بررسی تأثیر آزادی رسانه بر شاخص توسعه انسانی کشورهای جنوب غرب آسیا با رویکرد دینامیک

الموضوعات :

سیدمحمدقائم ذبیحی ¹ , محمدطاهر احمدی شادمهری ² , نرگس صالح نیا ³ , نساء کمالیان ⁴

1 - دانشجوی دکتری علوم اقتصادی، دانشکده علوم اداری و اقتصادی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
2 - دانشیار، گروه اقتصاد، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد،‌ ایران
3 - دانشیار، گروه اقتصاد، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد،‌ ایران
4 - دانشجوی دکتری علوم اقتصادی، دانشکده علوم اداری و اقتصادی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

تاريخ الإرسال : 27 الأحد , ذو القعدة, 1443 تاريخ التأكيد : 15 الأحد , صفر, 1444 تاريخ الإصدار : 27 الأحد , ربيع الأول, 1444

الکلمات المفتاحية: آزادی رسانه, شاخص توسعه انسانی, کنترل فساد, کشورهای جنوب غرب آسیا,

ملخص المقالة :

تأثیر مطبوعات آزاد بر توسعه شاید هرگز به درستی ارزیابی نشده است. محاسبه چنین تأثیری اگر غیرممکن نباشد، بسیار دشوار است. با این‌حال، هدف از انجام این پژوهش بررسی تأثیر آزادی رسانه بر شاخص توسعه انسانی (HDI) در مجموعه‌ای از 21 کشور جنوب غرب آسیا در بازه زمانی سالیانه 2002 الی 2020 است. به جهت بررسی و سنجش این ارتباط از روش اقتصادسنجی داده‌های تابلویی پویا و رویکرد گشتاورهای تعمیم یافته دو مرحله‌ای سیستمی (SGMM) استفاده شده است. نتایج حاصل از مدل تصریح شده مبین آن است که آزادی رسانه بر شاخص توسعه انسانی تأثیر مثبت و معناداری داشته و با یک واحد افزایش در شاخص آزادی رسانه شاخص توسعه انسانی به میزان 4.290 واحد افزایش می‌یابد. همچنین سایر متغیرهای این پژوهش از جمله تولید ناخالص داخلی سرانه و تعداد کاربران اینترنت نیز با یک درصد افزایش شاخص توسعه انسانی را به ترتیب به میزان 2.290 و 6.101 واحد افزایش می‌دهند و بر این اساس یک رابطه مثبت و معنادار برای هر دو متغیر به دست آمد. همچنین متغیر شاخص کنترل فساد نیز بر شاخص توسعه انسانی تأثیر منفی و معناداری داشته و با یک واحد افزایش در شاخص کنترل فساد شاخص توسعه انسانی به میزان 0.006 واحد کاهش خواهد یافت

المصادر:

امیری، آبتین. (1395). "بررسی جایگاه حقوق رسانه‌ها در برنامه توسعه ایران"، پژوهش‌نامه فرهنگی هرمزگان، دوره 6 (12)، صص. 107-122.

خوشنویس، مریم.، عزیزپور، کاظم.، محمودی، آذر. و حاجی‌زاده، بهادر. (1393). "نقش ارتباطات و رسانه‌ها در روند توسعه اقتصادی جوامع"، دومین همایش ملی رویکردی بر حسابداری، مدیریت و اقتصاد.

صفری، مرتضی. و جعفری، مصطفی. (1400). "رسانه‌های محلی و توسعه؛ مطالعه موردی استان زنجان"، دو فصلنامه جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، دوره 10(1)، صص. 159-131.

قنبری باغستان، عباس. و انصاری، نفیسه. (1398). "سیاست‌گذاری رسانه‌ای و تأثیر آن بر توسعه: مطالعه موردی کشور هند"، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره 15(57)، صص 141-168.

منجذب، محمدرضا. و نصرتی، رضا. (1397). "مدل‌های اقتصادسنجی پیشرفته همراه با ایویوز و استاتا"، تهران: نشر مهربان.

محمدپور خبازی، سارا. و ندا. (1391). "بررسی عوامل سیاسی مؤثر در توسعه‌ی آزادی مطبوعات در ایران"، مطالعات رسانه‌ای، دوره 7(19)، صص. 29-42

Akçay, S. (2006). “Corruption and human development”, Cato J., 26, 29.

Akinbode, S.O., Olabisi, J., Adegbite, R.R., Aderemi, T.A. & Alawode, A.M. (2020). Corruption, Government Effectiveness and Human Development in Sub-Saharan Africa. https://doi.org/10.32873/unl.dc.jade912

Alam, A. & Ali Shah, S.Z. (2013). “The role of press freedom in economic development: A global perspective”, Journal of Media Economics, Vol. 26(1), PP. 4-20. https://doi.org/10.1080/08997764.2012.755986.

Anam, M. (2002). “The media and development in Bangladesh (p. 267–274). The right to tell: the role of mass media in economic development”, Herndon, VA: World Bank Publications.

Arellano, M. & Bond, S. (1991). “Some Tests of Specification for Panel Data: Monte Carlo Evidence and an Application to Employment Equations”, the Review of Economic Studies, Vol. 58(2), PP. 277-297. https://doi.org/10.2307/2297968.

Asante, C.E. (1997). “Press freedom and development”, London, UK, Greenwood Press.

Baltagi, B.H. (2005). “Econometric Analysis of Panel Data. West Sussex”, England: John Wiley & Sons Ltd.

Becker, L.B., Vlad, T. & Nusser, N. (2007). “An Evaluation of Press Freedom Indicators”, International Communication Gazette, Vol. 69(1), PP. 5-28. https://doi.org/10.1177/1748048507072774.

Besley, T. & Burgess, R. (2002). “The political economy of government responsiveness: Theory and evidence from India”, the quarterly journal of economics, Vol. 117(4), PP. 1415-1451.

Besley, T., Burgess, R. & Pratt, A. (2002). “Mass media and political accountability. LSE Research Online Documents on Economics, 35988”, London School of Economics and Political Science, LSE Library. https://www.researchgate.net/publication/30522033_Mass_media_and_political_accountability

Binhadab, N., Breen, M. & Gillanders, R. (2021). “Press freedom and corruption in business-state interactions. Economic Systems, Vol. 45(4), 100922. https://doi.org/10.1016/j.ecosys.2021.100922.

Burrowes, C.P. (1997). “Press Freedom in Liberia, 1830–1847: The Impact of Heterogeneity and Modernity”, Journalism & Mass Communication Quarterly, Vol. 74(2), PP. 331-347. https://doi.org/10.1177/ 107769909707400207.

Calvert, E.R. (2013). “The Effect of Internet Usage on Media Freedom in the People's Republic of China Emory University]. https://etd.library.emory.edu/concern/etds/pz50gw68k?locale=fr

Das, J. & DiRienzo, C.E. (2014). “Conflict and the Freedom of the Press”, Journal of Economic and Social Studies, Vol. 4(1), PP. 91-112. https://doi.org/10.14706/JECOSS11416

Dashti, A.A. (2008). “The effect of online journalism on the freedom of the press: the case of Kuwait (Unpublished Thesis). University of Sterling”, Scotland, UK.

Dennis, E.E. & Merrill, J.C. (1991). “Media debates: Issues in mass communication”, Addison-Wesley Longman Limited.

Dutta, N. & Roy, S. (2013). “Media, education and corruption: Investigating the associations”, Economic Affairs, Vol. 33(2), PP. 207-219. https://doi.org/10.1111/ecaf.12020

Ejigu, A. & Gebru, A. (2020). “Relationship between press freedom and human development: Evidence from Eastern African countries. World of Media”, Journal of Russian Media and Journalism Studies, Vol. (1), PP. 5-28. https://doi.org/10.30547/ worldofmedia. 1.2020.1

Feng, Y. (1997). “Democracy, Political Stability and Economic Growth”, British Journal of Political Science, Vol. 27(3), PP. 391-418. http://www.jstor.org/stable/194123

Fleurbaey, M. (2002). “Development, capabilities, and freedom”, Studies in Comparative International Development, Vol. 37(2), PP. 71-77. https://doi.org/10.1007/ BF02686263

Florescu, D. & Cuceu, C. (2019). “Press freedom and development indicators–A panel data study”, International Journal Academic Research Business and Social Sciences, Vol. 9(3), PP. 1281-1290. https://doi.org/10.6007/IJARBSS/v9-i3/5795.

Foster, J.E. & Handy, C. (2008). “External capabilities”, Oxford. https://www.ophi.org.uk/wp-content/uploads/OPHI-wp08.pdf.

Gasper, D. (2014). “Logos, pathos and ethos in Martha C. Nussbaum’s capabilities approach to human development”, Capabilities, Gender, and Equality: Towards Fundamental Entitlements, Vol. 96.

Gunaratne, S.A. (2002). “Freedom of the Press: A World System Perspective”, Gazette (Leiden, Netherlands), Vol. 64(4), PP. 343-369. https://doi.org/10.1177/ 174804850206400403

Guseva, M., Nakaa, M., Pekkala, K., Souberou, B. & Stouli, S. (2008). “Press freedom and development”, In: UNESCO Paris.

Hachten, W.A. (2005). “The troubles of journalism: A critical look at what's right and wrong with the press”, Routledge.

Hansen, L.P. (1982). “Large Sample Properties of Generalized Method of Moments Estimators”, Econometrica, Vol. 50(4), PP. 1029-1054. https://doi.org/10.2307/ 1912775.

Hill, F. (2005). “Beyond the colored revolutions Keynote speech at the Central Eurasia Studies Society 6th Annual Conference”, Boston University, Boston, MA.

Im, K.S., Pesaran, M.H. & Shin, Y. (2003). “Testing for unit roots in heterogeneous panels”, Journal of Econometrics, Vol. 115(1), PP. 53-74. https://doi.org/ 10.1016/S0304-4076 (03)00092-7

Islam, A. & Osmani, A.G. (2017). “Does press freedom cause human development? Examining Bangladesh”, Media Asia, Vol. 44(3-4), PP. 142-148. https://doi.org/10.1080/ 01296612.2017.1365574.

Jacobson, T.L. (2016). “Amartya Sen's capabilities approach and communication for development and social change”, Journal of Communication, Vol. 66(5), PP. 789-810. https://doi.org/10.1111/jcom.12252.

Kaufman, A. (2006). “Capabilities and freedom”, Journal of Political Philosophy, Vol. 14(3), PP. 289-300. https://doi.org/10.1111/j.1467-9760.2006.00239.x.

Kaufmann, D., Kraay, A. & Mastruzzi, M. (2009). “Governance matters VIII: aggregate and individual governance indicators, 1996-2008. World Bank policy research working paper. (4978). https://ssrn.com/abstract=1424591.

Kelley, D. & Donway, R. (1990). “Liberalism and free speech”, Democracy and the mass media, PP. 66-101.

Leeson, P.T. (2008). “Media Freedom, Political Knowledge, and Participation”, the Journal of Economic Perspectives, Vol. 22(2), PP. 155-170. http://www.jstor.org/ stable/27648246.

Matunhu, J. (2011). “A critique of modernization and dependency theories in Africa: Critical assessment”, African journal of History and Culture, Vol. 3(5), PP. 65-72.

Merrill, J.C. (2000). “Social stability and harmony: a new mission for the press?”, Asian Journal of Communication, Vol. 10(2), PP. 33-52. https://doi.org/10.1080/01292980009364783.

Nam, S. & Oh, I. (1973). “Press Freedom: Function of Subsystem Autonomy, Antithesis of Development”, Journalism Quarterly, Vol. 50(4), PP. 744-750. https://doi.org/10.1177/107769907305000418.

Öztunc, M. & Pierre, M.H. (2021). “Analysis of the Obstacles to the Freedom and Independence of the Media in the World and Turkey”, Turkish Online Journal of Educational Technology-TOJET, Vol. 20(1), PP. 1-9.

Persson, T. & Tabellini, G. (2002). “Political economics: explaining economic policy”, MIT press.

Robeyns, I. (2005). “The capability approach: a theoretical survey”, Journal of human development, Vol. 6(1), PP. 93-117. https://doi.org/https://doi.org/10.1080/146498805200034266.

Rogers, E.M. (1997). “Press freedom and development: A research guide and selected bibliography”, Greenwood Publishing Group.

Roll, R. & Talbott, J. (2003). “Political and economic freedoms and prosperity”, Journal of Democracy, Vol. 14(3), PP. 75-89.

Sargan, J.D. (1958). “The Estimation of Economic Relationships using Instrumental Variables”, Econometrica, Vol. 26(3), PP. 393-415. https://doi.org/10.2307/1907619.

