، این مایه مصیبت است، حتی در کشورهای غربی نیز آنجایی که اگر مبارزه با ویروس کرونا جریانی به وجود آورده، صف اول مسلمانان بودند، در انگلیس صف مقدم مقابله با کرونا مسلمانان بودند، انگلیسی که جزو برنامههای قطعی‌اش اسلام هراسی در خود این کشور و دنیاست. | مسلمانان در صف اول مقابله با کرونا در حالیکه غیر مسلمین برخوردی ناکارآمد با مسئله داشتند. | سربلندی مسلمانان در مسئله کرونا |
این مسئلهای که به‌عنوان علائم ظهور معروف هست، قضایایی در بعضی روایات و نقل‌ها وجود دارد اما این علائم اگر مجموعه این قضایایی که به‌عنوان علائم ظهور است، اگر بررسی کنیم، جوهره‌اش یک واقعیت است و آن این است که حوادث آخرالزمان، مردم را بیشتر متوجه خدا میکند، یعنی آدم‌های بی‌خدا را به خدا معتقد میکند و آدم‌هایی که متوجه اسلام و واقعیت‌های اسلام و امتیازات آن را نمی‌داند، متوجه میشوند. کرونا که پیش آمد، چنین نقشی داشت، بسیاری از بی‌خداها متوجه خدا شدند، در برخی از رسانه‌های فضای مجازی، بخشی از هندوها و بت‌پرست‌های هند را نشان میداد که به خاطر ناامیدی از خداهای سنگی و چوبی خودشان، بت‌ها را در کامیون گذاشتند و بت‌ها را در دریا ریختند، از اعتقاد به سنگ و چوب جماد به‌عنوان یک موجودی تحت عنوان خدا یا مقرب خدا ناامید شدند و به خدا توجه کردند. | کرونا به عنوان بلایی آخرالزمانی است که مردم را متوجه خدا کرد. | کرونا زمینه ساز بیداری بشر |
گر من حرکتی انجام دادم که به‌عنوان عامل انتقالی ویروس را از یک فرد مبتلا به یک فرد غیر مبتلا برسانم، من معصیت خدا را انجام دادم و این حق‌الناس است و باید این را در درگاه خدا جواب بدهم؛ باید تمام مجامع دینی و مذهبی خودمان را بر اساس این حقیقتی که افراد متخصص و موضوع شناس اعلام کردند و بر این اساس فتوای رهبری نیز وجود دارد، باید همه اجتماعات و برنامه‌هایمان را با این وضع تنظیم کنیم. | حرکتی که موجب انتقال ویروس بشود حق الناس و حرام است. | حرمت عدم رعایت بهداشت از نظر شرعی |
تحلیل مرحله عمیق
جدول شماره(10): تحلیل مرحله عمیق گفتمان آیت الله سید احمد علم الهدی
تحلیل توجیهی با توجه به سایر گرایشهای متن | دالهای اساسی مرحله عمیق |
باورمندی به خدا ضامن حفظ اصول بهداشتی | دین ضامن و دعوت کننده به اصول بهداشتی |
عرصه بهداشت و مبارزه با کرونا، عرصه جهاد در راه خدا | |
رعایت اصول بهداشتی امری واجب از نظر شرعی | |
حرمت عدم رعایت بهداشت از نظر شرعی | |
ضرورت تعظیم شعائر دینی | تاکید بر تداوم روال معمول زندگی با رعایت اصول بهداشتی |
اجرای تعظیم شعائر همراه با رعایت اصول بهداشتی | |
توجه به اقتصاد و معیشت مردم در دوران کرونا | |
عدم تعطیلی و برقراری امور اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی با رعایت اصول بهداشتی | |
کرونا به عنوان آزمون الهی | بلای کرونا؛ زمینه ساز بیداری بشر |
کرونا زمینه ساز بیداری بشر | |
کارآمدی اسلام و تمدن اسلامی در مقابله با مسئله کرونا | کارآمدی تمدن اسلامی در مواجهه با مسئله کرونا |
