الگوسازی فرهنگی در برنامه های گفت و گو محور (نمونه موردی: برنامه زنده رود شبکه اصفهان)

الموضوعات :

مریم حایک ¹

1 - دانشجوی دانشگاه اصفهان

تاريخ الإرسال : 17 الجمعة , جمادى الثانية, 1440 تاريخ التأكيد : 10 الخميس , شوال, 1440 تاريخ الإصدار : 17 الأربعاء , رمضان, 1440

الکلمات المفتاحية: &quot, تحلیل محتوا&quot, , "برنامه های تلویزیون", "شبکه اصفهان", "الگوسازی فرهنگی", "برنامه زنده رود",

ملخص المقالة :

امروزه رسانه ها به واسطه برخورداری از ظرفیت معرفی هنجارهای خاص اجتماعی و الگوسازی، یکی از ابزارهای مهم جامعه پذیری و فرهنگ پذیری می باشند و نقش مهمی در رشد و تحول جنبه های گوناگون زندگی افراد ایفا می کنند. هدف همه رسانه ها نفوذ و تاثیرگذاری بر جامعه و مخاطبان خود است و برای دستیابی به این هدف از انواع تکنیک ها استفاده می کنند.در بین انواع رسانه ها نقش رسانه تلویزیون در تولید و توزیع نمادها و الگوسازی فرهنگی انکارناپذیر است. ارتباط معنادار مابین الگوهای فرهنگی جامعه و آنچه از تلویزیون به نمایش در می آید بیانگر جایگاه تلویزیون در هدایت فرهنگ عمومی جامعه است.مقاله درصدد مطالعه مولفه های الگوسازی فرهنگی در برنامه زنده رود به عنوان پرمخاطب ترین برنامه گفت وگو محور شبکه اصفهان است. پژوهش حاضر از نوع کمی و تکنیک مورد استفاده تحلیل محتوا است. جامعه آماری پژوهش شامل برنامه زنده رود در شش ماهه دوم سال 95 و شش ماهه اول سال 96 است. واحد تحلیل در انجام این تحقیق آیتم است و 9 متغیر اصلی و 53 مقوله در 494 آیتم مورد ارزیابی قرار گرفته است. یافته ها بیانگر آن است که در برنامه گفت‌وگو محور زنده رود که پرمخاطب ترین برنامه سیمای شبکه اصفهان است در زمینه های شادی آفرینی، فیلم و موسیقی، موسیقی پاپ، گفت و گو، جایگاه اجتماعی زنان، پوشش اسلامی زنان الگوسازی انجام شده است.

نص كامل:



 

الگوسازی فرهنگی در برنامه­های گفت­و­گو محور

(بررسی موردی: برنامه زنده رود شبکه اصفهان)

        Talk Show  Programs Cultural Typification  in

Isfahan Network zenderood Telecast  :Case Study  

 

                                                                                                        

 

 

 

چکیده

امروزه رسانه­ها به واسطه برخورداری از ظرفیت معرفی هنجارهای خاص اجتماعی و الگوسازی، یکی از ابزارهای مهم جامعه پذیری و فرهنگ پذیری می­باشند. در بین انواع رسانه­ها نقش رسانه تلویزیون در تولید و توزیع نمادها و الگوسازی فرهنگی انکارناپذیر است. ارتباط معنادار مابین الگوهای فرهنگی جامعه و آنچه از تلویزیون به نمایش در می­آید بیانگر جایگاه تلویزیون در هدایت فرهنگ عمومی جامعه است.مقاله درصدد مطالعه مولفه­های الگوسازی فرهنگی در برنامه «زنده رود» به عنوان پرمخاطب­ترین برنامه گفت­وگو محور شبکه اصفهان است. پژوهش حاضر از نوع کمی و تکنیک مورد استفاده «تحلیل محتوا» است. جامعه آماری پژوهش شامل برنامه زنده رود در شش ماهه دوم سال 95 و شش ماهه اول سال 96 است. واحد تحلیل در انجام این تحقیق «آیتم» است و 9 متغیر و 53 مقوله در 494 آیتم­ مورد ارزیابی قرار گرفته است. یافته­ها بیانگر آن است که در برنامه گفت­وگو محور زنده رود که پرمخاطب­ترین برنامه سیمای شبکه اصفهان است در زمینه­های شادی آفرینی، فیلم و موسیقی، موسیقی پاپ، گفت­و­گو، جایگاه اجتماعی زنان، پوشش زنان الگوسازی انجام شده است.

 

کلید واژه­ها: الگوسازی فرهنگی، برنامه­های تلویزیون، شبکه اصفهان، برنامه زنده رود، تحلیل محتوا

 

 

 

1.مقدمه

امروزه رسانه­ها محور اصلی ارتباطات انسانی و یکی از ابزارهای مهم جامعه پذیری و فرهنگ پذیری می­باشند و نقش مهمی در رشد و تحول جنبه­های گوناگون زندگی افراد ایفا می کنند. هدف همه رسانه­ها نفوذ و تاثیرگذاری بر جامعه و مخاطبان خود است و برای دستیابی به این هدف از انواع تکنیک­ها استفاده می­کنند. رسانه­ها از طریق معرفی هنجارهای خاص اجتماعی و الگوسازی موجب فرهنگ سازی در جامعه می­شوند(حسنی فر و ابوالحسنی،1390: 22-23). رسانه­ها به باورپذیری، مفهوم­سازی و تبیین و تعیین الگوهای فکری و انسجام­بخشی به نظام­های معنایی مبادرت می­ورزند. آنها با تبیین و واکاوی پدیده­های دنیای اطراف و طبقه­بندی و معنابخشی به آنها به بازسازی فرهنگ، افکار و عقاید موجود در جامعه می­پردازند و در گرایش جامعه به یکی از الگوهای فکری موثر هستند(دهشیری،1388: 186-187). رسانه­ها با ارائه هنجارهای خاص اجتماعی به صورت مثبت، به افراد تلقین می­کنند که رفتار ارائه شده در رسانه رفتار مناسب اجتماعی است و به این ترتیب باعث الگوسازی در جامعه می­شوند. به عبارتی رفتار مورد تایید اجتماعی، همان رفتار ارائه شده از طریق رسانه­ها است. در این خصوص رفتارهای ارائه نشده هم مهم هستند. اگر نوع خاصی از رفتار از طریق رسانه مورد انتخاب و تاکید قرار نگیرد نشانگر آن است که رفتارهای ارائه نشده مهم نیستند و لذا در رفتار اجتماعی جایگاهی ندارند(پورنوروز،1383: 224-225).

