سواد رسانه‌ای؛ ضامن حفظ و گسترش قلمرو سایبری

الموضوعات :

لیلا تراب زاده یافقی ¹ (دانشجوی دکتری مدیریت رسانه دانشگاه آزاد یزد)
جاوید ایمانی ² (رئیس پژوهشگاه توسعه فناوری‌های پیشرفته خواجه نصیرالدین طوسی)
حسین اسلامی ³ (استادیار، گروه مدیریت رسانه، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی)

تاريخ الإرسال : 24 الأربعاء , ربيع الثاني, 1442 تاريخ التأكيد : 07 السبت , ذو الحجة, 1442 تاريخ الإصدار : 05 الخميس , ربيع الأول, 1442

الکلمات المفتاحية: قلمرو, سواد رسانه‌ای, سایبری,

ملخص المقالة :

گسترش وب‌جهان‌گستر و فناوری‌های نوین اطلاعات و ارتباطات در هزاره سوم، شگفتی‌سازترین عصر حیات بشری را در حفظ قلمرو دولت‌ها از منظر تغییرات شکلی و بنیادین رقم زده است؛ چرا که مؤلفه‌های کلیدی دولت، شامل سرزمین، جمعیت، حکومت و حاکمیت متأثر از فضای سایبری، رسانه‌ای شده و کاربری آسان، در دسترس بودن و گستردگی مخاطبین پیام‌رسان‌های همراه، معانی جدیدی در قاموس حکمرانی و سیاست خلق کرده‌اند. در این عصر، مرز به معنای فیزیکی اگر چه همچنان مرسوم است اما کارایی خود را از دست داده و حفظ قلمرو در وهله نخست و گسترش آن در مرحله دوم، موضوع رقابت دولت‌هاست. آنچه که در اینجا می‌تواند و باید به عنوان پلی پیشگام در تعامل با دولت‌ها و فناوری‌های نوین ارتباطی، ایفای نقش کند، سواد‌ رسانه‌ای است. سواد ‌رسانه‌ای توانایی درک، تحلیل و کشف معانی پیام‌های رسانه‌ای سایبری است. سوادی که اَمر دِه و اَمر بَر هر دو به آن نیازمندند؛ اگر چه نیاز و همت دولت‌مردان به آموزش و توسعه عمومی سواد رسانه‌ای برای کسب مشروعیت و مقبولیت در حفظ و گسترش قلمرو سایبری حیاتی‌تر است. اَمربران نیز از آن جهت به سواد رسانه‌ای نیازمندند که در بحبوحه قلب حقیقت و واقعیت، بتوانند در عرصه طبیعی منازعه قلمرو، سره را از ناسِره تشخیص دهند. بدین وصف سواد رسانه‌ای، ضامن حفظ و گسترش قلمرو سایبری بنابر الزاماتی است که بدون توجه به آن، این رفاقت، مؤثر نخواهد بود. آنچه که دغدغه اصلی این مقاله است.

المصادر:

فرهنگی، علی ‏اکبر.، روشندل اربطانی، طاهر. و برقی، میکاییل. (1383). "نگرشی بر بنیان‏های نظری مدیریت سازمان‏های رسانه‏ای"، فصلنامه دانش مدیریت، شماره 66.

فتحی، یونس. و شاهمرادی، خیراله. (1396). "سیتره و قلمرو حریم خصوصی در فضای مجازی"، مجله حقوقی دادگستری، پاییز 1396.

Frechette, J. (2002). "Developing Media Litracy in Cyberspace", Pedagogy and Critical Learning for the twenty first Century Classroom, https:// books. Google. Com/ books?hl=en&lr=&id=gqSkz6Y2Ka0C&oi=fnd&pg=PA5&dq=info:p4ARR1aF99kJ:scholar.google.com/&ots=OhllZ_mca9&sig=sDV8x4xNx54z8NUQzObCvsTyw_I#v=onepage&q&f=false03/05/2020.

Frechette, J. (2006). "Cyber censorship or cyber literacy? Predicting cyber learning through media education e, Pedagogy and Critical Learning for the twenty fifth Century Classroom https:// books. Google. com/books?hl=en&lr=&id=GZGMAQAAQBAJ&oi=fnd&pg=PT130&dq=info:OP5vh3JfUBkJ:scholar.google.com/&ots=92JYETaw-f&sig= vzqB81u3Ojmca3BPWxd76I Aolh0#v=onepage&q&f=false.

Hoechsmann, M. & Poyntz, S.R. (2012). “Media Literacies: Acritical Introduction”, Wiley-Blackwell publishing, U.K.

Martinsson, J. (2009). “Communication for Governance and Accountability Program (CommGAP)”, the Role of Media Literacy in the Governance Reform Agenda, http:// documents.worldbank.org/curated/en/891511468331267009/pdf/503000WP0Box341ia0Literacy01PUBLIC1.pdf.

Petty, R., S. Christian Wheeler & Zakary L. Tormala Persuasion and attitude change, Reprinted from: T. Mellon & J. Lerner (Eds.) (2003). “Handbook of Psychology, vol 5: Personality and social sychology”, Hoboken, NJ: John Wiley & Sons.

Van Audenhove, L., Pierson, J., Morganti, L. & Pohle, J. (2016). “Media Literacy and Internet Governance: A necessary marriage”, exemplified by the case of the Belgian State versus Facebook, https:// cris. vub.be/en/publications/media-literacy-and-internet-governance (e7f12a2b-7848-40c3-ad11-60ed02b3d5b8). Html.

 

Frechette, J. (2002). "Developing Media Litracy in Cyberspace", Pedagogy and Critical Learning for the twenty first Century Classroom, https:// books. Google. Com/ books?hl=en&lr=&id=gqSkz6Y2Ka0C&oi=fnd&pg=PA5&dq=info:p4ARR1aF99kJ:scholar.google.com/&ots=OhllZ_mca9&sig=sDV8x4xNx54z8NUQzObCvsTyw_I#v=onepage&q&f=false03/05/2020.

Frechette, J. (2006). "Cyber censorship or cyber literacy? Predicting cyber learning through media education e, Pedagogy and Critical Learning for the twenty fifth Century Classroom https:// books. Google. com/books?hl=en&lr=&id=GZGMAQAAQBAJ&oi=fnd&pg=PT130&dq=info:OP5vh3JfUBkJ:scholar.google.com/&ots=92JYETaw-f&sig= vzqB81u3Ojmca3BPWxd76I Aolh0#v=onepage&q&f=false.

Hoechsmann, M. & Poyntz, S.R. (2012). “Media Literacies: Acritical Introduction”, Wiley-Blackwell publishing, U.K.

Martinsson, J. (2009). “Communication for Governance and Accountability Program (CommGAP)”, the Role of Media Literacy in the Governance Reform Agenda, http:// documents.worldbank.org/curated/en/891511468331267009/pdf/503000WP0Box341ia0Literacy01PUBLIC1.pdf.

Petty, R., S. Christian Wheeler & Zakary L. Tormala Persuasion and attitude change, Reprinted from: T. Mellon & J. Lerner (Eds.) (2003). “Handbook of Psychology, vol 5: Personality and social sychology”, Hoboken, NJ: John Wiley & Sons.

Van Audenhove, L., Pierson, J., Morganti, L. & Pohle, J. (2016). “Media Literacy and Internet Governance: A necessary marriage”, exemplified by the case of the Belgian State versus Facebook, https:// cris. vub.be/en/publications/media-literacy-and-internet-governance (e7f12a2b-7848-40c3-ad11-60ed02b3d5b8). Html.

نص كامل:



سوادرسانه‌ای؛ ضامن حفظ و گسترش قلمرو سایبری

 

 

 

چکیده

گسترش وب‌جهان‌گستر و فناوری‌های نوین اطلاعات و ارتباطات در هزاره سوم، شگفتی‌سازترین عصر حیات بشری را در حفظ قلمرو دولت‌ها از منظر تغییرات شکلی و بنیادین رقم زده است؛ چرا که مولفه‌های کلیدی دولت، شامل سرزمین، جمعیت، حکومت و حاکمیت متاثر از فضای سایبری، رسانه‌ای شده و کاربری آسان، در دسترس‌بودن و گستردگی مخاطبین پیام‌رسان‌های همراه، معانی جدیدی در قاموس حکمرانی و سیاست خلق کرده‌اند. در این عصر، مرز به معنای فیزیکی اگر چه همچنان مرسوم است اما کارایی خود را از دست داده و حفظ قلمرو در وهله نخست و گسترش آن در مرحله دوم، موضوع رقابت دولتهاست. آنچه که در اینجا می‌تواند و باید به عنوان پلی پیشگام در تعامل با دولت‌ها و فناوری‌های نوین ارتباطی، ایفای نقش کند، سواد‌رسانه‌ای است. سواد‌رسانه‌ای توانایی درک، تحلیل و کشف معانی پیام‌های رسانه‌ای سایبری است. سوادی که اَمر دِه و اَمر بَر هر دو به آن نیازمندند؛ اگر چه نیاز و همت دولتمردان به آموزش و توسعه عمومی سواد‌رسانه‌ای برای کسب مشروعیت و مقبولیت در حفظ و گسترش قلمرو سایبری حیاتی‌تر است. اَمربران نیز از آن جهت به سوادرسانه‌ای نیازمندند که در بحبوحه قلب حقیقت و واقعیت، بتوانند در عرصه طبیعی منازعه قلمرو، سِره را از ناسِره تشخیص دهند. بدین وصف سوادرسانه‌ای، ضامن حفظ و گسترش قلمرو سایبری بنابر الزاماتی است که بدون توجه به آن، این رفاقت، موثر نخواهد بود. آنچه که دغدغه اصلی این مقاله است.