پیروزی تمدن نوین اسلامی در مقابل سایر تمدنها در مسئله کرونا | |
سربلندی مسلمانان در مسئله کرونا | |
همکاری و تعاون ذیل مسجد برای رفع کرونا | توجه به همکاری و مشارکت با محوریت حفظ قوام اسلامی |
مشارکت در مقابله با کرونا در حکم احیای اسلام |
نمودار شماره(10): دالهای اساسی مرحله عمیق گفتمان آیت الله سید احمد علم الهدی
تحلیل مرحله عمیقتر
1-دین ضامن و دعوت کننده به اصول بهداشتی
دین اسلام به عنوان ارائه شیوه زندگی همواره قید و بندها و مصونیتهایی را برای مسلمین بوجود میآورد که یکی از آنها در مسئله کرونا رعایت اصول بهداشتی است. از نظر شرعی رعایت اصول بهداشتی واجب و عدم رعایت آن که موجب به خطر افتادن سلامتی و نفس خود و دیگری میشود حق الناس و حرام است. همچنین استفاده از مفاهیم دینی مثل جهاد برای فعالان عرصه بهداشت یک نوع دلگرمی از سوی نهاد دین محسوب میشود. براساس نگاه برخی از اندیشمندان برجسته اسلامی، دین مهمترین ضامن مسائل اخلاقی و رفتاری است، زیرا با توجه به نظام جزا و پاداش آخرتی یک نوع الزام بر متدینین در انجام اعمال دینی وارد میکند.
2- تاکید بر تداوم روال معمول زندگی با رعایت اصول بهداشتی
بیماری کرونا به دلیل معضلات بهداشتی ارتباطات اجتماعی را محدود کرده است، این موضوع میتواند آسیبهایی را به بحث معیشت و اقتصاد و فرهنگ و معنویت وارد کند. روحانیت شیعه به عنوان رهبر جامعه اسلامی علاوه بر بحثهای فرهنگی و معنوی، تاکید فراوانی بر موضوعات اقتصادی و معیشتی دارد؛ این موضوع با وضعیت فعلی اقتصادی و معیشتی جامعه اسلامی ایران ارتباط داشته و تاکید فراوان بدان دلیل است. همچنین آیت الله علم الهدی به عنوان امام جمعه شهر مشهد نقش برجسته ای پیرامون مسائل روز جامعه اسلامی مثل اقتصاد و فرهنگ دارد.
3- کارآمدی تمدن اسلامی در مواجهه با مسئله کرونا
بلای کرونا یک نوع امتحان الهی بود، تا زمینه رشد و تعالی انسانها را فراهم کند. یکی از علائم ظهور امام زمان(عج)؛ توجه انسانها به سوی خداست. در واقع امام زمان(عج)، به عنوان منجی بشریت در نگاه مکتب شیعه است که ظهورش آغازگر نجات بشر محسوب میشود. در ادبیات دینی تشیع، ظهور منجی و ناامیدی از مکاتب مادی باهم پیوند دارند، از این جهت این بیماری میتواند، زمینه ناامیدی بشر از مکاتب مادی و توجه به سوی خداوند شود. گسترش این بیماری و بلا را میتوان موجب توجه به خداوند متعال در جهان دانست. در واقع این بیماری جهان را به سمت یک نوع بیداری و زمینه سازی برای ظهور یک منجی پیش میبرد.
4- بلای کرونا؛ زمینه ساز بیداری بشر
بلای کرونا یک آزمایش الهی برای بندگان است. اگر بندگان با اعمال خود عملکرد مورد رضایت الهی داشته باشند موحب تکامل و رشد آنها میشود. در واقع توجه به این موضوع که کرونا یک بلای الهی بوده تا بشر مورد آزمایش قرار گیرد، موجب ارتقای نگاه بشری میشود. به بیان دیگر نوع نگاه توحیدی به مسئله کرونا زمینه ساز بیداری بشر میشود و این بلای الهی تبدیل به زمینه و بسترساز سعادت بشر میشود.