در بین انواع رسانه­ها نقش رسانه تلویزیون در تولید و توزیع نمادها و الگوسازی فرهنگی انکارناپذیر است. ارتباط معنادار مابین الگوهای فرهنگی جامعه و آنچه از تلویزیون به نمایش در می­آید بیانگر جایگاه تلویزیون در هدایت فرهنگ عمومی جامعه است. نوع پوشش، رفتار و کلام یک بازیگر یا خواننده در یک برنامه تلویزیونی به سرعت در جامعه تقلید و تکرار می­شود و گاه در بین گروه­های مختلف اجتماعی با پایگاه­های طبقاتی متفاوت به صورت یک الگوی رفتاری مطرح می­شود(نایبی و آغاز، 1388: 42).

در میان انواع برنامه­های تلویزیونی، برنامه های گفت و گو محور به عنوان یکی از ابتکارات برنامه­سازی در قرن بیستم، فرمی کم هزینه اما دوست داشتنی و پرمخاطب را برای مخاطبان تلویزیون ایجاد کرده است(منتظرقائم و مهربانی­فر، 1394: 164). اهمیت تاثیرگذاری بر مخاطب عام و غیر حرفه­ای برنامه های گفت و گو محور، سبب گردیده تا این برنامه ها نقش مهمی در زندگی روزمره مردم، رویدادها و مسائل عمومی جامعه و به معنای کلی تر گفتمان عمومی جامعه داشته باشد(صدا و سیما،1396).

این پژوهش با توجه به نقش برنامه­های گفتگومحور در الگوسازی فرهنگی، به تحلیل محتوای برنامه «زنده رود» به عنوان پرمخاطب­ترین برنامه­ گفت­وگو محور شبکه اصفهان می­پردازد. بی­تردید نوع و میزان الگوهای فرهنگی ارائه شده در این برنامه در تقویت و یا تضعیف عناصر فرهنگی حاکم بر جامعه اصفهان موثر است.

بر این اساس سوال اصلی پژوهش حاضر آن است که: «در برنامه زنده­رود شبکه اصفهان، الگوسازی فرهنگی چگونه و به چه میزان انجام پذیرفته است؟»

 

2. ادبیات نظری پژوهش

 

1-2. برنامه­های گفت وگومحور

برنامه هاي گفت­وگو محور سبکی از برنامه­سازی است که در سال های 1950 ایجاد شد و از آن زمان در بین مخاطبان تلویزیون محبوبیت یافت. در این نوع برنامه که چارچوب کلی آن از مصاحبه­های مجری یا میزبان با میهمانان تشکیل شده است، انتقال اطلاعات به مخاطبان در بخش­های مختلف و به صورت سازماندهی شده انجام می­شود. مشخصه اصلی برنامه­های گفت­وگو محور حضور افراد مشهور و شناخته شده­ای است که در مورد موضوعات مختلف مطرح شده توسط میزبان یا مجری، زندگی حرفه­ای و یا شخصی خود صحبت می­کنند(3-4: 2011,et al .(Vallet اما به طور کلی در برنامه­های گفت و گو محور بحث در مورد هر موضوعی که باشد ادعا این است که صدای مردم عوام در این نوع از برنامه­ها بر صدای متخصصین و کارشناسان اولویت داشته و به طور خاص­تر اینکه این برنامه­ها روایت سازی تجربه مردم عوام و غیر حرفه­ای است(حایک، 1396: 18). 

مهمترین عنصر برنامه گفت وگوی تلویزیونی «مجری» است. مجری، مسئول هدایت گفت­وگویی است که در یک برنامه انجام می­شود. در موفق­ترین برنامه­های گفت­وگو محور، مجری با درجه بالایی از کنترل بر رفتار خود تسهیل­گر ایفای نقش توسط میهمانان است. در کنار مجری در هر برنامه گفت وگو محور کارشناسانی به عنوان «میهمان» معرفی می­شوند و بیشتر تمرکز برنامه به تبادل کلام میان آنها اختصاص دارد. تسلط بر موضوع مورد بحث و برخورداری از مهارت کلامی از نکات اصلی گزینش میهمانان است. همچنین هر برنامه بر یک یا چند «موضوع» خاص متمرکز است. انتخاب موضوعات می­بایست با توجه به مسائل فرهنگی و اجتماعی زمان تولید برنامه انجام شود. «مخاطب» عنصر چهارم برنامه است. مخاطبانی که در استودیو حضور دارند و بینندگان تلویزیون که از فاصله دور و با واسطه امواج تلویزیونی به تماشا می­پردازند. توجه به نیازهای مخاطبان یکی از موارد مهمی است که می­بایست در برنامه سازی به ویژه در برنامه­های گفت­و گو مورد توجه قرار گیرد(منتظر قائم و مهربانی­فر، 1394: 167-168). 