کلمات کلیدی: سوادرسانه‌ای- قلمرو - سایبری

مقدمه

شاید اگر تقدیر اجازه می‌داد تا فلاسفه و دانشمندان بزرگ تاریخ شرق و غرب از خاک برخیزند و در بحران قدرت‌نمایی کرونا ویروس¹، هر یک به تنهایی راه‌چاره‌ای جهان‌شمول برای بشریت پیشنهاد دهند، بی‌شک؛ عاجز بودند. چرا که در جهان معاصر، توصیف²، تبیین³، تحلیل⁴ و تجویز⁵ همه‌جانبه⁶ برای پدیده‌های چندوجهی⁷ از پنجره بسته یک علم، امکان‌پذیر نبوده و پاسخ‌گفتن به یک مساله همانند مساله پیش، از مناظر علمی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ممکن نیست و چه سخت‌تر، زمانی که پدیده در چارچوب غامض و پیچیده‌ای چون فضای سایبری⁸، قرار داشته باشد یا دست‌کم متاثر از آن باشد. این موضوع بدان معناست که در عصر کنونی با پدیده‌های فراموضوعی⁹ مواجهیم که در چارچوب درک همه‌جانبه توسط یک علم نمی‌گنجد و بدین دلیل به علم‌داده¹⁰ نیازمندیم که چیستی و چگونگی آن در جای خود قابل بحث و بررسی است. این مساله، به یقین، دامنه تمامی علوم و به تبع آن، تمامی مسائل بشر را در برگرفته و علوم انسانی و اجتماعی نیز از این دایره مستثنی نیستند. بدین وصف امتزاج سوادرسانه‌ای به عنوان یک مفهوم ارتباطی و قلمرو به عنوان یک مفهوم سیاسی مورد توجه پژوهشگران این مقاله قرار داشته و سعی نموده‌اند با نگاهی فرارشته‌ای¹¹، به بخشی از پرسش‌های حکمرانی نوین در فهمِ نسبت سوادرسانه‌ای و حفظ و گسترش قلمرو پاسخ گویند.

بیان مساله

  یکی از این دغدغه‌هایی که از ابتدای شکل‌گیری جوامع بشری در کنار دو دغدغه دیگر اصلی بشر یعنی قحطی و بیماری‌های فراگیر¹²، همواره اذهان و اَبدان بشریت را به خود مشغول ساخته، دغدغه جنگ بوده است. یکی از دلایل بروز جنگ‌های خانمان‌سوز، تجاوز به حریم مرزهای رقیب بوده و طبیعی است که حفظ و گسترش مرزهای یک کشور، همواره در کانون توجه دولتمردان قرار داشته است. اما چنانچه با نگاه فرارشته‌ای به این موضوع نگریسته و در نظر آوریم که در هزاره سوم، گسترش وب‌جهان‌گستر¹³ و فناوری‌های نوین اطلاعات و ارتباطات، شگفتی‌سازترین عصر حیات بشری را در توسعه رسانه‌های جمعی پدید آورده و از این رو جوامع را با چالش‌ها و بحران‌های جدید سایبری در پاسداری از هویت، مشروعیت و مقبولیت مواجه نموده؛ آنگاه مفهومِ محافظت از مرز دچار تغییرات شکلی و بنیادین می‌شود، چرا که مولفه‌های کلیدی مرزِ دولت‌ها؛ شامل سرزمین، جمعیت، حکومت و حاکمیت متاثر از فضای سایبری، رسانه‌ای شده و کاربری آسان، در دسترس‌بودن و گستردگی مخاطبین پیام‌رسان‌های همراه¹⁴، معانی جدیدی در قاموس حکمرانی و سیاست خلق کرده‌اند. در این عصر، مرز به معنای فیزیکی اگر چه همچنان مرسوم است اما کارایی مطلق خود را از دست داده زیرا مرزهای واقعی، مجازی شده‌اند! اما مرز در فضای مجازی یا سایبری، نیز چندان معنادار نیست چون فضای سایبری خود با بی‌مکانی و بی‌زمانی شناخته می‌شود، لذا اندیشمندان، واژه قلمرو را در فضای سایبری معنی‌دارتر می‌دانند. بدین وصف حفظ قلمرو در وهله نخست و گسترش آن در مرحله دوم، موضوع رقابت دولت‌ها قرار گرفته است. این رقابت، در بستر سپهر رسانه‌ها صورت می‌گیرد. مفهوم تأثير رسانه‌هاي جمعي در قالب مفهوم روان‌شناختي آن چيزي جز متقاعدسازي از طريق رسانه‌هاي جمعي نيست. دانشمندان مطالعات مربوط به تأثيرات رسانه‌هاي جمعي را بر محور نگرش‌ها بنيان نهاده‌اند و رسانه‌ها به عنوان عامل اجتماعي مي‌توانند بر كيفيت آمادگي تغییر نگرش‏ها موثر باشند.(Petty et al, 2003:43) رسانه‌هاي جمعي اغلب موجب بروز تحول در فرهنگ جامعه چه به معني هنر و اَشكال نمادين و چه در معناي مدها، خُلق و خوها، شيوه‌هاي زندگي و هنجارها هستند. در حال حاضر رسانه‌ها به منبع غالب تعاريف و شكل‏گيري «واقعيت اجتماعي» در نظر افراد جامعه بدل شده‌اند (‌فرهنگي و روشندل، 86:1383) و پرواضح است که در این شرایط مه‌آلود، درک سِره از ناسِره و درک واقعیت¹⁵ از بازنمایی واقعیت¹⁶ بسیار دشوار است. از سوی دیگر اینترنت و عصر اطلاعات، صرفاً مفهوم و تاثیر رسانه‌ها را دگرگون نساخته بلکه جهانشمولی آن باعث گردیده ادبیات سیاسی جهان نیز دستخوش تغییرات شگرفی گردد. حال چنانچه، پای موضوعی مهمی چون دولت و قلمرو آن در فضای سایبری، رسانه‌ای در میان باشد؛ مساله غامض‌تر نیز خواهد شد چون هر گونه توفیق در تشکیک مشروعیت و مقبولیت دولت، مصادف با چندپارگی سیاسی بنابر قاعده سالبه به انتفاء موضوع¹⁷ خواهد بود. راهکار اندیشمندان برای رهایی از این شرایط حیرانی، سوادرسانه‌ای است. سوادرسانه‏ای توان کار با رسانه‏ها، درک نقش آن در جوامع، چگونگی تولید و فهم آن است.(Hoechsmann& Poyntz, 2012: 1) آنچه که در اینجا می‌تواند و باید به عنوان پلی پیشگام در تعامل با دولت‌ها و فناوری‌های نوین ارتباطی، ایفای نقش کند، سواد‌رسانه‌ای است. سواد‌رسانه‌ای توانایی درک، تحلیل و کشف معانی پیام‌های رسانه‌ای سایبری است. سوادی که اَمر دِه و اَمر بَر هر دو به آن نیازمندند؛ اگر چه نیاز و همت دولتمردان به آموزش و توسعه عمومی سواد‌رسانه‌ای برای کسب مشروعیت و مقبولیت در حفظ و گسترش قلمرو سایبری حیاتی‌تر است. اَمربران نیز از آن رو به سوادرسانه‌ای نیازمندند که در بحبوحه قلب حقیقت و واقعیت، بتوانند در عرصه طبیعی منازعه قلمرو، صدق را از کذب تشخیص دهند. بدین توصیف پرسش اصلی این تحقیق آن است که فهمِ آرمان رسانه‌ها در ایجاد پرسشهای چالش‌برانگیز در زمینه عملکرد حاکمیت‌ها و حکمرانان در اذهان اَمربران، یا همان سوادرسانه‌ای، در حفظ و گسترش این مرز دگردیسی¹⁸ شده یا قلمرو چه میزان موثر است؟ به عبارت دیگر آیا سوادرسانه‌ای؛ ضامن حفظ و گسترش قلمرو سایبری می‌تواند باشد؟ و اگر پاسخ به این سوال، مثبت است؛ چگونه؟ برای فهم بیشتر موضوع، به مدل محقق‌ساخته رجوع می‌کنیم:

نمودار تعامل سوادرسانه‌ای و حفظ و گسترش قلمرو سایبری

 

چهارچوب نظری تحقیق

در جهانی زندگی می‌کنیم که به واسطه اینترنت و فضای سایبر، با اشکال مختلف حاملان‌دانش و اطلاعات در ارتباط هستیم و به دلیل فرصتی که این فضا در اختیار همگان قرار می‌دهد علی‌رغم جذاب‌بودن می‌تواند مخرب باشد، زیرا در فضای بی‌حد و مرز سایبر که حدود و قلمروها نامشخص است مردم و حکومت‌ها در حفظ حریم خود دچار مشکل می‌شوند و از آنجا که اطلاعات همان محتوای تولید شده توسط افراد و دولت هاست، داشتن راهبرد تولید محتوا از اهمیت بسیاری برخوردار است. ابزار اصلی در حفظ و گسترش قلمرو سایبری است و آنچه که برای تهیه راهبرد تولید محتوا نیاز است ابزاری است به نام سواد رسانه‌ای؛ توانایی تولید، استفاده، درک و فهم محتوا.

