بررسی رابطه سواد رسانه‌ای با حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی (مورد مطالعه: نوجوانان منطقه 5 تهران)

الموضوعات :

محمدحسین فردی ¹ , نازنین ملکیان ²

1 - دانشگاه آزاد تهران شرق
2 - گروه علوم ارتباطات، دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق

تاريخ الإرسال : 09 الأربعاء , رمضان, 1442 تاريخ التأكيد : 05 الأحد , صفر, 1443 تاريخ الإصدار : 07 الأربعاء , جمادى الثانية, 1442

الکلمات المفتاحية: اینترنت, سواد رسانه ای, حریم خصوصی, فضای مجازی,

ملخص المقالة :

رشد سریع در استفاده از اینترنت در سال‌های اخیر بسیاری از فعالیت‌ها و مشکلات مرتبط با اینترنت از جمله جرائم و آسیب‌های ناشی از آن و مهم‌تر از همه نقض حریم خصوصی را سرعت بخشیده است. از این رو هدف از انجام این پژوهش بررسی رابطه سواد رسانه‌ای با حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی توسط نوجوانان می‌باشد. روش مورد استفاده در پژوهش حاضر توصیفی همبستگی می‌باشد. جامعه آماری این پژوهش را کلیه دانش آموزان دوره متوسطه منطقه 5 تهران (12- 18) در سال تحصیلی 1399-1400را تشکیل می‌دهند و حجم نمونه آماری با استفاده از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای 378 نفر است. همچنین جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS استفاده شده است. نتایج نشان داد که بین سواد رسانه‌ای در میان نوجوانان و سواد مجازی رابطه معناداری وجود دارد، به علت داشتن سطح معناداری کمتر از 0.05 مورد تأیید می‌باشد. لذا می‌توان گفت بین سواد رسانه‌ای در میان نوجوانان و سواد مجازی رابطه معناداری وجود دارد.

المصادر:

هاشمی، ش. (1397). "بررسی تأثیر سواد رسانه‌ای بر آسیب‌های اجتماعی نوجوانان در فضای مجازی"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.

امینی، ف. (1393). "ضرورت آشنایی با سواد رسانه‌ای در خانواده"، اولین کنفرانس بین‌المللی سواد رسانه‌ای در ایران.

Le, L.H., Hoang, P.A. & Pham, H.C. (2020). “Privacy behavior in cyberspace: an overview of current research on health information disclosure”, In 2020 RIVF International Conference on Computing and Communication Technologies (RIVF), PP. 1-3. IEEE.

حسینی، ع. (1393). "تحلیل رفتار جوانان در شبکه‌های اجتماعی مجازی و نقش رسانه در هدایت و حمایت از آنان"، فصلنامه مطالعات جوان و رسانه، سال چهارم، شماره 13.

Sanchez, J. (2015). “Media image of seafarers in the Spanish printed press”, Journal of Martime Policy and management, Vol. (42), PP. 97-110.

Li, Charlene. & Bernoff, Josh. (2011). “Groundswell: Winning in a World Transformed by Social Technologies”, Boston: Forrester Research.

کاظمی نجف‌آبادی، ح.، عقیلی، و. و دلاور، ع. (1397). "نقش شبکه‌های اجتماعی مجازی بر شکل‌گیری ارتباطات بین فرهنگی"، رسانه و فرهنگ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دو فصلنامه علمی پژوهشی، سال هشتم، شماره اول.

بهرامسری، ش.، صادق اصفهانی، ه. و نیازمند، م. (1396). "نقش سواد رسانه‌ای در بهینه‌سازی استفاده از شبکه‌های اجتماعی و ارائه راهکارهایی برای ارتقا سطح سواد رسانه‌ای کاربران"، دومین کنفرانس بین‌المللی سواد رسانه‌ای در ایران.

منتظر قائم، م. و شعبان کاسه‌گر، م، (1393). "سواد رسانه‌ای و حضور در فضای سایبر"، اولین کنفرانس بین‌المللی سواد رسانه‌ای در ایران.

احمدزاده کرمانی، ر. (1390). "بازاندیشی در فرهنگ و رسانه"، تهران، نشر چاپار.

کیخائی، ا. (1392). "تحلیل جامعه‌شناختی چالش‌های فرهنگی اجتماعی شبکه‌های اجتماعی مجازی بر کاربران جوان در شهر اصفهان"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان.

باقری، م. (1392). "چالش‌های اعمال حقوقی فضای مجازی"، فصلنامه برنامه‌ریزی و بودجه، شماره 16.

Tripathi, K. (2020). “Protection of Privacy in Cyberspace: A Comparative Analysis Between India and USA”, Available at SSRN 3611622.

سحرخیز، ا. و شهریاری، ح. (1392). "حریم خصوصی در شبکه‌های اجتماعی: اصول، چالش‌ها و برخی راهکارها"، همایش تخصصی بررسی ابعاد شبکه‌های اجتماعی، تهران.

کفشدارطوسی، ا. و جهانگیری، م. (1397). "نقض حریم خصوصی کودکان توسط والدین در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی"، اولین کنفرانس بین‌المللی تربیت دینی در ادیان ابراهیمی، مشهد.

رضایی، ن. (1397). "تبیین نظریه شکاف آگاهی با اینترنت اشیا"، سومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت، حسابداری و حسابرسی پویا، تهران.

اصالتی، م. و مجیدی قهرودی، ن. (1397). "وابستگی و خشنودی، رویکردی جدید بر نظریه‌های تأثیر رسانه"، روزنامه نگاری الکترونیک، سال سوم، شماره 2.

ملکیان، ن. و حسنان، ا. (1396). "رابطه سواد رسانه‌ای و تفکر انتقادی با خلاقیت و مهارت‌های فراشناختی در دانشجویان"، پایان‌نامه - دانشگاه ‌آزاد اسلامی واحد تهران شرق - دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی. کارشناسی ارشد؛ کد مطلب: 968820، گنج ایرانداک.

نص كامل:



 

 

بررسی رابطه سواد رسانه ای با حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی ( مورد مطالعه: نوجوانان منطقه 5 تهران)

چکیده

رشد سریع در استفاده از اینترنت در سال هاي اخیر بسیاري از فعالیت ها و مشکلات مرتبط با اینترنت از جمله جرائم و آسیب هاي ناشی از آن و مهم تر از همه نقض حریم خصوصی را سرعت بخشیده است. از این رو هدف از انجام این پژوهش بررسی رابطه سواد رسانه ای با حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی توسط نوجوانان می باشد. روش مورد استفاده در پژوهش حاضر توصیفی همبستگی می باشد. جامعه آماری این پژوهش را کلیه دانش آموزان دوره متوسطه منطقه 5 تهران(12- 18) در سال تحصیلی 1399-1400را تشکیل می دهند و حجم نمونه آماری با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای 378 نفر است. همچنین جهت تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS استفاده شده است. نتایج نشان داد که بین سواد رسانه ای در میان نوجوانان و سواد مجازی رابطه معناداری وجود دارد، به علت داشتن سطح معناداری کمتر از 0.05 مورد تایید می باشد. لذا می توان گفت بین سواد رسانه ای در میان نوجوانان و سواد مجازی رابطه معناداری وجود دارد.