­­

2-2. الگوسازی

فرهنگ­سازی از طریق رسانه به معنای انتقال محتویات فرهنگی شامل اعتقادها، افکار، مفاهیم و ارزش­هایی است که بر رفتار، سنت­ها و سبک زندگی افراد در جامعه تاثیر می­گذارد. نقش و تاثیر رسانه­ در فرهنگ­سازی از طریق شش کارکرد اندیشه­پردازی، ارزش­گذاری، هنجارسازی، نمادسازی، جامعه­پذیری و الگوسازی انجام می­شود. رشد فناوری­ و تاثیر آن بر کنش­های فرهنگی و اجتماعی سبب شده است تا همه کارکردهای رسانه­ در فرهنگ­سازی تقویت گردد و لذا نقش رسانه­ در الگوسازی و نوآوری رفتاری نسبت به گذشته به نحو چشمگیری افزایش یافته است. به عبارتی رسانه­ها به عنوان نیرویی تاثیرگذار بر مخاطبانشان، از توان بالایی در تغییر رفتار اجتماعی و تحول الگوهای اجتماعی برخوردار هستند و می­توانند بر احساس­­ها و شیوه نگریستن جامعه به مسائل فرهنگی موثر باشند(دهشیری،1388: 182- 201).

بر اساس نظریه یادگیری اجتماعی باندورا که مطرح می­کند زمانی که بینندگان به رفتار فرد دیگری توجه می­کنند ممکن است دست به الگوگیری بزنند، هر نوع رفتاری که از تلویزیون پخش می­شود ممکن است از سوی مخاطبانش الگوبرداری شود. تلویزیون به خاطر ارائه تصویر و برقراری ارتباط سریع و تاثیرگذار با ذهن مخاطبان خود، از ظرفیت فوق العاده­ای در الگودهی برخوردار است که از این ظرفیت می­توان برای الگوسازی شایسته در جامعه در حوزه­های مختلف بهره برد. بر این اساس در سند افق رسانه که از اسناد بالادستی سازمان صدا و سیما در حوزه برنامه­سازی است مولفه­های بسیاری در رابطه با الگوسازی شایسته مورد تاکید می­باشد. معرفی و تجلیل از چهره­های شاخص و خدمت رسان در عرصه های گوناگون، ارائه الگوهای کاربردی، متکثر و متنوع، متناسب با اصول و هنجارهای جامعه هدف، تلاش برای نقد و نفی باورها و رفتارهای غلط و کلیشه های جنسیتی، قومی، نژادی، صنفی و...، اجتناب از تأیید و ترویج عقاید قالبی منفی در حوزه های گوناگون، برجسته­سازی نمونه­های خدمت به دیگران، نفی خرافات و آداب و سنن غیر صحیح، ارائه الگوهای مناسب دینی با تاکید بر تاثیر دین در زندگی سالم و با نشاط، از جمله محورهای مورد توجه در این سند است(صدا و سیما،1385).

 

3-2. چارچوب نظری

به طور کلی صاحبنظران و کارشناسان درباره تاثیرات رسانه­ها بر افکار و سبک زندگی افراد جامعه، اتفاق نظر ندارند. مک کویل مسیر توسعه تحقیق و نظریه سازی در زمینه تاثیر رسانه ها را به سه مرحله شامل تاثیر قدرتمند رسانه ها، تاثیر محدود رسانه ها و ظهور مجدد نظریه رسانه های قدرتمند تقسیم کرده است. در نظریه تاثیر قدرتمند رسانه ها، رسانه­ها قادر به ایجاد تغییرات اساسی در جامعه هستند. بر اساس نظریه تاثیر محدود رسانه­ها پیام های ارتباطی قادر نیستند در عقاید و رفتار افراد تغییرات بنیادی به وجود آورند، بلکه می­توانند به صورت محدود آنها را تحکیم بخشند و برای تاثیر گذاری باید زمینه قبلی وجود داشته باشد(اسمی و همکاران، 1389، 96). در مجموع در میان نظریه­های مختلفی که درخصوص تاثیرات رسانه­ها مطرح شده است، چارچوب نظری این پژوهش با استفاده از نظریه­های کاشت، برجسته­سازی و یادگیری اجتماعی پرداخته شده است.

نظریه «کاشت»: نظریه کاشت بر آثار تدریجی و درازمدت رسانه­ها به ویژه تلویزیون بر شکل گیری تصویر ذهنی مخاطبان از دنیای اطراف و مفهوم سازی آنان از واقعیت اجتماعی تاکید می کند. جرج گربنر واضع نظریه کاشت در دهه 1960 در طی تحقیقی تاثیر تماشای تلویزیون بر باورها و دیدگاههای بینندگان درباره جهان واقعی را بررسی کرد. تلویزیون در نگاه گربنر، سازنده محیط نمادین است. نظریه پردازان کاشت استدلال می­کنند که تلویزیون اثرات درازمدت، تدریجی، غیرمستقیم اما متراکم و انباشتی دارد. آنها تاکید می­کنند که تماشای تلویزیون بیشتر از آنکه اثرات رفتاری داشته باشد اثرات نگرشی دارد، به این معنی که تماشای تلویزیون برای مدت طولانی، تاثیراتی بر روی بینندگان نسبت به باورهای آنان دارد(مهدی­زاده،1391، 65-66). گربنر معتقد است تلویزیون مانند مذهب عمل می­کند. برنامه­های تلویزیون، فرهنگی مشترک برای تماشاگران می­سازند که از طریق آن انسان­ها با یکدیگر رابطه برقرار می­کنند(بیابانگرد و صالحی سده،1385: 88). همسو با نظریه کاشت گربنر، نتایج مطالعاتی که درباره همبستگی بین مدت زمان تماشای تبلیغات تلویزیون با رفتارها و نگرش های مخاطبان انجام شده است نشان می­دهد بینندگان دائمی تبلیغات تلویزیونی در مقایسه با سایر بینندگان، غذاهایی را که در تبلیغات­ تبلیغ شده است، بیشتر دوست دارند(اسمی و همکاران،1389، 98).