از آنجا که محتوای اصلی فضای سایبر، داده‌ها هستند، به نظر می‌رسد یکی از راه‌های بقا در قلمرو سایبر مدیریت داده‌ها با استفاده از چارچوب‌های مناسب و تلاش برای حفظ و گسترش قلمروسایبری است. امروز، محتوا در هر فعالیت، پروژه یا  در هر کانال و هر کمپین نقش مهمی ایفا می‌کند. در واقع پایه اصلی همه تصمیم گیری‌ها و اقدامات، محتوا است. اطمینان از داشتن محتوای مفید و قابل استفاده، که به خوبی ساختار یافته است و به راحتی پیدا می‌شود برای بهبود و افزایش تجربه مفید، ضروری است. برای رسیدن به توان مورد نیاز در حفظ و گسترش قلمرو نامشخص سایبری، تولید محتوا باید با سواد رسانه‌ای یعنی توانایی درک، تحلیل و کشف معانی نهفته در پیام‌های دیگران و جاگذاری صحیح پیام‌های خود در  محیط سایبر همراه باشد. سواد رسانه‌ای بحثی است که در سال‌های اخیر هم در مباحث سیاسی و هم علوم اجتماعی اهمیت یافته و کشورهای بسیاری آن را در سیاست‌ها و آموزش رسانه‌ای خود ادغام کرده‌اند. سواد رسانه‌ای توان کار با رسانه‌ها، درک نقش آن‌ها در جوامع و چگونگی تولید و فهم آن‌ها است. سواد رسانه‌ای مهارتی است که فرمانده و فرمانبر به آن نیاز دارند و می توان آن را پلی برای رسیدن به قلمرویی گسترده و مقدر در فضای لایتناهی سایبر دانست، فضایی که توانسته است با قدرت برهمه ارکان جامعه، زندگی وحکومت ها تاثیر گذارد.

پیشینه تحقیق

1 - لئو وان اودن‌اوف ، جوز پیرسون ، لوسیانو مورگانتیی  و جولیا پل ، در سال 2016 تحقیقاتی در زمینه تاثیر سواد رسانه‌ای بر حاکمیت اینترنت با عنوان "سواد رسانه‌ای و حاکمیت اینترنت "انجام داده و نتایج آن را طی مقاله‌ای در همایش مقدمات قدرت ارتباطات و فناوری در توکیو ارائه نمودند.

آنها بیان کرده‌اند که در سالهای اخیر سواد رسانه‌ای هم در مباحث دانشگاهی و هم در بحث‌های سیاسی اهمیت پیدا کرده است. چندین کشور مانند انگلیس، فنلاند، هلند، فلاندر،  بلژیک، سواد رسانه‌ای را در سیاست‌های رسانه‌ای یا آموزشی خود ادغام کرده‌اند. چندین کشور مؤسسات جدیدی را ایجاد کرده‌اند یا به موسسات قدیمی‌تر این وظیفه را داده‌اند که به طور فعال سواد رسانه‌ای را تقویت کنند. علاقه دوباره به سواد رسانه‌ای نتیجه چند عامل است. اول اینکه، دیجیتالی شدن رسانه‌ها و ظهور اینترنت باعث شده است که از نظر محتوا به انتخاب فراوانی دست یابید که پیمایش و ارزیابی بسیار دشوارتر است. دوم، اینترنت و رسانه‌های اجتماعی به طور خاص همه کاربران را به تولید کنندگان بالقوه فعال ارتباطات و محتوا تبدیل کرده‌اند. سوم، دولت‌ها در سراسر جهان عمدتاً رسانه‌ها ر اتنظیم کرده و به طور فزاینده به خود تنظیم و هماهنگی رسانه‌ها و اینترنت متکی هستند نتیجه این تحولات این است که فرد بیش از پیش انتظار دارد که تنظیم خود را در مورد استفاده خود و اعضای دیگر انجام دهد. با این حال، بسیاری از مطالعات کاربر در مورد استفاده از اینترنت، استفاده از رسانه‌ها، حریم خصوصی آنلاین و غیره نشان می‌دهد که همه کاربران ازمهارت و توانایی‌های لازم برای خودتنظیمی برخوردار نیستند، از این رو اهمیت سواد رسانه‌ای را نشان می‌دهد. تغییر از مقررات توسط دولت به خود تنظیمی توسط شخص، ساده به نظر می‌رسد.

با این حال، این استدلال به دو شرط اساسی بستگی دارد: 1) همه افراد - با حمایت از اقدامات سواد رسانه‌ای - از توانایی‌های لازم برای تعامل انتقادی با رسانه‌ها، برخوردار باشند 2) فرد برای تصمیم گیری از دانش کسب شده استفاده کند. در این مقاله استدلال شده است كه عدم شفافیت در مورد نحوه کار اینترنت و بازیگران در اینترنت باعث عدم اعتماد اساسی در مورد استفاده از فناوری و استفاده از اینترنت و رسانه‌های دیجیتال می‌شود. این قطعاً در رابطه با حریم خصوصی نیز اتفاق می‌افتد. عدم انتخاب، شفافیت و اعتماد در حال حاضر عواقب مختلفی را به دنبال خواهد داشت: استفاده از اینترنت در حال حاضر به سطح بسیار بالایی ازسواد رسانه‌ای یعنی درک بالایی از اینترنت و رایانه نیاز دارد، به خصوص در رابطه با محافظت از حریم خصوصی، که استفاده از مرورگرهای مختلف و وب کم‌ها فضای غیر‌قابل اعتمادی را به وجود آورده و حریم خصوصی را تهدید می‌کند. نداشتن دانش سواد رسانه‌ای باعث می‌شود که شخص حفاظت از حریم خصوصی خود را رها و به جذابیت‌های فضای اینترنت جذب و به آن اعتماد نماید که خود مشکلات فراوانی در بر خواهد داشت.

2- یوهانا مارتینسون  در سال 2009 به منظور ارائه راه حل‌های نوآورانه برای دولت در استفاده از سواد رسانه‌ای برای مواجه با شهروندان پژوهشی را با عنوان " نقش سواد رسانه‌ای در اصلاحات حکومتی: راه حل های نوآورانه برای حاکمیت" انجام داده است.

از نظر او یک اصل اساسی در دستور کار اصلاحات دولت ایجاد دولت‌های مؤثرتر و با مسئولیت پذیری بیشتر در قبال شهروندان است. سیستم‌های رسانه‌ای آزاد و مستقل می‌توانند در این فرآیند نقش اساسی ایفا کنند. در واقع، همگرایی امروز رسانه‌های تجاری جدید فرصت هایی را برای ورود، مشارکت و شفافیت فراهم می‌کند. با این حال، موازی با چالش‌هایی از قبیل دسترسی ناموزون، اطلاعات غلط وقرار گرفتن در معرض محتوای مضر است. در نتیجه، دستیابی به اطلاعات دقیق و عینی از هر زمان دیگری برای شکوفایی یک دموکراسی سالم مهمتر است. این دسترسی برای بهبود شرایط برای اعتماد بین شهروندان، رسانه‌ها و ایالت‌ها و اجرای و حفظ برنامه‌های حاکمیتی بسیار مهم است.

برای حرکت در یک منظره رسانه‌ای پیچیده و در حال پیشرفت، شهروندان باید از توانایی‌های مهم و مهارت‌های ارتباطی لازم برخوردار شوند تادر یک حوزه عمومی دموکراتیک به صورت فعال و معنادار مشارکت کنند ؛ فضایی که شهروندان آزاد و مساوی برای بحث و گفتگو جمع می‌شوند. امور جاری  با بحث سواد رسانه‌ای، این بحث آگاهانه در حوزه عمومی می‌تواند شهروندان را به عنوان ذینفعان فعال در اصلاحات حکومتی درگیر کند. در این مقاله استدلال می‌شود که سواد رسانه‌ای نقش مهمی در برنامه اصلاحات حاکمیتی ایفا می‌کند.

3- جولی دی فرچته  در سال 2002 باپیوستن به نهادهای تحقیقاتی در تئوری رسانه، مطالعات فرهنگی و آموزه‌های انتقادی، توسعه سواد رسانه‌ای در فضای مجازی، چشم‌انداز یادگیری را ارائه می‌دهد که تاثیر توانمند سازی اجتماعی بر مهارت‌های فنی را ارزشیابی می‌کند. او در مقاله‌ای با عنوان" توسعه سواد رسانه‌ای در فضای مجازی: تعلیم و تربیت و یادگیری انتقادی برای کلاس بیست و یکم قرن" تحقیقی درباره  وجود و طیف وسیعی ازمدل‌های مجهز به پرورش تدریس آموزش انتقادی و یادگیری در کلاس پشتیبانی اینترنت انجام داده و در این مطالعه جدید استدلال می‌کند که سواد رسانه‌ای بهترین آموزش بلند مدت را برای جوانان امروزی برای تبدیل شدن به دکترین با تجربه فن‌آوری قرن بیست و یکم ارائه می‌دهد. نویسنده جولی دی فرچته به مربیان کمک می‌کند تا استراتژی‌های یادگیری مشخصی را ارائه دهند که دانش آموزان را قادر می‌سازد در مورد اعتبار و ارزش آنچه در اینترنت می‌بینند قضاوت کنند در حالی که می‌کوشند در یک دنیای فن آوری مستقل به یک منتقد مستقل تبدیل شوند. بخشی از این تلاش در جهت ایجادآگاهی شدید از ساختار نهادی، سیاسی و اقتصادی اینترنت به عنوان ابزاری برای ارتباطات است که به طور فزاینده‌ای به بازاریابی محصولات می‌پردازد و تبلیغات را به سمت جوانان هدف می‌فرستد. ارزشهای موجود در اینترنت با کمترین توجه به منافع گسترده و اقتدار صنایع سودآور که قلمرو خود را در این دهکده جهانی جدید در نظر می‌گیرند، هم توسط رسانه‌های اصلی و هم توسط بخش خصوصی به‌طور مداوم مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. بر خلاف مطالعات دیگر که زمینه گسترده جامعه‌شناسی تاریخی را برای توسعه کاربردهای نظری فناوریهای جدید درکلاس فراهم می‌کند، توسعه سواد رسانه‌ای در فضای مجازی زمینه را برای ایجاد مهارت‌های تفکر انتقادی فراهم می‌کند که در هنگام حرکت در این فضای گسترده و پیچیده فضای مجازی، زمینه‌ساز ایجاد مهارت‌های تفکر انتقادی خواهد بود..