کلمات کلیدی: سواد رسانه ای، حریم خصوصی، فضای مجازی، اینترنت

Abstract

 The rapid growth in the use of the Internet in recent years has accelerated many activities and problems related to the Internet, including crimes and harms caused by it and, most importantly, privacy violations. Therefore, the purpose of this study is to investigate the relationship between media literacy and privacy in cyberspace by adolescents.The method used in the present study is a descriptive correlational type. The statistical population of this study consists of all high school students in District 5 of Tehran (18-12) in the academic year 1399-1400 and the statistical sample size using multi-stage cluster sampling is 378 people. SPSS software was also used to analyze the data. The results showed that there is a significant relationship between media literacy among adolescents and virtual literacy, due to having a significance level of less than 0.05 is confirmed. Therefore, it can be said that there is a significant relationship between media literacy among adolescents and virtual literacy. One of the concerns of using cyberspace is the lack of privacy. However, the emergence of networks means a greater threat to the privacy and information of individuals compared to previous communication techniques. This threat is due to the classification and integration of files and the ability to track the daily activities of individuals.

Keywords: media literacy, privacy, cyberspace, internet

مقدمه

در تعریف فضاي مجازي می توان گفت، نوعی اجتماع و همزیستی بزرگی است که میلیون ها رایانه و کاربران آن در سراسر جهان در آن حضور دارند. امروزه در یک جهان رسانه اي شده زندگی می کنیم و زندگی ما به رسانه ها وابسته است به گونه اي که، رسانه ها و به طور ویژه، رسانه هاي تعاملی(اینترنت)، جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده اند. این رسانه ها در بین افراد( نوجوانان و جوانان)، جذابیت خاصی دارند آن گونه که زندگی بسیاري از این گروه سنی به رسانه ها و به ویژه رسانه هاي تعاملی پیوند خورده است. فناوري هاي جدید اطلاعاتی و ارتباطی، جنبش جهانی در حوزه ارتباطات و انتقال محتواها و پیام هاي ارتباطی در سریع ترین زمان ممکن، به وجود آورده اند. از سویی دیگر همین فناوري هاي جدید باعث تسهیل انجام خلاف قانون و رشد جرائم با استفاده از شیوه هاي جدید شده اند(1). به بیانی دیگر رشد سریع در استفاده از اینترنت در سال هاي اخیر بسیاري از فعالیت ها و مشکلات مرتبط با اینترنت از جمله جرائم و آسیب هاي ناشی از آن و مهم تر از همه نقض حریم خصوصی را سرعت بخشیده است. موثرترین راه براي کاهش آسیب هاي اجتماعی نوپدید ناشی از فضاي مجازي و رسانه ها، علاوه بر تصویب قوانین،کسب آموزش هاي تخصصی و امنیتی استفاده از اینترنت و در مجموع، ارتقاي سطح سواد رسانه اي است. سواد رسانه اي، مهارتی است که لازم است جوانان در کنار استفاده از رسانه ها و به خصوص اینترنت به عنوان یک رسانه تعاملی، به آن مجهز شوند . استفاده از رسانه ها بدون داشتن سواد رسانه اي، می تواند با اثرات نامطلوبی همراه باشد .به ویژه آنکه بافاصله اطلاعاتی و مهارتی بین جوانان با والدین از یکسو و تنوع و تخصصی شدن رسانه هاي جدید، لزوم ارتقاي مهارت هاي سواد رسانه اي دو چندان می شود(2). معمولاً وقتی تأثیرات نامناسب انواع رسانه ها بر جامعه به صورت مشکلات اخلاقی و رفتاري و آسیب هاي اجتماعی آشکارمی شود، به راه هاي درمانی اندیشیده می شود .درحالی که بهتر است جامعه را به ابزار نیرومندتري به نام سواد رسانه اي مجهز سازیم تا خود به کمک والدین و سایر منابع مفید، فعالانه دست به گزینشگري و پالایش بزنند و رژیم مصرف رسانه اي خود را تنظیم و کنترل کنند. سهم سواد رسانه اي در فرهنگ ما بسیار اندك است و این امر موجب نگرانی شده است؛ زیرا ما در یک محیط رسانه اي زندگی می کنیم و باید تمامی اطلاعات عملکردي جامعه را بدانیم. درک نگرانی های مربوط به حریم خصوصی و افشای رفتار در زمینه جامعه اطلاعات، هم برای جامعه و هم برای اعضای خانواده بسیار مهم شده است(3).. از این رو در پژوهش حاضر به بررسی رابطه سواد رسانه ای با حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی توسط نوجوانان پرداخته ایم.   

 

اهداف تحقیق

هدف اصلی:

بررسی رابطه سواد رسانه ای با حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی توسط نوجوانان

اهداف فرعی:

بررسی رابطه سواد رسانه ای با سواد مجازی در میان نوجوانان

بررسی رابطه مهارتهای سواد رسانه ای نوجوانان با میزان گذران وقت در فضای مجازی

بررسی رابطه مهارتهای سواد رسانه ای نوجوانان با کیفیت مفهومی برنامه های فضای مجازی

بررسی رابطه بین سواد رسانه ای نوجوانان و حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی

بررسی رابطه بین سواد رسانه ای نوجوان و امنیت اطلاعات در فضای مجازی

مفهوم سواد رسانه ای

سواد برخلاف تعریف ساده آن، تنها به معنای خواندن و نوشتن نیست، بلکه مفهومی فراتر و اهدافی والاتر از آن دارد. مهارتی اساسی برای توانمند سازی انسان در رشد عقل، منطق و تفکر نظام مند. در واقع سواد، پیش نیاز اصلی برای رشد فکری و توانایی انجام پژوهش است. بدون داشتن سواد نمی توان به منابع دانش بشری دست یافت و از آنها برای تولید دانش نو بهره گرفت. پیشرفت تمدن بشری وابسته به سواد و توسعه آن در توده های سطوح پایین جامعه است. هر فعالیت پژوهشی که متکی بر تفکر نظام مند و مبتنی بر روش علمی است نیازمند داشتن سواد به مفهوم بسیط آن است(4). بر اساس تعریفی که کارشناسان حوزه ارتباطات از سواد رسانه ای ارائه داده اند: « سواد رسانه ای، توانایی دستیابی، تجزیه و تحلیل، نقد، ارزیابی و ایجاد ارتباط به گونه های مختلف است»(5). سواد رسانه ای، توانمندی چندگانه ای است که به کمک آن مردم اطلاعات را از طریق رسانه ها دریافت و به طور انتقادی تفسیر کرده و افکار، عقاید و توانمندی خویش برای طراحی ذهنی رسانه ها را ابراز می دارند(6). رسانه ای یک نوع درک متکی بر مهارت است که می توان بر اساس آن انواع رسانه ها را از یکدیگر تمیز داد و انواع تولیدات رسانه ای را از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد(7). بسیاری از افراد واژه سواد را به رسانه های چاپی ربط می دهند و آن را معادل توانایی خواندن و نوشتن قلمداد می کنند. برخی نیز، در مواجهه با رسانه های دیگری همچون فیلم و تلویزیون، این اصطلاح را به سواد بصری بسط می دهند. بعضاً از اصطلاحاتی نظیر سواد اطلاعاتی، سواد کامپیوتری استفاده می شود، اما هیچکدام از اینها به تنهایی معادل سواد رسانه ای نیستند، بلکه هریک اجزای سازنده و تشکیل دهنده سواد رسانه ای محسوب می شوند. به عبارت دیگر، سواد رسانه ای دربرگیرنده همه موارد ذکر شده و شامل این توانایی های ویژه است، چرا که اگر فردی خواندن و نوشتن بلد نباشد، از رسانه های چاپی چیزی دستگیرش نمی شود. اگر در درک آداب بصری و روایی مشکل داشته باشد، نمی تواند از برنامه های تلویزیون یا فیلم چیز زیادی درک کند و اگر نتواند از رایانه استفاده کند، از آنچه به مرور زمان در این مهمترین رسانه یعنی اینترنت رخ می دهد، بی خبر خواهد ماند(8). انیس  اعتقاد دارد، سواد رسانه ای جزئی از مهارت ذهنی و توانایی است که شخص را وادار به گرفتن تصمیمات و انجام امور عاقلانه می کند و شامل ارزش هایی مانند: تعقیب حقیقت، عدل و انصاف، خودمختاری و انتقاد شخصی است. همچنین سواد رسانه ای یک حس قوی تفکر انتقادی است که سعی دارد نیازهای رسانه ای افراد را برآورده سازد(9).