Sen, A. (1982). “Poverty and famines: an essay on entitlement and deprivation”, Oxford university press.

Sen, A. (2000). “Development as freedom”, Development in Practice-Oxford-, Vol. 10(2), PP. 258-258.

Solis, J.A. & Antenangeli, L. (2017). “Corruption is bad news for a free press: Reassessing the relationship between media freedom and corruption”, Social Science Quarterly, Vol. 98(3), PP. 1112-1137. https://doi.org/10.1111/ssqu.12438.

Stiglitz, J. (2002). “Transparency in Government. His Right to Tell”, World Bank, Washington DC.

Stiglitz, J.E. (2000). “The Contributions of the Economics of Information to Twentieth Century Economics”, the quarterly journal of economics, Vol. 115(4), PP. 1441-1478. http://www.jstor.org/stable/2586930.

Streeten, P.P. (1995). “Human Development: Means and Ends”, the Pakistan Development Review, Vol. 34(4), PP. 333-372. https://EconPapers.repec.org/ RePEc:pid:journl:v:34:y:1995:i:4:p:333-372.

UNDP. (1990). “Concept and measurement of human development. Human Development Report 1990”, http://www.hdr.undp.org/en/reports/global/hdr1990.

UNDP. (1997). “Human Development Report 1997: Human Development to Eradicate Poverty”, http://www.hdr.undp.org/en/ content/human-development-report-1997.

UNESCO. (2010). “Press freedom and development”, www.unesco.org/webworld/.

Weaver, D.H. (1977). “The Press and Government Restriction: a Cross-National Study Over Time”, Gazette (Leiden, Netherlands), Vol. 23(3), PP. 152-169. https://doi.org/10.1177/00165492770230030

نص كامل:



بررسی تأثیر آزادی رسانه بر شاخص توسعه انسانی کشورهای جنوب غرب آسیا با رویکرد دینامیک

 

 

چکیده

تأثیر مطبوعات آزاد بر توسعه شاید هرگز به‌درستی ارزیابی نشده است. محاسبه چنین تأثیری اگر غیرممکن نباشد، بسیار دشوار است. بااین‌حال، هدف از انجام این پژوهش بررسی تأثیر آزادی رسانه بر شاخص توسعه انسانی (HDI) در مجموعه­ای از 21 کشور جنوب غرب آسیا در بازه زمانی سالیانه 2002 الی 2020 است. به جهت بررسی و سنجش این ارتباط از روش اقتصادسنجی داده­های تابلویی پویا و رویکرد گشتاورهای تعمیم‌یافته دومرحله‌ای سیستمی (SGMM) استفاده شده است. نتایج حاصل از مدل تصریح شده مبین آن است که آزادی رسانه بر شاخص توسعه انسانی تأثیر مثبت و معناداری داشته و با یک واحد افزایش در شاخص آزادی رسانه شاخص توسعه انسانی به میزان 290/4 واحد افزایش می­یابد. همچنین سایر متغیرهای این پژوهش از جمله تولید ناخالص داخلی سرانه و تعداد کاربران اینترنت نیز با یک درصد افزایش شاخص توسعه انسانی را به ترتیب به میزان 290/2 و 101/6 واحد افزایش می­دهند و براین­اساس یک رابطه مثبت و معنادار برای هر دو متغیر به دست آمد. همچنین متغیر شاخص کنترل فساد نیز بر شاخص توسعه انسانی تأثیر منفی و معناداری داشته و با یک واحد افزایش در شاخص کنترل فساد شاخص توسعه انسانی به میزان 006/0 واحد کاهش خواهد یافت.

 

واژگان کلیدی: آزادی رسانه، شاخص توسعه انسانی، کنترل فساد، کشورهای جنوب غرب آسیا

طبقه­بندی JEL: K38, O15, O53

 

1. مقدمه

عصر دیجیتال¹ با یکی از بزرگ‌ترین چالش­های مطبوعات آزاد در تاریخ بشریت روبرو شده است. در دوره زمانی که انجام کمپین­های خبری جعلی آسان­تر از همیشه است و آثار آن­ها شدیدتر از همیشه است - از تأثیرگذاری بر نتایج انتخابات دموکراتیک تا آغاز درگیری­هایی که می­تواند منجر به تلفات و اتفاقات اجتماعی غیرقابل‌مقایسه شود - و براین‌اساس مردم یک جامعه باید بدانند که بدون مجوز مطبوعات آزاد نه‌تنها پایگاه‌های دموکراسی²، بلکه رفاه ملت­ها نیز در خطر بزرگی هستند. ازاین‌رو، ایده مطالعه حاضر از نقل‌قول توماس جفرسون³ شروع می­شود: «هیچ دولتی نباید از سانسورسازی استفاده کند؛ و در جایی که مطبوعات آزاد است هیچ‌کس هر کاری را که بخواهد انجام نخواهد داد». سخنان توماس جفرسون از آغاز قرن نوزدهم به­عنوان یکی از بنیان­گذاران این مهم در ایالات متحده آمریکا، اکنون، پس از بیش از 200 سال تکامل بشریت، یکی از مهم‌ترین اصول دموکراسی⁴ را بیان می­کند. بدین ترتیب می­توان ابراز داشت که مطبوعات، چهارمین قدرت مطرح در سطح جهانی، هنوز هم مهم‌ترین ابزاری است که دولت را در قبال اقدامات خود پاسخگو می­داند (رموس و همکاران⁵، 2019).

        آزادی مطبوعات⁶ عبارت است از حق ارتباطی برای ابراز وجود از طریق انواع روش­ها در آزادی و استقلال کامل بر اساس مقررات قانون اساسی و قانونی⁷ که ممکن است روزنامه­نگاران⁸ حرفه­ای یا غیر از روزنامه­نگاران از آن برخوردار شوند. آزادی مطبوعات از نظر تاریخی مبتنی بر مفاهیم آمریکایی از اکوسیستم‌های رسانه‌ای لیبرال⁹ است که با آزادی رقابت¹⁰، تنوع¹¹، استقلال و باز بودن¹² و عدم وجود ممانعت‌های نظارتی¹³ مشخص می‌شود (مریل¹⁴، 2000). در سال­های اخیر ساختار کلیدی آزادی مطبوعات و ارتباط آن با توسعه انسانی¹⁵ توجه فزاینده­ای را به خود جلب کرده است. در واقع، ایده مطبوعات آزاد از جذابیت شهودی و نیروی بلاغی قابل‌توجهی به‌عنوان خواستی برای توسعه برخوردار است، زیرا فضایی را برای ایجاد آزادی برای تولید، انتشار و استفاده از اطلاعات به­عنوان ورودی برای پیشرفت در تلاش‌های توسعه انسانی در ابعاد مختلف نشان می‌دهد. آزادی مطبوعات مفهومی پویا است و افق آن به دنبال تحولات عظیم فناوری که ناگزیر واقعیت­های ارتباطی جهان معاصر را دگرگون کرده است، گسترده شده است؛ بنابراین، اکنون آزادی‌ها لزوماً شامل آزادی‌های دیجیتالی¹⁶ در حوزه‌های دریافتی و بیانی¹⁷ می‌شوند (ایجیگو و گبرو¹⁸، 2020؛ آکینبوده و همکاران¹⁹، 2020).

        ازاین­رو، مطبوعات آزاد باز و بدون سانسور نه‌تنها شکاف بین دولت و شهروندان یک جامعه را برطرف می­کند (بسلی و همکاران²⁰، 2002)، بلکه فساد²¹ را نیز کاهش می­دهد (جانکوف و همکاران²²، 2002)، با افراط­گرایی مذهبی مبارزه می­کند (آنام²³، 2002)، مشارکت سیاسی²⁴ را القا می­کند (لیسون²⁵، 2008) و رشد اقتصادی را افزایش می­دهد (رول و تالبوت²⁶، 2003). مطبوعات مستقل برای عموم مردم مفید است به این معنا که تصویری واقعی­تر از جامعه ارائه می­دهد و مسئولیت­پذیری نمایندگان مردم²⁷ را افزایش می­دهد (لیسون، 2008؛ سن²⁸، 1999؛ استیگلیتز²⁹، 2002) به این جهت مطبوعات آزاد ممکن است موارد فساد را نیز کاهش دهند (بسلی و برگز³⁰، 2000؛ سن، 1984). بدین ترتیب، مطبوعات و رسانه­ها عموماً افکار عمومی را شکل می­دهند و از عوامل فرایند تصمیم­گیری سیاسی هستند؛ بنابراین، ادبیات مربوطه دلالت بر آن دارد که مطبوعات آزاد به رشد اقتصادی³¹ و رفاه³² کمک می­کند. همان‌طور که استیگلیتز (2000) اشاره کرد، بازارهای سیاسی و اقتصادی کارآمد و مؤثر نیاز به اطلاعات دقیق دارند. مطبوعات همچنین شکاف بین دولت و عموم مردم (به دلیل جریان اطلاعات³³) را "کوتاه" می­کنند، در نتیجه به اجرای مؤثر و کارآمد سیاست­ها کمک می­کنند (ایجیگو و گبرو، 2020).

        اما از سویی، بسیاری از دولت­ها قوانینی را تصویب می­کنند که رسانه­ها و قابلیت گزارشگری آن­ها را محدود می­کند. در این موارد، دولت­ها ممکن است از مطبوعات به‌عنوان کانال­های تبلیغاتی استفاده کنند. در موارد دیگر، دولت­ها برای کنترل گزارش‌ها مطبوعات از قوانین بسیار محدودکننده استفاده می­کنند. برخی از رژیم­های خودکامه با رشد اقتصادی قوی ممکن است انگیزه­هایی برای ساکت کردن بیشتر آزادی مطبوعات داشته باشند (یی³⁴، 1997)؛ بنابراین، دولت­های غیردموکراتیک معمولاً در برابر آزادی مطبوعات مقاوم هستند. تغییر رژیم³⁵ مستلزم اطلاعات دقیق است و تلاش­ها برای تغییر رژیم­ها در صورت عدم وجود رسانه آزاد ممکن است از هماهنگی لازم برخوردار نباشند (پرسون و تابلینی³⁶، 2006)، حتی یک رسانه تا حدی آزاد می­تواند به منافع خودکامه آسیب برساند و منجر به پایان دیکتاتوری³⁷ شود (هیل³⁸، 2005).

        از طرفی دیگر توسعه انسانی خود سازه مهمی است که به آزادی اعطا شده به شهروندان برای گذراندن مسیرهای زندگی موردعلاقه خود و تلاش آزادانه در مسیر زندگی مشروع خود برای رشد و توسعه مربوط می­شود، زیرا آن­ها در تلاش برای غلبه بر محدودیت­های زندگی هستند. این اشاره به باز بودن مسیرهای زندگی و واگذاری امکان دستیابی به اهداف به فرد است (برنامه توسعه سازمان ملل متحد³⁹، 1990). همچنین شایان‌ذکر است که توسعه انسانی فرایندی چندبعدی است زیرا منابع، قابلیت­ها و کارکردها را در بر می­گیرد و چارچوب وسیع­تری از مفهوم آزادی را نشان می­دهد. توسعه انسانی به­طورکلی توسط شاخص توسعه انسانی⁴⁰ (HDI) ارزیابی می­شود که شامل مواردی از جمله: امید به زندگی⁴¹، نرخ با سوادی⁴²، دسترسی به آموزش⁴³، تولید ناخالص داخلی (GDP) سرانه⁴⁴ به‌عنوان قدرت خرید می­شود (یونسکو⁴⁵، 2010).