5-توجه به همکاری و مشارکت با محوریت حفظ قوام اسلامی
حفظ قوام جامعه اسلامی همواره از اهم موضوعات در اسلام و تشیع بوده است. روحانیون مذهبی تشیع به دلیل وظیفه رهبری دینی، بر حفظ قوام جامعه اسلامی تاکید دارند. در موضوع کرونا نیز مقابله با این بلا در واقع رفع این گرفتاری از جامعه اسلامی است. از این جهت فعالین عرصه بهداشت را میتوان احیاگران اسلام دانست. همکاری و مشارکت مردم به عنوان اعضای امت اسلامی نوعی همگرایی و یکی شدن ذیل مولفههای اسلامی برای عبور از این مسئله بزرگ جهانی است.
نقشه معنایی گفتمان آیت الله سید احمد علم الهدی
نمودار شماره(11): نقشه معنایی گفتمان آیت الله سید احمد علم الهدی
جدول شماره(11): گفتمان آیت الله سید هاشم حسینی بوشهری
(منبع: سایت پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله بوشهری21)
برداشت از اصل متن | جهت گیری و گرایش متن | تحلیل توجیهی با توجه به سایر گرایشهای متن |
اسلام دین تک‌بعدی نیست و ابعاد مختلفی دارد و علاوه بر بُعد عبادی و اخلاقی، بُعد اجتماعی نیز دارد یعنی مسئولیت‌پذیری در دین وجود دارد. | توجه به ابعاد اجتماعی و مسئولیت پذریری در اسلام | جدی گرفتن کرونا به عنوان یک مسئله اجتماعی در اسلام |
مواسات و کمک‌رسانی باید به همه مردم باشد و نباید در کمک‌رسانی به مسلمانان توجه کنیم بلکه باید به همه انسانها با دین‌های مختلف کمک کنیم. | کمک رسانی به همه انسانها در مسئله کرونا امری لازم است. | در مسئله کرونا؛ کمک رسانی به همه مردم دنیا و محدود نکردن دایره کمک رسانی به مسلمین |
امیرالمومنین فرمودند هیچ چیز مثل مواسات نمیتواند برادری را در جامعه اسلامی حفظ کند، اگر به همسایه و نیازمندان توجهی داشته باشیم علاوه بر اینکه مورد لطف خداوند قرار میگیریم فقیری در جامعه باقی نمیماند و همچنین بستر سازی برای ظهور امام زمان است. | مواسات و کمک رسانی موجب ریشه کن شدن فقر و زمینه سازی برای ظهور امام زمان میشود. | مواسات موجب ریشه کن شدن فقر |
نقش هدایت گری برای جامعه نخستین نقش است، هدایت گری سیاسی دیگر نقش طلاب در جامعه است، این نقش و بصیرت افزایی به عنوان یکی از اهداف اساسی حوزههای علمیه است؛ همچنین راهنمایی و حضور در عرصههای مختلف خدمتهای اجتماعی از دیگر نقشهای طلاب است. | هدایتگری و حضور در عرصههای مختلف خدمات اجتماعی از نقشهای طلاب است. | هدایتگری و خدمات اجتماعی؛ دو وظیف طلاب حوزه علمیه |
خداوند هنگامی که بندگانش دچار گناه میشوند آنها را به بلا و مصیبت مبتلا کرده و میوه درختان آنها کاهش پیدا میکند و برکات و خیرات از زندگی آنها میرود و علت این مشکلات به این خاطر است که بدانند خداوند همه کاره است و توبه کنند. | بلا نتیجه گناه بشر است که خداوند برای توبه بشر نازل کرده است. | ویروس کرونا زمینه ساز بیداری بشر |
ویروس مهلک کرونا در کشورمان وجود دارد باید تذکرات کادر درمانی را جدی بگیریم، به سمت آرامش نسبی حرکت میکردیم که در روزهای اخیر مجدد این ویروس شدت پیدا کرد که رعایت نکات بهداشتی مورد تاکید همگان باشد. | تاکید بر رعایت اصول بهداشتی | رعایت اصول بهداشتی در کنار توجه به معنویات |
در این ایام و شرایطی که ویروس کرونا و این بیماری مهلک دنیا را فراگرفته فرصتی به وجود آمده تا با رعایت اصول بهداشتی و توصیه‌های مسئولان وزارت بهداشت با حضور در مساجد به درگاه خداوند متوسل بشویم. این شب‌ها(شب قدر) بهترین فرصت است که از خداوند متعال طلب کنیم که این بیماری مهلک را دفع کند و مردم جهان با سلامت و عافیت به زندگی خودشان ادامه بدهند. | توسل به درگاه الهی برای دفع بلای کرونا | بلای کرونا فرصتی برای رشد و تکامل |