شبکه‌ های اجتماعی و سواد رسانه‏ ای

با پیشرفت رسانه های جدید ارتباطی از قبیل اینترنت در تکمیل مبحث سواد رسانه ای، مباحث جدیدی از جمله «سواد دیجیتالی» و «سواد اینترنتی» مطرح شده اند. شهروندان تنها با فراگیری سواد دیجیتالی است که می توانند استفاده مناسبی از تکنولوژی های جدید دیجیتالی داشته باشند. این سواد شامل اطلاعات اولیه درباره قابلیت ها، فرصت ها و نحوه به کارگیری تکنولوژی های جدید و آسیب های احتمالی و نحوه مقابله با آن‎هاست. لزوم فراگیری سواد دیجیتالی در استفاده از وب‏سایت‏های شبکه‏ اجتماعی اهمیتی دوچندان پیدا می کند. شبکه های اجتماعی امکانات و فرصت های بسیار گسترده ای را در اختیار کاربران قرار می دهند که تاکنون در هیچ رسانه ای سابقه نداشته است. تنها اطلاع درست از این امکانات و فرصت هاست که امکان مقابله با تهدیدها و آسیب ها را محدود کرده و خطر سوءاستفاده های احتمالی را کاهش می دهد(10). سوءاستفاده های زیادی از طریق ایجاد هویت های جعلی در شبکه های اجتماعی و انتشار اطلاعات و تصاویر شخصی در این وب سایت ها صورت پذیرفته که برخی از آن‎ها به طرح شکایت در دستگاه قضایی منجر شده است. ویژگی مشترک تعداد قابل توجهی از آسیب دیدگان شبکه های اجتماعی، ناآشنایی آن‎ها و نداشتن اطلاعات کافی درباره قابلیت ها و امکانات این تکنولوژی های جدید ارتباطی است. اطلاعاتی که با عملکرد مناسب تر رسانه ها و بخش های آموزشی می تواند در اختیار شهروندان قرار گیرد تا بهره مناسب تر و مطمئن تری از این امکانات جدید ارتباطی ببرند(4).

حریم خصوصی

تعریف حریم خصوصی که از موضوعات بسیار مهم حقوق بشري است، بسیار دشوار است؛ زیرا، تعریف حریم خصوصی به فرهنگ و زمینه هاي اجتماعی و محیطی وابستگی دارد .در بسیاري از کشورها، این مفهوم با مقوله حفظ اطلاعات، که حریم خصوصی را در معناي مدیریت اطلاعات شخصی تفسیر می کند، پیوند خورده است(1). حریم خصوصی، حق افراد براي برخورداري از حمایت در برابر مداخله بی اجازه ي دیگران در امور زندگیِ خود و خانواده شان است؛ خواه این عمل با ابزار مستقیم فیزیکی صورت پذیرد یا به وسیله نشر اطلاعات(11). تعریف دیگري که به این تعریف نزدیک تر است، بر این موضوع اشاره دارد که حریم خصوصی، حق افراد براي حمایت شدن در مقابل ورود بدون اجازه به امور و زندگی افراد و خانواده هایشان، با ابزار مستقیم فیزیکی یا به وسیله ي نشر اطلاعات است(12). حریم خصوصی عبارت است از نیاز افراد برای انتخاب آزادانه تحت چه شرایطی و در چه حدی خود ، روش و رفتار خود را در معرض دید دیگران قرار می دهند(13). با توجه به تعاریف مذکور می توان گفت حریم خصوصی، قرین عباراتی هم چون آسودگی خاطر، امنیت اسرار، حیثیت و آبروست و مفهوم آن امري نسبی است که از کشوري به کشور دیگر متفاوت است.

