آسیب شناسی برنامه رادیویی سلام ساوالان از دیدگاه مخاطبان
الموضوعات :
1 - استادیارگروه علوم ارتباطات، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.
الکلمات المفتاحية: مخاطب, مصرف خانواده, آسیب شناسی, شادکامی,
ملخص المقالة :
این تحقیق با هدف آسیب شناسی برنامه رادیویی سلام ساوالان از دیدگاه مخاطبان به منظور ارائه راهکارهایی برای جذب مخاطب بیشتر انجام شد. روش این تحقیق توصیفی پیمایشی بود. جامعه آماری تحقیق شامل تمامی شهروندان بالای 18 سال شهر اردبیل بودند که از بین آنها 384 نفر به عنوان نمونه و با استفاده از فرمول کوکران انتخاب شدند. داده های تحقیق با استفاده از پرسشنامه در پنج بعد میزان جذب مخاطب، مصرف خانواده، هویت دینی، هویت ملی و شادکامی گردآوری شد. روایی صوری محتوایی با استفاده از نظر متخصصان مشخص شد و پایایی پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ به دست آمد. داده های تحقیق پس از گرداوری با استفاده از نرم افزار Spss و با استفاده از آزمون t تک نمونه ای و آزمون فریدمن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که جذب مخاطب در برنامه سلام ساوالان 68% است. عملکرد برنامه سلام ساوالان در اصلاح سبک زندگی مخاطبان متوسط به پایین، در تقویت هویت دینی متوسط به بالا، در تقویت هویت ملی متوسط به پایین و در ایجاد شادی و شادکامی در مخاطبان متوسط به بالا بوده است. آسیب شناسی برنامه سلام ساوالان نشان می دهد که ایجاد شادکامی در مخاطبان دارای بیشترین اهمیت بوده و نقطه قوت برنامه محسوب می شود و کاهش مصرف خانواده برای برنامه سلام ساوالان دارای پایین ترین اهمیت بوده و نقطه ضعف برنامه محسوب می شود. در رتبه های دوم از نظر اهمیت، هویت دینی و در رتبه سوم هویت ملی قرار دارد.
_||_
آسیب شناسی برنامه رادیویی سلام ساوالان از دیدگاه مخاطبان
چکیده
این تحقیق با هدف آسیب شناسی برنامه رادیویی سلام ساوالان از دیدگاه مخاطبان و به منظور ارائه راهکارهایی برای جذب مخاطب بیشتر انجام شد. روش این تحقیق توصیفی – پیمایشی بود. جامعه آماری تحقیق تمامی شهروندان بالای 18 سال شهر اردبیل بودند که از بین آنها 384 نفر به عنوان نمونه و با استفاده از فرمول کوکران انتخاب شدند. داده های تحقیق با استفاده از پرسشنامه در پنج بعد میزان جذب مخاطب، مصرف خانواده، هویت دینی، هویت ملی و شادکامی گردآوری شد. روایی صوری محتوایی با استفاده از نظر متخصصان مشخص شد و پایایی پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ به دست آمد. داده های تحقیق پس از گرداوری با استفاده از نرم افزار Spss و با استفاده از آزمون t تک نمونه ای و آزمون فریدمن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که جذب مخاطب در برنامه سلام ساوالان 68% است. عملکرد برنامه سلام ساوالان در اصلاح سبک زندگی مخاطبان متوسط به پایین، در تقویت هویت دینی متوسط به بالا، در تقویت هویت ملی متوسط به پایین و در ایجاد شادی و شادکامی در مخاطبان متوسط به بالا بوده است. آسیب شناسی برنامه سلام ساوالان نشان می دهد که ایجاد شادکامی در مخاطبان دارای بیشترین اهمیت بوده و نقطه قوت برنامه محسوب می شود و کاهش مصرف خانواده برای برنامه سلام ساوالان دارای پایین ترین اهمیت بوده و نقطه ضعف برنامه محسوب می شود. در رتبه های دوم از نظر اهمیت، هویت دینی و در رتبه سوم هویت ملی قرار دارند.
کلمات کلیدی: آسیب شناسی، مصرف خانواده، شادکامی، مخاطب، برنامه رادیویی سلام ساوالان.
مقدمه
عصري كه ما در آن قرار داريم مواجه با انقلاب بزرگي است كه حيات انسان تاكنون به خود ديده است، " عصر ارتباطات و عصر سلطه پديده رسانه ها" بر زندگي انسانها است (سقازاده و كريمخاني، 1386: 25). رسانه هاي جمعي به معني آن است كه جريان اطلاعات از طرف يك منبع روابط عمومي مي تواند به شكلي كارا و به سرعت به ميليونها نفر برسد (ویلکاکس و همکاران، 1386: 729). امروزه رسانه هاي همگانی نفوذ قدرت فرهنگی را شتاب و گوناگونی فراوانی داده اند. قدرت فرهنگی توانایی افراد یا گروه ها براي پدید آوردن معانی و ساخت شیوه هاي زندگی است که براي احساسات، عواطف و اندیشه هاي خود و دیگران جذابیت دارد. این قدرت به چیزي همانند است که گیدنز آن را « سیاست زندگی، سیاست گزینش سبک و تصمیم گیري هاي زندگی می خواند» (گیدنز، 1382 : 475).
یکی از مهم ترين وسایل ارتباطي كه قدرت نفوذپذیری بالایی در بین مخاطبان دارد، رادیو است. راديو نقش مهمي در نحوه نمايش افراد و گروه هاي مختلف دارد. ويژگي هاي راديو مانند دسترسي به مخاطبان زياد و متنوع، هزينه كم براي مصرف كنندگان، توزيع سريع پيام، ارائه اطلاعات به روز، امكان استفاده از آن در حال انجام كار و تبديل آن به يك همراه، مونس و دوست، اين نقش را برجسته تر مي كند. "شنوندگان، ايستگاه راديويي يا برنامه محبوب خود را دست كم تا حدي به اين دليل انتخاب مي كنند كه به نظرشان مي رسد بازتاب سليقه ها، ارزش ها و خود حقيقي شان است. راديو براي آن ها يك «آينه فرهنگي» است، از اين نظر كه سنگ محكي براي تعريف خودشان است و با كمك آن، تماس خود را با عناصر فرهنگشان حفظ مي كنند (نوربرگ، 1383: 16). اين نقش ويژه راديو اهميت نحوه بازنمايي ها به ويژه در مورد اقليت ها را بيشتر مي کند. به طور کلی برنامه های رادیویی از ترکیب سه عنصر کلام، موسیقی و صدا پدید می آیند و نیروی بیانی و ارتباط خاصی تشکیل می دهند که از بیان مکتوب مطبوعاتی و بیان تصویری سینمایی، تلویزیونی متمایز است، لذا نفوذ و جايگاه رادیو در دنياي كنوني امري بديهي است و نقش آن در آموزش، هدايت، جهت دهي و تقويت افكار عمومي جامعه انكارناپذير است. مك كوایل1 نكات اساسي ايدة راديو تلويزيون خدمت عمومي را به صورت زير مطرح كرده است: 1. خدمات كلي يا جامع؛ 2. تنوع؛ 3. استقلال در تحريريه و پخش؛ 4. مسئوليت اجتماعي و جواب گويي؛ 5. كيفيت و هويت فرهنگي؛ و 6. تأمين مالي عمومي و يا ادارة غيرانتفاعي (حسيني پاكدهي، 1382: 324).
رادیو از نظر ویژگی های وسایل ارتباطی و رسانه یعنی سرعت، مداومت حوزه انتشار و فراوانی و گوناگونی محتوا «برترین وسیله ارتباط جمعی» به شمار می رود (برومند، 1386: 13). بنابراین با توجه به قدرت تاثیرگذاری برنامه های رادیویی بر افکار عمومی، این برنامه ها نیازمند آسیب شناسی جدی می باشد.