ویروس کرونا بسیار کوچک است ولی جهان را فراگرفت و انسانهایی که احساس تکبر میکردند درمانده شدهاند، خداوند اگر بخواهد آزمایش کند به این موضوع می‌رسیم که بشر موجود کوچکی است که نمیتواند اختیاری از خود داشته باشد. | ویروس کرونا امتحانی بود که عجز بشر را به نمایش گذاشت. | عجز بشر در مقابل ویروس کرونا و قدرت الهی با وجود تمام پیشرفتهایش |
یکی ازفلسفههای بلاهای الهی موضوع آزمایش و امتحان است، این آزمایش مربوط به گروه خاصی نیست و همگانی است و حضرت آدم نیز مورد آزمایش الهی قرار گرفت. | یکی از فلسفههای بلاهای الهی امتحان همگانی است. | بلای کرونا به عنوان یک امتحان الهی |
دین ما عقلانیت است و ما در کنار توصیه‌های پزشکی که مردم آن را رعایت میکنند و در خانه می‌مانند تا بقیه مردم آسیب نبینند، گنجینه گران‌بهایی از ادعیه را نیز داریم که باید از آنها بهره ببریم. | توجه به ادعیه در کنار رعایت اصول بهداشتی | اسلام؛ دین عقلانیت و معنویت |
باید در کنار رعایت مسائل بهداشتی به گنجینه گرانبهای دعا تکیه کنیم، در این زمینه دعاهایی وارد شده است و سیره پیشوایان دینی این بوده که در هنگام گرفتاری و بلا متوسل به ادعیه میشدند. | متوسل شدن به دعا هنگام گرفتاریها | توجه به دعا در کنار رعایت اصول بهداشتی در مسئله کرونا |
تحلیل مرحله عمیق
جدول شماره(12): تحلیل مرحله عمیق گفتمان آیت الله سید هاشم حسینی بوشهری
تحلیل توجیهی با توجه به سایر گرایشهای متن | دالهای اساسی مرحله عمیق |
جدی گرفتن کرونا به عنوان یک مسئله اجتماعی در اسلام | اهمیت بالای مسائل اجتماعی در نگاه اسلام |
در مسئله کرونا؛ کمک رسانی به همه مردم دنیا و محدود نکردن دایره کمک رسانی به مسلمین | نگاه انسانی و فرا دینی نسبت به کمک رسانی در مسئله کرونا |
مواسات موجب ریشه کن شدن فقر | مواسات و همدلی |
هدایتگری و خدمات اجتماعی؛ دو وظیف طلاب حوزه علمیه | حضور جدی طلاب حوزه علمیه در مقابله با مسئله کرونا |
رعایت اصول بهداشتی در کنار توجه به معنویات | توجه به رعایت اصول بهداشتی و معنویات به صورت توامان |
اسلام؛ دین عقلانیت و معنویت | |
بلای کرونا فرصتی برای رشد و تکامل | بلای کرونا به عنوان امتحان الهی |
عجز بشر در مقابل ویروس کرونا و قدرت الهی با وجود تمام پیشرفتهایش | |
بلای کرونا به عنوان یک امتحان الهی | |
ویروس کرونا زمینه ساز بیداری بشر |
نمودار شماره(12): دالهای اساسی مرحله عمیق گفتمان آیت الله سید هاشم حسینی بوشهری
تحلیل مرحله عمیقتر
1-اهمیت بالای مسائل اجتماعی در نگاه اسلام
اسلام دینی است که در مسائل اجتماعی نیز ورود پیدا میکند و از این جهت میتوان دین اسلام را یک دین اجتماعی دانست که علاوه بر ابعاد اخلاقی و عبادی بر این جنبه نیز تاکید دارد. در واقع دین اسلام دین بیتفاوتی نسبت به مسائل جامعه نیست و همواره با مسائل اجتماعی درگیر بوده است و راهکارهایی برای عبور از این چالشها ارائه میدهد. بطور کلی دین اسلام دین گوشه نشینی نیست. یکی از رویکردهای اصلی جریان انقلاب اسلامی به دین، اجتماعی بودن آن است، در واقع از منظر انقلاب اسلامی دین اسلام برنامه جامعه برای زندگی بشر است و در مقابل این رویکرد، رویکرد سکولار قرار دارد که دین در این رویکرد از عرصه اجتماع حذف میشود. بنابراین براساس این رویکرد، دین اسلام دینی بی تفاوت نسبت به مسائل اجتماعی نیست.