4- جولی فرچته  در سال 2006 پژوهشی را درباره نسل دیجیتالی متکی بر اینترنت و تاثیر آن بر آینده آنها و جامعه‌شان با عنوان" سانسور سایبری یا سواد سایبری؟  پیش بینی یادگیری سایبر از طریق آموزش رسانه ای"انجام داده است. وی

معتقد است با رشد و محبوبیت اینترنت، به ویژه در مدارس و مؤسسات آموزشی، نگرانی فزاینده‌ای در مورد ایمنی استفاده از فناوری ارتباطات با واسطه رایانه وجود دارد.

 در سطح جهانی، والدین و مدارس با نگرانی درباره وب سایت‌های نژادپرستانه، مستهجن، مباحث پدوفیلی و موارد مشابه، به سفرهای سایبری نزدیک شده‌اند. از مدارس گرفته تا دولت‌ها و صنایع رایانه‌ای، تلاش هماهنگی برای گشت‌زنی در اینترنت انجام شده است. در دسامبر سال 2000، كنگره آمریكا قانون محافظت از اینترنت كودكان را تصویب كرد.با این حال، چنین راه‌حل‌ها و سیاست‌های پیشنهادی سؤال مهم‌تر درباره چگونگی شرکت‌های رایانه‌ای شخصی، ارائه دهندگان خدمات اینترنتی، شرکت‌ها ودولت‌ها را با تصمیم‌گیری درمورد اینکه چه نوع اطلاعاتی سانسور می‌شوند و چه نوع تبلیغی می‌کنند، نادیده می‌گیرند. در حقیقت می‌توان ادعا كرد كه بحران فضای سایبر حاكم بر سیاست‌های عمومی و پوشش رسانه‌های اصلی، جو فرهنگی برای بهره‌برداری تجاری از والدین ومربیان آسیب پذیر ایجاد كرده است. نویسنده استدلال می‌كند كه گفتمان ایمنی سایبر و سانسور سایبر باعث ایجاد رضایت از طریق نیرویی هژمونیك می‌شود كه مشرف بر تهاجم تبلیغات آنلاین یا استراتژی‌های بازاریابی است كه برای كودكان هدف می‌شود. با بررسی سرمایه گذاری‌های ابلاغی و مالی بخش تجارت از راه دور، ادعا می‌کند که بیان اصلی جریان سایبر- پارانویا تلاش می‌کند با رضایت والدین و مربیان با درخواست از آنها برای دیدن برخی از مطالب اینترنتی به عنوان ارزش افزوده (یعنی برهنگی، تمایل جنسی) استفاده کند. واقعیت جالب توجه این واقعیت است که مفاهیم ایمنی سایبر و سانسور سایبر در زمانی ظاهر شده است که اینترنت همچنان از آن پیشی گرفته است.

5- یونس فتحی با همکاری خیراله شاهمرادی پژوهشی با عنوان "گستره و قلمرو حریم خصوصی در فضای مجازی" را در سال 1394 انجام داده است. در این مقاله به تعریف حریم خصوصی پرداخته شده است واژه‌ای که این روزها بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد و ذهن را بر حفظ اطلاعات شخصی و جلوگیری از تجسس و رهگیری آن متبادر می‌سازد. ریشه حریم خصوصی را می‌توان در انجیل و همچنین آئین یهودجستجو کرد. در یونان باستان هم اشاراتی به حریم خصوصی شده و از همه مهمتر قرآن مجید نیز آن را تکریم و به آن توجه کرده است. این حمایت از حریم خصوصی در اکثر کشورهای غربی نیز وجود داشته است. در فضای سایبر که امروزه همه امور را در دست گرفته است و ویژگی لامکان و لازمان و غیر ملموس و مجازی بودن آن، بحث حریم خصوصی شدت گرفته است. این موضوع که چگونه می‌توان به حریم خصوصی دیگران وارد شد یا از حریم خصوصی خود پاسداری کرد نکته مهمی است که در این فضا بسیار با اهمیت است. این موضوع هم برای دولت‌ها هم شرکت‌ها و هم هک‌ها و کاربران ناقض حریم خصوصی مهم و قابل توجه است. بحث امنیت حریم خصوصی و چگونگی برقراری آن و حفظ محرمانگی موضوعی است که بسیار جای بحث دارد و با اینکه دولت‌ها دست به اقدامات بسیاری زده‌اند اما هنوز نگرانی‌هایی در مورد این مقوله وجود دارد و روز به روز تغییر می‌کند.

 

روش تحقیق

این پژوهش به شیوه کیفی و با روش داده بنیاد¹⁹ انجام شده است. جامعه آماری پژوهش، صاحبنظران سایبری، رسانه‌ای و علم داده بوده‌اند. نمونه‌گیری با روش گلوله‌برفی²⁰ تا اشباع داده‌ها ادامه یافته و منتج به انجام 16 مصاحبه عمیق شده است. مفاهیم این مصاحبه‌ها پس از پیاده‌سازی، احصاء و مقوله‌ها استخراج گردیده و بر این اساس، مقوله‌های محوری، بستر، علّی، مداخله گر، راهبرد و پیامد مشخص شده‌اند. مدل نهایی پژوهش در قالب شکل ارائه شده است.

یافته‌های تحقیق

یافته‌های این پژوهش تحت 3 مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی تحلیل شده‌اند. در کدگذاری باز، داده‌های حاصل از مصاحبه‌ها به دقت مورد مطالعه، بررسی و تحلیل قرار گرفته و به داده‌هایی که مشابه یکدیگر بوده‌اند مفاهیمی متناسب اختصاص داده شده است. پس از بررسی داده‌ها، برچسب­زنی به رویدادها و وقایع و استخراج مفاهیم، هر یک از این مفاهیم با یکدیگر مقایسه شده تا شباهت‌ها و تفاوت‌هایشان مشخص شود. این کار به منظور تشکیل مقوله‌ها صورت پذیرفته است. علاوه بر استخراج مفاهیم و مقوله­ها، مشخصه­ها و خصوصیات هر یک از مقوله­ها نیز با توجه به محتوای داده­ها و اشارات پاسخ­دهندگان استخراج شده است که نتیجه همه این فعالیت‌ها دستیابی به 38 مقوله و 171 مفهوم است. این 38 مقوله در 6 دسته شامل مقوله محوری، بستر، علّی، مداخله گر، راهبر و پیامد قرار داده شده‌اند.