پیشینه تحقیق

مطالعات متعددی در رابطه با سواد رسانه ای در فضای مجازی صورت گرفته است که هر کدام به بررسی متغیرهایی پرداختند ازجمله؛ مرجع (14)، طی مطالعه ای به بررسی حریم خصوصی درشبکه های اجتماعی: اصول، چالشها و برخی راهکارها پرداختند. دراین مقاله به بررسی حملات و مدلهایی که حریم خصوصی داده های منتشرشده شبکه های اجتماعی را موردمطالعه قرارداده اند می پردازیم درنهایت باوجود مدلهای مختلف برای حفظ حریم خصوصی افراد همچنان حملات جدیدی مطرح میشوند که نیازمطالعه و تحقیق دراین زمینه را اشکارمی سازد. مرجع (15)، طی مطالعه ای به بررسی نقض حریم خصوصی کودکان توسط والدین در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی پرداختند. همزمان با پیشرفت های فضای مجازی، تهدیدهای مختلف و متنوع موجود در فضاهای مجازی به ویژه در شبکه های اجتماعی که مشخصه اصلی آنها تعامل و ارتباط با سایر کاربران است، نگرانیها در مورد امنیت کودکان و نوجوانان را بسیار افزایش داده است. یکی از دلایل اهمیت این موضوع، آسیب پذیری بیشتر کودکان در فهم حریم خصوصی و آگاهی از مسائل پیرامون آن است؛ برای مثال در ساده ترین شکل این آسیب پذیری، ممکن است سیاست های حریم خصوصی در شبکه های اجتماعی به زبانی غیر از زبان مادری به کودکان و نوجوانان نمایش داده شود که مسلما توسط کودک به خوبی درک نمی شود. مرجع (1)، طی مطالعه ای به بررسی تاثیر سواد رسانه ای بر آسیب های اجتماعی نوجوانان در فضای مجازی پرداختند. یافته ها نشان می دهد افزایش سواد رسانه ای دانش آموزان باعث کاهش آسیبهای اجتماعی فضای مجازی در آنها میشود. استفاده علمی-تجاری از شبکه های اجتماعی مجازی باعث افزایش سواد رسانه ای می شود و استفاده ارتباطی-سرگرمی از شبکه های اجتماعی مجازی تاثیر منفی بر سواد رسانه ای دارد همچین میزان استفاده افراد از شبکه های اجتماعی مجازی تاثیر مثبت بر سواد رسانه ای دانش آموزان دارد. استفاده ارتباطی-سرگرمی از شبکه های اجتماعی مجازی باعث افزایش آسیبهای اجتماعی فضای مجازی میشود. میزان استفاده افراد از شبکه های اجتماعی تاثیر مثبت بر میزان آسیبهای اجتماعی فضای مجازی دانش آموزان دارد و میزان استفاده از اینترنت تاثیر مثبت بر افزایش آسیبهای اجتماعی فضای مجازی دارد. مرجع (7)، طی مطالعه ای به بررسی نقش شبکه های اجتماعی مجازی بر شکل گیری ارتباطات بین فرهنگی پرداختند. نتایج نشان داد، ارتباطات بين فرهنگي در اين فضا معمولا به سمت جذب فرهنگ ها يا حداقل اثرپذيري از فرهنگ هاي ديگر شكل مي گيرد. اين ارتباطات قطعا بر روابط ملتها، مسائل سياسي، اقتصادي و اجتماعي و توسعه يا پسرفت آنها نيز اثرگذار است. مرجع (8)، طی مطالعه ای نقش سواد رسانه ای در بهینه سازی استفاده از شبکه های اجتماعی و ارایه راهکارهای برای ارتقا سطح سواد رسانه ای کاربران پرداختند. یافته ها حاکی از آن است کاربران با استفاده از سواد رسانه اي در تولید و پردازش اطلاعات، فعالیت هاي انتقادي و فعال، و تجزیه و تحلیل محتواي پیام هاي سیاسی، اجتماعی و اقتصادي شبکه ي اجتماعی توانمندتر شده اند. مرجع (13)، مطالعه ای تحت عنوان فضای مجازی و حریم خصوصی انجام داده است. این مقاله به بررسی حریم خصوصی در فضای مجازی از دیدگاه هند و ایالات متحده آمریکا می پردازد. برای بیش از دو دهه ، نگرانی های مربوط به حریم خصوصی افراد و انتقال اطلاعات شخصی از مرزها در چارچوب های سیاست بین المللی ، مانند دستورالعمل های حفظ حریم خصوصی OECD (سازمان همکاری اقتصادی و توسعه) منعکس شده است. (مرجع18) تکنولوژی های ارتباطاتی و حضور رسانه های متعدد لزوم آشنایی با مفاهیم سواد رسانه ای و تفکر انتقادی برای استفاده صحیح از رسانه ها، تحلیل و کنترل اطلاعات در برابر رسانه هایی که به دنبال رقابت و تحت تأثیر قرار دادن مخاطبان براساس تولیدات رسانه ای هستند امر مهمی به حساب می آید. لذا در حوزه مطالعات فرهنگی و رسانه نیز این دو مهارت در کنار یکدیگر برای یک شهروند تحصیل کرده امری مهم تلقی می شود. این مهم زمانی میسر خواهد شد که دانشجویان بتوانند با استفاده از سواد رسانه ای اثرات تولیدات رسانه ای، نحوه نفوذ پیام ها را شناسایی، تعدیل و پردازش کنند که در نهایت منجر به درک لایه های درونی مفاهیم حاصل از این پیام ها می شود. تفکر انتقادی خود یکی از ارکان سواد رسانه ای است زیرا که توانایی حل مسائل و تحلیل آن ها بر پایه اندیشه های انتقادی و نگاه نقادانه مخاطبی است که بطور موثر در محیط های رسانه ای مشارکت می کند و از مصرف کنندگی صرف خارج شده و به مخاطب فعال تبدیل می گردد. این مهارت ها به صورت خود به خود بدست نمی آید، از طریق شیوه های مختلف و دستیابی به شاخص های خلاقیت و مهارت های فراشناختی، مخاطبان می توانند خروجی این پیام ها را کنترل کنند.

چارچوب نظری:

نظریه شکاف آگاهی

شكاف آگاهی كه یكی از نظریات تأثیر رسانه‌های جمعی می‌باشد، معتقد است كه ارتباط جمعی نابرابری‌های اطلاعاتی موجود را تقویت می‌كند؛ یا افزایش می‌دهد، بنابراین فرضیه قائل نیست كه جمعیت دارای طبقه پائین، كاملاً بی‌خبر باقی می‌مانند؛ بلكه مدعی است كه رشد دانایی بطور نسبی در میان گروههای دارای منزلت بالا بیشتر است. «تیكنور» و همكارانش وقوع شكاف آگاهی را در حوزه‌هایی كه مربوط به علایق عمومی است مثل اطلاعات عمومی محتمل می‌دانند اما احتمال وقوع آن در حوزه‌های خاص مثل باغبانی را كمتر می‌دانند. ایشان در اصلاح نظریه خود قائل شدند، در موضوعات محلی كه مورد تعارض باشند و در موضوعاتی كه اثر فوری و قوی دارند، احتمال دارد شكاف كاهش یابد؛ اما احتمال گسترش شكاف در جوامعی كه دارای منابع اطلاعاتی متعدد است بیشتر از سائر جوامع است."مك كوایل" برای این فرضیه دو جنبه قائل شده و معتقد است، از یك جنبه آن ممكن است رسانه‌ها بتوانند در كنار ایجاد شكاف به پر كردن برخی شكاف‌ها نیز اقدام نمایند وی در این باره می‌گوید: «فرضیه شكاف آگاهی دو جنبه دارد؛ كه از این میان یكی به توزیع عمومی مجموعه اطلاعات میان طبقات مختلف اجتماع مربوط می‌شود و دیگری به موضوع‌ها و عناوین خاصی كه در مورد آن‌ها بعضی مطلع تر از دیگران  هستند ...؛ از جنبه دوم امكانات بسیاری برای ایجاد و پر كردن شكاف‌ها وجود دارد و كاملاً احتمال دارد كه رسانه‌ها برخی شكاف‌ها را پر كنند و به ایجاد برخی دیگر بپردازند.»(16).

نظریه استفاده و خشنودي

رویکرد استفاده و خشنودي نخستین بار در مقاله­اي از الیهو کاتز (1959) توصیف شد. این رویکرد متضمن تغییر کانون توجه از مقاصد ارتباط­گر به مقاصد دریافت­کننده است و می­کوشد معلوم نماید ارتباط جمعی چه کارکردهایی براي افراد مخاطب عرضه می­کند. در واقع این رویکرد درصدد پاسخگویی به این پرسش است که چرا مردم از رسانه­ها استفاده می­کنند و آنها را براي چه منظوري به کار می­برند؟ این رویکرد، معتقد است که مخاطب فعال است و از این رو در برابر نظریه­هایی مطرح می­شود که معتقد به منفعل بودن مخاطب در برابر رسانه­ها هستند. این نظریه علت اصلی استفاده از رسانه­اي خاص را با دلایل کارکردي توضیح می­دهد و براي مخاطبان نیازهاي متصور می شود که افراد براي رفع آن به سمت رسانه­ها روي می­آورند. حال اگر چنانچه رسانه مورد نظر بتواند نیاز فرد را به خوبی رفع کند و بین محتوي رسانه اي و نیاز فرد همخوانی وجود داشته باشد، فرد ارضاء و خشنود می­شود و در غیر این صورت نیاز وي ارضاء نشده باقی می­ماند و وي از رسانه مورد نظر رویگردان می­شود. هدف اساسی این رویکرد، تحقیق در چگونگی انتخاب، دریافت و شیوه عکس­العمل مخاطبان رسانه­ها است و فرضیه کلیدي این رویکرد آن است که مخاطب، انتخابی را که از میان رسانه­ها و  محتواهاي مختلف به عمل می­آورد، آگاهانه و براساس انگیزه است(17).