        براین­اساس، ادبیات رو به رشدی وجود دارد که در مورد ارتباط جهانی بین آزادی مطبوعات به­عنوان یک کاتالیزور مطلوب و سطح توسعه انسانی بحث می­کند. در واقع، ایده مطبوعات آزاد جذابیت شهودی زیادی به­عنوان خواستی برای توسعه دارد، زیرا فضای آزادی را برای تولید اطلاعات، انتشار و استفاده به‌عنوان ورودی برای پیشرفت تلاش‌های توسعه انسانی در ابعاد مختلف نشان می‌دهد. آزادی همچنین بیانگر شرایطی است که بهترین ایده‌ها در بازار ظاهر می‌شوند و می‌توان از آن­ها در خدمت بشریت و پیشرفت و بهبود آن استفاده کرد. بدین ترتیب، ارتباط بین آزادی مطبوعات و توسعه انسانی به طور واضح مشخص نیست، و ارتباطات و همبستگی­های موجود به‌خوبی ثابت نشده است (گوناراتنه⁴⁶، 2002). در مجموع، درحالی‌که ادبیاتی وجود دارد که ارتباط بین آزادی مطبوعات و توسعه انسانی و ابعاد آن را تحلیل می‌کند (علم و شاه⁴⁷، 2013)، هنوز نیاز به کار بیشتر با زمینه‌های خاص وجود دارد. در واقع، یک درخواست تحقیقاتی برای نگاه دقیق‌تر به تصویر بررسی کشورهای درحال‌توسعه به‌عنوان ورودی‌های تجربی یا کشورهایی که تمایل دارند تا حدودی متفاوت به نظر رسند، وجود داشته است (بوروز⁴⁸، 1997؛ گوناراتنه، 2002؛ اسلام و عثمانی⁴⁹، 2017؛ روگرز⁵⁰، 1997). براین­اساس، ضرورت به‌کارگیری و بررسی تأثیرات آزادی مطبوعات بر توسعه انسانی در کشورهای درحال‌توسعه نظیر کشورهای جنوب غرب آسیا می­تواند امری مفید و مهم تلقی شود. ازاین‌رو، پژوهش حاضر به دنبال بررسی تأثیر آزادی رسانه بر شاخص توسعه انسانی در کشورهای جنوب غرب آسیا با رویکرد پانل دیتای پویا است. با بررسی ادبیات موضوعی مربوطه می­توان به این نتیجه رسید که این مطالعه از بداعت و نوآوری خاصی در موضوع و روش­شناسی مربوطه برخوردار است. در ادامه به بیان ادبیات موضوع و پیشینه پژوهش، روش­شناسی پژوهش، تجزیه­وتحلیل یافته­ها و نتیجه­گیری پرداخته خواهد شد.

 

2. ادبیات پژوهش

1-2. مبانی نظری

محققان استفاده از رویکرد قابلیت آمارتیا سن⁵¹ را به­عنوان چارچوبی برای مطالعات ارتباطات برای توسعه و تحول اجتماعی پیشنهاد کرده‌اند (جاکوبسون⁵²، 2016). این رویکرد نسبت به تئوری مدرنیزاسیون⁵³ مزایایی دارد که اکنون به دلیل مفاهیم خطی و ساده شده آن از پیچیدگی­های توسعه و همچنین تمرکز نابجا بر عامل فرهنگی مبتنی بر چشم­بندهای اروپا محور آن تا حد زیادی بی‌اعتبار شده است (ماتونها⁵⁴، 2011). هسته اصلی خط فکری این است که آزادی توانمندسازی نتایج توسعه چندگانه است؛ بنابراین، آزادی‌های سیاسی (از جمله رسانه‌ها و ارتباطات) اثری موج‌دار خواهند داشت، زیرا منجر به بازدهی بیشتر از نظر بهبود اجتماعی - سیاسی می‌شوند؛ بنابراین، مفاهیم اصلی در چارچوب، عملکردها و قابلیت­ها هستند (سن، 1999). عملکردها به چندین حالت بیان شده در مثال­هایی مانند آزاد بودن محتوا، مطلع بودن، متصل بودن و غیره اشاره می­کنند (فلوربی⁵⁵، 2002؛ کافمن⁵⁶، a 2006).

        از سوی دیگر، قابلیت‌ها به آزادی‌هایی اطلاق می‌شوند که عملکردی را امکان‌پذیر می‌سازند، مانند چارچوب قانون اساسی که اجازه بیان آزادانه خود را می‌دهد، یا انجمنی برای ابراز عقیده سیاسی به روش‌های میانجی شده یا حضوری که چارچوب وسیع آزادی‌ها و انتخاب‌های زندگی را گسترش می‌دهد (سن، 1999)؛ بنابراین، درحالی‌که عملکردها به اهداف اشاره می­کنند، قابلیت­ها به مسئله ابزار می­پردازند. ابزار و اهداف با «عامل تبدیل» گره‌خورده است. «قابلیت» صرفاً به توانایی‌های بیانی شهروند فی‌نفسه اشاره نمی‌کند، بلکه به یک فرصت ارتباطی پذیرا یا بیانی که از طریق مذاکره پروتکل‌های تبدیل درون‌فردی و متنی در دسترس است، اشاره دارد (رابینز⁵⁷، 2005). این تبدیل مهم است زیرا ساختارهای رسانه یا قانون آزادی رسانه به‌تنهایی کافی نیست. مطبوعات آزاد باید برای جریان آزاد ایده‌ها وجود داشته باشد که جامعه بتواند از میان آن‌هایی را انتخاب کند که بیشترین سودمندی و عقلانیت را دارند. درحالی‌که در پروژه توسعه انسانی «... آزادی­ها و آزادی­های سیاسی مزیت­های مجاز هستند، اثربخشی آن­ها به نحوه اعمال آنها بستگی دارد» (سن، 1999).

        این­ها با هم به روشن‌کردن رابطه آزادی مطبوعات و توسعه انسانی کمک می­کنند. آن­ها به گزینه­های اطلاعاتی موجود و آزادی دسترسی به اطلاعات در چشم‌انداز سیاسی ملی مربوط می­شوند. اصل اساسی این است که آزادی­­های رسانه­ای و اطلاعاتی به تحقق توسعه انسانی کمک می­کند که در میزان و کیفیت آزادی­های موجود برای شهروندان بیان می­شود. این فرض بیشتر این موضوع را مطرح می‌کند که چگونه آزادی‌های رسانه­ای (آزادی اطلاعات و ارتباطات⁵⁸) در یک کشور به آرمان‌های توسعه انسانی کمک می‌کند (فوستر و هندی⁵⁹، 2008) و مجدد به تز آزادی رسانه - پیوند توسعه انسانی منجر می‌شود.

1-1-2. آزادی مطبوعات و توسعه انسانی

آزادی مطبوعات یک ساختار ساده نیست و تعاریف لزوماً به طور کامل با هم همگرا نیستند. بااین‌حال، به نظر می­رسد که یک مخرج مشترک در بیشتر تعاریف این اصطلاح وجود دارد. در بیشتر موارد، تعاریف شامل حذف «قیود⁶⁰» و «نقش» آزادی مطبوعات است. بااین‌وجود، بسیاری از تعاریف رایج از آزادی مطبوعات در تعیین منبع محدودیت­ها متفاوت است. آسانته⁶¹ (1997) پیشنهاد می­کند که هر بحث جدی در مورد تعریف مفهومی آزادی مطبوعات باید شامل عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، مدیریتی و سیاسی باشد. این بدان معناست که باید زمینه‌هایی فراهم شود تا مطبوعات آزادانه از فشارهای سیاسی، مالی و سایر موارد فعالیت کنند. این آزادی عمدتاً به عدم وجود دولت و محدودیت­های سیاسی مربوط می­شود (هاختن⁶²، 2005).

        علاوه بر این، هاختن (2005) معتقد است که نقش آزادی مطبوعات چیزی فراتر از این موارد است. او آزادی مطبوعات را به­عنوان «حق مطبوعات برای گزارش، اظهار نظر و انتقاد از دولت بدون هرگونه پیامدهایی نظیر انتقام یا تهدید از سوی مقامات» تعریف می­کند، که او آن را «حق صحبت در مورد سیاست» می­نامد (هاختن، 2005). وی تأکید می­کند که این نوع مطبوعات آزاد و مستقل تنها در کشورهای غربی وجود دارد که دارای ویژگی­های نظیر: قوانین حمایت از آزادی­های مدنی و دارایی⁶³، درآمد سرانه بالا، شهروندی با تحصیلات عالی، داشتن احزاب سیاسی مخالف، حمایت مالی از رسانه های خبریو روزنامه­نگاری مستقل  است. اما در سویی دیگر، گوناراتنه (2005) تعریف هاختن از آزادی مطبوعات را مورد انتقاد قرار داد و خاطرنشان کرد که این تعریف تنها تجربه اروپایی-آمریکایی (سطح دولت-ملت) را بررسی می­کند و سطح سیستم جهانی تحت سلطه مرکزیت را نادیده می­گیرد که در آن دولت و رسانه­ها سیستم خروجی­های ارتباطات را اداره می­کنند.

        در طرف دیگر، دنیس و مریل⁶⁴ (1996) بر نقش ترویج و آموزش در رابطه با آزادی مطبوعات تمرکز دارند. آن­ها آزادی مطبوعات را به­عنوان «حق انتقال ایده‌ها، نظرات و اطلاعات از طریق کلام چاپی بدون محدودیت دولتی» تعریف می‌کنند و بیان می‌کنند که هدف اصلی آزادی مطبوعات «ترویج، آموزش و آگاهی‌بخشی» و با این موارد می­تواند در مورد امور عمومی تصمیم­گیری کند. هر دو نویسنده توافق دارند که آزادی مطلق مطبوعات وجود ندارد، اما در مورد آزاد بودن یا نبودن مطبوعات در ایالات متحده اختلاف نظر دارند. دنیس ادعا می‌کند که در ایالات متحده مطبوعات آزاد وجود ندارد و مطبوعات آزاد رویایی است که به سختی می‌توان به آن دست یافت، زیرا تعامل بین سیستم مرتبط حقوق، اصول، رویه‌ها و نهادها وجود دارد. ازسوی­دیگر، مریل با دنیس مخالف بوده و معتقد است مطبوعات در ایالات­متحده نسبت به سایر کشورها نسبتاً آزاد هستند زیرا محدودیت‌های دولتی کمتری دارند (دنیس و مریل، 1996).

        از سوی دیگر، ویور⁶⁵ (1977) براساس استدلال دنیس و مریل مبنی بر این که شرح کافی از آزادی مطبوعات باید همه «قیودهای دیگر» را در برگیرد، توضیح می­دهد که بحث­های مطبوعات آزاد حول دو سوال اصلی می­چرخد: 1) چیست؟ و 2) چقدر می­تواند باشد؟ او آزادی مطبوعات را چنین تعریف می‌کند: 1) عدم وجود محدودیت‌های دولتی برای رسانه‌ها؛ 2) عدم وجود نسبی محدودیت­های دولتی و سایر محدودیت­ها برای رسانه­ها؛ و 3) نه تنها عدم محدودیت در رسانه‌های جمعی، بلکه وجود شرایط لازم برای اطمینان از انتشار ایده‌ها و نظرات گوناگون به مخاطبان نسبتاً زیادی، مانند حق اجباری دسترسی به روزنامه‌ها و ایستگاه‌های رادیویی (ویور، 1977). برخی دیگر از محققان آزادی مطبوعات را از منظر کارکرد آن در جامعه تعریف می­کنند. به­عنوان مثال، نام و اوه⁶⁶ (1973) آزادی مطبوعات را به عنوان یک دشمن مستقل بدون ترس از تحریم­های خودسرانه و آزاد در انتقاد از سیاست­ها و کارکنان قدرتمندان تعریف می­کنند. کلی و دانوی⁶⁷ (1990) از دیدگاه مدرن و کلاسیک وارد شده و بیان می­دارند که مطبوعات آزاد به معنای انجام وظیفه نظارتی جلوگیری از سوء استفاده دولت از حقوق شهروندان است. به­عبارت­دیگر، کلی و دانوی پیشنهاد می‌کنند که تعریف کافی از آزادی مطبوعات باید شامل توانایی مطبوعات برای کنترل دولت باشد. تفاوت­هایی که در ادبیات تعریفی و مفهومی ذکر شده است، پیامدهایی برای ارزیابی آزادی مطبوعات دارد.

        اگرچه تعداد مؤسسات جهانی که آزادی مطبوعات را اندازه­گیری می­کنند بیش از 100 عدد است (بکر و همکاران⁶⁸، 2007)، اما در حال حاضر چهار سازمان برجسته وجود دارد که به­طور متفاوت اما نسبتاً همگرا آزادی مطبوعات را در سطح بین­المللی اندازه­گیری می­کنند: خانه آزادی⁶⁹، گزارشگران بدون مرز بین المللی ⁷⁰، هیئت تحقیقات و تبادلات بین­المللی (IREX⁷¹) و کمیته حفاظت از روزنامه نگاران (CPJ⁷²)، اما دو مؤسسه اول به طور گسترده­ای شناخته شده هستند (عبدالصمد⁷³، 2008). در این پژوهش به جهت دستیابی به داده­های نوآور و به روزتر از معیار معرفی شده توسط گزاشگران بدون مرز استفاده شده است. این مهم به نوبه خود یک نوآوری محسوس در حیطه بکارگیری از شاخص متنوع­تر است.