جدول مقوله‌ها، مشخصه‌ها و مفاهیم یافته‌های تحقیق
نوع‌ مقوله	مقوله	مشخصه‌ها	مفاهیم
مقوله محوری	سوادرسانه‌ای ضامن حفظ و گسترش قلمرو سایبری	·       سوادرسانه‌ای	·       چیستی سوادرسانه‌ای ·       آموزش و گسترش سوادرسانه‌ای
		·       قلمرو سایبری	·       چیستی قلمرو سایبری ·       آموزش و نهادینه‌سازی قلمرو سایبری
شرایط علّی	تاب‌آوری؛ تبدیل آسیب و تهدید به فرصت	·       تاب‌آوری تبدیل آسیب و تهدید به فرصت	·       تاب‌آوری؛ تبدیل تهدید به فرصت ·       تاب‌آوری؛ تبدیل آسیب به فرصت
	چگونگی سوادرسانه‌ای	·       حفاظت از هویت‌اسلامی،ملی‌و فرهنگی	·       سوادرسانه‌ای؛ شناسایی هجمه به هویت اسلامی، ملی و فرهنگی
		·       افزایش مهارت ترکیبی	·       سوادرسانه‌ای؛ ترکیبی از سخت‌افزار؛ نرم‌افزار و مغزافزار
		·       جذابیت آموزش و توسعه‌پذیری	·       سواد‌رسانه‌ای؛ توسعه به شرط ترغیب
		·       افزایش توانمندی زندگی در عصر جدید	·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه زندگی در جامعه شبکه‌ای ·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه زندگی در عصر اطلاعات
		·       افزایش قابلیت مدیریت، کنترل و بهره‌وری از راه دور	·       فضای‌سایبر؛ قابلیت مدیریت از راه دور ·       فضای‌سایبر؛ قابلیت کنترل از راه دور ·       فضای‌سایبر؛ قابلیت بهره‌وری از راه دور
		·       توسعه بهره‌وری از فضای سایبری	·       فضای‌سایبر؛ در هم آمیختگی کار و زندگی ·       فضای سایبری؛ در هم آمیختگی زمان و مکان
		·       قابلیت تعامل در فضای دوگانه	·       فضای‌سایبر؛ فضایی بدون مرز ·       فضای حقیقی؛ فضایی دارای مرز
		·       درک تعامل فضای سایبر و رسانه	·       فضای‌سایبر؛ توسعه دهنده فضای رسانه ·        فضای رسانه؛ توسعه دهنده فضای سایبر
		·       توسعه ملی با ابزار سایبری	·       فضای‌سایبری؛ سازمان‌دهنده نوین اجتماعی ·       فضای‌سایبری؛ تغییردهنده تبادل اطلاعات ·       فضای‌سایبری؛ تغییر دهنده شیوه کسب و کار
		·       قدرتمند در ارائه مدل حکمرانی بومی	·       فضای‌مجازی؛ بستر جهانی‌سازی لیبرال دموکراسی ·       فضای‌مجازی؛ بستر اصلی گفتمان‌سازی
		·       افزایش توان تحلیل، عمل، فهم و بازنمایی رسانه	·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه تحلیل رسانه‌ای ·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه عمل رسانه‌ای ·       سوادرسانه‌ای: لازمه فهم رسانه‌ای ·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه بازنمایی رسانه
	تاب‌آوری سایبری	·       تاب‌آوری کارآمدتر از بازدارنگی	·       مدیریت اینترنت در مقابل قطع اینترنت ·       تاب‌آوری در مقابل بازدارنگی ·       مقاومت اجتماعی نتیجه بازدارندگی
شرایط بستر	فضای سایبری؛ عامل استیلا بر دیگر کشورها	·       عمومیت فضای سایبری در جهان ·       تفاوت توانمندی سایبری کشورها	·       تاثیرگذاری‌سایبری‌کشورها ·       تاثیرپذیری‌سایبری‌کشورها
	سواد‌رسانه‌ای عامل تاثیر بر مخاطب و ارزیابی پیام	·       سوادرسانه‌ای لازم برای ارائه محتوای مناسب به مخاطب و ارزیابی تاثیر آن	·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه انتقال ارزش واقعی پیام به مخاطب ·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه ارزیابی تاثیرگذاری در فضای سایبر
		·       سوادرسانه‌ای لازمه دسترسی، رمزگذاری و رمزگشایی و تجزیه و تحلیل پیام	·       سوادرسانه‌ای؛ توانایی دسترسی و دستیابی به ارتباطات مفید ·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه توانایی و تجزیه و تحلیل پیام ·       سوادرسانه‌ای؛ توانایی رمزگذاری و رمزگشایی پیام
	تحول حکمرانی در فضای‌سایبری	·       تغییر حکمرانی از سنتی به نوین به واسطه فضای سایبری	·       حکمرانی جدید به دلیل وجود فضای سایبری ·       تغییر حاکمیت سنتی با توسعه فضای‌سایبری ·       تغییر مدل حکمرانی به واسطه ظهور فضای‌سایبری
	تغییر مناسبات بین‌الملل در فضای‌سایبری	·       تغییر مناسبات و روابط بین‌الملل کشورها به واسطه فضای مجازی	·       تغییر مناسبات بین‌المللی به واسطه ظهور فضای‌سایبری ·       تغییر روابط بین‌کشورها به دلیل ظهور فضای‌سایبری
	تغییر ماهیت جنگ‌ها از سنتی به سایبری	·       افزایش حملات سایبری در عرصه جهانی	·       افزایش حملات سایبری در عرصه جهانی ·       تغییر ماهیت جنگ‌های سنتی به جنگ‌های سایبری
	تغییر ماهیت نبردها از تدافعی سنتی به تهاجمی سایبری	·       ناکارآمدی تئوری بازدارندگی در فضای سایبر	·       ناکارآمدی بازدارندگی در فضای سایبر به وسیله دفاع ·       ناکارآمدی بازدارندگی در فضای سایبر به وسیله عمل متقابل ·       ناکارآمدی تئوری بازدارندگی در محیط سایبری
	علم داده منبع قدرت ‌سایبری	·       تولید داده، جریان اطلاعات و تبدیل داده به اطلاعات؛ منبع قدرت سایبری	·       تولید داده منبع قدرت در فضای‌سایبر ·       جریان اطلاعات منبع قدرت در فضای‌سایبر ·       تبدیل داده به اطلاعات منبع قدرت در فضای‌سایبر
	مهارت سوادرسانه‌ای	·       سوادرسانه‌ای؛ زمینه توسعه ابتکارات جدید ارتباطات و اطلاعات	·       سوادرسانه‌ای؛ زمینه توسعه ابتکارات جدید ارتباطات ·        سوادرسانه‌ای؛ زمینه توسعه ابتکارات جدید اطلاعات
		·       سوادرسانه‌ای مهارت انتخاب، پیمایش و ارزیابی محتوا	·       سوادرسانه‌ای؛ مهارت انتخاب محتوا ·       سوادرسانه‌ای؛ مهارت پیمایش محتوا ·       سوادرسانه‌ای؛ مهارت ارزیابی محتوا
		·       سوادرسانه‌ای؛ تنطیم و هماهنگ‌کننده ارتباطات رسانه‌ای	·       سوادرسانه‌ای؛ تنطیم‌کننده و هماهنگ‌کننده رسانه‌ها ·       سوادرسانه‌ای؛ تنطیم‌کننده و هماهنگ‌کننده ارتباطات
		·       سوادرسانه‌ای؛ مهارت ارائه و جذب محتوای با ارزش در بهترین زمان	·       سوادرسانه‌ای؛ مهارت ارائه محتوا در بهترین شکل و زمان ·       سوادرسانه‌ای؛ جداکننده محتوای با ارزش و بی‌ارزش
	فضای‌سایبری؛ چالش‌زای هویت	·       فضای‌سایبری؛ توسعه دهنده هویت فراملی و نافی هویت ملی	·       فضای‌سایبری؛ توسعه دهنده هویت فراملی ·       فضای‌سایبری؛ نافی هویت ملی ·       فضای‌سایبری؛ فراگیر و جذاب
شرایط مداخله گر	فضای سایبری؛ زمینه‌ساز و زمینه‌سوز نفوذ بیگانگان	·       فضای سایبر توسعه‌دهنده و کاهنده کنترل و نفوذ بیگانگان	·       فضای‌سایبری؛ توسعه‌دهنده مشروط کنترل و نفوذ بیگانگان ·       فضای‌سایبری؛ کاهنده مشروط کنترل و نفوذ بیگانگان
	مرجعیت سایبری استعماری	·       کنترل اطلاعات، کسب قدرت و اعمال سلطه توسط آمریکا	·       کنترل شاهراه اطلاعات؛ موجب کسب قدرت و نفوذ سایبری ·       مرجعیت اطلاعاتی آمریکا موجب سلطه فرهنگی و سیاسی
	میزان سوادرسانه‌ای	·       سوادرسانه‌ای لازمه درک انواع اطلاعات و ارتباطات در رسانه‌ها	·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه درک اطلاعات ·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه درک ارتباطات و رسانه‌ها ·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه استفاده از اشکال مختلف اطلاعات
		·       سوادرسانه‌ای لازمه مشارکت و ارتقاء شهروندی	·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه مشارکت‌ شهروندی ·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه ارتقای شهروندی
		·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه پیشرفت پایدار	·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه پویایی پیشرفت ·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه ماندگاری پیشرفت
		·       سوادرسانه‌ای لازمه کسب اطلاعات بدون تعصب	·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه شناسایی اطلاعات با ارزش از بی ارزش ·       سوادرسانه‌ای؛ مهارت کسب اطلاعات بدون دخالت تعصب
		·       سواد‌رسانه‌ای لازمه به اشتراک‌گذاری اطلاعات و ارتقای ارزش های مشترک	·       سوادرسانه‌ای؛ ارتقاء دهنده ارزش‌های مشترک ·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه به اشتراک‌گذاری اطلاعات
	میزان اشراف اطلاعاتی در فضای سایبری	·       اشراف اطلاعاتی جاری و آتی در فضای سایبری	·       اشراف اطلاعاتی در فضای سایبری ·       شناخت پیش‌دستانه اهداف دشمن در فضای سایبری