نظریه «برجسته­سازی»: برجسته­سازی از جمله شیوه­هایی است که رسانه­های جمعی از طریق آن می­توانند بر عامه مردم  تاثیر بگذارند. برجسته­سازی یعنی این اندیشه که رسانه­ها با تاکید بر مباحثی خاص، موضوعاتی را که عامه مردم راجع به آنها فکر می­کنند، تعیین می­نمایند. در توضیح نظریه برجسته­سازی، با استناد به اظهارنظر برنارد کوهن راجع به قدرت مطبوعات مطرح می­شود که رسانه­ها اگرچه ممکن است نتوانند به مردم بگویند که چگونه فکر کنند اما به طرز خیره­کننده­ای در گفتن اینکه مخاطبانشان راجع به چه فکر کنند موفق هستند. مک کابز و شاو اولین مطالعه سیستماتیک در مورد برجسته­سازی را در سال 1972 میلادی در مبارزه ریاست جمهوری چپل هیل کارولینای شمالی انجام دادند. آنها با این فرضیه که رسانه­ها با تاکید بر موضوعاتی خاص، آنها را نزد مخاطبان مهم جلوه می­دهند و در نهایت در نظر مخاطبان اولویت ایجاد می­کنند به بررسی میدانی این فرضیه پرداختند. این محققان اظهار کردند که داده­های به دست آمده حاکی از رابطه­ای بسیار قوی میان تاکید رسانه­ها بر موضوعات مختلف مبارزه سیاسی و قضاوت رای دهندگان در مورد برجستگی و اهمیت موضوعات مختلف مبارزه است(سورین و تانکارد،1388: 327-328). در مجموع این نظریه نه تنها مدعی وجود یک رابطه مثبت بین آن چیزی که رسانه­های جمعی بر آن تاکید می­کنند و آنچه مخاطبان رسانه­ها به عنوان یک امر قابل توجه به شمار می­آورند است، بلکه این تاثیرگذاری را به عنوان یک فرآورده گریزناپذیر جریان عادی انتقال پیام تلقی می­کند(ایرانی پورنظری،1388: 82).

نظریه یادگیری اجتماعی: تاثیر رسانه­های جمعی در زندگی روزانه افراد، محدود به تقویت یا تغییر نگرش­ها و رفتارها نیست، بلکه می­تواند منجر به کسب ارزش­ها و نگرش­ها و الگوهای رفتاری شود که از آن به آثار اجتماعی رسانه­ها تعبیر می­کنند. بر اساس نظریه یادگیری اجتماعی که آلبرت باندورا مطرح کرده، بیشتر رفتارهای آدمی از طریق الگوبرداری یاد گرفته می­شود. فرد با مطالعه و مشاهده نمونه­های رسانه­ای، رفتارهای مناسب را فرا می­گیرد و می­کوشد در زندگی واقعی به تقلید و الگوبرداری از نمونه­های رسانه­ای بپردازد. در مجموع این نظریه بیان می­کند که رسانه­های جمعی به خصوص رسانه­های تصویری، اگرچه تنها منبع یادگیری اجتماعی نیستند و نفوذ و تاثیرشان به دیگر منابع یادگیری یعنی والدین، دوستان و معلمان وابسته است، ولی روی مردم تاثیر مستقیم دارند و منبع اصلی یادگیری اجتماعی هستند(مهدی­زاده،1391: 56-57). 

 

3. پیشینه پژوهش

موضوع تاثیر رسانه­ها بر فرهنگ جامعه تاکنون محور انجام پژوهش­ها و مقالات فراوانی بوده است. مقاله «اثربخشی تبلیغات تلویزیونی بر مخاطبان سیمای جمهوری اسلامی ایران»، کورش سعیدی و علی اکبر فرهنگی، فصلنامه پژوهش­های ارتباطی،(1396) نیز یکی از پژوهش­های انجام شده در خصوص نقش رسانه تلویزیون در شکل­دهی بر رفتار مخاطبان است. در این مقاله با هدف ارزیابی اثر تبلیغات تلویزیونی بانک رفاه بر مخاطبان سیما، مشتریان بانک به‌عنوان نمونه‌ای از مخاطبان سیما به روش پیمایشی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. یافته‌های پژوهش، بیانگر تأثیر ابعاد سرگرمی، ارتباطی، محتوایی و اطلاع‌رسانی تبلیغات به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم از طریق واکنش‌های عاطفی به تبلیغات بر گرایش مخاطبان به تبلیغات تلویزیونی است.

«نقش تلويزيون در ترويج مطالعه و كتابخواني در ایران»، عبدالله بیچرانلو و همکاران، فصلنامه پژوهش­های ارتباطی،(1396) عنوان مقاله­ای است که با هدف بررسی نقش رسانه تلویزیون در الگوسازی فرهنگی مطالعه در ایران، با رویکرد کیفی و از طریق مصاحبه عمیق با 15نفر از خبرگان عرصه فرهنگ و رسانه انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان می­دهد تلویزیون با توجه به گستردگی و عمومیت مخاطبانش می‏تواند در تحقق کتابخوانی نقش مهمی را ایفا کند و لازمه این امر، ایجاد پيوند قوی و تعامل متولیان ترویج کتابخوانی با رسانه تلویزیون به منظور بهره‏برداري از امكانات موجود براي ارتقاي مطالعه و كتابخواني است.

پژوهش«نقش رسانه­ها در هدایت فرهنگ عمومی»، رائیکا خورشیدیان و همکاران، دوفصلنامه رسانه و فرهنگ، (1393) به لحاظ موضوع تاثیرگذاری رسانه بر الگوسازی فرهنگی با پژوهش حاضر ارتباط زیادی دارد. این پژوهش با هدف بررسی نقش رسانه­ها در الگوی فرهنگی پوشاک جامعه، به بررسی تصویری الگوی پوشش ارائه شده در رسانه­ها و جریان مد در جامعه ایران در دهه­های 60، 70 و 80 پرداخته است. نتايج به دست آمده گویای آن است كه از طریق نظارت و کنترل پیام­های رسانه­ها، امکان دخالت آگاهانه در شکل­دهی به جریان مد در جهت ارتقای فرهنگ عمومی وجود دارد.