سلام ساوالان عنوان برنامه ای رادیویی صبحگاهی است که به صورت روزانه از صدای مرکز اردبیل تهیه و پخش می شود و از آنجا که مخاطب برنامه سلام ساوالان عامه مردم می باشد و با موضوع فرهنگی، اجتماعی، ورزشی، اقتصادی، اطلاعات عمومی پخش می شود. آسیب شناسی برنامه های رادیویی سلام ساوالان منجر به توليد اطلاعاتي در جهت شناخت نقاط قوت و ضعف خواهد شد كه مي تواند اسباب اصلاح وبهبود فرايند و ارتقاء برنامه های این شبکه را فراهم آورد. از سوی دیگر نتایج این تحقیق در وهله اول مي‌تواند بعنوان ابزار نيرومند تصميم سازي براي مديران در سطوح مختلف سياستگذاري و برنامه ريزي این شبکه در جهت ارتقای سطح کیفی و کمی برنامه ها را فراهم مي آورد؛ از سوی دیگر با توجه به این که این تحقیق مسبوق به سابقه پژوهشی نمی باشد، انجام این تحقیق در راستای پرکردن خلاً پژوهشی در این زمینه ضروری به نظر می رسد. لذا آسیب شناسی این برنامه از منظر مخاطبان هدف اصلی تحقیق حاضر است. همچنین در این نوشتار به دنبال پاسخگویی به سوالات زیر هستیم:
- نقاط ضعف و قوت عملکرد برنامه هایی رادیویی سلام ساوالان کدامند؟
- عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان در جذب مخاطب چگونه است؟
- عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر اصلاح سبک زندگی مخاطبان چگونه است؟
- عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر تقویت هویت دینی مخاطبان چگونه است؟
- عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر تقویت هویت ملی مخاطبان چگونه است؟
- عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر ارتقای سطح شادکامی مخاطبان چگونه است؟
پیشینه تحقیق
در ارتباط با موضوع تحقیق حاضر، پیشینه ای به صورت مستقیم مرتبط با موضوع تحقیق باشد، انجام نشده است اما برخی از تحقیقاتی که در ارتباط با رسانه رادیو انجام گرفته به شرح زیر می باشد:
مستقيمي (1393) تحقیقی را تحت عنوان «راديو و كارويژه هاي عصر نو: نقطه گذاري فرهنگي، رايانش اجتماعي ، باغباني زباني» انجام داده است. اين پژوهش به دنبال توان سنجي از نظام رسانه اي نوين و جست وجوي كاركردهاي مناسب و متناسبِ آن در طراز يك جامعة آرماني است . در اين ميان، نقش آفريني مؤثر شبكه هاي راديويي منوط به تعامل مؤثر و حداكثري با بافت اجتماعي و بازاريابي مفيد و مؤثر فرهنگي اجتماعي است. از اين رو، در اين پژوهش، در سطح كلان، ادبيات و رويكردهاي كلاسيك حوزة رسانه رصد شده و نقشة جامعي از اين رسانه ها و همنشيني و جانشيني آن ها با يكديگر ارائه شده كه به جايابي راديو در اين گستره مي انجامد و سپس با تعريف ثقل ارتباطي رسانه هاي ديداري و شنيداري و چند رسانه اي ها، به تخصيص نقش و هم پوشاني شبكه هاي راديويي در منظومة رسانه هاي موجود و نيز پذيرش نقش هاي مكمل اين رسانه ها نسبت به يكديگر پرداخته شده است.
صادقي(1391) در تحقیقی تحت عنوان «الگوي مطلوب نظام راديو تلويزيوني در ايران و ارائة مدل پيشنهادي» نخست پيشينة مباحث مربوط به ساختار مطلوب راديو تلويزيوني در جمهوري اسلامي بررسي کرده است و سپس با توجه به نظام هاي رايج در ساير كشورهاي جهان، به ويژه هفت كشور منتخب، و با توجه به خصوصيات فرهنگي، سياسي، ديني، و قانوني نظام جمهوري اسلامي ويژگي هاي مدل پيشنهادي براي جمهوري اسلامي ايران از طريق مصاحبه كردن با چهارده تن از مقامات سابق و فعلي نظام و خبرگان نظام مطلوب راديو تلويزيوني مشخص کرده و بر اساس آن مدلي براي تحقق الگوي مطلوب نظام رسانه اي در ايران پيشنهاد داده است.
ده صوفياني (1389) در تحقیقی تحت عنوان «نمايش ويژگي هاي انتسابي افراد در برنامه "جمعه ايراني" راديو ايران» نشان داد که اين برنامه در بازنمايي هاي خود، بي طرفانه عمل نمي كند و خواسته يا ناخواسته به برخي گروه ها توجه بيشتر نموده به برخي بي توجه است و بازنمايي اقليت ها بيشتر مبتني بر كليشه هاي رايج است تا واقعيت هاي موجود زندگي آن ها.
عقیلی و باستی (1389) در تحقیقی تحت عنوان «موانع مشارکت اجتماعی و راه های تقویت آن در رادیو» نشان دادند که نوع رسانه، شیوه ارائه پیام به لحاظ قالب برنامه ای، توسعه کمی و کیفی و نوع مالکیت رادیو ارتباط معناداری با مشارکت دارند، همچنین رادیوهای داخلی نقش مثبت و رادیوهای خارجی نقشی منفی در زمینه مشارکت اجتماعی ایفا می کنند. حضور نمایندگان و احزاب در شبکه های رادیویی، راه اندازی رادیوهای محلی و تعدد و تکثیر رادیویی نیز از راهبردهای تقویت کننده مشارکت اجتماعی هستند.
چارچوب نظری تحقیق
نظریه واحدی که بتواند کارکردها و کژکارکردهای رسانه های جمعی را به طور مفصل و دقیق تبیین نماید، وجود ندارد. لذا از یک چارچوب نظری ترکیبی از نظریه های رسانه از جمله نظریه کارکردهای رسانه لاسول، نظریه کاشت رسانه ای گربنر و نظریه استفاده و رضامندی برای تبیین کارکردها و در نهایت آسیب های رسانه استفاده شده و با الگوگیری از نظریات نظریه پردازان فوق، چارچوب نظری تحقیق شکل گرفته است:
در میان نظريه هايی که به آثار دراز مدت رسانه ها پرداخته اند حق تقدم با نظريه ی کاشت گرنبر3 (1969) است که به آثار تدريجی و دراز مدت رسانه ها به ويژه رادیو و تلويزيون بر شکل گیری تصوير ذهنی مخاطبان از دنیای اطراف و مفهوم سازی آنان از واقعیت اجتماعی تاکید می کند. گرنبر استدلال می کند که اهمیت رسانه ها نه در تشکیل توده بلکه در خلق راه های مشترک انتخاب ونگريستن به رويدادهاست که با استفاده از نظام های پیام مبتنی بر فناوری، عملی می شود و به راه های مشترک نگريستن و فهم جهان می انجامد. در واقع رسانه ها به ويژه گرايش دارند روايت هايی يکسان و نسبتا مورد وفاق از واقعیات اجتماعی را ارائه و مخاطبان خود را نیز سازگار با آن، فرهنگ پذير کنند (مک کوايل، 1994: 99). نتايج بدست آمده از تحقیق گرنبر نشان می دهد که رادیو و تلويزيون جايگاه محوری در زندگی روزمره انسان ها پیدا کرده که منجر به غلبه آن بر محیط نمادين انسان ها شده است و پیام هايش در مورد واقعیت، جای تجربه شخصی و ساير وسايل شناخت جهان را گرفته است. به نظر گرنبر پیام رادیو و تلويزيون از جنبه های اساسی، از واقعیات فاصله دارد اما به خاطر تکرار دائمی اش نهايتا به عنوان ديدگاه مورد وفاق جامعه پذيرفته می شود(مک کوایل، 1382: 400). او همچنین يادآوری می کند که بیننده عادی چهارساعت در روز تلويزيون تماشا می کند اما بیننده پر مصرف از اين هم بیشتر تماشا می کنند. نظريه پردازان کاشت استدلال می کنند که رادیو و تلويزيون اثرات دراز مدت، تدريجی، غیر مستقیم اما متراکم و انباشتی دارد. آنها تاکید می کنند که تماشای زياد تلويزيون به عنوان کاشت نگرش هايی ديده می شود که بیشتر با جهانی که برنامه های تلويزيونی به تصوير می کشند هماهنگ است تا با جهان واقعی (مهدی زاده، 1391: 66). و به عقیده آنها از نظر تماشاگران پر مصرف، رادیو و تلويزيون عملا ديگر منابع اطلاعات، افکار و آگاهی ها را به انحصار در می آورد و يک کاسه می کند، اثر مواجه با پیام های مشابه، چیزی را تولید می کند که گرنبر آن را کاشت می خواند که آموزش جهان بینی رايج، نقش های رايج و ارزش ها ی رايج را در بر می گیرد به طوريکه تماشای تلويزيون برای مدت طولانی موجب تاثیر در جهان بینی و نظام ارزشی بینندگان پر مصرف خود می شود و به آنها نگرش رادیو و تلويزيونی واحد در مورد واقعیات می بخشد و همچنین تاثیرات بسزايی بر مخاطبان خود نسبت به اعتقادات، باورها و ارزش های آنان دارد.
رویکرد استفاده و رضامندی بر این فرض استوار است که استفاده از رسانه حتماً برای رفع نیاز است، لذا عمدتاً قصد دارد تا نیازهایی که محرک استفاده از رسانه خاص و کسب رضایت از آن هستند را شناسایی کند (چو5، 2007). در این رویکرد مردم فعالند و برنامه ها را انتخاب و استفاده می کنند (پرس6 و فرگوسن7، 2003: 79). این نظریه به آنچه مردم از رسانه می خواهند و انتخاب می کنند تا با رسانه و محتوای آن انجام دهند مربوط است (مهدیزاده، 1386: 187). فرض های اصلی تئوری عبارتند از: 1. مخاطب فعال است، یعنی مخاطب در رفتار ارتباط خود دارای انگیزه و هدف است. 2. مخاطب خودش تصمیم می‌گیرد که از میان رسانه ها، رسانه خاصی را انتخاب و از آن استفاده کند تا نیازها و خواسته های ویژه را ارضا کند (وینسنت8 و باسیل9، 1997: 384) و مخاطبان به خوبی قادرند دلایل استفاده خود را از یک رسانه ابراز دارند. به عبارتی مردم به خوبی نسبت به علایق و انگیزه هایشان آگاهند (نیکو و همکاران، 1381: 80).