2-1-2. توسعه انسانی و شاخص توسعه انسانی

توسعه انسانی به­عنوان ساختاری از دیدگاه­های متنوع که در طول زمان تکامل یافته است، توجه دانشمندان را به خود جلب کرده است. مفاهیم سنتی توسعه، پارامترهای اقتصادی و مالی بودند، اما تفکری جدیدتر گسترش یافته است تا بر آزادی­هایی که مردم عادی از آن­ها برخوردارند، با توجه به میزان کنترل آن­ها بر انتخاب­های زندگی خود تمرکز کند (استریتن⁷⁴، 1994). گسترش منبع کنترل به این معنی است که افراد در مورد تحقق آرزوهایشان که در آنچه می­توانند انجام دهند یا تبدیل می­شوند، ناامیدی کمتری دارند. آزادی و امکان واقعی برای رسیدن به بالاترین سلسله مراتب نیازهای خود احتمالاً افکار اصلی آمارتیا سن را توضیح می­دهد. بر اساس تعریفی از توسعه انسانی از دیدگاه سازمان ملل، توسعه انسانی «فرآیند بزرگ کردن انتخاب‌های مردم» برای کمک به «زندگی طولانی و سالم» آن­ها است، یعنی اینکه تحصیل کرده باشند، از استانداردهای زندگی مناسب برخوردار باشند، و همچنین از آزادی سیاسی، سایر حقوق بشر تضمین شده و اجزای مختلف آن برخوردار باشند (سازمان ملل متحد⁷⁵، 1997).

        در حالی که شاخص­های متعددی برای اندازه­گیری توسعه انسانی ایجاد شده است، اما شاید رایج­ترین آن­ها شاخص توسعه انسانی⁷⁶ (HDI) باشد. این شاخص بر اساس رویکرد قابلیت‌ها به‌عنوان معیاری برای بهزیستی است که در آزادی و انتخاب افراد و تحقق واقعی پتانسیل آن­ها بیان می‌شود. این معیار، معیارهای اقتصادی را به­عنوان معیارهای توسعه انسانی در نظر می­گیرد. به کامل بودن شرایط انسانی از جمله حق رضایت شهروندی و زندگی می­پردازد (گاسپر⁷⁷، 2014). این شاخص برای نشان دادن وضعیت آحاد جامعه از نظر رسیدگی به رفاه⁷⁸ مردم، نه فقط در مورد درآمد، مهم است. یکی از جنبه‌های مهم ارتباطی در سنجش توسعه انسانی، حقوق بشر⁷⁹ در ارتباط با حقوق و فرصت‌های ارتباطی دریافتی و بیانی است. این امر باعث می‌شود که رابطه آزادی مطبوعات و توسعه انسانی به صورت منطقی‌تر پایه‌گذاری شود (ایجیگو و گبرو، 2020؛ آکینبوده و همکاران، 2020).

3-1-2. چارچوب مفهومی

بخش قابل توجهی از ادبیات برای مطالعه تأثیر آزادی رسانه بر جنبه­های مختلف توسعه به معنای وسیع اختصاص داده شده است. برخی از مطالعات بر رابطه علیت بین آزادی مطبوعات و متغیرهای مختلف که نشان دهنده توسعه انسانی (اعم از فقر⁸⁰ تا نابرابری⁸¹)، مراقبت­های بهداشتی⁸²، آموزش⁸³، حکمرانی⁸⁴ یا امنیت است، تمرکز می­کنند. علاوه بر این درباره جهت رابطه بین آزادی مطبوعات و چندین شاخص توسعه، مطالعاتی وجود دارد که از آزادی مطبوعات به عنوان متغیر توضیحی استفاده می­کند. برخی از مقاله­ها ارتباط متقابل آزادی مطبوعات، دسترسی به رسانه و آموزش را با سطوح فساد در یک کشور مطالعه می­کنند (دوتا و روی⁸⁵، 2013). نمره یک کشور برای فساد، همانطور که توسط پایگاه داده راهنمای ریسک بین­المللی کشورها⁸⁶ ارائه شده است، شاخصی که بین 0 تا 6، با مقادیر بالاتر که نشان­دهنده یک کشور کمتر فاسد است. مقاله دوتا و روی (2013) از طریق یک پانل گسترده از 151 کشور توسعه­یافته و در حال توسعه در طول دوره زمانی 2008-1995 مدل­سازی شده است و فساد با آزادی مطبوعات، دسترسی به رسانه­ها و پیشرفت تحصیلی به­عنوان متغیرهای توضیحی آن، به علاوه تعامل آن­ها توضیح داده می­شود. این مقاله نتیجه می­گیرد که آزادی مطبوعات بیشتر، دسترسی بیشتر به رسانه­ها و آموزش عالی با هم با سطوح پایین فساد مرتبط است.

        سپس، برخی از مطالعات دیگر از آزادی مطبوعات به عنوان متغیر توضیحی برای مجموعه­ای از 146 کشور استفاده می­کنند (داس و دیرینزو⁸⁷، 2014). داس و دیرینزو (2014) با استفاده از داده­های اسنادی بی­ثباتی صلح و درگیری 2012 (PCI)، که توسط مرکز توسعه بین­المللی و مدیریت تعارض برای اندازه­گیری درگیری­ها در سطح کشور منتشر شده است، بهره گرفته­اند. آن­ها به­طور تجربی عوامل زمینه­ای را که منجر به جنگ و تغییر رژیم نامطلوب می­شود را مورد آزمایش قرار می­دهند. متغیرهای کنترل آن­ها دموکراسی، تنوع⁸⁸، تحصیلات⁸⁹، ویژگی­های جغرافیایی⁹⁰ و توسعه اقتصادی را شامل می­شود. نتایج آن­ها نشان می­دهد که رابطه بین تعارض⁹¹ و آزادی مطبوعات به بهترین شکل غیرخطی توصیف می­شود.

        از سوی دیگر، مطالعاتی وجود دارد که تلاش می­کند آزادی مطبوعات را از طریق چندین متغیر مستقل دیگر آشکار کند. محققانی نقش آزادی مطبوعات را در این ایده که مطبوعات آزاد و باز رشد اقتصادی را افزایش می­دهد، بررسی می­کنند (عبدالله و سید⁹²، 2013). مطالعه آن­ها رابطه بین آزادی رسانه­ها، سرمایه­گذاری مستقیم خارجی و رشد اقتصادی را با استفاده از داده­های پنل متوازن که شامل 115 ایالت در بازه زمانی 2002-2010 است، تجزیه­و­تحلیل می­کند. داده­های جمع­آوری شده آن­ها شامل متغیرهای از قرار: شاخص آزادی مطبوعات توسط (RSF⁹³)، سرانه تولید ناخالص داخلی، ورود خالص سرمایه­گذاری مستقیم خارجی⁹⁴ و با این وجود، برای بررسی استحکام و همینطور شاخص آزادی مطبوعات است. مقاله آن­ها رابطه علی بین آزادی مطبوعات، رشد اقتصادی و سرمایه­گذاری مستقیم خارجی را برآورد می­کند. نتایج آن­ها از وجود یک رابطه دو طرفه بین آزادی مطبوعات و رشد اقتصادی با استفاده از روش گشتاورهای تعمیم­یافته⁹⁵ حمایت می­کند. آن­ها اساساً علل دو طرفه بین آزادی مطبوعات و رشد اقتصادی را اثبات می­کنند و نشان می­دهند که آزادی مطبوعات نقش مهمی در توسعه اقتصاد ایفا می­کند و رابطه معکوس نشان می­دهد که یک کشور در حال رشد اقتصادی آزادی مطبوعات بیشتری را اعمال می­کند.

        برخی از تحقیقات دیگر به­طور تجربی تأثیر منفی فساد بر آزادی رسانه­ها را آزمایش می­کنند (سولیس و آنتانگلی⁹⁶، 2017). این مقاله روابط موجود در رسانه­های سنتی (چاپ و پخش⁹⁷، از 1960 تا 2015) و رسانه­های جدید (اینترنت⁹⁸، از 1993 تا 2015) را تجزیه­و­تحلیل می­کند. آن­ها با استفاده از داده­های ساختاریافته پانل و تکنیک حداقل مربعات معمولی (OLS⁹⁹) این فرضیه را آزمایش می­کنند که سطوح بالاتر فساد اجرایی با تلاش­های بیشتر برای سانسور رسانه­ها همراه است. مجموعه متغیرهای وابسته شامل تلاش­های دولتی برای سانسور انواع مختلف رسانه­ها است که با در نظر گرفتن فساد در سطح اجرایی اعمال می­شود به عنوان یک متغیر مستقل و چندین متغیر کنترلی برآورد می­شود. متغیرهای کنترل آن­ها شامل بُعد آموزشی (متغیر ثبت­نام در دبیرستان)، متغیرهای کنترل سیاسی و دموکراسی و نماینده ثروت کشور (سرانه تولید ناخالص داخلی معرفی شده توسط بانک جهانی) است. نتایج آن­ها نشان می­دهد که با فسادپذیری بیشتر دولت­ها، تلاش­های دولت برای سانسور هر دو نوع رسانه افزایش می­یابد، یعنی فساد در سطح اجرایی با سطوح بیشتری از تلاش­های دولت برای سانسور رسانه­ها، هم برای رسانه­های سنتی مکتوب و هم برای پخش همراه است. به عنوان یک ایده جدید با بررسی بیشتر این که آیا این رابطه برای نمونه­های طبقه­بندی شده از داده­های آن­ها، در بین مناطق مختلف جهان و انواع رژیم­ها، تأیید کلی فرضیه تحقیق خود را به دست می­آورند (سولیس و آنتانگلی، 2017). این در حالیست که، گزارش یونسکو 2008 برای این مطالعه بسیار مورد توجه بوده است، زیرا روابط بین آزادی مطبوعات و ابعاد مختلف توسعه، فقر¹⁰⁰، حکومت و تعارض را تجزیه­و­تحلیل می­کند (گوسوا و همکاران¹⁰¹، 2008). گزارش آن­ها از این ایده شروع می­شود که تأثیر مطبوعات آزاد هرگز به درستی ارزیابی نشده است، زیرا محاسبه چنین اثری تا حدود قابل لمسی غیرممکن است. آن­ها با رگرسیون­های ساده اقتصادسنجی، همبستگی بین آزادی مطبوعات و ابعاد مختلف جوامع را آزمایش می­کنند. در مطالعه آن­ها، شاخص آزادی مطبوعات منتشر شده توسط خانه آزادی به طور مستقیم توسط ضریب جینی¹⁰² توضیح داده شده و به طور غیر مستقیم با فقر پولی¹⁰³، متغیرهای وضعیت سلامت، نمایندگان تحصیلی و کنترل فساد توضیح داده شده است. آن­ها نتیجه می­گیرند که با ترویج آزادی مطبوعات، کشورها ابزار توسعه قدرتمندی را در اختیار خود قرار می­دهند، و این ایده­ای است که این پژوهش به دنبال تأیید آن از طریق طرح پارامترهای موجود است.

2-2. مروری بر مطالعات تجربی

1-2-2. مطالعات خارجی

بن حبیب و همکاران¹⁰⁴ (2021) به پژوهشی تحت عنوان آزادی مطبوعات و فساد در تعاملات تجاری و دولت مبادرت ورزیده­اند. آن­های نشان می­دهند که آزادی مطبوعات نقشی در محدودکردن فساد تجاری دارد. نتایج مبین آن است که کشورهایی که آزادی مطبوعات بیشتری دارند، به طور قابل‌توجهی تعداد کمتری از رشوه‌دهی مربوط به مقامات دولتی را دارند. به طور خاص، مطبوعات آزاد با کاهش قابل‌توجه درصد شرکت­هایی که گزارش فساد را در طول تعامل با مقامات مالیاتی و هنگام دریافت مجوزهای ساخت­وساز گزارش می­کنند، همراه است. علاوه بر این، تعداد کمتری از مشاغل در این کشورها گزارش می­دهند که فساد بزرگ‌ترین مشکلی است که آنها با آن مواجه هستند. این یافته­ها نقش رسانه­های مستقل را در مبارزه با فساد برجسته می­کند.