2- نگاه انسانی و فرا دینی نسبت به کمک رسانی در مسئله کرونا
اینکه کمک رسانی و مواسات باید همه بشریت با هر دین و مذهبی را شامل بشود، نشان نگاه انسانی و فرا دینی به مسئله کروناست. در واقع از منظر روحانیت شیعه نجات کل بشر از این بلا و گرفتاری مورد نظر بوده است و محدود به فرهنگ یا دین خاصی نیست.
3- مواسات و همدلی
در منابع دینی تاکید فراوانی بر مواسات و همدلی شده است. از نظر اسلام راه حل عبور از مشکلات همدلی و مواسات بوده، همچنین این موضوع موجب تعجیل در ظهور میشود. با توجه به نگاه مکتب شیعه ظهور امام زمان(عج) به عنوان منجی بشریت پایانی بر بلاها و گرفتاریها خواهد بود. در واقع از این منظر رهایی واقعی از مشکلات و گرفتاریها پیوند خورده با موضوع ظهور امام زمان(عج) است. فلذا مواسات و همدلی موجب تعجیل در ظهور و در پی آن رفع بلا و گرفتاری بصورت حقیقی میشود.
4- حضور جدی طلاب حوزه علمیه در مقابله با مسئله کرونا
طلاب حوزههای علمیه باید به مسائل اجتماعی زمان خود آگاه بوده و برای رفع آن تلاش نمایند. به بیان دیگر وظیفه طلاب و روحانیون علاوه بر هدایتگری و راهنمایی مسلمین توجه و اهتمام به مسائل اجتماعی است. مسئله کرونا هم اکنون به عنوان مهمترین مسئله جامعه اسلامی است که میطلبد طلاب حوزههای علمیه حضور فعالی در مقابله با این مسئله داشته باشند. در واقع دین اسلام یک دین تک بعدی نبوده و به جنبه اجتماعی زندگی بشر نیز توجه ویژه دارد.
5- توجه به رعایت اصول بهداشتی و معنویات به صورت توامان
رعایت اصول بهداشتی و توجه به معنویات در کنار هم لازم و ضروری است. حذف یکی از این دو مولفه موجب خسران و عدم توفیق در مقابله با بیماری و بلای کروناست. در واقع اسلام دینی است که هم از جنبه مادی به مسائل مینگرد و هم از جنبه معنوی و غیر مادی. این موضوع به دو رکن جایگاه عقل بشری و معنویتگرایی دین اسلام اشاره دارد.
6- بلای کرونا به عنوان امتحان الهی
امروزه کل دنیا با تمام پیشرفتهای مادی و علمی که کسب کرده است، در مقابل این بیماری مستاصل بوده و این بلای عالم گیر یک امتحان الهی بوده است که میتواند زمینه بیداری بشر شود. راه موفقیت در این آزمون و امتحان الهی فهم این موضوع است که بشر در برابر قدرت و عظمت الهی عاجز است. انسان برای عبور از این بلا باید به خدا توکل و توسل داشته باشد و بندگی او را به جا بیاورد، تا رشد و تعالی پیدا کند. به تعبیر دیگر راه برون رفت از این مسئله و بیماری عنایت به مسیر راهگشای دین و آنچه خداوند دستور داده است.