«برنامه­های تلویزیونی غربی و تاثیر آن در ارزش­های فرهنگی دانش­آموزان در دانشگاه ایالتی تارابا با مرکزیت جالینگو در نیجریه»¹، ابریری دستینی آپوک ²و کاواس آیدو دوگاری³، مجله علوم اجتماعی کانادایی (2017)، عنوان پیمایشی است که با هدف بررسی تاثیر برنامه­های تلویزیونی غربی بر ارزش­های فرهنگی جمعیت جوان نیجریه با تکیه بر دانشجویان دانشگاه ترابا انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان می­دهد جوانان نیجریه تماشای برنامه­های تلویزیونی غربی را بر تماشای برنامه­های بومی نیجریه ترجیح می­دهند و لذا ارزش­های فرهنگی و الگوهای رفتاری جوانان نیجریه به شدت متاثر از ارزش­های ارائه شده در برنامه­های تلویزیونی غربی است.

پاترسیا موی⁴ و دیترام اسکوفل⁵ در پژوهش «تاثیرات رسانه بر اعتماد سیاسی و اجتماعی»، مجله روزنامه­نگاری و ارتباطات جمعی(2000) به بررسی نقش رسانه­ها در تقویت و تضعیف اعتماد سیاسی و اجتماعی در آمریکا پرداخته­اند. نتایج پژوهش آنان بیانگر ان است که رسانه­ها در این زمینه دارای تاثیرات متفاوتی هستند. خواندن روزنامه­ها و تماشای برنامه­های تلویزیونی با محتوای سرگرم کننده سبب افزایش اعتماد اجتماعی می­شود، در حالی که تماشای اخبار تلویزیون اعتماد به دیگران را هم در حوزه سیاسی و هم در حوزه اجتماعی تضعیف می کند.

«تأثیر تلویزیون بر ارزش­های اجتماعی جامعه پاکستان»، سی­یدا تاهیرا شاه⁶ و فرهان خورشید⁷، مجله آموزش و پژوهش(2017) عنوان پژوهشی است که به بررسی اثرات تلویزیون به عنوان منبع آموزشی غیر رسمی بر شیوه های ارزش­گذاری اجتماعی و مذهبی در جامعه پاکستان پرداخته است. پژوهشگران با بهره­گیری از روش­ ترکیبی کمی و کیفی این موضوع را در بین دانشجویان چهار دانشگاه راولپندی و اسلام آباد بررسی کرده­اند. یافته­های این مطالعه نشان می دهد که تلویزیون تأثیرات متضادی بر نظام ارزش­های اجتماعی و مذهبی پاکستان داشته است و لذا سبک زندگی مردم پاکستان و به ویژه جوانان این کشور از برنامه­های تلویزیونی بسیار متاثر می­باشد.

لیندیتا کاماج⁸ در پژوهشی با عنوان «استفاده از رسانه­ها و اعتماد سیاسی در دموکراسی در حال ظهور»، مجله بین­المللی ارتباطات (2014) به بررسی نقش رسانه­ها در شکل­گیری اعتماد سیاسی به عنوان یکی از مسایل حائز اهمیت در حوزه فرهنگ سیاسی جوامع دموکراتیک پرداخته است. نتایج پژوهش وی نشان می­دهد در جوامع دموکراتیک مهم ترين بعد اعتماد سياسي، کارآیی نهادي و صداقت رسانه­ای است و رسانه­ها با برنامه­ها و پیام­هایی که برای مخاطبان خود می­فرستند نقش مهمی را در ایجاد اعتماد سیاسی در جوامع دموکراتیک ایفا می­کنند. 

«عادت­های تماشای تلویزیون و شکل گیری اخلاق کودکان روستایی هندوستان»، دی­یان سینگ⁹، مجله علوم انسانی و علوم اجتماعی(2014) پژوهشی است که با هدف بررسی تاثیر تلویزیون بر شکل­گیری اخلاق کودکان ساکن در روستاهای هند انجام شده است. یافته­های این مطالعه بیانگر آن است که در بین دو متغیر تماشای تلویزیون و رشد اخلاقی کودکان رابطه­ی عمیقی وجود دارد. اغلب کودکان روستایی هند به آنچه در تلویزیون تماشا می کنند اعتقاد اخلاقی دارند و لذا بخش عمده­ای از جامعه کودکان روستایی مانند آنچه در تلویزیون می­بینند رفتار می­کنند، این در حالی است که کودکان شهری هند در درک و انتخاب محتوای برنامه­های تلویزیونی هوشمندتر هستند.

پژوهش حاضر سعی دارد تا با تحلیل محتوای برنامه «زنده رود» به عنوان پرمخاطب­ترین برنامه­ گفت­وگو محور شبکه استانی اصفهان به بررسی مساله الگوسازی فرهنگی در این برنامه تلویزیونی بپردازد. بی­تردید نوع و میزان الگوهای فرهنگی ارائه شده در این برنامه در تقویت و یا تضعیف عناصر فرهنگی حاکم بر جامعه اصفهان موثر است.

 

4.روش پژوهش

پژوهش حاضر کمی و تکنیک مورد استفاده در آن روش تحلیل محتوا است. تحلیل محتوا تکنیکی پژوهشی برای استنباط­ تکرار پذیر و معتبر از داده­ها در یک متن است. هدف تحلیل محتوا مانند همه تکنیک­های پژوهشی فراهم آوردن شناخت، بینشی­نو، تصویر واقعیت و راهنمای عمل است(کریپندورف،1390: 25) از این تکنیک برای تحلیل انواع ارتباطات استفاده می­شود.