نظریه وابستگی مخاطبان

این نظریه بر سه عنصر رسانه، جامعه و مخاطبان تکیه دارد. مخاطب عصر حاضر به خاطر وجود دو نیاز به رسانه وابسته می شود: 1- نیاز به داشتن اطلاعات2- نیاز به ندانستن و گریز از واقعیات. خصوصیات این نظریه شامل: 1- تداوم نیازها: زیرا با رفع یک نیاز، نیازهای دیگری مطرح می شود که باید توسط رسانه ها رفع شود. 2- هر چه نیازها بیشتر شود وابستگی بیشتر می شود. 3-  هر چه وابستگی بیشتر شود تاثیر رسانه ها بر رفتار و نگرش مخاطب بیشتر می شود. همچنین در این نظریه پیام بر دانش، نگرش و رفتار افراد موثر است. مفهوم وابستگی در این نظریه به مفهوم نیاز به راهنمایی بیشتر شباهت دارد(16).

نظریه سواد رسانه ای جیمز پاتر

براساس دیدگاه پاتر(1998)، بسیاری از افراد واژه سواد را به رسانه های چاپی ربط می دهند و آن را معادل توانایی خواندن و نوشتن قلمداد می کنند. برخی نیز، در مواجهه با رسانه های دیگری همچون فیلم و تلویزیون، این اصطلاح را به سواد بصری بسط می دهند. بعضاً از اصطلاحاتی نظیر سواد اطلاعاتی، سواد کامپیوتری استفاده می شود، اما هیچکدام از اینها به تنهایی معادل سواد رسانه ای نیستند، بلکه هریک اجزای سازنده و تشکیل دهنده سواد رسانه ای محسوب می شوند. به عبارت دیگر، سواد رسانه ای دربرگیرنده همه موارد ذکر شده و شامل این توانایی های ویژه است، چرا که اگر فردی خواندن و نوشتن بلد نباشد، از رسانه های چاپی چیزی دستگیرش نمی شود. اگر در درک آداب بصری و روایی مشکل داشته باشد، نمی تواند از برنامه های تلویزیون یا فیلم چیز زیادی درک کند و اگر نتواند از رایانه استفاده کند، از آنچه به مرور زمان در این مهمترین رسانه یعنی اینترنت رخ می دهد، بی خبر خواهد ماند(بهرامسری و همکاران، 1396).

سواد رسانه ای فرایند چند بعدی است که توانایی هر شخص می تواند در هر کدام از آنها بروز کند. ابعاد چهارگانه سواد رسانه ای یعنی ابعاد ادراکی، حسی، زیبایی شناسی و اخلاقی کاملاً به هم وابسته و پیوسته اند.

ü       توانایی های ادراکی

مجموعه ای از شناخت ساده نشانه ها تا درک پیچیده ترین پیامها و کشف علل نحوه ارائه خاص آنها توسط یک رسانه خاص را دربرمی گیرد. این همان بعد فکری یا عقلانی است که به ایجاد مفهومی غنی در فرایند ساختن معنا منجر می شود(امینی، 1393).

ü       توانایی های حسی

بعدی است که کاملاً وابسته به احساس و عاطفه افراد است. برخی مخاطبان در زمینه دریافت تاثیرات حسی پیامهای رسانه ای، بسیار قوی هستند. برخی از این احساسات دارای تاثیرات مثبت و برخی دارای تاثیرات منفی می باشند. برای مثال، کودکانی که به تماشای فیلم های ترسناک و خشونت بار می نشینند، آنچنان مغلوب حس ترس می شوند که ساعت ها منفعل می مانند. برای کشف ابعاد حسی پیامها به لحاظ نوع حس نهفته در آن پیام و پیچیدگی آن سطوح سواد رسانه ای به طور نسبی قابل تغییر است(سادات صفوی و همکاران، 1394).

ü       توانایی های زیباشناسی

این مقوله به میزان هنر و مهارت تولید پیام در رسانه های مختلف بستگی دارد و به توانایی درک و شناخت مفاهیم رسانه ای از دیدگاه هنری اشاره می کند. سبک هنری منحصر به فرد یک نویسنده، تولیدکننده و کارگردان یک برنامه رادیویی یا تلویزیونی شاهد مسلم این بعد از سواد رسانه ای است(همان).

ü       توانایی های اخلاقی

به توانایی ادراک و دریافت ارزش های نهفته در پیام اشاره دارد. در سبک کمدی، ارزش هایی که در پیامها نشان داده می شود، حاکی از این است که مزاح و شوخی ابزاری مهم در حل و فصل مشکلات است اما ارزش هایی که در یک درام تصویر می شود، عموماً تلقین کننده این است که توسل به خشونت موفق ترین راه برای رسیدن به خواسته ها در این دنیای خطرناک است. با این تفسیر به نظر می رسد درک و تشخیص درست مضامین اخلاقی تنها توسط افرادی که دارای درجه بالایی از سواد رسانه ای هستند، میسر است.

روش تحقیق

پژوهش حاضر از نظر هدف كاربردي و از نظر شيوۀ گردآوري اطلاعات تحقيق توصيفي از نوع همبستگي است. به منظور جمع‌آوري داده‌ها و اطلاعات براي تجزيه و تحليل از ابزار پرسشنامه محقق ساخته استفاده گرديده است. پایایی پرسشنامه مورد استفاده در تحقیق حاضر توسط اساتید و متخصصان در این امر تایید شده است، از سویی ضریب آلفای کرونباخ متغیرهای تحقیق مورد بررسی قرار گرفتند که نشان داد متغیرها از ضریب نسبتا بالایی برخوردار هستند. همچنین پرسشنامه به صورت الکترونیکی در بین کاربران فضای مجازی پخش شده است. جامعه آماری این پژوهش را کلیه دانش آموزان دوره متوسطه منطقه 5 تهران(12- 18) در سال تحصیلی 99-1400را تشکیل می دهند و حجم نمونه آماری با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای 378 نفر است. علاوه براینها با استفاده از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف نرمال بودن توزیع داده تست شده است و به سبب نرمال بودن برای تحلیل داده های تحقیق از آزمون آماری رگرسیون و پیرسون استفاده شده است. همچنین جهت تجزیه و تحلیل داده ها نرم افزار SPSS در نظر گرفته شده است.

تحلیل یافته ها

توصیف متغیرهای تحقیق

باتوجه به نتایج می توان گفت که کمترین مقدار میانگین متعلق به متغیر" گذاران وقت " و بیشترین مقدار آن متعلق به متغیر "حریم خصوصی"  است. هم‌چنین از آنجایی که مقدار چولگی در بازه ی (3- و 3+ ) قرار دارد، بنابراین می توان گفت داده ها از توزیع نرمال برخوردار هستند.

آزمون فرضیات

فرضیه اول: به نظر می رسد بین سواد رسانه ای در میان نوجوانان و سواد مجازی رابطه معناداری وجود دارد.