اوزتونک و پیره¹⁰⁵ (2021) به پژوهشی تحت عنوان تحلیل موانع آزادی و استقلال رسانه­ها در جهان و ترکیه پرداخته­اند. این مقاله به بررسی موانع آزادی و استقلال رسانه­ها در جهان به طور عام و ترکیه به طور خاص می­پردازد. اقتصاد سیاسی انتقادی رسانه به‌عنوان چارچوب نظری برای مطالعه استفاده شد و از نظر روش، تحلیل کیفی داده‌های ثانویه انجام شد. ادبیات موجود نشان داد که مالکیت تمرکز رسانه، سهام تجاری و مداخله سیاسی موانع اصلی آزادی و استقلال رسانه در جهان را تشکیل می‌دهند. همچنین، ادبیات نشان داده که دخالت سیاسی، مخاطرات اقتصادی و چارچوب قانونی که رسانه­ها در آن فعالیت می­کنند، مانع اصلی آزادی و استقلال رسانه در ترکیه است. نتایج به‌دست‌آمده مشهود می­سازد که حتی در کشورهایی که آزادی بیان توسط قانون اساسی تضمین شده است، رسانه‌ها همچنان برای حفظ یک سیاست سردبیری کاملاً مستقل تلاش می­کنند. روندهای منفی جهانی در آزادی و استقلال رسانه­ها در نتیجه حاکی از روند منفی دموکراسی در جهان است. ظهور روزنامه­نگاری الکترونیکی کمک قابل‌توجهی به آزادی و استقلال رسانه­ها کرد. بااین‌حال، قدرت سیاسی و سرمایه دیجیتال محتوای رسانه­ها را کنترل می­کنند که اغلب منجر به سانسور می­شود.

رموس و همکاران (2019) در پژوهشی به بررسی تأثیر آزادی رسانه بر شاخص­های توسعه اقتصادی پرداخته‌اند. هدف این مطالعه بررسی همبستگی بین آزادی مطبوعات یک کشور و چندین شاخص توسعه ایالت­هاست که ابعاد اقتصادی آن­ها، نابرابری­های بین جمعیت، نظام آموزشی، حوزه مراقبت­های بهداشتی و کیفیت حاکمیت را پوشش می­دهد. فساد. با مجموعه‌داده‌های تابلویی نامتعادل برای 196 کشور برای دوره زمانی 2000-2017، نتایج حاصله از این ایده حمایت می­کند که هر چه توسعه یک کشور بالاتر باشد که از طریق تولید ناخالص داخلی سرانه بالاتر بیان می­شود، تفاوت­های کمتری در بین لایه­های جمعیتی آن بیان می­شود. شاخص‌های آموزشی و بهداشتی بهتر، استفاده گسترده‌تر از اینترنت و فساد کمتر برای دولت­­ها را به همراه داشته که در این صورت رسانه‌­ها آزادی بیشتری دارند.

علم و شاه (2013) در پژوهشی تحت عنوان نقش آزادی مطبوعات در توسعه اقتصادی بر اساس دیدگاهی جهانی پرداخته­اند. در این مطالعه، نویسندگان نقش آزادی مطبوعات را در توسعه یک اقتصاد، هم از نظر رشد اقتصادی و هم از نظر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بررسی می‌کنند. رابطه بین آزادی مطبوعات، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و رشد اقتصادی با استفاده از یک پانل متوازن از 115 کشور تحلیل شده است. وجود رابطه دوسویه بین آزادی مطبوعات و رشد اقتصادی با استفاده از روش گشتاورهای تعمیم‌یافته (GMM) به‌دست‌آمده است. همچنین نتایج موید یک رابطه دوسویه بین سرمایه­گذاری مستقیم خارجی و رشد اقتصادی است. همچنین شایان‌ذکر است که نتایج به‌دست‌آمده در این مقاله با شاخص­های مشابه تولید شده توسط خبرنگاران بدون مرز¹⁰⁶ و خانه آزادی مغایرتی ندارد.

کالورت و همکاران¹⁰⁷ (2013)  در مطالعه­ای به تأثیر استفاده از اینترنت بر آزادی رسانه در جمهوری خلق چین پرداخته­اند. با یک مطالعه موردی از شهرستان­های مربوطه که در آن آزادی رسانه‌ها را در سه جفت استان مقایسه کرده­اند. نتایج موید آن است که یک همبستگی مثبت واضح و ثابت بین نرخ نفوذ بیشتر اینترنت و آزادی رسانه‌های سنتی بالاتر پیدا شده است. این مطالعه از این ایده حمایت می‌کند که استفاده از اینترنت منجر به آزادی مطبوعات بیشتر می‌شود، اما این نتیجه‌گیری با این احتیاط انجام می‌شود که یک نیروی مجزا و مطالعه نشده می‌تواند هم استفاده از اینترنت و هم آزادی مطبوعات را هدایت کرده و تحت سلطه خود بگیرد. درحالی‌که این مقاله از تئوری‌های دموکراسی سایبری پشتیبانی می‌کند، همچنین واضح است که دولت‌های مستبد مانند حزب کمونیست چین به طور فزاینده‌ای در همکاری و کنترل اینترنت مهارت پیدا کرده‌اند و ممکن است اینترنت نیروی دموکراسی کننده غیرقابل‌توقفی نباشد که توسط دانشمندان بسیاری از سیاسیون پیش‌بینی شده است.

2-2-2. مطالعات داخلی

صفری و جعفری (1400) به پژوهشی تحت عنوان رسانه­های محلی و توسعه؛ مطالعه موردی استان زنجان مبادرت ورزیده­اند. به جهت انجام این پژوهش دیدگاه‌های 10 گروه از شهروندان استان زنجان که باتوجه‌به جایگاه و تأثیرگذاری آنها به‌مثابه رهبران فکری و گروه‌های مرجع استان به شمار می‌روند با استفاده از مصاحبه نیمه ساختارمند موردمطالعه قرار گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد میزان شناخت گروه‌های مذکور از رسانه‌های محلی استان و تولیدات آنها اندک بوده و این رسانه‌ها نتوانسته‌اند موفقیت چندانی در جذب مخاطبان نخبه به دست آورند. علاوه‌برآن، اغلب مشارکت‌کنندگان در تحقیق اعتقاد دارند که رسانه‌های محلی در ابعاد مختلف توسعه استانی به دلایل مختلف دچار ضعف‌هایی جدی از جمله عدم تأثیرگذاری و جریان‌سازی هستند. همچنین این رسانه‌ها در مقایسه با نمونه‌های مشابه داخلی و خارجی دچار مشکلاتی چون ضعف در منابع مالی و تجهیزات، کیفیت تولیدات، جذب مخاطب و تأثیرگذاری بوده و از مزیت‌های راهبردی محلی بودن، انطباق فرهنگی، هزینه تولید کم و اعتماد مخاطبان باید بهره‌برداری بیشتری داشته باشند. راهبرد اصلی پیشنهادی آن است که برای بهره‌مندی از ظرفیت‌های ارتباطات برای توسعه در ابتدا باید توسعه ارتباطات، مبتنی بر شاخص‌های مختلف اعم از زیرساخت‌ها، رویه‌ها، منابع مالی، کیفیت تولیدات، جذب مخاطب و تأثیرگذاری در دستور کار قرار گیرد.

غنبری باغستان و انصاری (1398) در پژوهشی به سیاستگذاری رسانه‌ای و تأثیر آن بر توسعه: مطالعه موردی کشور هند پرداخته­اند. هدف از این مطالعه ارزیابی نحوه مواجهه رسانه‌های هند با الگوهای نوین سیاست‌گذاری رسانه‌ای پس از گذار از دهه ۹۰ و پیوستن به الگوی تجارت آزاد و جهانی‌سازی است تا تأثیر تغییرات ایجادشده بر الگوهای توسعه و آزادی رسانه‌ای این کشور شناسایی شود. نتایج این تحقیق که به روش کتابخانه‌ای انجام شده، نشان می‌دهد که هند پس از دهه ۹۰ علی‌رغم توسعه تجاری و افزایش سودآوری از محل فعالیت‌های ارتباطی و رسانه‌ای، نتوانسته است در زمینه سیاست‌گذاری این عرصه موفق عمل کند و باوجود داعیه دموکراتیک‌ترین کشور جهان، در تحقق آزادی رسانه‌ای چندان موفق نبوده است.

امیری (1395) به پژوهشی تحت عنوان تحت عنوان بررسی جایگاه حقوق رسانه­ها در برنامة توسعة ایران پرداخته است. این مقاله با استفاده از روش اسنادی - توصیفی انجام شده و به بررسی میزان اهمیت آزادی رسانه­ها در توسعة ملی و به‌ویژه بررسی برنامه­های چهارم و پنجم توسعه در باب حقوق رسانه پرداخته شده است. ازاین‌رو نتایج این مقاله مبین آن است که بسط دادن مفهوم رسانه به ابزارهایی برای اطلاع‌رسانی و الگوبرداری‌های بهینه و سازنده در کشورهای درحال‌توسعه، روش مناسبی برای تعیین جایگاه مبحث حقوق رسانه­ها در جامعه ایران است.

خوشنویس و همکاران (1393) به پژوهشی تحت عنوان نقش ارتباطات و رسانه‌ها در روند توسعه اقتصادی جوامع اهتمام ورزیده­اند. در این مقاله سعی می‌شود از یک سو، امکانات بهره‌برداری از انواع ارتباطات و وسایل ارتباطي در راه پیشبرد برنامه‌های گوناگون توسعة اقتصادي واجتماعي و سیاسي و فرهنگي، همچون صنعتی‌سازی كشاورزي، گسترش سوادآموزي و آموزش عمومي، بهبود و ارتقا بهداشت همگاني، تنظیم خانواده و کنترل جمعیت، بالابردن سطح زندگي، حراست محیط‌زیست و مقابله با آلودگي و از سوي ديگر، ضرورت‌های توسعة وسايل و تکنولوژي­هاي مختلف ارتباطي و بهبود عملکردهاي آن­ها در مسیر تأمین منافع و مصالح همگاني جامعه در راستاي اهداف توسعه ملي، را مورد بررسي قرار دهد.

محمدپور خبازی و محمدپور خبازی (1400) در پژوهشی به بررسی عوامل سیاسی مؤثر در توسعة آزادي مطبوعات در ایران پرداخته­اند. هدف اصلی تحقیق شناسایی میزان تحقق عوامل سیاسی تأثیرگذار در توسعه آزادي مطبوعات در ایران است. به این منظور با بهره‌گیری از روش پیمایشی و ساخت پرسش‌نامة پژوهشگر ساخته با دسته‌بندی عوامل سیاسی به مؤلفه‌های محتواي قوانین مطبوعاتی، محتواي قانون اساسی، استراتژي مطبوعاتی تک گروهی و رگرسیون چند متغیری به بررسی توان پیش t دولت‌ها و رشدیافتگی جامعه مدنی و همچنین با استفاده از مدل‌های آماري بینی آزادي مطبوعات از طریق متغیرهاي یاد شده و میزان تحقق هر یک از مؤلفه‌های یاد شده از دید پاسخگویان پرداخته شده است. لازم به ذکر است که جامعه آماري این تحقیق روزنامه‌نگاران شاغل در روزنامه‌های ایران بوده است. یافته‌ها نشان می‌دهند که از دیدگاه نمونه‌های تحقیق، میزان تحقق مؤلفه‌های مرتبط با «قانون مطبوعات»، استراتژي مطبوعاتی دولت‌ها و رشد جامعه مدنی در توسعه «قانون مطبوعات» پایین‌تر از حد متوسط است. هرچند به اعتقاد آنها میزان تحقق مؤلفه‌های حمایت از آزادي بیان و مطبوعات، واگذاري مطبوعات به بخش خصوصی و عدم تفتیش عقاید در قانون اساسی ایران بالاتر از حد متوسط است ولی به عدم اجراي مفاد مرتبط در این قانون اذعان دارند.

 

3. روش­شناسی پژوهش

در این پژوهش به­منظور ارزیابی از تکنیک داده­های تابلویی پویا¹⁰⁸ و از روش گشتاور تعمیم­یافته سیستمی¹⁰⁹ برای 21 کشور جنوب غرب آسیا¹¹⁰ در طی دوره سال­های 2002 تا 2020 استفاده شده است. بدین ترتیب شایان‌ذکر است که الگوهای اقتصادسنجی با رابطه­های پویا¹¹¹، به‌وسیلة واردشدن وقفه یا وقفه­هایی از جنس متغیر وابسته به‌عنوان متغیر توضیحی (متغیرهای سمت راست مدل) مشخص می­گردند. روش گشتاورهای تعمیم‌یافته، اولین‌بار توسط هانسن¹¹² (1982) شرح و بسط یافت که چارچوبه­ای آسان را به جهت به‌دست‌آوردن تخمین­هایی با کارایی مجانبی فراهم می­سازد. این روش اثرات پویای متغیر وابسته را در بر می­گیرد. اگر متغیر وابسته با مقادیر با وقفه وارد الگو بگردد، سبب خواهد شد که بین متغیرهای توضیحی و جملات اخلال (پسماندها) همبستگی به وجود آید که در نتیجه استفاده از روش حداقل مربعات معمولی¹¹³ نتایج توروش­دار و ناسازگاری را نشان خواهد داد. که این ایراد مطرح شده را روش گشتاورهای تعمیم یافته می­تواند با بکارگیری متغیرهای ابزاری¹¹⁴ بر طرف نماید.