	میزان حاکمیت داده	·       میزان مدیریت داده در کشور	·       چارچوب حاکمیت داده برای دریافت داده ·       چارچوب ساختارهای سازمانی و فناوری داده ·       شناسایی صاحبان و متولیان داده ·       نظارت بر نحوه ذخیره داده ·       نظارت بر نحوه، بایگانی ·       نظارت بر نحوه پشتیبانی و محافظت از داده
راهبردها	سوادرسانه‌ای لازمه حکمرانی	·       سواد‌رسانه‌ای‌ نیاز برای ابتکار عمل در برابر فرصت‌ها و تهدیدهای فضای سایبر	·       سوادرسانه‌ای؛ نیاز حاکمیت برای ابتکار عمل در محیط سایبری ·       سوادرسانه‌ای؛ مهارت کسب فرصت‌ها و دفع تهدیدات
		·       سوادرسانه‌ای لازمه تعامل جامعه و حاکمیت	·       سوادرسانه‌ای؛ مهارت مورد نیاز حاکمیت برای ارتباط با مخاطب ·       سوادرسانه‌ای؛ مهارت مورد نیاز جامعه برای ارتباط با حاکمیت
		·       سوادرسانه‌ای شاخص سنجش تاثیر در فضای سایبر	·       سوادرسانه‌ای؛ تعیین‌کننده چگونگی تاثیرگذاری در فضای سایبر ·       سوادرسانه‌ای؛ تعیین‌کننده چگونگی تاثیرپذیری در فضای سایبر
	نهادینه‌سازی سوادرسانه‌ای	·       حاکمیت؛ مرجع اصلی ابعاد شناختی، هنجاری و تنطیمی سواد‌رسانه‌ای	·       حاکمیت؛ مرجع اصلی بُعد شناختی سوادرسانه‌ای ·       حاکمیت؛ مرجع اصلی بُعد هنجاری سوادرسانه‌ای ·       حاکمیت؛ مرجع اصلی بُعد تنظیمی سوادرسانه‌ای
راهبردها	سوادرسانه‌ای؛ ایمن‌سازی، خودتنظیمی و دیگر تنظیمی	·       ایمن‌سازی داده‌ها با سوادرسانه ای برای خودتنظیمی و دیگر تنظیمی	·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه ‌ایمن‌سازی و محافظت از داده‌ها ·       سوادرسانه‌ای؛ ابزار خود تنظیمی و دیگر تنظیمی
	سواد‌رسانه‌ای؛ لازمه تفکر و تعامل انتقادی	·       سوادرسانه‌ای لازمه تفکر و تعامل انتقادی	·       سواد رسانه‌ای؛ لازمه تفکر انتقادی ·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه تعامل انتقادی
	سوادرسانه‌ای؛ لازمه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت	·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه پیشرفت درونزا و پایدار	·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه پیشرفت درونزا ·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه پیشرفت پایدار
	سوادرسانه‌ای لازمه پیشرفت در حوزه ICT	·       سواد رسانه‌ای لازمه پیشرفت ارتباطات، اطلاعات و فناوری	·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه پیشرفت ارتباطات ·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه پیشرفت اطلاعات ·       سوادرسانه‌ای؛ لازمه پیشرفت فناوری
	حفظ بقا با تاب‌آوری	·       تاب آوری راه حل حفظ بقای سایبری	·       تاب‌آوری‌سایبری؛ راه بقا در فضای سایبری ·       تاب‌آوری؛ بازگشت قوی به راهبردها ·       تاب‌آوری؛ واکنش سریع به تهدیدات ·       تاب‌آوری؛ مقاومت در برابر آسیب‌ها ·       تاب‌آوری؛ نرمش قهرمانانه برای تبدیل آسیب و تهدید به فرصت ·       تاب‌آوری؛ حضور مستمر و موثر در فضای سایبری
	برنامه‌ریزی‌راهبردی ‌تاب‌آوری	·       تاب‌آوری نیازمند راهبرد و برنامه	·       تاب‌آوری؛ آینده‌پژوهی، آینده‌نگری، پیش‌بینی و پیش‌دستی
	حکمرانی کنشگر و بهره‌ور سایبری	·       لازمه حکمرانی؛ بهره‌وری در قبال فناوری اطلاعات و ارتباطات	·       لازمه حکمرانی؛ تصمیم‌گیری و مواجهه با پیشرفت‌ها و تحولات جهانی در کمترین زمان ·       لازمه حکمرانی؛ تصمیم‌گیری و مواجهه با پیشرفت‌ها و تحولات جهانی با کمترین هزینه ·       لازمه حکمرانی؛ تصمیم‌گیری و مواجهه با پیشرفت‌ها و تحولات جهانی با بیشترین بازده ·       لازمه حکمرانی؛ تصمیم‌گیری و مواجهه با پیشرفت‌ها و تحولات جهانی با رضایت جامعه ·       لازمه حکمرانی؛ تصمیم‌گیری و مواجهه با پیشرفت‌ها و تحولات جهانی با بالاترین‌کیفیت
		·       لازمه حکمرانی؛ کنش‌گری و کنش‌پذیری خردورزانه	·       لازمه حکمرانی؛ کنش‌گری فعال در فضای‌سایبر ·       لازمه حکمرانی؛ کنش‌پذیری آگاهانه در فضای‌سایبر
	سوادرسانه‌ای استراتژی حکمرانی	·       سوادرسانه‌ای نیاز حاکمان برای گسترش قدرت با تسلط بر عناصر و انتخاب بهترین شیوه حکمرانی	·       سوادرسانه‌ای؛ نیاز حاکمان برای حفظ و گسترش قدرت ·       سوادرسانه‌ای؛ نیاز حاکمان برای تسلط بر عناصر حکمرانی ·       سوادرسانه‌ای؛ نیاز حاکمان برای انتخاب بهترین شیوه حکمرانی
		·       سوادرسانه‌ای؛ راهبرد حکمرانی در عصر حاکمیت اینترنتی	·       سوادرسانه‌ای؛ راهبرد حکمرانی در عصر حاکمیت اینترنتی
راهبردها	تحول در نگرش و پیاده‌سازی امنیت زیرساخت‌های حیاتی	·       زیرساخت‌های حیاتی نیازمند امن‌سازی سریع	·       زیرساخت‌های حیاتی زیربنای توسعه کشور ·       زیرساخت‌های حیاتی کشور متاثر از فضای سایبری ·       امن‌سازی ضرورت حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی ·       امنیت‌سایبری؛ یک مزیت رقابتی ·       امنیت سایبری؛ نیازمند تحول در نگرش امن‌سازی ·       تحول‌سریع؛ راه حل امنیت سایبری
	حضور هدفمند مدیران در پلتفرم‌های بومی و غیربومی	·       چگونگی فعالیت مدیران در فضای سایبری	·       مدیران مهمترین هدف دشمنان در فضای مجازی ·       ضرورت تولید محتوا توسط مدیران کشور در فضای سایبری ·       تولید محتوا توسط مدیران در پلتفرم‌های بومی و غیربومی
	نگاه راهبردی و مبتنی بر swot به فضای سایبری	·       شناسایی قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدات سایبری	·       شناسایی تهدیدات سایبری ·       شناسایی فرصتهای سایبری ·       شناسایی آسیب‌های سایبری ·       شناسایی چرایی تهدیدات سایبری ·       شناسایی چیستی تهدیدات سایبری ·       شناسایی چگونگی تهدیدات سایبری ·       شناسایی میزان تهدیدات سایبری ·       شناسایی نقاط قوت سایبری ·       شناسایی نقاط ضعف سایبری
	لزوم ایجاد شبکه ملی اطلاعات	·       لزوم ایجاد شبکه ملی اطلاعات و بومی‌ساختن زیر ساخت‌ها	·       لزوم تلاش برای ایجاد شبکه ملی اطلاعات ·       لزوم ایجاد زیرساخت بومی برای اینترنت ·       ایجاد زیرساخت‌های بومی سایبری
	ضرورت ایجاد سکو یا پلتفرم بومی	·       ضرورت ایجاد چارچوب بومی در فضای سایبری	·       ضرورت ایجاد فضای کسب و کار بومی ·       ضرورت ایجاد فضای امن بومی ·       ضرورت ایجاد فضای سرگرمی بومی ·       ضرورت ایجاد فضای خلاقانه بومی
	گسترش قلمرو سایبری	·       حضور فعال و تاثیرگذار در فضای سایبر با تمرکز بر برنامه‌ریزی، سازماندهی، بسیج منابع و امکانات، هدایت و کنترل	·       حضور فعال و تاثیرگذار در فضای سایبر با تمرکز بر برنامه‌ریزی ·       حضور فعال و تاثیرگذار در فضای سایبر با تمرکز بر سازماندهی ·       حضور فعال و تاثیرگذار در فضای سایبر با تمرکز بر بسیج منابع و امکانات دستگاههای عمومی، دولتی و خصوصی ·       حضور فعال در فضای سایبر با پرهیز از موازی کاری و تعارض ·       حضور فعال و تاثیرگذار در فضای سایبر با تمرکز بر هدایت شبکه‌های سایبری و کنترل برنامه‌های راهبردی و عملیاتی سایبری
پیامدها	آثار سوادرسانه‌ای	·       حفاظت از حریم خصوصی	·       سوادرسانه‌ای؛ مانع تجاوز به حریم خصوصی افراد
		·       هدفمندی سایبری داده محور	·       سوادرسانه‌ای؛ پیشگیری از سردرگمی سایبری ·       سوادرسانه‌ای؛ مانع بحران اطلاعات
		·       وب‌گردی امن	·       سوادرسانه‌ای؛ سدی در برابر خطرات آنلاین ·       رابطه مستقیم سوادرسانه‌ای و توانمندی وب‌گردی
	افزایش سواد‌رسانه‌ای حاکمیت‌محور	·       افزایش سوادرسانه‌ای مبتنی بر ارکان اجتماع	·       افزایش سوادرسانه‌ای سیاسی ·       افزایش سوادرسانه‌ای فرهنگی ·       افزایش سوادرسانه‌ای اجتماعی ·       افزایش سوادرسانه‌ای اقتصادی ·       افزایش سوادرسانه‌ای دینی
	حفظ قلمرو سایبری	·       پاسداشت قلمرو سایبری از گزندها و تهدیدات	·       تاب‌آوری در برابر آسیب‌ها ·       تاب‌آوری در برابر تهدیدات ·       تبدیل نقاط ضعف سایبری به نقاط قوت سایبری ·       تبدیل آسیب‌ها و تهدیدات به فرصت‌ها در فضای سایبری
	گسترش قلمرو سایبری	·       توسعه در عین حفاظت از قلمرو سایبری	·       تمرکز بر قوت‌ها و توسعه آن در فضای سایبری ·       تمرکز بر کنش‌گری فعال و پیش دستانه در فضای سایبری ·       دریافتن فرصت‌ها و اجرایی‌سازی آن در فضای سایبری