مقدار سطح معناداری فرضیه اول کمتر از 05/0 است؛ بنابراین بین سواد رسانه ای در میان نوجوانان و سواد مجازی رابطه معناداری وجود دارد. بنابراین می توان گفت که فرضیه اول تایید و فرض صفر آن رد می شود. مقدار و علامت ضریب این آزمون نیز جهت و قدرت رابطه را نشان می دهد. از آنجایی که علامت ضریب مثبت است بنابراین رابطه مستقیم بین سواد رسانه ای در میان نوجوانان و سواد مجازی وجود دارد. پس می توان گفت که بین سواد رسانه ای در میان نوجوانان و سواد مجازی رابطه معناداری وجود دارد. مقدارضریب همبستگی  برابر است با 734/0که اشاره دارد به همبستگی ساده بین دو متغیر و به عبارتی شدت همبستگی بین سواد رسانه ای در میان نوجوانان و سواد مجازی نشان می­دهد. همان­طور که از مقدارR  (همبستگی پیرسون بین دو متغیر) نمایان است، بین دو متغیر یعنی سواد رسانه ای در میان نوجوانان و سواد مجازی ، همبستگی ساده وجود دارد. مقدار ضریب تعیین نشان می­دهد که چه مقدار از متغیر سواد مجازی می­تواند توسط متغیر مستقل سواد رسانه ای در میان نوجوانان تبیین شود. میزان تاثیر متغیر مستقل یعنی سواد رسانه ای بر متغیر سواد مجازی نشان می دهد. به طور کلی می توان گفت متغیر مستقل بر متغیر وابسته اثرگذار است.

جدول(1) ضرایب تاثیر رگرسیون 

متغیر	بتا	T	سطح معناداری
مقدار ثابت	-	621/3	000/0
سواد رسانه ای	734/0	960/20	000/0

مقدار ثابت همان عرض از مبدا است و میزان متغیر وابسته را بدون دخالت متغیر مستقل نشان می دهد. با توجه به نتایج جدول فوق می توان گفت با ارتقا یک واحد از متغیر مستقل به میزان ضریب نوشته شده متغیر وابسته ارتقا پیدا خواهد کرد. آماره t  اهمیت نسبی متغیر مستقل را نشان می دهد. با توجه به مقدار این آماره و سطح خطای کمتر از 0.05 می توان گفت متغیر مورد نظر تاثیر آماری معنی داری در تبیین تغییرات متغیر وابسته داشته است. ضرایب رگرسیون نیز تاثیر متغیر مستقل بر متغیر وابسته را تایید می کند. با توجه به ضریب سواد رسانه ای در میان نوجوانان ، فرضیه پژوهش مورد تایید قرار می گیرد. در نتیجه می توان گفت بین سواد رسانه ای در میان نوجوانان و سواد مجازی رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه دوم: به نظر می رسد بین مهارتهای سواد رسانه ای نوجوانان با میزان گذران وقت در فضای مجازی رابطه معناداری وجود دارد.

مقدارضریب همبستگی  برابر است با 824/0که اشاره دارد به همبستگی ساده بین دو متغیر و به عبارتی شدت همبستگی بین مهارتهای سواد رسانه ای نوجوانان با میزان گذران وقت در فضای مجازی نشان می­دهد. همان­طور که از مقدارR  (همبستگی پیرسون بین دو متغیر) نمایان است، بین دو متغیر یعنی مهارتهای سواد رسانه ای نوجوانان با میزان گذران وقت در فضای مجازی، همبستگی ساده وجود دارد. مقدار ضریب تعیین نشان می­دهد که چه مقدار از متغیر میزان گذران وقت در فضای مجازی می­تواند توسط متغیر مستقل مهارتهای سواد رسانه ای نوجوانان تبیین شود. میزان تاثیر متغیر مستقل یعنی مهارتهای سواد رسانه ای نوجوانان بر متغیر میزان گذران وقت در فضای مجازی نشان می دهد. بنابراین به طور کلی می توان گفت متغیر مستقل بر متغیر وابسته اثرگذار است.

جدول(2) ضرایب تاثیر رگرسیون 

متغیر	بتا	T	سطح معناداری
مقدار ثابت	-	520/4-	000/0
مهارتهای سواد رسانه ای	824/0	203/28	000/0

مقدار ثابت همان عرض از مبدا است و میزان متغیر وابسته را بدون دخالت متغیر مستقل نشان می دهد. با توجه به نتایج جدول فوق می توان گفت با ارتقا یک واحد از متغیر مستقل به میزان ضریب نوشته شده متغیر وابسته ارتقا پیدا خواهد کرد. آماره t  اهمیت نسبی متغیر مستقل را نشان می دهد. با توجه به مقدار این آماره و سطح خطای کمتر از 0.05 می توان گفت متغیر مورد نظر تاثیر آماری معنی داری در تبیین تغییرات متغیر وابسته داشته است. ضرایب رگرسیون نیز تاثیر متغیر مستقل بر متغیر وابسته را تایید می کند. با توجه به ضریب مهارتهای سواد رسانه ای، فرضیه پژوهش مورد تایید قرار می گیرد. در نتیجه می توان گفت بین مهارتهای سواد رسانه ای نوجوانان با میزان گذران وقت در فضای مجازی رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه سوم: به نظر می رسد بین مهارتهای سواد رسانه ای نوجوانان با کیفیت مفهومی برنامه های فضای مجازی رابطه معناداری وجود دارد.

 مقدارضریب همبستگی  برابر است با 892/0که اشاره دارد به همبستگی ساده بین دو متغیر و به عبارتی شدت همبستگی بین مهارتهای سواد رسانه ای نوجوانان با کیفیت مفهومی برنامه های فضای مجازی نشان می­دهد. همان­طور که از مقدارR  (همبستگی پیرسون بین دو متغیر) نمایان است، بین دو متغیر یعنی مهارتهای سواد رسانه ای نوجوانان با کیفیت مفهومی برنامه های فضای مجازی، همبستگی ساده وجود دارد. مقدار ضریب تعیین نشان می­دهد که چه مقدار از متغیر کیفیت مفهومی برنامه های فضای مجازی می­تواند توسط متغیر مستقل مهارتهای سواد رسانه ای نوجوانان تبیین شود. میزان تاثیر متغیر مستقل یعنی مهارتهای سواد رسانه ای نوجوانان بر متغیر کیفیت مفهومی برنامه های فضای مجازی نشان می دهد. بنابراین به طور کلی می توان گفت متغیر مستقل بر متغیر وابسته اثرگذار است.

جدول(3) ضرایب تاثیر رگرسیون 

متغیر	بتا	T	سطح معناداری
مقدار ثابت	-	710/3	000/0
مهارتهای سواد رسانه ای	892/0	225/38	000/0

مقدار ثابت همان عرض از مبدا است و میزان متغیر وابسته را بدون دخالت متغیر مستقل نشان می دهد. با توجه به نتایج جدول فوق می توان گفت با ارتقا یک واحد از متغیر مستقل به میزان ضریب نوشته شده متغیر وابسته ارتقا پیدا خواهد کرد. آماره t  اهمیت نسبی متغیر مستقل را نشان می دهد. با توجه به مقدار این آماره و سطح خطای کمتر از 0.05 می توان گفت متغیر مورد نظر تاثیر آماری معنی داری در تبیین تغییرات متغیر وابسته داشته است. ضرایب رگرسیون نیز تاثیر متغیر مستقل بر متغیر وابسته را تایید می کند. با توجه به ضریب مهارتهای سواد رسانه ای، فرضیه پژوهش مورد تایید قرار می گیرد. در نتیجه می توان گفت بین مهارتهای سواد رسانه ای نوجوانان با کیفیت مفهومی برنامه های فضای مجازی رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه چهارم: به نظر می رسد بین سواد رسانه ای نوجوانان و حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی رابطه معناداری وجود دارد.