در این تحقیق نیز بر اساس روش تحلیل محتوا، اطلاعات با ابزار پرسشنامه معکوس گردآوری شده است. در ابتدا با بهره­گیری از مقالات و پژوهش­های ذکر شده، 9 متغیر اصلی و 53 مقوله به عنوان مولفه­های الگوسازی فرهنگی مشخص گردید.سپس این متغیرها و مقولات قابل سنجش به صورت پرسشنامه یا جدول دستورالعمل کدگذاری تنظیم شد.

روایی: برای اطمینان از روایی پرسشنامه، علاوه بر استفاده از چهارچوب­های نظری تحقیق، تحقیقات پیشینی که در رابطه با این موضوع به انجام رسیده بود، بررسی شد. نقاط اشتراک و افتراق آنها مشخص و سرانجام دستورالعمل کدگذاری نهایی تهیه شد.

پایایی: ضریب قابلیت اعتماد یا پایایی تحقیق نیز بر مبنای فرمول اسکات 81 درصد می­باشد.

در مرحله بعد پس از اطمینان از روایی و پایایی تحقیق اطلاعات با پرسشنامه معکوس جمع­آوری شد و داده­ها وارد نرم افزار spss گردید. سپس نتایج به دست آمده مورد ارزیابی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

جامعه آماری: جامعه آماری پژوهش شامل برنامه «زنده رود» در شش ماهه دوم سال 95 و شش ماهه اول سال 96 است که محقق با بهره گیری از نمونه گیری تصادفی مجموعا شانزده قسمت از برنامه زنده رود برابر با 494 آیتم و مجموع زمان 2715 دقیقه از برنامه را مشاهده و مورد بررسی قرار داده است.

واحد تحلیل: در این تحقیق واحد تحلیل «آیتم» می­باشد و با واحد ثبت یکسان است.

 

5. یافته­های توصیفی

1-5. موضوع آیتم

نخستین متغیر مورد بررسی، موضوع های مطرح شده در هر قسمت برنامه زنده رود بود. با توجه به اینکه برنامه زنده رود در تقسیم بندی برنامه های گفت وگو محور در طبقه برنامه­های شخصیت محور قرار دارد، هر قسمت برنامه به لحاظ موضوعی بر یک موضوع و مضمون مشخص و واحدی متمرکز نیست و لذا ساختار این برنامه به جنگ نزدیک شده و از پراکندگی موضوعی برخوردار است. با توجه به پراکندگی موضوع در برنامه زنده رود، هدف از بررسی این متغیر دستیابی دقیق به این مطلب است که در هر برنامه چه موضوع هایی مطرح شده و میزان تمرکز بر هر موضوع به چه میزان بوده است. با توجه به قدرت تلویزیون در انتقال افکار، عقاید و نگرش­ها، مسلما تاکید برنامه بر موضوعی خاص در هدایت افکار و نهایتا رفتار مخاطبان به سمت موضوع تاکید شده تاثیرگذار است.

نتایج پژوهش نشان می­دهد که در برنامه زنده رود، چهار موضوع «شادی و نشاط»، «فیلم»، «موسیقی­ و ترانه­ با مضمون غیر مذهبی»، «تبلیغات برنامه­ای» بیشترین آیتم ها را به خود اختصاص داده اند. در بین این چهار موضوع، آیتم های با موضوع«شادی و نشاط» با 29 درصد از بیشترین فراوانی و پس از آن آیتم های با موضوع «فیلم» که شامل معرفی و بیان فعالیت های فعالان عرصه فیلم سازی در سینما و تلویزیون است با 19 درصد، «موسیقی غیرمذهبی» با 2/17 درصد، در رتبه های دوم، سوم به لحاظ فراوانی موضوع قرار دارند.

آیتم­های با موضوع های «موسیقی و ترانه با مضمون مذهبی»، «پزشکی و سلامت»، «سیاسی» از کمترین میزان فراوانی برخوردارند.

جدول شماره 1 : توزیع فراوانی متغیر موضوع آیتم

موضوع آیتم	فراوانی	درصد
شادی و نشاط	144	29
فیلم(سینما،تلویزیون)	92	19
موسیقی و ترانه­ با مضمون غیر مذهبی	85	2/17
تبلیغات برنامه ای	59	12
ترکیبی	26	2/5
مذهبی(غیر از موسیقی)	26	2/5
ورزش	24	8/4
اجتماعی	20	4
موسیقی و ترانه با مضمون مذهبی	9	8/1
پزشکی و سلامت	8	6/1
سیاسی	1	2/0
کل	494	100

 

درصد بالای پرداختن به موضوع شادی و نشاط در برنامه زنده رود نشان از درک ضرورت ایجاد و انتقال شادی به جامعه توسط برنامه­سازان این برنامه دارد. در شرایط کنونی به دلیل پیچیدگی­های زندگی انسان و فشارهای روحی که ناشی از زندگی در عصر حاضر وجود دارد، تولید و گسترش الگوهایی صحیح از شادی و نشاط اجتماعی از ضروریات جامعه امروز است و انتظار مخاطب تلویزیون در حوزه شادی و نشاط انتظار بالایی است. در برنامه زنده رود مجری برنامه با اجرای بانشاط و پرانرژی و برقراری ارتباط صمیمانه با مخاطبان، به شدت درپی شاد نگه داشتن فضای برنامه است. پخش ترانه­های شاد، حضور بازیگران طنز تلویزیون و بیان برخی خاطرات جالب و طنز، حضور بازیگران برنامه­های طنز رادیویی و اجرای نمایش­های طنز رادیویی در بخشی تحت عنوان رادیو زنده رود، تهیه گزارش­هایی متنوع از مردم اصفهان و توریست­های خارجی با موضوعات مختلف درباره فرهنگ مردم اصفهان، ضمن موجب ایجاد فضایی مفرح و شاد برای مخاطبان، الگوی خوبی برای شادی آفرینی در جامعه است.