نقشه معنایی گفتمان آیت الله سید هاشم حسینی بوشهری
نمودار شماره(13): نقشه معنایی گفتمان آیت الله سید هاشم حسینی بوشهری
نتیجهگیری
همانگونه که نقل شد، هدف از این مقاله کشف گفتمان علمای شیعه در مواجهه با مسئله کرونا است. اینک بصورت مختصر به مطالعه دالهای گفتمانی 6 نفر از علمای شیعه که در این مقاله مورد تحلیل واقع شد، پرداخته میشود:
گفتمان آیت الله محمدتقی مصباح یزدی:
بیماری و بلا یک آزمون الهی محسوب میشود که میتواند زمینه رشد و تکامل بشر را فراهم آورد. رعایت اصول بهداشتی برای اینکه مانع ضرر جسمی و جانی میشود یک واجب شرعی است. از نظر ایشان دین الهی و عقل بشری در تضاد هم نبوده و در راستای یک هدف یعنی معرفت و شناخت انسان را پیش میبرند. خداوند بر مبنای حکمت کار انجام میدهد و انسان باید در مشکلات و بلاها در مسیر بندگی، عبادت، رضایت الهی و استغفار از گناه قدم بردارد.
گفتمان آیت الله سید احمد خاتمی:
با توجه به وجوب رعایت اصول بهداشتی از نظر شرعی، میتوان دین را ضامن رعایت اصول بهداشتی دانست. از نظر ایشان با وجود فراگیری بیماری کرونا مجالس حسینی نباید تعطیل شود بلکه باید با رعایت اصول بهداشتی برگزار گردد. از محاسن بیماری کرونا اتحاد مسئولین برای مقابله با این مسئله است. در مواجهه با مسئله کرونا نباید فقط به ابعاد بهداشتی و پزشکی محدود شد بلکه باید به بعد فرهنگی و معنوی این مسئله توجه ویژهای شود. پشت پرده بیماری کرونا امریکا و نظام استکبار جهانی است تا به اهداف و مقاصد خود برسند.
گفتمان آیت الله سید محمد مهدی میرباقری:
از نظر ایشان کرونا علاوه بر بعد بهداشتی دارای بعد تمدنی نیز هست. تمدن غرب و تمدن اسلام در حال یک نبرد تمدنی تمام عیار هستند. در این نبرد تمدنی غرب به دنبال ادامه حیات و سلطه خود از طریق فضای مجازی و ایجاد نظم نوین است. در مقابل ایران نیز پزچم دار تمدن اسلام بر محور نگاه توحیدی و معنویت محور بوده است. تمدن غرب به دلیل پشت کردن به معنویات در حال افول است.
گفتمان آیت الله کاظم صدیقی:
همدلی و همراهی مومنین با یکدیگر راه شکست این بیماری و بلا است. گناه بشر علت نزول بلای کرونا است و راه برون رفت از این موقعیت و گرفتاری توبه از گناه است. مجالس حسینی همواره مورد تاکید مذهب شیعه در طول تاریخ بوده و نباید تعطیل گردد بلکه با رعایت اصول بهداشتی برگزار گردد. تقید به دین و اخلاق نیز باید مورد توجه جامعه واقع شود که خود این مسئله نیز در مقابله با این بیماری و بلا موثر است. از نظر شرعی رعای ت اصول بهداشتی واجب محسوب میگردد. کرونا از یکسو نشان ضعف بشر و از سوی دیگر نشان قدرت و عظمت پرودگار است.