مقدارضریب همبستگی  برابر است با 820/0که اشاره دارد به همبستگی ساده بین دو متغیر و به عبارتی شدت همبستگی بین سواد رسانه ای نوجوانان و حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی نشان می­دهد. همان­طور که از مقدارR  (همبستگی پیرسون بین دو متغیر) نمایان است، بین دو متغیر یعنی سواد رسانه ای نوجوانان و حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی، همبستگی ساده وجود دارد. مقدار ضریب تعیین نشان می­دهد که چه مقدار از متغیر حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی می­تواند توسط متغیر مستقل سواد رسانه ای نوجوانان تبیین شود.

جدول(4) ضرایب تاثیر رگرسیون 

متغیر	بتا	T	سطح معناداری
مقدار ثابت	-	255/1	210/0
سواد رسانه ای	820/0	761/27	000/0

مقدار ثابت همان عرض از مبدا است و میزان متغیر وابسته را بدون دخالت متغیر مستقل نشان می دهد. با توجه به نتایج جدول فوق می توان گفت با ارتقا یک واحد از متغیر مستقل به میزان ضریب نوشته شده متغیر وابسته ارتقا پیدا خواهد کرد. آماره t  اهمیت نسبی متغیر مستقل را نشان می دهد. با توجه به مقدار این آماره و سطح خطای کمتر از 0.05 می توان گفت متغیر مورد نظر تاثیر آماری معنی داری در تبیین تغییرات متغیر وابسته داشته است. ضرایب رگرسیون نیز تاثیر متغیر مستقل بر متغیر وابسته را تایید می کند. با توجه به ضریب سواد رسانه ای، فرضیه پژوهش مورد تایید قرار می گیرد. در نتیجه می توان گفت بین سواد رسانه ای نوجوانان و حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه پنجم: به نظر می رسد بین سواد رسانه ای نوجوان و امنیت اطلاعات در فضای مجازی رابه معناداری وجود دارد.

مقدارضریب همبستگی  برابر است با 744/0که اشاره دارد به همبستگی ساده بین دو متغیر و به عبارتی شدت همبستگی بین سواد رسانه ای نوجوانان و امنیت اطلاعات در فضای مجازی نشان می­دهد. همان­طور که از مقدارR  (همبستگی پیرسون بین دو متغیر) نمایان است، بین دو متغیر یعنی سواد رسانه ای نوجوانان و امنیت اطلاعات در فضای مجازی، همبستگی ساده وجود دارد. مقدار ضریب تعیین نشان می­دهد که چه مقدار از متغیر امنیت اطلاعات در فضای مجازی می­تواند توسط متغیر مستقل سواد رسانه ای نوجوانان تبیین شود. میزان تاثیر متغیر مستقل یعنی مهارتهای سواد رسانه ای نوجوانان بر متغیر ح امنیت اطلاعات در فضای مجازی نشان می دهد. همانطور که مشاهده می کنید مقدار معنی داری کوچکتر از 05/0 است بنابراین به طور کلی می توان گفت متغیر مستقل بر متغیر وابسته اثرگذار است

جدول (5) ضرایب تاثیر رگرسیون 

متغیر	بتا	T	سطح معناداری
مقدار ثابت	-	571/3	000/0
سواد رسانه ای	744/0	560/21	000/0

مقدار ثابت همان عرض از مبدا است و میزان متغیر وابسته را بدون دخالت متغیر مستقل نشان می دهد. با توجه به نتایج جدول فوق می توان گفت با ارتقا یک واحد از متغیر مستقل به میزان ضریب نوشته شده متغیر وابسته ارتقا پیدا خواهد کرد. آماره t  اهمیت نسبی متغیر مستقل را نشان می دهد. با توجه به مقدار این آماره و سطح خطای کمتر از 0.05 می توان گفت متغیر مورد نظر تاثیر آماری معنی داری در تبیین تغییرات متغیر وابسته داشته است. ضرایب رگرسیون نیز تاثیر متغیر مستقل بر متغیر وابسته را تایید می کند. با توجه به ضریب سواد رسانه ای، فرضیه پژوهش مورد تایید قرار می گیرد. در نتیجه می توان گفت بین سواد رسانه ای نوجوانان و امنیت اطلاعات در فضای مجازی رابطه معناداری وجود دارد.

نتیجه گیری

نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که فرضیه اول مبنی به نظر می رسد بین سواد رسانه ای در میان نوجوانان و سواد مجازی رابطه معناداری وجود دارد، به علت داشتن سطح معناداری کمتر از 0.05 مورد تایید می باشد. لذا می توان گفت بین متغیر فرضیه اول رابطه معناداری وجود دارد و فرضیه اول مورد تایید می باشد. لذا می توان گفت بین سواد رسانه ای در میان نوجوانان و سواد مجازی رابطه معناداری وجود دارد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که فرضیه دوم مبنی به نظر می رسد بین مهارتهای سواد رسانه ای نوجوانان با کیفیت مفهومی برنامه های فضای مجازی رابطه معناداری وجود دارد، به علت داشتن سطح معناداری کمتر از 0.05 مورد تایید می باشد. لذا می توان گفت بین متغیر فرضیه دوم رابطه معناداری وجود دارد و فرضیه دوم مورد تایید می باشد. لذا می توان گفت بین مهارتهای سواد رسانه ای نوجوانان با کیفیت مفهومی برنامه های فضای مجازی رابطه معناداری وجود دارد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که فرضیه سوم مبنی به نظر می رسد بین مهارتهای سواد رسانه ای نوجوانان با میزان گذران وقت در فضای مجازی رابطه معناداری وجود دارد، به علت داشتن سطح معناداری کمتر از 0.05 مورد تایید می باشد. لذا می توان گفت بین متغیر فرضیه سوم رابطه معناداری وجود دارد و فرضیه سوم مورد تایید می باشد. لذا می توان گفت بین مهارتهای سواد رسانه ای نوجوانان با میزان گذران وقت در فضای مجازی رابطه معناداری وجود دارد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که فرضیه چهارم مبنی به نظر می رسد به نظر می رسد بین سواد رسانه ای نوجوانان و حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی رابطه معناداری وجود دارد، به علت داشتن سطح معناداری کمتر از 0.05 مورد تایید می باشد. لذا می توان گفت بین متغیر فرضیه چهارم رابطه معناداری وجود دارد و فرضیه چهارم مورد تایید می باشد. لذا می توان گفت بین سواد رسانه ای نوجوانان و حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی رابطه معناداری وجود دارد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که فرضیه پنجم مبنی به نظر می رسد بین سواد رسانه ای نوجوان و امنیت اطلاعات در فضای مجازی رابه معناداری وجود دارد، به علت داشتن سطح معناداری کمتر از 0.05 مورد تایید می باشد. لذا می توان گفت بین متغیر فرضیه پنجم رابطه معناداری وجود دارد و فرضیه پنجم مورد تایید می باشد. لذا می توان گفت بین سواد رسانه ای نوجوان و امنیت اطلاعات در فضای مجازی رابه معناداری وجود دارد. باتوجه به تایید فرضیه های پزوهش حاضر می توان گفت آسیب های اجتماعی تازه ای درخصوص استفاده از فضای مجازی پدید آمده است که پیامدهای بسیاری را برای تعاملات فرد در فضای مجازی و در دنیای واقعی به همراه دارد. دسترس همگانی بدون حد و مرز و مردم سالاری ناسنجیده ای که در این دسترسی نهفته، اینترنت را به شر دوران جدید تبدیل ساخته است. فضای مجازی را می توان به عنوان یک عمل ارتباطی آسیب زا برای نوجوانان اشاره نمود که در حالیکه درک و آگاهی درستی از این فضا نداشته به سهولت به محتوای موجود در اعتماد و استناد می نمایند درواقع با توجه به جذابیت بالایی که در مدیریت اینگونه فضاها تعبیه شده است نوجوانان گرایش به محتواهای پوچ و تفکرات بدون علم دارند و اما صرف نظر از اینکه فضای مجازی چه محتوایی دارد، یکی از علل انزوای اجتماعی، پوک شدن مردم سالاری، سطحی شدن دانش، مسمومیت اطلاعاتی و بی پروایی و در معرض دید قرار دادن زندگی شخصی شده است. همانگونه که پیش تر مطرح شد یکی از نگرانی های استفاده از فضای مجازی، رعایت نشدن حریم خصوصی است. به هر حال ظهور شبکه ها به معنای تهدید بزرگ تر حریم اطلاعات و رابطه ای افراد در مقایسه با فنون قبلی ارتباطات است این تهدید ناشی از دسته بندی و ادغام پرونده ها و قابلیت ردگیری کارهای روزانه افراد است. این به معنای به وجود آمدن ارزشی ضد ارزشی به نام در دسترس بودن در هر مکان و زمان است که می توان رد افراد را تا عمیق ترین زوایای جامعه گرفت. با این حال نمی توان از این مطلب هم چشم پوشی کرد که اینترنت سکویی برای ایجاد اشکال جدید ارتباطی و رابطه دو سویه مهیا می کند که می تواند در حفاظت از حریم خصوصی به دقت ایجاد گردد.