فیلم و موسیقی­ها و ترانه­های با مضمون غیر مذهبی دیگر موضوع­هایی است که به لحاظ فراوانی در آیتم­های برنامه زنده رود مطرح می­باشد. حضور فعالان عرصه فیلم سازی سینما و تلویزیون به ویژه بازیگران در 19 درصد از آیتم­های برنامه‌، همچنین اختصاص موضوع 17 درصد از آیتم­های برنامه به پخش موسیقی در قالب های مختلف، هدایت افکار مخاطبان به این حوزه و نهایتا تقاضای بیشتر مخاطبان برای پرداختن بیشتر به این موضوع­ها در زندگی اجتماعی و فردی را درپی خواهد داشت.

 

 

 

 

2-5. زمان آیتم

نتایج بررسی متغیر زمان در برنامه زنده رود نشان می­دهد پس از «سایر موضوعات» که دربرگیرنده آیتم­های با موضوعات پراکنده ترکیبی، تبلیغات برنامه­ای، شادی و نشاط، سیاسی است بیشترین زمان از کل برنامه به آیتم­های با موضوع «فیلم، سینما، تلویزیون» 22 درصد اختصاص داده شده است.پس از آن «موسیقی­و ترانه­ با مضمون غیر مذهبی» با اختصاص 4/13 درصد از زمان برنامه به عنوان دومین موضوع به لحاظ فراوانی زمانی بالا مطرح شده است. به موضوع ورزش 5/4 درصد، موضوع اجتماعی 4 درصد، مسائل مذهبی (غیر از موسیقی با مضمون مذهبی) 7/2 درصد، پزشکی و سلامت 6/2 درصد، موسیقی با مضمون مذهبی 2/1 درصد، و مجموع سایر موضوعات مانند آیتم­های با موضوعات ترکیبی، تبلیغات برنامه­ای، شادی و نشاط، سیاسی 6/49 درصد از زمان برنامه اختصاص یافته است.

اختصاص حدود یک سوم زمان برنامه به موضوع فیلم(سینما،تلویزیون) و موسیقی و ترانه با مضمون غیرمذهبی نوعی ترویج فعالیت و الگوسازی برای مخاطب در این عرصه­ها است.

 

 

 

                جدول شماره 2 : توزیع فراوانی متغیر زمان

 

زمان (دقیقه)اختصاص یافته به موضوعات	فراوانی	درصد
فیلم(سینما،تلویزیون)	601	22
موسیقی و ترانه با مضمون غیر مذهبی	365	4/13
ورزش	123	5/4
اجتماعی	102	4
مذهبی(غیر از موسیقی)	73	7/2
پزشکی و سلامت	71	6/2
موسیقی با مضمون مذهبی	33	2/1
سایر موضوعات	1347	6/49
کل	2715	100

 

 

 

 

3-5. سوالات مجری

گفت­وگوی مجری با میهمانان، چارچوب یک برنامه گفت­وگو محور را تشکیل می­دهد و لذا نوع سوالات مجری و پاسخ­های میهمانان در چنین برنامه­ای حائز اهمیت است. طرح سوالات و پاسخ­های تکراری، بی­محتوا و بی­هدف در برنامه­های گفت­وگو محور نه تنها با رسالت رسانه ملی تناقض دارد بلکه الگویی نامناسب از یک گفت­وگو در اختیار مخاطب قرار می­دهد.

آمار حاصل از تحلیل سوالات مجری گویای آن است که در سوالاتی که توسط مجری از میهمانان پرسیده شده 7/39 درصد سوالات حرفه­ای، تخصصی بوده، 3/33 درصد سوالات مربوط به اطلاعات شخصی خانوادگی میهمانان که جنبه سرگرم کننده برای مخاطب دارد و 27 درصد سوالات جزء سوالات بی هدف بوده است. سوالات تخصصی مانند:گزارشگری شبیه چیه؟ در ولادت ائمه ما چطور باید شادی خودمون را اظهار کنیم؟ چی شد که گزارشگر فوتبال شدید؟ شروع آموزش موسیقی به کودکان از چه سنی مناسبه؟ مرمت بناهای قدیمی به چه چیزی نیاز داره؟ از بازی در کاری پشیمان هستید؟

سوالات درباره اطلاعات شخصی، خانوادگی میهمانان که جنبه سرگرم کننده برای مخاطبان دارد مانند: زمانی که به استرالیا مهاجرت کردید قصد بازگشت داشتید؟ اسم همسرتون چیه؟ خانواده شما هنری بوده؟ دوران کودکی شما چطور گذشت؟ کیش زندگی می­کنید؟

سوالات بی هدف مانند: آرزوهاتون معمولا کوچیکه؟ این روزها حال کسی را گرفتید؟ آخرین بار کی جوگیر شدی؟، دختر به بازیگر میدید؟ لج شما را کدوم قشر درمیارن؟ وقتی دوست دارید بچگی کنید چکار می­کنید؟

 

 

جدول شماره 5 : توزیع فراوانی متغیر سوالات مجری

 

سوالات مجری	فراوانی	درصد
سوالات حرفه ای، تخصصی	179	7/39
سوالات سرگرم کننده (اطلاعات شخصی، خانوادگی)	150	3/33
سوالات بی­هدف	121	27
کل	450	100

 

 4-5.جنسیت میهمانان

با توجه به اینکه تلویزیون در زمینه فرهنگ سازی و ارتقای اندیشه عامه مردم جامعه نسبت به جایگاه و منزلت زن رسالتی مهم بر عهده دارد، جایگاه زن در محتوای برنامه­های تلویزیونی به نوعی نشان دهنده طرز تلقی جامعه نسبت به نقش و منزلت زنان است(میرساردو و صداقت،1386: 34). نتایج تحلیل محتوای برنامه زنده رود نشان داد 6/84 درصد از میهمانان دعوت شده به برنامه زنده­ رود مردان و تنها 4/15 درصد از میهمانان برنامه زن بوده­اند. این در حالی است که نیمی از جمعیت استان اصفهان و نیمی از مخاطبان برنامه زنده رود را زنان تشکیل می­دهند. رعایت نکردن تعادل در جنسیت میهمانان مدعو به برنامه، نوعی بی­توجهی به مخاطب زن محسوب می­شود.