نظریه ی استفاده و رضامندی ضمن فعال انگاشتن مخاطب، بر نیازها و انگیزه های وی در استفاده از رسانه ها تأکید می کند و بر آن است که ارزش ها، علایق و نقش اجتماعی مخاطبان مهم است و مردم براساس این عوامل آن چه را می خواهند ببینند و بشنوند، انتخاب می کنند.
پرسش اساسی نظریه ی استفاده و رضامندی این است که چرا مردم از رسانه ها استفاده می کنند و آن ها را برای چه منظوری به کار می گیرند؟ پاسخی که به اجمال داده می شود این است که مردم برای کسب راهنمایی، آرامش، سازگاری، اطلاعات و شکل گیری هویت شخصی، از رسانه ها استفاده می کنند(مک کوایل، 104:1385).
نظریه ی استفاده و رضامندی با اتخاذ رویکردی کارکردگرایانه به ارتباطات و رسانه، مهم ترین نقش رسانه ها را برآورده ساختن نیازها و انگیزه های مخاطب می داند، بنابراین، به هر میزان که رسانه ها این نیازها و انگیزه ها را برآورده سازند، به همان میزان موجبات رضایتمندی مخاطب را فراهم می کنند.
فرض اصلی نظریه ی استفاده و رضامندی این است که افراد مخاطب، کم و بیش به صورت فعال، به دنبال محتوایی هستند که بیشترین رضایت را [برای آنان] فراهم سازد. میزان این رضایت بستگی به نیازها و علایق فرد دارد (ویندال، سیگنایزر و اولسون، 274:1376).
صاحب نظراني كه درباره كاركردهاي رسانه هاي مدرن به اظهار نظر پرداخته اند، كاركردهاي متفاوتي براي رسانه ها بيان كرده اند. هارولد لاسول و چارلز رايت، دو تن از پژوهشگران و انديشمنداني هستند كه به نقش و كاركرد رسانه ها توجه نشان داده اند. آنها معتقدند كه رسانه ها داراي چند كاركرد هستند:
1. كاركرد نظارت بر محيط (نقش خبري)؛
2. ايجاد هم بستگي اجتماعي در واكنش به محيط (نقش ارشادي يا راهنمايي)؛
3. انتقال ميراث فرهنگي (نقش آموزشي)؛
4. سرگرمي و پر كردن اوقات فراغت (مك كوايل، 1382: 83).
اين دو نظريه پرداز معتقدند كه در كاركرد نخست، رسانه ها به نظارت، مراقبت و تهيه و رساندن خبر دست مي زنند و در دومين كاركرد، وظيفه انتخاب و تفسير اطلاعات در محيط را بر عهده دارند.
در اينجاست كه رسانه، حامل انتقادها و پيشنهادهايي براي چگونگي نگرش افراد به واقعيت هاست. در اين نقش، رسانه به تقويت ارزش هاي اجتماعي، اجماع و افشاي انحرافات، رجوع به پايگاه رهبران فكري، پيش گيري از تهديد ثبات اجتماعي و وحشت عمومي، مديريت افكار عمومي و نظارت بر حكومت و حفاظت مي پردازد.
در كاركرد سوم، رسانه مي كوشد از ميراث فرهنگي جوامع پاسداري كند و با ياري رساندن به انسجام اجتماعي، تجربه هاي مشترك انساني را نهادينه سازد.
هارولد لاسول، جامعه شناس و نظريه پرداز آمريكايي در نظريه خود، رسانه ها را انتقال دهنده فرهنگ، اطلاعات، ارزش ها و هنجارها از يك نسل به نسل ديگر و از افراد جامعه به افراد تازه وارد مي داند كه در اين كاركرد رسانه ها، با گسترش بنيان تجربه مشترك، انسجام اجتماعي افزايش مي يابد.
روش انجام تحقیق
این تحقیق از نظر دستیابی به هدف کاربردی و از نظر ماهیت و روش گردآوری دادهها و پاسخ به سؤالات مربوط پیمایشی است. در این تحقیق از هر دو روش کتابخانهای و میدانی برای جمعآوری اطلاعات استفاده شد. به عبارت دقیقتر برای تکمیل مبانی تئوریک از روش کتابخانهای و برای گردآوری سایر اطلاعات مورد نیاز در ارتباط با عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از روش پیمایش استفاده شد. جامعه آماری تحقیق را کلیه شهروندان بزرگسال ( 18سال به بالا) اردبیل تشکیل می دهند که پس از استعلام این تعداد 115000 نفر برآورد شد. برای نمونه گیری از فرمول کوکران استفاده شد که پس از محاسبه 384 نفر به عنوان نمونه انتخاب گردید. از این تعداد 58 درصد مرد و 42 درصد زن انتخاب گردید. روش نمونهگیري در این تحقیق، نمونه گیری طبقه ای تصادفی بود. برآورد «اعتبار» پرسشنامه نيز از طريق «اعتبار صوري10 و محتوایی » صورت گرفته است. به اين ترتيب كه با ارائه پرسشنامه به تعدادي از اعضاي هيات علمي دانشگاه ها و خبرگان از نظرات آنها در مورد معتبر بودن گويه‌هايي كه براي سنجش هر يك از متغيرها آمده لحاظ گرديده است. پايايي پرسشنامه نیز از طريق آلفاي كرونباخ با استفاده از نرم افزار spss انجام گرفته است و با توجه به اینکه ضریب آلفای محاسبه شده برای کل متغیرها و مولفه های آن ها بالاتر از 7/0 به دست آمده است بنابراین پرسشنامه های تحقیق دارای پایایی بالایی است.
یافته ها
بر اساس یافته های جمعیت شناختی، 58 درصد از پاسخگویان مرد و 42 درصد هم زن می باشند. 24 درصد از پاسخگویان زیر دیپلم، 38 درصد دیپلم و فوق دیپلم، 28 درصد لیسانس و 10 درصد هم فوق لیسانس و بالاتر می باشند. 28 درصد از پاسخگویان در بازه سنی 20 تا 30 سال، 30 درصد در فاصله سنی 31 تا 40 سال ، 25 درصد هم در فاصله سنی 41 تا 50 سال و 17 درصد هم 50 سال به بالا قرار دارند. 15 درصد از پاسخگویان دانشجو، 36 درصد کارمند، 30 درصد آزاد و 19 درصد هم خانه دار می باشند. 68 درصد از پاسخگویان مخاطب برنامه سلام ساوالان و 32 درصد هم مخاطب برنامه نمی باشند. 84 درصد از پاسخگویان نام برنامه سلام ساوالان را شنیده و 16 درصد هم نام این برنامه را تا بحال نشنیده اند. 30 درصد از پاسخگویان تمایل زیادی برای گوش دادن به برنامه های سلام ساوالان دارند. 29 درصد هم متوسط، 20 درصد کم، 13 درصد خیلی زیاد و 8 درصد هم خیلی کم تمایل به گوش دادن به برنامه های سلام ساوالان دارند. 33 درصد از پاسخگویان در حد زیاد گوش دادن به برنامه های سلام ساوالان را برای دیگران توصیه می کنند. از این نظر برای 21 درصد کم، 20 درصد تا حدودی، 18 درصد خیلی کم و 8 درصد هم خیلی زیاد تمایل به دست آمده است. 44 درصد از پاسخگویان دلیل عدم گوش دادن به برنامه های سلام ساوالان را کوش ندادن به رادیو، 31 درصد نداشتن فرصت، 15 درصد ساعت پخش رادیو و 10 درصد هم زمان برنامه را دلیل عدم گوش دادن به برنامه های سلام ساوالان اعلام کرده اند. 21 درصد از پاسخگویان اصلاً ، 31 درصد نداشتن فرصت، 15 درصد ساعت پخش رادیو و 10 درصد هم زمان برنامه را دلیل عدم گوش دادن به برنامه های سلام ساوالان اعلام کرده اند. 58 درصد از پاسخگویان مرد و 42 درصد هم زن می باشند.
برای بررسی سوالات پژوهش، ابتدا به منظور بررسی نرمال بودن توزیع داده ها از آزمون کولموگروف – اسمیرونوف استفاده گردید که نتایج آن در جدول (1) آمده است. نتایج حاصل از این آزمون نشان می دهد که فرض توزیع نرمال داده ها برقرار است و لذا می توان از آزمون های پارامتریک استفاده کرد.
جدول (1): نتایج آزمون کولموگروف – اسمیرونوف برای بررسي نرمال بودن توزيع داده هاي مربوط به متغيرهاي پژوهش
| مصرف خانواده | هویت دینی | هویت ملی | شادکامی | |
پارامترهای عادی | میانگین | 93/2 | 3/3 | 91/2 | 23/3 |
انحراف استاندارد | 55/0 | 9/0 | 89/0 | 89/0 | |
بیشترین اختلاف | مطلق | 124/0 | 069/0 | 094/0 | 105/0 |
مثبت | 071/0 | 069/0 | 054/0 | 105/0 | |
منفی | 124/0- | 051/0- | 094/0- | 07/0- | |
کولموگروف اسمیرنف z | 49/2 | 379/1 | 871/1 | 106/2 | |
سطح معناداری | 097/0 | 087/0 | 103/0 | 276/0 | |
جدول فوق نشان می دهد، چون سطح معناداری بیشتر از 05/0است، بنابراین دارای توزیع نرمال می باشند و می توان از آزمون های پارامتریک استفاده نمود.
«عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان در جذب مخاطب مناسب بوده است؟»
برای بررسی سوال اول تحقیق از آزمون کای اسکوئر11 (X2)استفاده شده است.
جدول (2): نتایج آزمون کای اسکوئر
| درصد مشاهده شده | درصد مورد انتظار |
بلی | 68% | 50% |
خیر | 32% | 50% |
جمع | 100% | 100% |
جدول (3): معناداری آزمون کای اسکوئر
کای اسکوئر | 290/53 |
درجه آزادی | 1 |
سطح معناداری | 000/0 |
چناچه در جدول (2 و 3) مشاهده می شود درصد مشاهده شده برای پاسخگویانی که مخاطب برنامه سلام ساوالان هستند 68 درصد می باشد و از درصد مورد انتظار بالاتر است و با توجه مقدار کای اسکوئرو سطح معناداری کمتر از 01/0 (01/0>P) می توان چنین استنباط کرد که تقریبا اکثریت پاسخگویان مخاطب برنامه سلام ساوالان هستند و عملکرد برنامه در جذب مخاطب خوب بوده است.
« عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر اصلاح سبک زندگی مخاطبان چگونه است؟»
عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر اصلاح سبک زندگی مخاطبان در پرسشنامه با 6 سوال مورد سنجش قرار گرفت که با جمع بستن آنها شاخص های آن متغیر درست شد که شاخص های ایجاد شده در سطح فاصله ای می باشد. لذا برای بررسی عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر اصلاح سبک زندگی مخاطبان از آزمون t تک نمونه ای استفاده شده است. که جدول زیر نتایج این آزمون را نشان می دهد.
جدول (4): نتایج آزمون t تک نمونه ای برای بررسی عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر اصلاح سبک زندگی مخاطبان
آماره شاخص | میانگین | انحراف معیار | t | درجه آزادی | سطح معناداری | |
اصلاح سبک زندگی | 93/2 | 55/0 | 361/2 | 399 | 01/0 | |
شاخص های اصلاح سبک زندگی | کاهش مصرف بی رویه در خانواده | 95/2 | 95/0 | 625/2 | 399 | 01/0 |
فرهنگ سازی برای مصرف درست در خانواده | 99/2 | 93/0 | 213/2 | 399 | 01/0 | |
آموزش برنامه ریزی درست و اصولی برای خرید و مصرف در خانواده | 71/2 | 86/0 | 488/5 | 399 | 000/0 | |
کاهش تجمل گرایی و چشم هم چشمی در خانواده | 96/2 | 97/0 | 796/2 | 399 | 003/0 | |
ترغیب به پس انداز | 92/2 | 79/0 | 143/2 | 399 | 006/0 | |
کاهش اتلاف هزینه های خانواده | 17/3 | 84/0 | 341/3 | 399 | 001/0 | |
همانطور که در جدول (4) مشاهده می شود، میانگین و انحراف معیار اصلاح سبک زندگی (55/0 ± 93/2) است که نشان می دهد از منظر مخاطبان، برنامه سلام ساوالان در حد متوسط به پایین توانسته منجر به اصلاح سبک زندگی در آنها شود. از سوی دیگر نتایج دیگر این جدول نشان می دهد که از بین ابعاد شش گانه سبک زندگی، کاهش اتلاف هزینه های خانواده دارای میانگین متوسط به بالا(84/0 ± 17/3) و و سایر مولفه ها دارای میانگین متوسط به پایین است که در این بین پایین ترین میانگین مربوط به آموزش برنامه ریزی درست و اصولی برای خرید و مصرف در خانواده می باشد. به عبارتی دیگر، برنامه سلام ساوالان در محتوای برنامه های خود به کاهش اتلاف هزینه های خانواده بیشترین اهمیت و به برنامه ریزی درست و اصولی برای خرید و مصرف در خانواده کمترین اهمیت داده است. این یافته ها در سطح خطای کمتر از 01/0 (01/0>P) و با 99 درصد اطمینان معنادار است.
« عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر تقویت هویت دینی مخاطبان چگونه است؟»
عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر تقویت هویت دینی مخاطبان در پرسشنامه با 7 سوال مورد سنجش قرار گرفت که با جمع بستن آنها شاخص های آن متغیر درست شد که شاخص های ایجاد شده در سطح فاصله ای می باشد. لذا برای بررسی عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر تقویت هویت دینی مخاطبان از آزمون t تک نمونه ای استفاده شده است. که جدول زیر نتایج این آزمون را نشان می دهد.
جدول (5): نتایج آزمون t تک نمونه ای برای بررسی عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر تقویت هویت دینی
آماره شاخص | میانگین | انحراف استاندارد | T | درجه آزادی | سطح معناداری | |
تقویت هویت دینی | 3/3 | 9/0 | 759/6 | 399 | 000/0 | |
شاخص های تقویت هویت دینی | افزایش باورها و اعتقادات دینی | 54/3 | 05/1 | 269/10 | 399 | 000/0 |
ترغیب شما به شرکت در مراسم ها و مناسک مذهبی | 32/3 | 16/1 | 630/5 | 399 | 000/0 | |
ترغیب شما به نماز و روزه، قرائت قرآن و سایر مناسک عبادی | 44/3 | 16/1 | 617/7 | 399 | 000/0 | |
افزایش احساسات انسان دوستانه | 61/3 | 11/1 | 021/11 | 399 | 000/0 | |
ترغیب شما به کمک و دستگیری از نیازمندان | 19/3 | 34/1 | 89/2 | 399 | 004/0 | |
ارتقای معنویت | 14/3 | 27/1 | 231/2 | 399 | 026/0 | |
احساس نزدیکی با سایر مسلمانان | 87/2 | 4/1 | 749/2 | 399 | 04/0 | |
همانطور که در جدول (5) مشاهده می شود، میانگین و انحراف معیار هویت دینی (9/0 ± 3/3) است که نشان می دهد از منظر مخاطبان، برنامه سلام ساوالان در حد متوسط به بالا توانسته منجر به تقویت هویت دینی در آنها شود. از سوی دیگر نتایج دیگر این جدول نشان می دهد که از بین ابعاد هفت گانه هویت دینی ، افزایش باورها و اعتقادات دینی دارای بالاترین میانگین(05/1 ± 54/3) و احساس نزدیکی با سایر مسلمانان دارای پایین ترین میانگین(4/1 ± 87/2) است و سایر مولفه ها متوسط به بالا به دست آمده است. به عبارتی دیگر، برنامه سلام ساوالان در محتوای برنامه های خود به افزایش باورها و اعتقادات دینی بیشترین اهمیت و احساس نزدیکی با سایر مسلمانان کمترین اهمیت داده است. این یافته ها در سطح خطای کمتر از 05/0 (05/0>P) و با 95 درصد اطمینان معنادار است.
« عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر تقویت هویت ملی مخاطبان چگونه است؟»
عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر تقویت هویت ملی مخاطبان در پرسشنامه با 7 سوال مورد سنجش قرار گرفت که با جمع بستن آنها شاخص های آن متغیر درست شد که شاخص های ایجاد شده در سطح فاصله ای می باشد. لذا برای بررسی عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر تقویت هویت دینی مخاطبان از آزمون t تک نمونه ای استفاده شده است. که جدول زیر نتایج این آزمون را نشان می دهد.
جدول (6): نتایج آزمون t تک نمونه ای برای بررسی عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر تقویت هویت ملی
آماره شاخص | میانگین | انحراف استاندارد | T | درجه آزادی | سطح معناداری | |
تقویت هویت ملی | 91/2 | 89/0 | 819/2 | 399 | 009/0 | |
شاخص های تقویت هویت ملی | شناخت هویت و فرهنگ ملی | 07/2 | 23/1 | 941/14 | 399 | 000/0 |
غرور به خاطر ایرانی بودن | 65/2 | 45/1 | 732/4 | 399 | 000/0 | |
غرور به خاطر اردبیلی بودن | 33/3 | 2/1 | 542/5 | 399 | 000/0 | |
غرور به خاطر آذری بودن | 27/3 | 24/1 | 336/4 | 399 | 000/0 | |
ایجاد روحیه میهن پرستی | 25/3 | 22/1 | 18/4 | 399 | 000/0 | |
افزایش تمایل شما به زندگی در کشور خود | 84/2 | 3/1 | 34/2 | 399 | 02/0 | |
افزایش تعصب ملی در شما | 99/2 | 27/1 | 157/2 | 399 | 03/0 | |
همانطور که در جدول (6) مشاهده می شود، میانگین و انحراف معیار هویت ملی (89/0 ± 91/2) است که نشان می دهد از منظر مخاطبان، برنامه سلام ساوالان در حد متوسط به بالا توانسته منجر به تقویت هویت ملی در آنها شود. از سوی دیگر نتایج دیگر این جدول نشان می دهد که از بین ابعاد هفت گانه هویت ملی ، غرور به خاطر اردبیلی بودن دارای بالاترین میانگین(2/1 ± 33/3) و شناخت هویت و فرهنگ ملی دارای پایین ترین میانگین(4/1 ± 87/2) است. به عبارتی دیگر، برنامه سلام ساوالان در محتوای برنامه های خود به ایجاد غرور به خاطر اردبیلی بودن بیشترین اهمیت و به معرفی هویت و فرهنگ ملی کمترین اهمیت داده است. این یافته ها در سطح خطای کمتر از 01/0 (01/0>P) و با 99 درصد اطمینان معنادار است.
« عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر شادکامی مخاطبان چگونه است؟»
عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر شادکامی مخاطبان در پرسشنامه با 5 سوال مورد سنجش قرار گرفت که با جمع بستن آنها شاخص های آن متغیر درست شد که شاخص های ایجاد شده در سطح فاصله ای می باشد. لذا برای بررسی عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر شادکامی مخاطبان از آزمون t تک نمونه ای استفاده شده است. که جدول زیر نتایج این آزمون را نشان می دهد.
جدول (7): نتایج آزمون t تک نمونه ای برای بررسی عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر شادکامی
آماره شاخص | میانگین | انحراف استاندارد | T | درجه آزادی | سطح معناداری | |
شادکامی | 23/3 | 89/0 | 342/5 | 399 | 000/0 | |
شاخص های شادکامی | افزایش سطح امید به آینده | 14/3 | 26/1 | 261/2 | 399 | 02/0 |
ایجاد لحظات شاد و مفرح | 3 | 36/1 | 11/2 | 399 | 03/0 | |
پر کردن اوقات فراغت به صورت مفید | 38/3 | 17/1 | 495/6 | 399 | 000/0 | |
افزایش سطح روحیه | 27/3 | 21/1 | 485/4 | 399 | 000/0 | |
کاهش هیجانات منفی و استرس های روزانه | 41/3 | 1/1 | 499/7 | 399 | 000/0 | |
همانطور که در جدول (7) مشاهده می شود، میانگین و انحراف معیار شادکامی (9/0 ± 23/3) است که نشان می دهد از منظر مخاطبان، برنامه سلام ساوالان در حد متوسط به بالا توانسته منجر به شادکامی آنها شود. از سوی دیگر نتایج دیگر این جدول نشان می دهد که از بین ابعاد پنج گانه شادکامی، کاهش هیجانات منفی و استرس های روزانه دارای بالاترین میانگین(1/1 ± 41/3) و ایجاد لحظات شاد و مفرح دارای پایین ترین میانگین(4/1 ± 87/2) است و سایر مولفه ها متوسط به بالا به دست آمده است. به عبارتی دیگر، برنامه سلام ساوالان در محتوای برنامه های خود به کاهش هیجانات منفی و استرس های روزانه مخاطبان بیشترین اهمیت و ایجاد لحظات شاد و مفرح در مخاطبان کمترین اهمیت داده است. این یافته ها در سطح خطای کمتر از 01/0 (01/0>P) و با 99 درصد اطمینان معنادار است.
سوال اصلی
« نقاط ضعف و قوت عملکرد برنامه هایی رادیویی سلام ساوالان کدامند؟»
برای اطلاع از این که در برنامه سلام ساوالان کدام یک از متغیرها دارای بیشترین اهمیت و کدام یک دارای کمترین اهمیت است از آزمون فریدمن استفاده می شود. که نتایج حاصله در زیر مورد بررسی قرار می گیرد.
جدول (8): نتایج آزمون فریدمن برای رتبه بندی نقاط قوت و ضعف برنامه های سلام ساوالان
رتبه | عملکرد برنامه هایی رادیویی سلام ساوالان | میانگین رتبه ها |
1 | شادکامی | 76/2 |
2 | هویت دینی | 72/2 |
3 | هویت ملی | 31/2 |
4 | مصرف خانواده | 22/2 |
چنانچه نتایج این جدول نشان می دهد، شادکامی با میانگین رتبه 76/2 بالاترین رتبه را به خود اختصاص داده است. به عبارت دیگر ایجاد شادکامی در مخاطبان برای برنامه سلام ساوالان دارای بیشترین اهمیت بوده و نقطه قوت برنامه محسوب می شود و مصرف خانواده با میانگین رتبه 22/2 پایین ترین رتبه را به خود اختصاص داده است. به عبارت دیگر کاهش مصرف خانواده برای برنامه سلام ساوالان دارای پایین ترین اهمیت بوده و نقطه ضعف برنامه محسوب می شود. در رتبه های دوم هویت دینی (با میانگین رتبه 72/2) و در رتبه سوم هویت ملی(با میانگین رتبه 31/2) قرار دارند.
برای اطلاع از اینکه آیا رتبه بندی انجام شده معنادار است از آماره مربوط به آزمون فریدمن استفاده می شود که نتایج این آزمون در جدول زیر آمده است.
جدول (9): معناداری آزمون فریدمن
تعداد | 384 |
کای اسکوئر | 357/56 |
درجه آزادی | 3 |
سطح معناداری | 000/0 |
با توجه به مقدار خی دو محاسبه شده و سطح معناداری(01/0>P) می توان گفت رتبه بندی انجام شده از نظر آماری معناداری است.
بحث و نتیجه گیری
یکی از تاثیرگذارترین وسایل ارتباط جمعی و در عین حال در دسترس ترین، رادیوست. رادیو با توجه به ویژگی های خاص خود همچون دسترسی آسان، قابل حمل بودن و نیز گسترده دریافت امواج، به خصوص برای مناطق محروم و دورافتاده دارای مزایایی است که نگاه آسیب شناسانه جدی تر به این رسانه را می طلبد. همچنین برقراری رادیوهای محلی و استانی از توان بالای این وسیله ارتباطی در امر آموزش، اطلاع رسانی، ارشادی و تربیتی حکایت دارد. امروزه رادیو و تلویزیون به عنوان عضوی از خانواده به طور خواسته یا ناخواسته تحت آموزشی و تربیتی، رادیو و تلویزیون می توانند در زمینه پیشرفت های علوم و فنون جدید، روانشناسی، بهداشت، تغذیه، اقتصاد، پزشکی و ... به اطلاع رسانی بپردازد و از این رهگذر به ارتقای سطح دانش خانواده ها کمک کنند.
رادیو رسانه ای است که در آن تصویر وجود ندارد، بنابراین این امکان را به شنونده می دهد که خود به تصویر سازی و ساخت تصویر ذهنی از پیام و شخصیت های آن بپردازد. یعنی برخلاف تلویزیون همه عناصر پیام را در اختیار فرد قرار نمی دهد و تصویر را به مخاطب و شنونده تحمیل نمی کند، بلکه بخشی از پیام را به فرد واگذار می کند و در این موقعیت است که فرد خواسته ها،آمال و ارزش های خود را در آن بازسازی می کند. ناگهان تمام یک فرهنگ را در ذهن شنونده متبادر می سازد که تا بی نهایت فرهنگ و دانش مخاطب ادامه می یابد (حسینی زاد، 1382: 37).
سلام ساوالان عنوان برنامه ای است که به صورت روزانه از صدای مرکز اردبیل تهیه و پخش می شود و همچون سایر برنامه های رادیویی مخاطب آن عامه مردم می باشد و با موضوع فرهنگی، اجتماعی، ورزشی، اقتصادی، اطلاعات عمومی پخش می شود. در این طرح با طرح 5 سوال به آسیب شناسی این برنامه از منظر مخاطبان پرداخته شد که در این قسمت به بحث و تفسیر و پاسخ به سوالات تحقیق پرداخته می شود.
سوال اصلی : «« نقاط ضعف و قوت عملکرد برنامه هایی رادیویی سلام ساوالان کدامند؟»
نتایج این تحقیق نشان داد که ایجاد شادکامی در مخاطبان برای برنامه سلام ساوالان دارای بیشترین اهمیت بوده و نقظه قوت برنامه محسوب می شود و کاهش مصرف خانواده پایین ترین رتبه را به خود اختصاص داده است. به عبارت دیگر کاهش مصرف خانواده برای برنامه سلام ساوالان دارای پایین ترین اهمیت بوده و نقطه ضعف برنامه محسوب می شود. در رتبه های دوم از نظر اهمیت، هویت دینی و در رتبه سوم هویت ملی قرار دارند. همانطور که انتظار می رفت با توجه به اینکه برنامه سلام ساوالان همچون سایر برنامه های رادیویی مخاطب آن عامه مردم می باشد برای این برنامه پر کردن اوقات فراغت و شاد کردن مخاطبان از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چرا که زمان پخش این برنامه از رادیو صبح و مصادف با زمانی است که مخاطبان آماده شروع به رفتن به سر کار می کنند و این برنامه دارای فرصت خوبی برای جذب مخاطب و بالا بردن روحیه و انرژی مخاطبان باشد. در تبیین این یافته می توان گفت که وسایل ارتباط جمعی به‌عنوان مهمترین ابزار تفریحی و سرگرمی افراد به‌شمار می‌رونند؛ که با پخش و انتشار برنامه‌های سرگرم‌کننده بر الگوی رفتار اوقات فراغت انسانی اثراتی تعیین‌کننده دارند و از این طریق است که فرد از تنهایی و زندگی سخت روز‌مره‌اش رهایی می‌یابد و با محیط بیرونی تماس برقرار می‌کند.