        اما از آنجایی که در الگوی داده­های تابلویی پویا، وقفه­ی متغیر وابسته با جمله اخلال همبستگی ایجاد می­نماید، همانند آرلانو وباند¹¹⁵ از وقفه­ی دوم متغیر وابسته و وقفه­های سایر متغیرها (در چارچوب یک فرم بازگشتی¹¹⁶) به­عنوان ابزاری برای وقفه­ی متغیر وابسته مبتنی بر روش گشتاور تعمیم یافته استفاده می­شود. تخمین زنِ(GMM) که توسط آرلانو و باند (1991) پیشنهاد گردید به جهت رهایی از معضل اثرات خاص مربوط به مقاطع (افراد) و تمامی رگرس کننده­های ثابت نسبت به زمان، اساسا از الگوی موجود تفاضل­گیری می­نماید. همچنین در این روش برای رفع همبستگی متغیر وابسته با وقفه و جمله خطا، وقفه متغیرها به عنوان ابزار در تخمین زن، گشتاور تعمیم یافته سیستمی دو مرحله­ای¹¹⁷ به کار گرفته می­شود. تخمین زن دو مرحله­ای به صورت مجانبی در صورت وجود واریانس ناهمسانی جزء خطا بهینه­تر و کاراتر عمل می­نماید. شرایط گشتاوری از شرایط متعامد بودن بین خطاهای تفاصل­گیری شده و مقادیر وقفه­دار متغیر وابسته استفاده می­نماید. در این پروسه فرض بر این گذاشته می­شود که اخلال­های اصلی همبستگی سریالی¹¹⁸ ندارند. که در آن از روش و آزمون آرلانو و باند برای آزمون همبستگی سریالی در اخلال­ها بهره گرفته می­گردد. در این الگو، از آزمون سارگان¹¹⁹ به جهت آزمون قیدهای شناسایی بیش از حد استفاده می­شود تا معتبر بودن متغیرهای ابزاری مورد بررسی قرار بگیرد (بالتاجی¹²⁰، 2005).

1-3. جامعه مورد مطالعه

همان­گونه که در پیشتر بیان شد، جامعه مورد مطالعه در این پژوهش لیستی از کشورهای جنوب غرب آسیا بوده که در شکل (1) نشان داده شده است. شایان ذکر است که انگیزه انتخاب این لیست کشورها به دلیل همجواری این کشورها با کشور ایران در یک اقلیم و تبادلات اقتصادی و تجاری با آن­ها بوده است.

 

 

شکل (1) – فهرست کشورهای مورد مطالعه

مأخذ: نقشه من گوگل¹²¹

 

2-3. تصریح مدل و معرفی داده­ها

مدل مفهومی مورد استفاده در این پژوهش براساس مبانی نظری و تجربی مرتبط از جمله مطالعه فلورسککو و کوسیو¹²² (2019) به­صورت معادله (1) است.

 

(1)	HDIit  =f )RSFit , LGDPPit , CCit , INTit (

 

        با این حال، مشخصات کلی تبدیل لگاریتم طبیعی در قالب معادله (2) آورده شده است:

 

(2)	HDIit =α0 + α1HDIit (-1) + α2RSFit2 + α3lnGDPPit3 + α4lnCCit4 + α5lnINTit5 + δi + ρt +eit

 

        براساس معادله (2) تصریح شده¹²³، در این پژوهش از شاخص توسعه انسانی (HDI) برای سنجش میزان توسعه یافتگی کشورهای مورد مطالعه و به عنوان متغیر وابسته استفاده شده است. این روند افزایش انتخاب­ها و توانایی­های افراد است. این شاخص توسط UNDP توسعه یافته و در مقیاس 0-1 اندازه­گیری می­شود. جایی که 1 مربوط به توسعه انسانی بالا و 0 مربوط به توسعه بسیار پایین انسانی است. همچنین سطح تأخیر (وقفه) متغیر مطابق با مدل رشد درونزا در بین متغیرهای توضیحی گنجانده شده و براساس مبانی مدلسازی موجود برای تخمین روش گشتاورهای تعمیم­یافته (GMM) لازم است. به­صورت کلی این ارزش تأخیر توسعه انسانی نشان دهنده سطح رفاه موجود است که بر اساس آن می­توان بهبود را انجام داد. همچنین آزادی مطبوعات¹²⁴ (RSF¹²⁵) به عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته شده است. شاخص جهانی آزادی مطبوعات از سال 2002 هر ساله توسط گزارشگران بدون مرز منتشر می­شود. این شاخص بین 0 تا 100 معرفی می­شود. براین اساس هر چه به عدد 100 نزدیکتر باشد نشان دهنده عدم آزادی مطبوعات مطلوب است.

        همچنین در تصریح مدل از متغیرهای کنترلی نیز بهره گرفته شده است. متغیر تولید ناخالص داخلی سرانه کشورها¹²⁶، یعنی تولید ناخالص داخلی تقسیم بر جمعیت، برحسب دلار آمریکا برای هر کشور مورد استفاده قرار گرفته است. اما در طرف دیگر، حکمرانی از طریق مجموعه­ای از شاخص­ها که بانک اطلاعات شاخص­های حاکمیت بانک جهانی¹²⁷ برای ثبات سیاسی¹²⁸، نهادها و سیستم حقوقی ارائه می­دهد، منعکس شده است. از بین این موارد، شاخص کنترل فساد¹²⁹ (Ccit) انتخاب شده است که تصورات مربوط به میزان اعمال قدرت عمومی برای منافع خصوصی، از جمله انواع کوچک و بزرگ فساد، و همچنین "تسخیر¹³⁰" دولت توسط نخبگان را نشان می­دهد. كنترل فساد كه به عنوان نماينده فساد مورد استفاده قرار مي­گيرد، انعكاس دهنده اين تصور است كه افرادي كه در مناصب عمومي قرار دارند تا چه حد از قدرت اين دفاتر براي منافع خصوصي استفاده مي­كنند. شاخص کنترل سالانه فساد توسط کافمن و همکاران¹³¹ (2009) اندازه­گیری شده است که کشورها را در مقیاسی از 5/2- (فساد بالا) تا 5/2 (فساد پایین) رتبه­بندی می­کند. این شاخص با کم کردن امتیاز کشورها از 5/2 تغییر مقیاس داده شده تا مقادیر بالاتر با سطوح بالاتر فساد مطابقت داشته باشد. این تلاش مطابق با آکی¹³² (2006) است. این مطالعه همچنین از متغیر تعداد افرادی که از اینترنت¹³³ استفاده می­نمایند (درصدی  از کل جمعیت یک کشور) استفاده می­کند. این متغیر درصد افرادی را از کل جمعیت یک کشور که در 3 ماه گذشته از اینترنت (از هر مکان) استفاده کرده­اند، تشکیل می­دهد. اینترنت را می­توان از طریق رایانه¹³⁴، تلفن همراه، دستیار دیجیتال شخصی¹³⁵، تلویزیون دیجیتال یا دیگر موارد و به احتمال زیاد برای همگام شدن با اخبار جهانی، تماس با دوستان و غیره استفاده نمود.

        به صورت خلاصه­وار اطلاعات معرفی شده در فوق و نیز منبع جمع­آوری داده­ها در جدول (1) قابل روئیت است.

 

 

 

جدول(1): متغیرهای مورد استفاده در مدل و منابع آماری

متغیر	تعریف	منبع	لینک دسترسی به داده
HDI	شاخص توسعه انسانی	سازمان ملل متحد	http://hdr.undp.org/en/indicators/137506#
RSF	شاخص آزادی رسانه	گزاشگران بدون مرز	https://rsf.org/en
GDPP	تولید ناخالص داخلی سرانه	بانک جهانی	https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.KD
CC	شاخص کنترل فساد	بانک جهانی	https://databank.worldbank.org/source/worldwide-governance-indicators
INT	تعداد کاربران اینترنت	بانک جهانی	https://data.worldbank.org/indicator/IT.NET.USER.ZS

مأخذ: یافته­های پژوهش

        همچنین در شکل­ها (1) و (2) شاخص­های توسعه انسانی و آزادی مطبوعات در کشورهای مورد مطالعه ذکر گردیده است. برایان اساس، می­توان مشاهده نمود که این 21 کشور موردمطالعه هر یک چه وضعیتی را دارا هستند. 

 

شکل (1): شاخص توسعه انسانی در کشورهای مورد مطالعه

مأخذ: آمار سازمان ملل و یافته­های پژوهش

        براساس اطلاعات مندرج شده در شکل (1) و برای سال 2019 میلادی، کشور امارت با ضریب 889/0 واحد دارای بالاترین درجه شاخص توسعه انسانی در میان کشورهای مورد مطالعه است. همچنین کشور یمن با ضریب 470/0 دارای کمترین درجه شاخص توسعه انسانی است. شایان ذکر است که ضریب مربوط به کشور ایران در سال 2019 و برای شاخص توسعه انسانی 783/0 بوده است.

 

شکل (2): شاخص آزادی رسانه در کشورهای مورد مطالعه

مأخذ: آمار گزارشگران بدون مرز و یافته­های پژوهش

        همینطور براساس مندرج در شکل (2) و برای سال 2020 (آخرین سال منتشر شده آمار مربوطه تا زمان نگارش این مقاله)، کشور ترکمنستان با مقدار 44/85 واحد کمترین و کشورهای ارمنستان و گرجستان تقریباً هر دو با مقدار 6/28 واحد بالاترین میزان را در مقدار شاخص آزادی رسانه داشته­اند. شایان ذکر است که کشور ایران با مقدار 41/64 واحد رتبه 20ام را از بین 21 کشور مورد مطالعه این پژوهش را به خود اختصاص داده است که این مهم نشان دهنده عدم آزادی رسانه به نسبت سایر کشورهای هم منطقه در غرب آسیا است.

4. تجزیه­وتحلیل یافته­ها

در ابتدا به­جهت دستیابی به یک تخمین غیرکاذب بین متغیرهای الگو، متغیرهای حاضر در رگرسیون بایستی ایستا باشند و یا ترکیب آن‌ها با همدیگر ایستا باشند. در صورتیکه داده‌های مورد استفاده در یک پژوهش غیر ایستا باشند، نتایج حاصله از تخمین‌ها ما را به سمت یک رگرسیون کاذب سوق خواهد داد (منجذب و نصرتی، 1397). برای بررسی مانایی متغیرهای پژوهش از آزمون ایم و همکاران¹³⁶ (2002) بهره گرفته شده و نتایج مربوطه در جدول (2) گزارش شده است.

 

 

جدول (2): آزمون ریشه واحد (مانایی)

متغیرها	t-Test	مقدار احتمال	درجه مانایی
HDI	393/5-	000/0	(0)
RSF	391/14-	000/0	(0)
GDPP	097/3-	000/0	(0)
CC	011/4-	000/0	(0)
INT	984/6-	000/0	(0)

         مأخذ: یافته­های پژوهش

        اما در ادامه، با استفاده از روش داده‌های تابلویی پویا دو مرحله­ای (رویکرد SGMM) در جدول (3) به نمایش درآمده است‌. نتایج الگو حاکی از آن است که تمام ضرایب استخراج شده در سطح خطای کمتر از پنج درصد معنادار بوده و درنتیجه تمامی این ضرایب تاثیر مثبت و معناداری داشته‌اند.

جدول(3): نتایج برآورد الگو به روش گشتاورهای تعمیم یافته دو مرحله‌ای

نام متغیرهای توضیحی	ضرایب	مقدار آماره T	ارزش احتمال*
HDI (-1)	891/0	548/19	000/0
RSF	291/4	494/8	000/0
LGDPP	290/2	366/2	028/0
CC	006/0-	245/2	060/0**
INT	101/6	184/3	001/0

مأخذ: یافته­های پژوهش

* معناداری با سطح خطای 5 درصد 

** معناداری با سطح خطای 10 درصد

        باتوجه به اطلاعات بدست آمده از نتایج جدول (2) یافته­های ذیل قابل برداشت می­باشند:

        شاخص آزادی رسانه (مطبوعات) بر شاخص توسعه انسانی اثر مثبت و معناداری داشته است. براساس نتایج موجود می­توان ابراز داشت که با یک واحد افزایش در شاخص آزادی رسانه، شاخص توسعه انسانی به میزان 291/4 واحد افزایش پیدا می­کند. این نتیجه برای کشورهای جنوب غرب آسیا که در یک منطقه اقلیمی به نسبه مشابه به سر می­برند بسیار قابل تأمل است. در ادامه دو متغیر لگاریتم تولید ناخالص داخلی سرانه و درصد افرادی که از اینترنت استفاده می­نمایند نیز بر شاخص توسعه انسانی تأثیر مثبت و معناداری داشته­اند، بر این اساس با یک درصد افزایش در تولید ناخالص داخلی سرانه و تعداد کاربران اینترنتی شاخص توسعه انسانی به ترتیب به میزان 290/2 و 101/6 درصد افزایش پیدا می­کند. در نهایت نیز، شاخص کنترل فساد بر شاخص توسعه انسانی تأثیر منفی و البته ناچیز و معناداری بر توسعه انسانی برجای گذاشته است، بر این اساس با یک واحد افزایش در شاخص فساد (نماینده حکمرانی) میزان توسعه انسانی 006/0 واحد کاهش پیدا می­کند.