 

مقوله محوری

از بین مقوله‌های استخراج شده، مقوله «سوادرسانه‌ای ضامن حفظ و گسترش قلمرو سایبری» به منزله مقوله محوری در نظر گرفته شده و در مرکز مدل قرار گرفته است. دلیل انتخاب این مقوله به عنوان مقوله محوری این است که در اغلب داده‌ها ردپای آن را می‌توان به وضوح مشاهده کرد. این مقوله مفاهیم اصلی مورد مطالعه در این تحقیق یعنی چیستی سوادرسانه‌ای، آموزش و گسترش سوادرسانه‌ای، چیستی قلمرو سایبری و آموزش و نهادینه‌سازی قلمرو سایبری که در دیگر مقوله‌ها نیز مورد بررسی قرار گرفته است را در بر می‌گیرد.

چیستی سوادرسانه‌ای بر ضرورت شناخت سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی در فضای کنونی سایبری، رسانه‌ای دلالت داشته و تفاوت درک پیام در رسانه‌های جمعی سنتی با فضای نوین را مورد توجه قرار می‌دهد. در فضای کنونی، محتوایی ادراک می‌شود که گویا، پویا، رسا و خوش‌نوا باشد. سواد رسانه‌ای نیز از جمله مفاهیمی است که شاید به دلیل نوظهوری، هنوز بر سر مفهوم عملیاتی آن در کشور توافق جامعی وجود ندارد. این مفهوم طیف وسیعی از درک و تحلیل پیام توسط افراد تا فیلترینگ را در بر می‌گیرد و دامنه حضور آن از خلوتگاه‌های فردی تا جَلوتگاه‌های عمومی است اما به هر طریق دست‌یافتن به مفهوم مشترک خردورزانه جمعی برای کاربست آن‌، الزامی است.

 بدین وصف آموزش و گسترش سوادرسانه‌ای نیز باید واجد صفات پیش‌گفته باشد و طبیعی است که آموزشگران نیز الزاماً به لحاظ نسلی، شمّی و شکلی همسان آموزشگران سنتی نخواهند بود اگر چه آشتی دو نسل یاد شده بر سر ادراک و تحلیل پیام مبتنی بر ارزش‌های اسلامی و انقلابی ضروری است.

چیستی قلمرو سایبری و تفاوت ماهوی آن با مرز سایبری تا حدودی در بین صاحبنظران سایبری کشور محل مناقشه است. برخی مرز سایبری را گیت‌وی²¹ یا به عبارتی ساختار سخت‌افزاری شبکه اتصال داخلی به اینترنت جهانی دانسته و به تناسب این تعریف مرزبانی سایبری را مراقبت از داده‌های خروجی و ورودی معنا می‌کنند. در این گفتمان، قلمرو سایبری آنچنان معنایی ندارد و مرزبانی سایبری معادل مرزبانی حقیقی و براساس الزامات آن تعریف می‌شود اما در نقطه مقابل، گفتمان دیگری وجود دارد که بر این پرسش اصرار دارد که اگر در آینده نزدیک با اینترنت ماهواره‌ای²² و خارج از شبکه زیرساخت ارتباطات کشور مواجه شدیم حال مرز سایبری ما کجاست؟ این دیدگاه، مرز سایبری را به چالش کشیده و با استدلال غیرخطی‌بودن فضای سایبری، مفهوم قلمرو سایبری را مطرح و بر تاب‌آوری‌سایبری تاکید دارد.

آموزش و نهادینه‌سازی قلمرو سایبری بر این فرض استوار است که در فضای پرتلاطم حقیقی و مجازی امروزه، حکمرانی سایبری؛ در شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین حائل، معنا می‌شود. اقناع شهروندان از سویی و مواجهه با دوست، رقیب و دشمن از سوی دیگر به ویژه در فضای مجازی همانند نبرد هوشی است که آنی غفلت‌پذیر نیست. نهادینه‌سازی بر ابعاد شناختی، هنجاری و تنظیمی مفهوم قلمرو سایبری و ضرورت اهتمام حاکمیت برای مواجهه با این شرایط سخت تاکید دارد.

شرایط علّی

شرایط علّی حوادث، وقایع واتفاقاتی هستند که به وقوع و گسترش پدیده مورد نظر می‌انجامد، اما زمانی که به ویژه پای فضای مجازی در میان باشد منطقی است بگوییم شرایطی که با ایجاد آن می‌توانیم به پیامدهای مورد نظر خود دست یابیم. از میان مقوله‌ها ۳ مقوله در دسته مقولات علّی قرار می‌گیرند. تاب‌آوری؛ تبدیل آسیب و تهدید به فرصت، چگونگی سواد‌رسانه‌ای و تاب‌آوری سایبری مقولاتی هستند که ناظر به شرایط علّی هستند و مورد تاکید صاحب‌نظران قرار داشتند. جانمایه تاب‌آوری سایبری، بر توانمندی تبدیل آسیب‌ها و تهدیدات به فرصت‌ها استوار است. تاب‌آوری؛ استراتژی مقاومت، برگشت به حالت اولیه بدون آسیب‌پذیری جدی، انعطاف‌پذیری و واکنش سریع است به گونه‌ای که پایداری حاکمیت را تضمین کند.

چگونگی سوادرسانه‌ای فراتر از هست‌ها بر بایدهای سوادرسانه‌ای متمرکز شده است. توانمندی حفاظت از هویت اسلامی، ملی و فرهنگی از طریق شناسایی هجمه‌ها؛ افزایش مهارت ترکیبی از طریق محوریت تفکر همراه با توانمندی نرم‌افزاری و سخت‌افزاری؛ جذابیت آموزش و توسعه‌پذیری سوادرسانه‌ای مشروط به ترغیب؛ افزایش توانمندی زندگی در عصر جدید شامل مهارت‌های زندگی در جامعه شبکه‌ای و عصر فوران اطلاعات مد نظر صاحبنظران قرار داشتند اما نکته مهم، توجه کارشناسان سایبر و رسانه بر ادراک و افزایش مهارت‌های ادراکی سوادرسانه‌ای است. درک امکان افزایش قابلیت مدیریت، کنترل و بهره‌وری از راه دور فضای سایبری؛ توسعه بهره‌وری از فضای سایبری؛ مهارت تعامل در فضای دوگانه حقیقی و سایبری؛ درک تعامل فضای سایبر و رسانه؛ ادراک امکان توسعه ملی با ابزار سایبری؛ قدرتمندی در ارائه مدل حکمرانی بومی و افزایش توان تحلیل، عمل، فهم و بازنمایی رسانه، به گونه‌ای شاخص کیفیت اموزش سوادرسانه‌ای نیز محسوب می‌شوند.

بستر

بستر یا زمینه مجموعه مشخصه‌های ویژه‌ای است که به پدیده مورد نظر دلالت می‌کند، به عبارت دیگر مجموعه شرایطی که راهبردهای کنش و واکنش در آن صورت می‌گیرد. 9 مقوله فضای سایبری؛ عامل استیلا بر دیگر کشورها، سواد‌رسانه‌ای عامل تاثیر بر مخاطب و ارزیابی پیام، تحول حکمرانی در فضای‌سایبری، تغییر مناسبات بین‌الملل در فضای‌سایبری، تغییر ماهیت جنگ‌ها از سنتی به سایبری، تغییر ماهیت نبردها از تدافعی سنتی به تهاجمی سایبری، علم داده منبع قدرت ‌سایبری، مهارت سوادرسانه‌ای و فضای‌سایبری؛ چالش‌زای هویت، بسترهایی هستند که بدون در نظر داشتن آن‌ها، علیرغم اتخاذ راهبردهای صحیح، به پیامدهای مورد انتظار دست نخواهیم یافت. روح حاکم بر ماهیت بسترها، تغییر ماهیت گفتمان سنتی امنیت‌ملی ایستا به گفتمان نوین امنیت‌ملی پویاست.

شرایط مداخله‌گر

شرایط مداخله‌گر شرایط ساختاری هستند که به پدیده محوری تعلق دارند و بر راهبردهای کنش و واکنش اثر می‌گذارند. آنها راهبردها را درون بستر خاصی محدود یا تسهیل می‌کنند. 5 مقوله فضای سایبری؛ زمینه‌ساز و زمینه‌سوز نفوذ بیگانگان، مرجعیت سایبری استعماری، میزان سوادرسانه‌ای، میزان اشراف اطلاعاتی در فضای سایبری و میزان حاکمیت داده در دسته مقوله‌های مداخله‌گر قرار می‌گیرند. صاحبنظران در این حوزه، با نگاهی دو وجهی شرایط مداخله‌گر را مدنظر قرار داده‌اند، بدین معنا که گر چه مبرهن است فضای سایبری در مالکیت حقوقی ایالات متحده آمریکا قرار دارد و می‌تواند زمینه‌ساز نفوذ بیگانگان و در ادامه مرجعیت استعماری قرار گیرد اما چنانچه سوادرسانه‌ای مخاطبین و میزان اشراف اطلاعاتی حاکمیت از فضای سایبری، هم‌افزایی لازم را با یکدیگر داشته و از سوی دیگر برنامه منسجمی برای حاکمیت داده از مناظر چارچوب حاکمیت داده برای دریافت داده، ساختارهای سازمانی و فناوری داده، شناسایی صاحبان و متولیان داده، نظارت بر نحوه ذخیره داده، نظارت بر نحوه بایگانی، نظارت بر نحوه پشتیبانی و محافظت از داده، وجود داشته باشد می‌توان بر تسهیل‌گری شرایط مداخله‌گر امیدوار بود. 