شنیدن برنامه های رادیو، نمایش نامه ها، مسابقات و سرگرمی ها، گفتگو ها، سرودها و اشعار مفرح که از طریق رسانه های صوتی و تصویری پخش می شوند، قسمت زیادی از اوقات فراغت افراد را به خود اختصاص داده اند، به گونه ای که امروزه بسیاری از افراد برای پر کردن اوقات فراغت خود به رسانه پناه می برند و از طریق مشاهده برنامه های تفریحی، خود را سرگرم می کنند. استقبال از برنامه سلام ساوالان خود گواهی دهنده این واقعیت است، زیرا برنامه مذکور مذکور عمدتاً برنامه های تفریحی و سرگرمی ارائه می دهد.
سوال اول : «عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان در جذب مخاطب مناسب بوده است؟»
نتایج این تحقیق نشان داد که 68% از پاسخگویان مخاطب برنامه سلام ساوالان هستند و از درصد مورد انتظار بالاتر است و 32% هم جزء مخاطبین برنامه نبوده اند و می توان چنین استنباط کرد که اکثریت پاسخگویان مخاطب برنامه سلام ساوالان هستند و عملکرد برنامه در جذب مخاطب نسبتاً خوب بوده است(01/0>P). میزان استفاده از برنامه های سلام ساوالان به این مسئله بستگی دارد که این برنامه تا چه میزان از ارزش های اجتماعی و هویت فرهنگی و دینی شهروندان اردبیل حراست و چگونه رضایت مخاطبان را با توجه به انتظارات و سلایق جلب می کند. در این میان، آنچه اهمیت دارد، شناخت مخاطب و توجه به خواسته ها، علایق و نیازهای آنها است. کارکرد تفریحی، آموزشی، دینی و فرهنگی رسانه و در اینجا به طور اختصاصی، برنامه سلام ساوالان بیش از سایر کارکردها مد نظر است.آنچه در اینجا اهمیت دارد، لزوم بازنگری در برنامه های موجود جهت تحقق کارکردهای فوق الذکر است. اگر بر اساس مدل آیینی ارتباطات به تهیه برنامه های مذکور در برنامه سلام ساوالان پرداخته شود، به نحوی که مخاطب نیز به نوعی تفاهم، انتقال پیام و اشتراک اطلاعات بپردازد، می توان امیدوار به جذب حداکثری مخاطب در این برنامه رادیویی به جهت ظرفیت های بالای این برنامه بود.
سوال دوم : « عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر اصلاح سبک زندگی مخاطبان چگونه است؟»
نتایج این تحقیق نشان داد که از منظر مخاطبان، برنامه سلام ساوالان در حد متوسط به پایین توانسته منجر به اصلاح سبک زندگی در آنها شود و از بین ابعاد شش گانه سبک زندگی، کاهش اتلاف هزینه های خانواده دارای میانگین متوسط به بالا و سایر مولفه ها دارای میانگین متوسط به پایین است که در این بین پایین ترین میانگین مربوط به آموزش برنامه ریزی درست و اصولی برای خرید و مصرف در خانواده می باشد. به عبارتی دیگر، برنامه سلام ساوالان در محتوای برنامه های خود به کاهش اتلاف هزینه های خانواده بیشترین اهمیت و به برنامه ریزی درست و اصولی برای خرید و مصرف در خانواده کمترین اهمیت داده است. این یافته با نتایج تحقیق پیک و پان (2005) که در تحقیق خود نشان داد که مخاطب با قرار گرفتن در معرض محتوای رسانه ای و همچنین رسانه های حاوی مطالب مصرف گرایانه موجب پذیرش دو ارزش مصرف گرایانه ی مصرف کیفیتی و مصرف نوآورانه و همچنین توسعه ی نگرش های مثبت تر نسبت به تبلیغات شده و منجر به مصرف بیشتر می گردد همسو می باشد.
در تبیین این مسئله می توان گفت که زماني مصر ف گرایی، پديد هاي مخصوص جوامع پيشرفته ي صنعتي و غرب بود، اما امروزه به مدد گسترش رسانه های ارتباط جمعي که در بيشتر جوامع در جهت منافع نظام سرمايه داري فعاليت می کنند، اکنون یک پدیده ای جهانی گشته است. رسانه هاي ارتباط جمعي امروزه نقش بسيار مهمي در شکل دادن به ارز شها و نگرشها و تمايلات مردم در جامعه ي معاصر دارند. پيام هاي رسانه ای می توانند ارز شهاي جديدي را ايجاد و تبليغ کنند، کاربردهاي آن را به نحو اغراق آميز نشان دهند و محيطي فرهنگي را براي به کارگيري آن توسط افراد جامعه ايجاد کنند.
مطابق با همين روند، جامعه ي اردبیل در سالیان اخیر همراه با گسترش شهرگرایی، رشد صنعت و توليد انبوه کالاها و به مدد رسانه هاي ارتباطي و موج تبليغات کالاها با پديد هي جديد مصرف گرایی به اشکال مختلف مواجه شده است و رسانه ها بر مصرف بیشتر شهروندان دامن زده اند.
سوال سوم: « عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر تقویت هویت دینی مخاطبان چگونه است؟»
نتایج این تحقیق نشان داد از منظر مخاطبان، برنامه سلام ساوالان در حد متوسط به بالا توانسته منجر به تقویت هویت دینی در آنها شود و از بین ابعاد هفت گانه هویت دینی ، افزایش باورها و اعتقادات دینی دارای بالاترین میانگین و احساس نزدیکی با سایر مسلمانان دارای پایین ترین میانگین است و سایر مولفه ها متوسط به بالا به دست آمده است(05/0>P). به عبارتی دیگر، برنامه سلام ساوالان در محتوای برنامه های خود به افزایش باورها و اعتقادات دینی بیشترین اهمیت و احساس نزدیکی با سایر مسلمانان کمترین اهمیت داده است.
از نظر برلسون12 و جان ویتس13 اثرگذاری وسایل ارتباط جمعی بسیار وسیع و گوناگون می باشد. این آثار ممکن است در درازمدت و یا در کوتاه مدت بروز نماید. ممکن است قوی یا ضعیف باشد. این اثرات ممکن است از جنبه های مختلفی که در محتوای ارتباطات وجود دارد، نشأت گیرد. ممکن است روانی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی باشد و همچنین احتمال دارد بر روی عقاید، ارز شها، مهارت ها، سلیقه ها و رفتارهای ظاهری تأثیر بگذارد (معتمدنژاد، 1355: 31).
ویژگی های فرهنگی یک جامعه و ارزش های مورد تاکید و تایید آن از مهمترین عوامل شکل دهی به نیاز ها، خواسته ها، توقعات، انتظارات و رفتار افراد آن جامعه است. شهروندان هر جامعه به چیزهایی روی می آورند که جزء ارزش های آن جامعه است که بویژه از طریق نظام اطلاع رسانی و تبلیغی و ترغیبی رسمی جامعه بر روی آن تاکید می شود و جزء ارزش های محوری، اصلی و بنیادی جامعه محسوب می شود که در ایران نیز، این نقش را رسانه ملی ایفا می کند. و ارزش های جامعه توسط این رسانه انتقال پیدا می کند. در ایران، رسانه ملی نقشی بسیار بنیادی بر عهده دارد و جامعه دینی با توجه به نیازها، علایق و خواسته هایش و همچنین با عنایت به نقشی که این رسانه برای خود تعریف کرده، انتظاراتی از این رسانه دارد. در واقع نوعی درهم تنیدگی بسیار نزدیک و پیچیده میان ارزش های دینی و تاریخی جامعه، پایگاه اقتصادی و اجتماعی، میزان دینداری و انتظار جامعه دینی از رسانه ملی و میزان استفاده از آن بویژه در برنامه های دینی آن، میزان استفاده از رسانه های رقیب و در نهایت میزان رضایت از برنامه های دینی، در رسانه ملی وجود دارد.
در بین رسانه های مختلف در جامعه ، رادیو یکی از مهم ترین رسانه ها است و در بسیاری از جنبه های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نقش تاثیرگذاری دارد. این رسانه با ارائه برنامه های مذهبی به اشکال مختلف در شکل گیری هویت مذهبی گروه های مختلف جامعه نقش بسیاری دارد و به عنوان یکی از منابع هویت ساز در کنار گفتمان های دیگر عمل می کند. گفتمان رسانه ای به همراه گفتمان خانواده و گروه همسالان، گفتمان های موثر برشکل گیری ابعاد مختلف هویتی هستند و بی تردید در شکل گیری آگاهی های متناسب با الگو های اجتماعی، شکل گیری شکل و قالب رفتار، قالب ریزی ارزش ها، هنجارها، نگرش، دانش ها و مهارت های گروهی و اجتماعی و در نتیجه انتقال فرهنگی و اجتماعی شدن آنان بسیار موثر و تعیین کننده تلقی می شود و به هم نوایی هر چه بیشتر میان مخاطبان ونیز ادامه حیات اجتماعی که متضمن تثبیت باورهای فرهنگی و تعلق دینی آنان است منجر می گردد.