        اما همان گونه که قبل نیز اشاره شد، مدل مورد اتخاذ در این مطالعه مدل پانل پویا بوده و ارجحیت این مدل نسبت به مدل­های پانل دیتای معمولی بدین‌جهت می­باشد که در مدل­های پویای معمولی به دلیل درنظرگرفتن اثرات ثابت نمی­توان مشکل همبستگی اثرات مقطعی یا متغیرهای مستقل را حل کرد؛ بدین ترتیب در این پژوهش از مدل پانل پویا که اثرات تعدیل پویای متغیر وابسته را مدنظر قرار می­دهد استفاده گردیده است (کریمی تکانلو و زنج­پور، 1392: 184-191). در ادامه، برای بررسی امکان استفاده از تخمین داده­های تابلویی پویا ضروری است تا مشخص‌بودن معادله مورد بررسی قرار داده شود. پس از تخمین نهایی الگو، برای آزمون مشخص‌بودن معادله (الگوی پژوهش) از آماره آزمون سارگان¹³⁷ که مبتنی بر آزمون جی¹³⁸ است بهره گرفته می­شود (منجذب و نصرتی، 1397).  

        نتایج آزمون سارگان در جدول (4) ارائه گردیده است که بر مبنای نتایج حاصله از این آزمون، باتوجه‌به اینکه فرضیه صفر (که مبنی بر مشخص‌بودن معادله بوده) رد نمی­گردد و در نتیجه متغیرهای ابزاری به کار گرفته شده در تخمین الگو از اعتبار لازم برخوردار هستند (هیچ‌گونه ارتباطی میان اجزاء اخلال و متغیرهای ابزارهای بکار گرفته شده وجود ندارد). پس بنابراین، استفاده از متغیرهای ابزاری¹³⁹ برای کنترل همبستگی میان متغیرهای توضیحی و جملات اختلال در معادلة الگو امری ضروری قلمداد می­گردد.

جدول (4): نتایج آزمون سارگان

مقدار آماره خی دو140	ارزش احتمال
905/19	279/0

                             مأخذ: یافته­های پژوهش

        نکته­ای که در اینجا حائر اهمیت است این می­باشد که ارزش احتمال به‌دست‌آمده باتوجه‌به بالتاجی (2005)، باید بالاتر از سطح 5 درصد باشد که در جدول فوق این مهم تداعی گشته است. در نتیجه، متغیر ابزاری از اعتبار لازم برخوردار می­باشد.

        دومین آزمون نیز آزمون همبستگی سریالی است که به‌وسیله M2 وجود همبستگی سریالی مرتبه دوم در اجزای اخلال تفاضلی مرتبه اول را آزمون می­کند. وجود همبستگی سریالی در تفاضل مرتبه اول خطاها در مراتب بالاتر تبعیت از رفتار AR(2) بر این موضوع دلالت دارد که شرایط گشتاوری به‌منظور انجام آزمون خود همبستگی معتبر نبوده است، زیرا روش تفاضل‌گیری مرتبه اول برای حذف اثرات ثابت در صورتی مناسب است که مرتبه خود همبستگی جملات اخلال از مرتبه 2 نباشند. به این منظور باید ضریب رگرسیونی مرتبه اول AR (1)  معنی‌دار باشد و ضریب خود رگرسیونی مرتبه دوم AR (2) معنی‌دار نباشد (منجذب و نصرتی، 1397). نتایج جدول (5) موید این استدلال مطرح شده است و این به این معناست که آزمون موردنظر به‌درستی انجام پذیرفته است.

شرح	مقدار آماره	ارزش احتمال
مرتبه اول	877/2-	004/0
مرتبه دوم	901/0-	367/0

جدول (5): نتایج آزمون خودهمبستگی (آزمون باند) الگوی داده­های تابلویی پویا

 

 

 

             مأخذ: یافته­های پژوهش

 

 

5. بحث و نتیجه­گیری

این مطالعه به بررسی رابطه بین آزادی مطبوعات و شاخص توسعه انسانی در کشورهای جنوب غرب آسیا با مجموعه‌داده‌هایی که سال 2002 تا 2020 را در بر می‌گیرد، پرداخته است. به­طورکلی، یافته­ها حاکی از آن است که کشورهایی که آزادی مطبوعات بیشتری دارند، می­توانند سطح توسعه انسانی بهتری داشته باشند. براین­اساس، سطح توسعه­یافتگی یک کشور تا حدی با بعد آموزشی، سیستم بهداشتی، وضعیت اقتصادی، محیط دولتی و غیره منعکس می­شود. مقاله حاضر اثبات می­نماید که آزادی رسانه‌ها در مجموعه کشورهای جنوب غرب آسیا به همراه دولتی که از فساد کمتری برخوردار باشد، دسترسی به اینترنت بالایی در آن برای اعضای جامعه وجود داشته باشد و در نهایت تولید ناخالص داخلی سرانه بالاتر باشد بر شاخص توسعه انسانی (HDI) تأثیر مثبت و با اهمیتی از خود بر جای می­گذارد. در این راستا نتایج به­دست آمده پژوهش حاضر در راستای نتایج مطالعات رموس و همکاران (2019)، صفری و جعفری (1400)، بن حبیب و همکاران (2021)، فلورسکو و کوسیو (2019) و کالورت و همکاران (2012) بوده است. ازاین­رو، این تأثیرات مثبت و معنادار برای سیاستگذاران مجموعه کشورهای منتخب بسیار حاوی نکات ارزشمندی است و توصیه­های سیاستی خاصی را می­توان از اینجا استخراج کرد. بدین ترتیب، آزادی مطبوعات همیشه اهمیت فوق‌العاده‌ای داشته است و می‌تواند بهبود وضعیت اقتصادی بهتر و از سویی دیگر کاهش سطح پدیده‌های نامطلوب فساد به ارمغان آورد. ازاین­رو، اغلب جوامع منطقه جنوب غربی آسیا، اغلب با بی‌ثباتی، فقر و عدم توسعه­یافتگی دست‌وپنجه نرم می­کنند. به­عنوان مطالعات بیشتر ممکن است یافته‌های جالبی بر روی نمونه‌های فرعی کشورهای پردرآمد و کم‌درآمد رخ دهد که این امکان را می‌دهد نتیجه‌گیری‌های ویژه‌ای حاصل شود. همچنین یکی دیگر از دیدگاه‌های آینده‌پژوهی موجود، استفاده از چندین متغیر توضیحی دیگر است. مطالعات آینده همچنین ممکن است فرهنگ و دموکراسی را به­عنوان یک عامل و یا حتی سایر متغیرهای واسطه یا تعدیل‌کننده در نظر بگیرند که به تشخیص بیشتر تصویر منطقه­ای مربوطه کمک خواهد کرد.

 

منابع و مآخذ

منابع داخلی

1)       امیری، آبتین. (1395). بررسی جایگاه حقوق رسانه‌ها در برنامه توسعه ایران. پژوهش‌نامه فرهنگی هرمزگان، 6 (12)، 107-122.

2)       خوشنویس، مریم؛ عزیزپور، کاظم؛ محمودی، آذر و حاجی­زاده، بهادر. (1393). نقش ارتباطات و رسانه‌ها در روند توسعه اقتصادی جوامع. دومین همایش ملی رویکردی بر حسابداری، مدیریت و اقتصاد.

3)       صفری، مرتضی و جعفری، مصطفی. (1400). رسانه‌های محلی و توسعه؛ مطالعه موردی استان زنجان. دوفصلنامه جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، 10 (1)، 159-131.

4)       قنبری باغستان، عباس و انصاری نفیسه. (1398). سیاست‌گذاری رسانه‌ای و تأثیر آن بر توسعه: مطالعه موردی کشور هند. مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 15 (57).

5)       منجذب، محمدرضا و نصرتی، رضا. (1397). مدل‌های اقتصادسنجی پیشرفته همراه با ایویوز و استاتا. تهران: نشر مهربان.

6)       محمدپور خبازی، سارا و محمدپور خبازی، ندا. (1391). بررسی عوامل سیاسی موثر در توسعه­ی آزادی مطبوعات در ایران. مطالعات رسانه ای، 7 (19): 29-42.

 

منابع خارجی

1)       Akçay, S. (2006). Corruption and human development. Cato J., 26, 29.

2)       Akinbode, S. O., Olabisi, J., Adegbite, R. R., Aderemi, T. A., & Alawode, A. M. (2020). Corruption, Government Effectiveness and Human Development in Sub-Saharan Africa. https://doi.org/10.32873/unl.dc.jade912

3)       Alam, A., & Ali Shah, S. Z. (2013). The role of press freedom in economic development: A global perspective. Journal of Media Economics, 26(1), 4-20. https://doi.org/10.1080/08997764.2012.755986

4)       Anam, M. (2002). The media and development in Bangladesh (p. 267–274). The right to tell: the role of mass media in economic development. Herndon, VA: World Bank Publications.

5)       Arellano, M., & Bond, S. (1991). Some Tests of Specification for Panel Data: Monte Carlo Evidence and an Application to Employment Equations. The Review of Economic Studies, 58(2), 277-297. https://doi.org/10.2307/2297968

6)       ASANTE, C. E. (1997). Press freedom and development. London, UK, Greenwood Press.

7)       Baltagi, B. H. (2005). Econometric Analysis of Panel Data. West Sussex, England: John Wiley & Sons Ltd.

8)       Becker, L. B., Vlad, T., & Nusser, N. (2007). An Evaluation of Press Freedom Indicators. International Communication Gazette, 69(1), 5-28. https://doi.org/10.1177/1748048507072774

9)       Besley, T., & Burgess, R. (2002). The political economy of government responsiveness: Theory and evidence from India. The quarterly journal of economics, 117(4), 1415-1451.

10)       Besley, T., Burgess, R., & Pratt, A. (2002). Mass media and political accountability. LSE Research Online Documents on Economics, 35988, London School of Economics and Political Science, LSE Library. https://www.researchgate.net/publication/30522033_Mass_media_and_political_accountability

11)       Binhadab, N., Breen, M., & Gillanders, R. (2021). Press freedom and corruption in business-state interactions. Economic Systems, 45(4), 100922. https://doi.org/10.1016/j.ecosys.2021.100922

12)       Burrowes, C. P. (1997). Press Freedom in Liberia, 1830–1847: The Impact of Heterogeneity and Modernity. Journalism & Mass Communication Quarterly, 74(2), 331-347. https://doi.org/10.1177/107769909707400207

13)       Calvert, E. R. (2013). The Effect of Internet Usage on Media Freedom in the People's Republic of China Emory University]. https://etd.library.emory.edu/concern/etds/pz50gw68k?locale=fr

14)       Das, J., & DiRienzo, C. E. (2014). Conflict and the Freedom of the Press. Journal of Economic and Social Studies, 4(1), 91-112. https://doi.org/10.14706/JECOSS11416

15)       Dashti, A. A. (2008). The effect of online journalism on the freedom of the press: the case of Kuwait (Unpublished Thesis). University of Sterling, Scotland, UK.

16)       Dennis, E. E., & Merrill, J. C. (1991). Media debates: Issues in mass communication. Addison-Wesley Longman Limited.