گفتمان آیت الله سید احمد علم الهدی:
دین اسلام که یک برنامه جامع و کامل برای زندگی بشر است توجه به امر بهداشت را واجب و ضروری میداند و این موضوع موجب تقویت تقویت مراعات اصول بهداشتی در جامعه میگردد. فراگیری کرونا که موجب تعطیلی و نیمه تعطیلی برخی فعالیتها شده که این مسئله منجر به لطمه به زندگی مردم از حیث اقتصادی و فرهنگی شده است که از نظر ایشان با رعایت اصول بهداشتی زندگی باید به روال معمول بازگردد. کرونا یک بلای الهی بوده که میتواند زمینه ساز بیداری بشریت گردد. به طور کلی تمدن اسلامی کارنامه کارآمد و مطلوبی در این زمینه داشته است. همکاری و مشارکت مردم به عنوان اعضای امت اسلامی نوعی همگرایی و یکی شدن ذیل مولفههای اسلامی برای عبور از این مسئله بزرگ جهانی است.
گفتمان آیت الله سید هاشم حسینی بوشهری:
دین اسلام همواره به مسائل اجتماعی اهمیت داده است و نسبت به این مسئله بیتفاوت نبوده است. از منظر ایشان کمک رسانی نسبت به کل مردم دنیا مورد نظر بوده و از این جهت نگاه ایشان فرادینی و انسانی بوده است. از نظر اسلام راه حل عبور از مشکلات همدلی و مواسات بوده، همچنین این موضوع موجب تعجیل در ظهور میشود. ایشان معتقدند طلاب حوزه علمیه نباید نسبت به مسائل روز جامعه بیتفاوت باشند به ویژه مسئله کرونا که تبدیل به مسئله روز جامعه شده است. دین اسلام هم به اصول بهداشتی توجه دارد و هم معنویات و نباید از هیچ کدام غافل شد. ایشان نیز کرونا را بلایی میداند که یک نوع امتحان الهی محسوب میشود.
منابع
کتاب ها
- قرآن کریم.
- نهج البلاغه.
- بشیر، حسن (1391). رسانهها بیگانه: قرائتی با تحلیل گفتمانی، تهران: سیمای شرق.
- بشیر، حسن (1395). دیپلماسی گفتمانی: تعامل سیاست، فرهنگ و ارتباطات، تهران. انشارات دانشگاه امام صادق(ع).
- دونزباخ، ولفگانگ (1398). فلسفه ارتباطات (دانشنامه موضوعی بین المللی ارتباطات). مترجم: احسان شاه قاسمی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- فرکلاف، نورمن (1389). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمه: گروه مترجمان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها.
- یورگسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمه هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
سایت‌ها
...- (29/04/1399) سایت خبر گزاری رسمی حوزه:
- ...- (20/04/1399) سایت روزنامه همشهری:
https://www.hamshahrionline.ir/
- ...- (03/05/1399) پایگاه خبری- تحلیلی مدارا:
- ...- (20/03/1399) سایت خبر آنلاین:
- ...- (22/05/1399) سایت پایگاه خبری- تحلیلی مثلث:
https://www.mosalasonline.com/
- ...- (02/03/1399) سایت خبرگزاری تسنیم:
- ...- (14/04/1399) سایت خبرگزاری مشرق:
- ...- (06/02/1399) سایت روزنامه کیهان:
- ...- (06/05/1399) سایت خبرگزاری دفاع مقدس:
- ...- (01/05/1399) سایت خبرگزاری رسا:
- ...- (09/03/1399) سایت رسمی آیت الله سید احمد علم الهدی:
- ...- (13/02/1399) سایت پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله بوشهری:
[1] discourse
[2] Ferdinand de Saussure
[3] Norman Fairclough
[4] Discourse Analysis
[5] Qualitative Methodology
[6] Teun Adrianus van Dijk
[7] Ernesto Laclau
[8] Chantal Mouffe
[9] Practical Discourse Analysis Method (PDAM)
[10] https://www.hawzahnews.com/news/890143/
[11] https://www.hamshahrionline.ir/news/536315/
[12] http://modara.ir/fa/news/127000/
[13] https://www.khabaronline.ir/news/1373986/
[14] https://www.mosalasonline.com/
[15] https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/01/12/2233854/
[16] https://www.mashreghnews.ir/news/1070674/
[17] http://kayhan.ir/fa/news/187941/
[18] https://defapress.ir/fa/news/404795/