بنابراین، برنامه سلام ساوالان با اطلاع رسانی و آموزش های سازنده، ارائه و ترویج مدل ها و الگوهای صحیح دینی، همگن سازی و جریان سازی دینی، فرهنگ سازی و الگودهی دینی، جامعه پذیری و درونی کردن ارزش های دینی موجب تحکیم ارزش های دینی در شهروندان اردبیلی شده است و این مسئله نکته قوت این برنامه می باشد.
سوال چهارم : « عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر تقویت هویت ملی مخاطبان چگونه است؟»
نتایج این تحقیق نشان داد که از منظر مخاطبان، برنامه سلام ساوالان در حد متوسط به بالا توانسته منجر به تقویت هویت ملی در آنها شود و از بین ابعاد هفت گانه هویت ملی ، غرور به خاطر اردبیلی بودن دارای بالاترین میانگین و شناخت هویت و فرهنگ ملی دارای پایین ترین میانگین است. به عبارتی دیگر، برنامه سلام ساوالان در محتوای برنامه های خود به ایجاد غرور به خاطر اردبیلی بودن بیشترین اهمیت و به معرفی هویت و فرهنگ ملی کمترین اهمیت داده است (01/0>P).
هويت ملي مهم ترين ويژگي هر ملت، فرهنگ، تاريخ ، و سرزمين مشترك است (مهيمني، 1379: 306). هم چنين ، هويت ملي فرايند پاسخ گويي آگاهانة يك ملت به پرسش هايي دربارة خود، گذشته، كيفيت، زمان، تعلق، خاستگاه اصلي و دائمي، حوزة تمدني، جايگاه سياسي و اقتصادي و فرهنگي، و ارزش هاي ملهم از هويت تاريخي خود است. درواقع، هويت ملي مجموعه اي از گرايش ها و نگر شهاي مثبت به عوامل و عناصر و الگوهاي هوي تبخش و ي كپارچه كننده در سطح يك كشور، به منزلة يك واحد سياسي ، است (صنيع اجلال ، 1384: 104). در اين ميان، برخي از صاحب نظران بر نقش مثبت رسانه هاي جمعي در ارتقاي هويت ملي تأكيد كرده اند (کاستلز، 1380: 196). برخي ديگر از انديشمندان، بر نقش رسانه هاي جمعي بر تضعيف هويت ملي تأكيد كرده اند(پوستر، 1377: 85). در رويكرد سوم، بر نقش متعارض انواع رسانه هاي جمعي در رشد و فرسايش هويت ملي تأكيد شده است (اسلوین، 1380: 137).
هويت ملي در اردبیل به علل گوناگون اهميت خاصي دارد. يكي از مهم ترين علل، تنوع و تكثر قومي و وجود پاره فرهنگ هاي قومي و محلي و هويت هاي خرد در داخل استان است. علاوه بر اين، توسعه و گسترش در عرصة ارتباطات، كه هم از نظر فنّاوري و هم از نظر محتوايي اتفاق افتاده است و هر روز گسترش مي يابد، قادر است فرهنگ ملي كشورها را با بحران و مشكل مواجه سازد. نكتة سوم به موضوع جهاني شدن و احتمال به هم ريختن مرزهاي فرهنگي برمي گردد كه ادغام و هضم فرهنگ هاي ضعيف را در درون فرهنگ هاي مسلط، كه امكانات جذب بيش تر دارند، به دنبال دارد نکته چهارم همسایگی اردبیل با برخی از کشورهای هم زبان و قابلیت دریافت برخی از شبکه های ماهواری ای این کشورها در سطح استان انسجام و هویت ملی ، ایرانی و اسلامی را تهدید می کند. لذا برنامه سلام ساوالان به پرداختن به مباحث و شاخص های هویت ملی می تواند نقش بسیار مهمی در هویت بخشی و تحکیم ارزش ها و فرهنگ ملی، ایرانی و اسلامی شهروندان اردبیل ایفا نماید.
سوال پنجم : « عملکرد برنامه رادیویی سلام ساوالان از منظر شادکامی مخاطبان چگونه است؟»
نتایج این تحقیق نشان داد که از منظر مخاطبان، برنامه سلام ساوالان در حد متوسط به بالا توانسته منجر به شادکامی آنها شود و از بین ابعاد پنج گانه شادکامی، کاهش هیجانات منفی و استرس های روزانه دارای بالاترین میانگین و ایجاد لحظات شاد و مفرح دارای پایین ترین میانگین است و سایر مولفه ها متوسط به بالا به دست آمده است. به عبارتی دیگر، برنامه سلام ساوالان در محتوای برنامه های خود به کاهش هیجانات منفی و استرس های روزانه مخاطبان بیشترین اهمیت و ایجاد لحظات شاد و مفرح در مخاطبان کمترین اهمیت داده است (01/0>P).
دنير به اين نتيجه رسيده است که شادکامي و نشاط، ترکيبي است از: وجود عاطفه مثبت يا خوشايند، نبودن عاطفه منفي يا ناخوشايند، زندگي بسيار رضايتمندانه و ادراک خشنود کننده فرد از زندگي (شولتس، 1387: 49). شادی و نشاط از جمله حالات فراگیر شخصیت انسان است که تاثیرات بسیار شگرفی را بر نگرشها، باورها، احساسات و رفتار او میگذارد و میتواند همه جنبههای شخصیت او را، دستخوش تغییر و تحول کند. از طرفی باید اذعان نمود که توسعه و پیشرفت انسان در حیات مادی موجب شده است تا همه جنبههای زندگی فردی، خانوادگي و اجتماعی او، دارای پیچیدگیهای متعدد شود و متغیرهای مختلفی بر افکار، اندیشهها، باورها، اعتقادات و رفتار او تأثیر بگذارد و در حالی که همواره بر گستره و عمق دغدغهها و نگرانیهای او افزوده می شود، ناگزیر او را به تامل وادارد تا راههای بهتر زیستن و غلبه برمشکلات را بیابد. همین سبب شده انسان معاصر، براي رسيدن به قلههای کمال مادی و معنوی، فکر و شکوفایی استعدادهای نهفتهخود، روزنهای برای فرار از رنج و مرارتهاي محيط بيابد. شايد فراهم كردن زمينه هاي شادي و نشاط براي دستيابي به اين مهم بهترين راه باشد. در این میان و بسته به شرایط امروزی، که رسانهها، در زندگي انسان معاصر نقشي گسترده و بيبديل برعهده دارند و میتوانند تغييرات شگرفي را در محدوده ذهن، عواطف و رفتار انسانها شكل دهند، بسیار مهم مینماید که با تدبیر و مطالعه لازم بتوانند در اين حوزه از نياز انساني يعني شادي و نشاط که در جهت ارتقا و تکامل افراد و اجتماع مؤثر است، نقش و رسالت بزرگ خود را به خوبي بازي كنند. يکي از کارکردهاي اصلي که براي رسانهها به ويژه رادیو در عصر حاضر بر مي شمارند، رويکرد سرگرمي و تفريح است.
هارولد لاسول و چارلز رایت دو تن از دیگر پژوهشگران و اندیشمندانی هستند که به نقش و کارکرد رسانهها توجه نشان داده‌اند. آنها معتقدند که رسانهها دارای چند کارکرد هستند: 1. کارکرد نظارت بر محیط (نقش خبری)؛ 2. ایجاد همبستگی اجتماعی در واکنش به محیط (نقش ارشادی یا راهنمایی)؛ 3. انتقال میراث فرهنگی (نقش آموزشی)؛ 4. سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت. (مک کوایل، 1382 : 83)
و به نظر مي رسد با توجه به دو نکته، اين کارکرد، به يكي از کارکردهاي اصلي رسانه‌اي مثل رادیو تبديل شده است: اول اين‌که ماهيت رادیو با سرگرمي و تفريح نسبت نزديکي دارد و زبان رادیو زبان سرگرمي و خوشي است و اگر اين زبان را از رادیو بگيريم، ماهيت او زير سؤال مي‌رود و ديگر اين که به دليل سرعت و پيچيدگي زندگي انسان و فشارهاي متعدد و مداوم عوامل مختلف بر انسان، شادي، نشاط، تفريح و سرگرمي در زندگي او جايگاه ويژ‌ه‌اي پيدا کرده است. بر اين اساس بايد گفت انتظار مخاطب رادیو در حوزه شادي و نشاط و سرگرمي و تفريح بيش از مخاطب ساير رسانهها از آنها و يكي از کارکردهای مهم اين رسانه است.