راهبردها

راهبردها مبتنی بر کنش‌ها و واکنش‌هایی برای کنترل، اداره و برخورد با پدیده مورد نظر هستند. به عبارت ساده‌تر چنانچه با هدف دستیابی به مقوله محوری مبتنی بر شرایط بستر، در نظر گرفتن شرایط علّی و ملاحظه شرایط مداخله‌گر، راهبردها به خوبی تبیین و اجرایی شوند می‌توان به دستیابی به پیامدها امیدوار بود. مقوله های راهبردی این پژوهش شامل 16 مقوله سوادرسانه‌ای لازمه حکمرانی، نهادینه‌سازی سوادرسانه‌ای، سوادرسانه‌ای؛ ایمن‌سازی، خودتنظیمی و دیگر تنظیمی، سواد‌رسانه‌ای؛ لازمه تفکر و تعامل انتقادی، سوادرسانه‌ای؛ لازمه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، سوادرسانه‌ای لازمه پیشرفت در حوزه ICT ، حفظ بقا با تاب‌آوری، برنامه‌ریزی‌راهبردی‌تاب‌آوری، حکمرانی کنشگر و بهره‌ور سایبری، سوادرسانه‌ای استراتژی حکمرانی، تحول در نگرش و پیاده‌سازی امنیت زیرساخت‌های حیاتی، حضور هدفمند مدیران در پلتفرم‌های بومی و غیربومی، نگاه راهبردی و مبتنی برSWOT  به فضای سایبری، لزوم ایجاد شبکه ملی اطلاعات، ضرورت ایجاد سکو یا پلتفرم بومی و گسترش قلمرو سایبری هستند. بسیاری از این راهبردها به تناسب در سایر مقوله‌ها مورد بحث و بررسی قرار گرفته و با نگاهی اجمالی به مشخصه‌ها و مفاهیم آن، گویای این نکته هستند که طی مسیر در این راه پر پیچ و خم، قطعاً آسان و هموار نبوده و نیازمند نگاهی راهبردی، تحول‌گرایانه و مساله محور به فضای سایبری است.

پیامدها

پیامدها نتایج و حاصل کنش‌ها و واکنش‌ها هستند. فارغ از آن دسته پیامدهای پیش‌بینی ناپذیر، اتفاقی، ناخواسته و منفی، به نظر می‌رسد چنانچه با توجه به مساله پژوهش به مقوله‌های پیش‌گفته در چارچوب خود عنایت شود می‌توان انتظار داشت آثار سوادرسانه‌ای علاوه بر ظهور و بروز در حیطه فردی منجر به افزایش سواد‌رسانه‌ای حاکمیت‌محور شده و در نهایت با حفظ قلمرو سایبری به  گسترش قلمرو سایبری نیز بیانجامد. این موضوع به معنای پاسداشت قلمرو سایبری از گزندها و تهدیدات و توسعه قلمرو در عین حفاظت از آن خواهد بود.

بحث

درتحقیقاتی که پیش از این انجام شده است بیشتر بر سواد رسانه‌ای به دلیل اتکای بیش از حد افراد و دولت ها و به طور کلی جوامع به اینترنت تاکید و به بررسی کشورها در تاکید آنها بر آموزش سواد رسانه ای پرداخته شده است. طبق دستاورد‌های این تحقیقات داشتن سواد رسانه‌ای زبان مشترکی بین مردم و مسئولان و حکومت‌ها بوده و در نتیجه نیروی وحدت بخش داخلی و خارجی به شمار می‌آید. همچنین با توجه به قابلیت دسترسی فضای سایبر برای همه سواد رسانه‌ای وسیله دفاعی در حفظ حریم خصوصی شناخته شده است.

در پژوهش حاضر علاوه بر بررسی تاثیر فضای سایبر و شرایط موجود از جمله شیوه حکمرانی، روشهای حمله و دفاع، دگرگونی ماهیت جوامع و تاکید بر نقش و لزوم سواد رسانه‌ای به عنوان ابزار اصلی انتقال پیام صحیح و داده‌ها، علل این شرایط بررسی و تاب آوری در فضای سایبر به عنوان عنصر سوم بعد از حمله و دفاع و حتی مهمتر از آنها معرفی شد. همچنین بر این موضوع تاکید شد که عواملی چون میزان سواد رسانه‌ای دیگر کشورها، اشراف اطلاعاتی حاصل از آن و پایگاه داده های آنها می‌تواند بر شرایط و علل موجود تاثیر گذار باشد. با توجه به این امور این پژوهش تاکید دارد که باید با تقویت سواد رسانه‌ای در همه امور حتی لایه‌های مختلف حکومتی و رسیدن به تفکر، خودکنترلی، ایمن سازی، حتی با الگوبرداری از کشورهای پیشرفته به سمت تاب آوری قدم برداشت و قلمرو را در فضای سایبر گسترش داد. به طور کلی این پژوهش اذعان دارد که سواد رسانه‌ای با تاثیر عظیم خود بر جوامع و دگیر کردن همه لایه‌های آن با به وجود آوردن تاب آوری، حفظ و گسترش قلمرو سایبری را ممکن می‌سازد.

نتیجه‌گیری

چنانچه به خاطر آوریم سوال اصلی این پژوهش این بود که آیا سوادرسانه‌ای؛ ضامن حفظ و گسترش قلمرو سایبری می‌تواند باشد؟ و اگر پاسخ به این سوال، مثبت است؛ چگونه؟

نتیجه این پژوهش در قالب یک مدل مفهومی به ما نشان می‌دهد که چنانچه با توجه به بسترهای یاد شده، شرایط علّی مناسب در قالب اتخاذ راهبردهای کلان و عملیاتی صحیح بکارگیری شوند علیرغم امکان شرایط مداخله‌گر، دستیابی به پیامدهای مورد انتظار برای به خدمت‌گرفتن سوادرسانه‌ای برای حفظ و گسترش قلمرو سایبری وجود دارد.

---

[1]  Corona virus

[2]  Description 

[3]  explanation 

[4] Analysis 

[5]  prescription 

[6]  comprehensive

[7] Multi-dimensional 

[8] Cyber space 

[9]  Transnational

[10] Data science

[11] Transcendental 

[12]  Epidemic

[13]  World Wide Web

[14]  Mobile Messenger

[15]  Understanding Reality

[16]  Reality Representation

[17]  سالبه به انتفاء موضوع، منطقی است که در آن با ایمان به یک اصل کلی، فرعیات ان را نیز می‌توان باور و تایید کرد، ‌مثلاً اگر کسی ثابت شود که مرده است پس دیگر غذا نخوردن، صحبت‌نکردن و نخندیدن او نیاز به اثبات ندارد.

[18]  Transformation

[19]  Grounded Theory

[20]  Snowball sampling method

[21]  Gate Way

[22]  Satellite Internet

 

منابع

فرهنگي، علي اكبر؛ روشندل اربطاني، طاهر و برقي، ميكاييل (1383). نگرشي بر بنيان‏هاي نظري مديريت سازمان‏هاي رسانه‏اي، فصلنامه دانش مديريت، شماره 66.

فتحی، یونس؛ شاهمرادی، خیراله (1396). سیتره و قلمرو حریم خصوصی در فضای مجازی، مجله حقوقی دادگستری، پاییز 1396.

- D. Frechette, Julie (2002). Developing Media Litracy in Cyberspace, Pedagogy and Critical Learning for the twenty first Century Classroom,  https://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=gqSkz6Y2Ka0C&oi=fnd&pg=PA5&dq=info:p4ARR1aF99kJ:scholar.google.com/&ots=OhllZ_mca9&sig=sDV8x4xNx54z8NUQzObCvsTyw_I#v=onepage&q&f=false03/05/2020.

- D. Frechette, Julie (2006). Cyber censorship or cyber literacy? Predicting cyber learning through media education e, Pedagogy and Critical Learning for the twenty fifth Century Classroom https://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=GZGMAQAAQBAJ&oi=fnd&pg=PT130&dq=info:OP5vh3JfUBkJ:scholar.google.com/&ots=92JYETaw-f&sig=vzqB81u3Ojmca3BPWxd76IAolh0#v=onepage&q&f=false.

-Hoechsmann, M. &Poyntz, S. R.(2012).Media Literacies: Acritical Introduction,Wiley-Blackwell publishing, U.K

- Martinsson, Johanna (2009). Communication for Governance and Accountability Program (CommGAP), The Role of Media Literacy in the Governance Reform Agenda,http://documents.worldbank.org/curated/en/891511468331267009/pdf/503000WP0Box341ia0Literacy01PUBLIC1.pdf

-Petty, R., S. Christian Wheeler & Zakary L. Tormala Persuasion and attitude change, Reprinted from: T. Mellon & J. Lerner (Eds.) (2003) Handbook of Psychology, vol 5: Personality and social sychology,Hoboken, NJ: John Wiley & Sons.

- Van Audenhove , Leo; Pierson , Jos; Morganti, Luciano; Pohle , Julia (2016).Media Literacy and Internet Governance: A necessary marriage, exemplified by the case of the Belgian State versus Facebook, https://cris.vub.be/en/publications/media-literacy-and-internet-governance(e7f12a2b-7848-40c3-ad11-60ed02b3d5b8).html.

 

 

22

 

---