17)       Dutta, N., & Roy, S. (2013). Media, education and corruption: Investigating the associations. Economic Affairs, 33(2), 207-219. https://doi.org/10.1111/ecaf.12020

18)       Ejigu, A., & Gebru, A. (2020). Relationship between press freedom and human development: Evidence from Eastern African countries. World of Media. Journal of Russian Media and Journalism Studies(1), 5-28. https://doi.org/10.30547/worldofmedia.1.2020.1

19)       Feng, Y. (1997). Democracy, Political Stability and Economic Growth. British Journal of Political Science, 27(3), 391-418. http://www.jstor.org/stable/194123

20)       Fleurbaey, M. (2002). Development, capabilities, and freedom. Studies in Comparative International Development, 37(2), 71-77. https://doi.org/10.1007/BF02686263

21)       Florescu, D., & Cuceu, C. (2019). Press freedom and development indicators–A panel data study. International Journal Academic Research Business and Social Sciences, 9(3), 1281-1290. https://doi.org/10.6007/IJARBSS/v9-i3/5795

22)       Foster, J. E., & Handy, C. (2008). External capabilities. Oxford. https://www.ophi.org.uk/wp-content/uploads/OPHI-wp08.pdf

23)       Gasper, D. (2014). Logos, pathos and ethos in Martha C. Nussbaum’s capabilities approach to human development. Capabilities, Gender, Equality: Towards Fundamental Entitlements, 96.

24)       Gunaratne, S. A. (2002). Freedom of the Press: A World System Perspective. Gazette (Leiden, Netherlands), 64(4), 343-369. https://doi.org/10.1177/174804850206400403

25)       Guseva, M., Nakaa, M., Pekkala, K., Souberou, B., & Stouli, S. (2008). Press freedom and development. In: UNESCO Paris.

26)       Hachten, W. A. (2005). The troubles of journalism: A critical look at what's right and wrong with the press. Routledge.

27)       Hansen, L. P. (1982). Large Sample Properties of Generalized Method of Moments Estimators. Econometrica, 50(4), 1029-1054. https://doi.org/10.2307/1912775

28)       Hill, F. (2005). Beyond the colored revolutions Keynote speech at the Central Eurasia Studies Society 6th Annual Conference, Boston University, Boston, MA.

29)       Im, K. S., Pesaran, M. H., & Shin, Y. (2003). Testing for unit roots in heterogeneous panels. Journal of Econometrics, 115(1), 53-74. https://doi.org/10.1016/S0304-4076(03)00092-7

30)       Islam, A., & Osmani, A. G. (2017). Does press freedom cause human development? Examining Bangladesh. Media Asia, 44(3-4), 142-148. https://doi.org/10.1080/01296612.2017.1365574

31)       Jacobson, T. L. (2016). Amartya Sen's capabilities approach and communication for development and social change. Journal of Communication, 66(5), 789-810. https://doi.org/10.1111/jcom.12252

32)       Kaufman, A. (2006). Capabilities and freedom. Journal of Political Philosophy, 14(3), 289-300. https://doi.org/10.1111/j.1467-9760.2006.00239.x

33)       Kaufmann, D., Kraay, A., & Mastruzzi, M. (2009). Governance matters VIII: aggregate and individual governance indicators, 1996-2008. World bank policy research working paper(4978). https://ssrn.com/abstract=1424591

34)       Kelley, D., & Donway, R. (1990). Liberalism and free speech. Democracy and the mass media, 66-101.

35)       Leeson, P. T. (2008). Media Freedom, Political Knowledge, and Participation. The Journal of Economic Perspectives, 22(2), 155-170. http://www.jstor.org/stable/27648246

36)       Matunhu, J. (2011). A critique of modernization and dependency theories in Africa: Critical assessment. African journal of History and Culture, 3(5), 65-72.

37)       Merrill, J. C. (2000). Social stability and harmony: a new mission for the press? Asian Journal of Communication, 10(2), 33-52. https://doi.org/10.1080/01292980009364783

38)       Nam, S., & Oh, I. (1973). Press Freedom: Function of Subsystem Autonomy, Antithesis of Development. Journalism Quarterly, 50(4), 744-750. https://doi.org/10.1177/107769907305000418

39)       Öztunc, M., & Pierre, M.-H. (2021). Analysis of the Obstacles to the Freedom and Independence of the Media in the World and Turkey. Turkish Online Journal of Educational Technology-TOJET, 20(1), 1-9.

40)       Persson, T., & Tabellini, G. (2002). Political economics: explaining economic policy. MIT press.

41)       Robeyns, I. (2005). The capability approach: a theoretical survey. Journal of human development, 6(1), 93-117. https://doi.org/https://doi.org/10.1080/146498805200034266

42)       Rogers, E. M. (1997). Press freedom and development: A research guide and selected bibliography. Greenwood Publishing Group.

43)       Roll, R., & Talbott, J. (2003). Political and economic freedoms and prosperity. Journal of Democracy, 14(3), 75-89.

44)       Sargan, J. D. (1958). The Estimation of Economic Relationships using Instrumental Variables. Econometrica, 26(3), 393-415. https://doi.org/10.2307/1907619

45)       Sen, A. (1982). Poverty and famines: an essay on entitlement and deprivation. Oxford university press.

46)       Sen, A. (2000). Development as freedom. DEVELOPMENT IN PRACTICE-OXFORD-, 10(2), 258-258.

47)       Solis, J. A., & Antenangeli, L. (2017). Corruption is bad news for a free press: Reassessing the relationship between media freedom and corruption. Social Science Quarterly, 98(3), 1112-1137. https://doi.org/10.1111/ssqu.12438

48)       Stiglitz, J. (2002). Transparency in Government. he Right to Tell, World Bank, Washington DC. 

49)       Stiglitz, J. E. (2000). The Contributions of the Economics of Information to Twentieth Century Economics. The quarterly journal of economics, 115(4), 1441-1478. http://www.jstor.org/stable/2586930

50)       Streeten, P. P. (1995). Human Development: Means and Ends. The Pakistan Development Review, 34(4), 333-372. https://EconPapers.repec.org/RePEc:pid:journl:v:34:y:1995:i:4:p:333-372

51)       UNDP. (1990). Concept and measurement of human development. Human Development Report 1990. http://www.hdr.undp.org/en/reports/global/hdr1990

52)       UNDP. (1997). Human Development Report 1997: Human Development to Eradicate Poverty. http://www.hdr.undp.org/en/content/human-development-report-1997

53)       UNESCO. (2010). Press freedom and development. www.unesco.org/webworld/

54)       Weaver, D. H. (1977). The Press and Government Restriction: a Cross-National Study Over Time. Gazette (Leiden, Netherlands), 23(3), 152-169. https://doi.org/10.1177/001654927702300301

 

 

 

Investigating the Impact of Media Freedom on the Human Development Index of Southwest Asia Countries with a Dynamic Approach

 

 

Abstract

The impact of a free press on development may never have been properly assessed. It is very difficult, if not impossible, to calculate such an effect. However, the purpose of this study is to investigate the impact of media freedom on the Human Development Index (HDI) in a group of 21 countries in Southwest Asia in the annual period from 2002 to 2020. To investigate and measure this relationship, the dynamic panel data econometrics method and the generalized two-stage system torque (SGMM) approach have been used. The results of the specified model show that media freedom has a positive and significant effect on the human development index and with one unit increase in the media freedom index, the human development index increases by 4.290 units. Also, other variables of this study, such as GDP per capita and the number of Internet users, increase the human development index by one percent to 2.290 and 6.101 units, respectively, and therefore a positive and significant relationship for Both variables was obtained. In addition, the variable of the corruption control index has a negative and significant effect on the human development index and with one unit increase in the corruption control index, the human development index will decrease by 0.006 units.

 

Keywords: Media Freedom, Human Development Index, Corruption Control, Southwest Asia

JEL Classification: K38, O15, O53

1

 

---

[1]  The digital age

[2]  Democracy

[3]  Thomas Jefferson

[4]  Democracy

[5]  Remus et al.

[6]  Press freedom

[7]  Constitutional and legal provisions

[8]  journalists

[9]  liberal media ecosystems

[10]  Freedom of competition

[11]  Diversity

[12]  Independence and openness

[13]  Regulatory inhibitions

[14]  Merrill

[15]  Human Development (HD)

[16]  Digital liberties

[17]  Receptive and expressive realms

[18]  Ejigu and Gebru

[19]  Akinbode et al.

[20]  Besley et al.

[21]  Corruption

[22]  Djankov et al.

[23]  Anam

[24]  Political participation

[25]  Leeson

[26]  Roll & Talbott

[27]  Representatives of the people

[28]  Sen

[29]  Stiglitz

[30]  Besley & Burgess

[31]  Economic Growth

[32]  Welfare

[33]  Information flow

[34]  Yi

[35]  Regime change

[36]  Persson & Tabellini

[37]  Dictatorship

[38]  Hill

[39]  UNDP

[40]  Human Development Index (HDI)

[41]  Life expectancy

[42]  Literacy rates

[43]  Access to education

[44]  Gross Domestic Product (GDP) Per Capita

[45]  UNESCO

[46]  Gunaratne

[47]  Alam & Shah

[48]  Burrowes

[49]  Islam & Osmani

[50]  Rogers

[51]  Amartya Sen.

[52]  Jacobson

[53]  Theory of modernization

[54]  Matunhu

[55]  Fleurbaey

[56]  Kaufman

[57]  Robeyns

[58]  Freedom of information and communication

[59]  Foster & Handy

[60]  Restraints

[61]  Asante

[62]  Hachten

[63]  Civil and property freedoms

[64]  Dennis and Merrill

[65]  Weaver

[66]  Nam and Oh

[67]  Kelley and Donway

[68]  Becker et al.

[69]  Freedom House

[70]  Reporters Without Borders

[71]  International Research and Exchanges Board

[72]  Committee to Protect Journalists

[73]  Abdulsamad

[74]  Streeten

[75]  UN

[76]  Human Development Index

[77]  Gasper

[78]  Wellbeing

[79]  Human rights

[80]  Poverty

[81]  Inequality

[82]  Health care

[83]  Education

[84]  Governance

[85]  Dutta & Roy

[86]  International Country Risk Guide (ICRG) database

[87]  Das & DiRienzo

[88]  Diversity

[89]  Education

[90]  Geographic characteristics

[91]  Conflict

[92]  Abdullah & Syed

[93]  Reporters Sans Frontières

[94]  Net inflow of foreign direct investment

[95]  Generalized Method of Moment’s Technique (GMM)

[96]  Solis & Antenangeli

[97]  Print and broadcast

[98]  Internet

[99]  Ordinary least squares

[100]  Poverty

[101]  Guseva et al.

[102]  Gini

[103]  Monetary poverty

[104]  Binhadab et al.

[105]  ÖZTUNÇ  and PİERRE

[106]  Reporters Sans Frontières (RSF)

[107]  Calvert et al.

[108]  Dynamic Panel Data (DPD)

[109]  System Generalized Method of Moments (SGMM)

[110]  کشورهای در حال توسعه منتخب جنوب غربی آسیا که شامل 24 کشور: افغانستان، ارمنستان، آذربایجان، گرجستان، ایران، عراق، اردن، قزاقستان، کویت، قرقیزستان، لبنان، عمان، پاکستان، قطر، عربستان، سوریه، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان، امارات، ازبکستان، یمن، بحرین و فلسطین می­باشد. با توجه به محدودیت­ها و نبود آمار و اطلاعات برخی از کشورها در نهایت 21 کشور مورد مطالعه در این پژوهش عبارتند از: افغانستان، ارمنستان، آذربایجان، گرجستان، ایران، عراق، اردن، قزاقستان، کویت، قرقیزستان، لبنان، عمان، پاکستان، قطر، عربستان، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان، امارات، ازبکستان، یمن.

 

[111]  Dynamic relationships

[112]  Hansen

[113]  OLS

[114]  Instrumental variables

[115]  Arellano and Band

[116]  Recursive form

[117]  Two-Step GMM

[118]  Serial Correlation

[119]  Sargan

[120]  Baltagi

[121]  https://mymaps.google.com/

[122]  Florescu & Cuceu

[123]  شایان ذکر است که برای تصریح مدل معرفی شده از مطالعات تجربی معرفی شده در مدل مفهومی و پیشینه پژوهش و نیز مبانی نظری موجود بهره گرفته شده است.

[124]  به نقل از ویکی­پدیا: بر اساس ماده 19 اعلامیه جهانی حقوق بشر که حق دریافت و به اشتراک­گذاری اطلاعات بدون توجه به مرزها را به همراه سایر منشورهای حقوق بین­المللی به رسمیت می­شناسد، حمایت خود را بر این باور استوار می­داند که همه نیازمند دسترسی به اخبار و اطلاعات هستند.

[125]  Reporters Without Borders (French: Reporters sans frontières; RSF)

[126]  GDP per capita

[127]  World Bank Governance Indicators Database

[128]  Political stability

[129]  Control of Corruption indicator

[130]  Capture

[131]  Kaufmann et al.

[132]  Ackay

[133]  Individuals using the Internet

[134]  Computer

[135]  Personal digital assistant

[136]  Im et al.

[137]  Sargan Test

[138]  J Tests

[139]  Instrument Variable (IV)

[140]  Chi 2

---