شنیدن برنامه های رادیو، نمایش نامه ها، مسابقات و سرگرمی ها، گفتگو ها، سرودها و اشعار مفرح که از طریق رسانه های صوتی و تصویری پخش می شوند، قسمت زیادی از اوقات فراغت افراد را به خود اختصاص داده اند، به گونه ای که امروزه بسیاری از افراد برای پر کردن اوقات فراغت خود به رسانه پناه می برند و از طریق مشاهده برنامه های تفریحی، خود را سرگرم می کنند. استقبال از برنامه سلام ساوالان خود گواهی دهنده این واقعیت است، زیرا برنامه مذکور مذکور عمدتاً برنامه های تفریحی و سرگرمی ارائه می دهد.
نهایتاً اینکه ارتقای شادی و شادمانی مخاطبان، نکته قوت برنامه سلام ساوالان و عدم کامیابی در کاهش مصرف گرایی شهروندان اردیبلی نکته ضعف این برنامه از منظر آسیب شناسی برنامه ای است.بنابراین در راستای نتایج تحقیق، پیشنهادهای زیر ارائه می شود:
- استفاده از نظر مشاوره ای روان شناسان و جامعه شناسان با بینش های متنوع برای ارائه دیدگاه های کارشناسی امیدبخش و شادآوری برنامه های سلام ساوالان به طور مستمر و در روندی پایدار.
- توجه به همه قشرهای جامعه (کارمند،کارگر، دانشجو، کشاورز، خانه دار، کودک، نوجوان، جوان و ...) به تناسب نیازهای مختلف آنها در برنامه های سلام ساوالان در راستای جذب بیشتر مخاطب ضروری است.
- با بازنگری در برنامه های سلام ساوالان و تهیه برنامه های که مخاطب نیز به نوعی تفاهم، انتقال پیام و اشتراک اطلاعات بپردازد، می توان امیدوار به جذب حداکثری مخاطب در این برنامه رادیویی به جهت ظرفیت های بالای این برنامه بود.
- توجه و احترام به مخاطبان و حفظ حقوق آنها؛ توجه به مخاطبان و رعایت حقوق فردی و اجتماعی آنان، زمینه مساعدی را برای برنامه سلام ساوالان برای جذب بیشتر مخاطب فراهم می آورد.
- بالا بردن میزان شادی و شادی بخشی در برنامه های سلام ساوالان از طریق اتخاذ خط مشی جدید در برنامه پیشنهاد می شود.
- مهم ترین ضعف برنامه سلام ساوالان عدم موفقیت در کاهش تمایلات مصرف گرایانه در مخاطبان خود بود؛ لذا پیشنهاد می شود در این برنامه برای مصرف درست در خانواده ها فرهنگ سازی درستی صورت گیرد، همچنین برنامه ریزی درست و اصولی برای خرید و مصرف در خانواده ها آموزش داده شود و پیامدهای منفی و مخرب تجمل گرایی و چشم هم چشمی به صورت مداوم و پایدار در برنامه ها به مخاطبان گوشزد شود.
- گرچه نمي توان رسانه ها را براي عدم پخش پيام هاي مصرف گرايانه قانع و يا محدود کرد، اما می توان با آگاه سازي مخاطبين و آموزش آنها از آسيب پذيري آنها دراين زمينه کاست. به نحوي که هم نسبت به نيازهاي واقعي و کاذب آگاهي پيدا کنند و هم در مقابل تبليغات مقاومت بيشتري داشته باشند.
- توجه به هویت ایرانی – اسلامی مخاطبان، برنامه ریزی جهت رشد آگاهی های ملی و محلی از ضروریات برنامه سلام ساوالان است.
اسلوين، جيمز. (1380). اينترنت و جامعه، ترجمة عباس گيلوري و علي رادباوه، تهران: كتابدار.
برومند، صفورا .(1386). تاریخ نگاری به شیوه رادیو BBC، تهران: دفتر پژوهش های رادیو.
پوستر، مارك. (1377). عصر دوم رسانه ها، ترجمه غلام عباس صالحيار، تهران: مؤسسة ايران.
حسيني پاكدهي، عليرضا. (1382). نظام حقوقي مطلوب راديو تلويزيوني ايران، رسالة دكترا، دانشكدة علوم اجتماعي، دانشگاه علامه طباطبايي تهران.
حسینی زاد، مجید. (1374). تحولات اجتماعی و سینمای ایران، پایان نامه دکتری جامعه شناسی، دانشگاه تهران، شماره 14، سال ششم، صص21-42.
دادگران، محمد. (1387). مباني ارتباطات جمعي، تهران: انتشارات فيروزه
ده صوفياني، اعظم. (1389). نمايش ويژگي هاي انتسابي افراد در برنامه "جمعه ايراني" راديو ايران، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 50، صص 238-208
سقازاده، محمد و كريمخاني، حمزه. (1386). آسيب شناسي نسل جوان (از ديدگاه جامعه شناسي)، قم: انتشارات عطر ياس.
سورين، ورنر و تانكارد، جيمز. (1381). نظريه هاي ارتباطات، ترجمة عليرضا دهقان، تهران: دانشگاه تهران.
شولتس، دوآن. (1387). روانشناسی کمال، ترجمه گیتی خوشدل، تهران: پیکان.
صادقي، فواد. (1391). الگوي مطلوب نظام راديو تلويزيوني در ايران و ارائة مدل پيشنهادي، مجله جامعه پژوهی فرهنگی، سال سوم، شماره دوم، صص 122-101
صنيع اجلال، مريم. (1384). درآمدي بر فرهنگ و هويت ايراني، تهران: مؤسسة مطالعات ملي.
عقیلی، سید وحید و باستی، حمد الله. (1389). موانع مشارکت اجتماعی و راه های تقویت آن در رادیو، فصلنامه پژوهش های ارتباطی، سال هفدهم، شماره چهارم، صص 157-133
كاستلز، مانوئل. (1389). جامعة شبکه ای و عصر اطلاعات، قدرت و هويت، ترجمة حسن چاوشيان، تهران: طرح نو.
گیدنز، آنتونی. (1382). تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمه ناصر موفقیان، تهران: انتشارات نی.
ليتل جان، استيفن. (1384). نظریه ارتباطات، ترجمه مرتضي نوربخش و همكاران، تهران: انتشارات جنگل.
مستقيمي، حسین. (1393). راديو و كارويژه هاي عصر نو: نقطه گذاري فرهنگي، رايانش اجتماعي ، باغباني زباني، مجله رسانه و فرهنگ، سال چهارم، شماره اول، صص 105-85
معتمدنژاد، کاظم. (1385). وسایل ارتباط جمعی، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
مک کوایل، دنیس. (۱۳۸۲). درآمدی بر نظریه‌های ارتباطات جمعی، ترجمه پرویز اجلالی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها.
مهدی زاده، سید محمد. (1389). نظریه های رسانه: اندیشه های رایج و دیدگاه های انتقادی، تهران: نشر همشهری.
ویلکاکس، دنیس ال؛ گانت لی، کمرون، فیلیپ اچ، آولت و ورن کی، ایجی. (1386). روابط عمومي نقش و فرايند و استراتژي، ترجمه محمد اعرابي و داوود ايزدي، تهران: دفتر پژوهش هاي وزارتفرهنگ و ارشاد اسلامی.
ويليامز، كوين. (1386). درك تئوري رسانه ها، ترجمه رحيم قاسميان، تهران: ساقي.
1- Branston, Gill & Roy Stafford (2003). The Media Student’s Book. Third edition, London & New York: Routledge.
2- Gerbner, G. (1994). “Mass Media and Human Communication Theory”, in Dance. F.E.X. (ed.), Human Communication Theory, New York: Holt, Rinehart and Winston.
3- Littlejohn, W. & Karen, F. (2005) Theories of Human Communication, Eight Edition, London: Thomson and Wadsworth.
Pathology of Radio Salam Savalan Program and Solutions to Attract more Audiences
This study pathology radio program Hello Savalan and solutions were used to attract more audiences. This research method is descriptive – survey. The study consisted of citizen over 18 years in Ardabil, among which 384 were selected by Cochran. The data were collected using the five dimensions of the audience, taking family, religious identity, national identity and happiness. Content validity was determined using the expertise and reliability using Cronbach's alpha coefficient. After gathering research data analysis using software Spss and one-sample t-test and Friedman test. The results indicated that 68% of the audience has attracted Salam Savalan. Salam Savalan lifestyle modification program performance in audience average to low, medium and high strengthen religious identity, in strengthening national identity and create joy and happiness in the average to low average audience is up. Salam Savalan's pathology suggests that create happiness in the audience was of the utmost importance and strength of the program And reduce the consumption of households with the lowest importance and is a point of weakness program. In second place in terms of importance, religious identity and national identity are in third place. Proposals in this regard was presented.
KeyWords: Pathology, family consumption, happiness, audience, radio program Salam Savalan.
[1] - McQuail
[2] -The Theory of Cultivation
[3] -Gerbner
[4] - Uses and Gratification
[5] - Chu
[6] - Prese
[7] - Ferguson
[8] - Vincent
[9] - Basil
[10] - Face validity
[11] - Chi-square
[12] - Berelson
[13] - Jan witz