 

 

محدودیت های مطالعه:

1)       محدود کردن جامعه آماری

2)       عدم همکاری برخی افراد جامعه آماری جهت تکمیل پرسشنامه

3)       برداشت های متفاوت از گویه های پرسشنامه ها

4)       نتایج به قلمرو زمانی و مکانی دیگر قابل تغییر نیست.

5)       محدودیت در عدم کنترل برخی از متغیرهای تاثیرگذار بر نتایج پژوهش

پیشنهادات:

پیشنهاد می شود به منظور حفظ حریم خصوصی دانش آموزان در فضای مجازی میزان امنیت در رسانه ها افزایش یابد.

پیشنهاد می شود دانش آموزان را با مهارت های درست استفاده از رسانه های مجازی آگاه نمود.

پیشنهاد می شود به منظور بهبود کیفیت مفهومی برنامه های فضای مجازی، مهارت های سواد رسانه های به دانش اموزان آموزش داده شود.

پیشنهاد می شود یه منظور امنیت اطلاعات در فضای مجازی دستگاه های نظارتی همواره نظارت های سختگیرانه را مد نظر قرار دهند.

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع

(1) هاشمی، ش، بررسی تاثیر سواد رسانه ای بر آسیب های اجتماعی نوجوانان در فضای مجازی، پایان نامه کارشناسی ارشد، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، 1397

(2) امینی، ف، ضرورت آشنایی با سواد رسانه ای در خانواده. اولین کنفرانس بین المللی سواد رسانه ای در ایران، 1393

(3) Le, L. H., Hoang, P. A., & Pham, H. C. (2020, October). Privacy behavior in cyberspace: an overview of current research on health information disclosure. In 2020 RIVF International Conference on Computing and Communication Technologies (RIVF) (pp. 1-3). IEEE.

(4) حسینی، ع، تحلیل رفتار جوانان در شبکه های اجتماعی مجازی و نقش رسانه در هدایت و حمایت از آنان، فصلنامه مطالعات جوان و رسانه، سال چهارم، شماره 13، 1393

(5) Sanchez, J. (2015). Media image of seafarers in the Spanish printed press. Journal of Martime Policy and management, (42), 97-110.

(6) Li, Charlene; Bernoff, Josh (2011). Groundswell: Winning in a World Transformed by Social Technologies. Boston: Forrester Research.

(7) کاظمی نجف آبادی، ح، عقیلی، و، دلاور، ع، نقش شبکه های اجتماعی مجازی بر شکل گیری ارتباطات بین فرهنگی، رسانه و فرهنگ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دوفصلنامه علمی پژوهشی، سال هشتم، شماره اول، 1397

(8) بهرامسری، ش، صادق اصفهانی، ه ، نیازمند، م، نقش سواد رسانه ای در بهینه سازی استفاده از شبکه های اجتماعی و ارایه راهکارهایی برای ارتقا سطح سواد رسانه ای کاربران، دومین کنفرانس بین المللی سواد رسانه ای در ایران.1396

(9) منتظر قائم، م، شعبان،کاسه گر، م، سواد رسانه ای و حضور در فضای سایبر، اولین کنفرانس بین المللی سواد رسانه ای در ایران، 1393.

(10) احمدزاده کرمانی، ر، بازاندیشی در فرهنگ و رسانه، تهران، نشر چاپار، 1390

(11) کیخائی، ا، تحلیل جامعه شناختی چالش های فرهنگی اجتماعی شبکه های اجتماعی مجازی بر کاربران جوان در شهر اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، 1392

(12) باقری، م، چالش های اعمال حقوقی فضای مجازی، فصلنامه برنامه ریزی و بودجه، شماره 16، 1392

(13) Tripathi, K. (2020). Protection of Privacy in Cyberspace: A Comparative Analysis Between India and USA. Available at SSRN 3611622.

(14) سحرخیز، ا، شهریاری، ح، حریم خصوصی درشبکه های اجتماعی: اصول، چالشها و برخی راهکارها،همایش تخصصی بررسی ابعاد شبکه های اجتماعی،تهران 1392.

(15) کفشدارطوسی، ا، جهانگیری، م، نقض حریم خصوصی کودکان توسط والدین در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی،اولین کنفرانس بین المللی تربیت دینی در ادیان ابراهیمی،مشهد، 1397.

(16) رضایی، ن، تبیین نظریه شکاف آگاهی با اینترنت اشیا،سومین کنفرانس بین المللی مدیریت، حسابداری و حسابرسی پویا، تهران، 1397.

(17) اصالتی، م، مجیدی قهرودی، ن ، وابستگی و خشنودی، رویکردی جدید بر نظریه های تاثیر رسانه، روزنامه نگاری الکترونیک، سال سوم، شماره 2، 1397.

(18) ملکیان، ن، حسنان، ا، رابطه سواد رسانه ای و تفکر انتقادی با خلاقیت و مهارت های فراشناختی در دانشجویان، پایان‌نامه - دانشگاه ‌آزاد اسلامی واحد تهران شرق - دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی . 1396 . کارشناسی ارشد؛کد مطلب: 968820، گنج ایرانداک

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

 

---