  

 

جدول شماره3 : توزیع فراوانی متغیر جنسیت میهمانان

 

جنسیت میهمانانان	فراوانی	درصد
مرد	88	6/84
زن	16	4/15
کل	104	100

 

5-5. تخصص میهمانان

در برنامه­های گفت­و­گو محور با زمینه موضوعی طنز، سرگرمی و تفریح، میهمانان برنامه در الگوسازی برای مخاطب نقش مهمی ایفا می­کنند. مخاطب برنامه به ویژه نسل جوان که به دنبال نوعی الگوبرداری برای پرورش شخصیت خود است بدون محاسبه آگاهانه تبعات ورود به عرصه فعالیت تبلیغ شده، با میهمان برنامه همسان­سازی می­کند و رفتار خود را به هویت الگوی منتخب خود نزدیک می­کند.

تحلیل محتوای برنامه های زنده رود بیانگر آن است که از مجموع 104 میهمان دعوت شده به برنامه، تخصص 6/32 درصد از میهمانان در حوزه فیلم، سینما و تلویزیون بوده است که این میزان بالاترین فراوانی را در میان حوزه های تخصصی به خود اختصاص داده است.

 

جدول شماره 4 : توزیع فراوانی متغیر تخصص میهمانان

تخصص میهمانان	فراوانی	درصد
فیلم(سینما،تلویزیون)	34	6/32
موسیقی	18	6/17
تبلیغات اقتصادی	17	3/16
رادیو	11	5/10
ورزش	9	6/8
پزشکی و سلامت	6	7/5
اجتماعی سیاسی	4	8/3
شهرت در فضای مجازی	3	9/2
مذهبی	2	2
کل	104	100

 

 

 

 

 

 

 

 

پس از حوزه فیلم، بیشترین فراوانی در حوزه تخصص میهمانان مربوط به میهمانانی است که به واسطه تخصص در عرصه موسیقی در برنامه حضور یافته­اند. 6/17 درصد میهمانان برنامه در این حوزه قرار دارند.

3/16درصد میهمانان برنامه به دلیل تبلیغات اقتصادی در برنامه حضور یافته­اند. 5/10 درصد میهمانان مدعو متخصص در حوزه رادیو و 6/8 درصد به دلیل برخورداری از تخصص در عرصه ورزش به برنامه دعوت شده اند. تخصص در حوزه پزشکی و سلامت، فعالیت در عرصه اجتماعی سیاسی، شهرت در فضای مجازی، و تخصص در حوزه مسائل مذهبی، کمترین میزان فراوانی را در حوزه های تخصص میهمانان مدعو به خود اختصاص داده است.

درصد بالای حضور عوامل برنامه­ساز سینما و تلویزیون به ویژه بازیگران و فعالان عرصه موسیقی در برنامه زنده رود، گونه­ای الگوسازی از فعالان این دو عرصه هنری است.

 

 

 

6-5. تایید تخصص­ میهمانان

هنگامی که مجری یک برنامه تلویزیونی گفت­و­گو محور با کلام و رفتار خود تخصص­ میهمانان برنامه را تایید می­کند، به گونه­ای الگوسازی از افراد، مشاغل و فعالیت­های آنان برای مخاطب اقدام کرده است.

نتایج تحلیل محتوای کلام و رفتار مجری در رابطه با تایید تخصص میهمانان، گویای آن است که مجری، تخصص همه میهمانان فعال در حوزه فیلم و موسیقی را مورد تایید قرار داده است و در نتیجه 49 درصد از تاییدات انجام شده در کل برنامه مربوط به فعالان عرصه فیلم و 26 درصد تاییدات مربوط به فعالان عرصه موسیقی بوده است. سایر تاییدات انجام شده توسط مجری، با فراوانی بسیار کم در حوزه­های رادیو، ورزش، شهرت در فضای مجازی، پزشکی و سلامت، مذهبی، اجتماعی سیاسی بوده است.

 

جدول شماره 6 : توزیع فراوانی متغیر تایید تخصص میهمانان

 

تخصص میهمانان	فراوانی	درصد
فیلم(سینما،تلویزیون)	34	49
موسیقی	18	26
تبلیغات اقتصادی	0	0
رادیو	5	3/7
ورزش	4	6
شهرت در فضای مجازی	3	3/4
پزشکی و سلامت	2	3
مذهبی	2	3
اجتماعی سیاسی	1	4/1
کل	69	100

 

 

 

 

 

 

 

 

7-5. شیوه تایید جایگاه اجتماعی میهمانان

نتایج تحلیل محتوای برنامه زنده رود گویای آن است که مجری و گاه میهمانان با استفاده از چهار روش به تایید جایگاه اجتماعی دیگر میهمانان پرداخته­اند. تایید شهرت و محبوبیت افراد با بالاترین میزان فراوانی 2/64 درصد بیشترین کاربرد را در تایید جایگاه اجتماعی میهمانان داشته است. در این برنامه جملاتی که در آنها به صورت مکرر واژه «استاد»، «عزیز» و «دوست داشتنی» را به میهمانان خطاب می­کند و صحبت از محبوبیت و فراموش نشدن آنها در جامعه می­کند، به مخاطبان القا می­کند که جایگاه اجتماعی میهمانان و حوزه فعالیت شغلی آنها مورد تایید جامعه است. 

 ذکر نام افراد باسابقه در حوزه تخصص میهمان با 8/19 درصد، استفاده از القاب بزرگ برای افراد با 12 درصد و ذکر نام ابزار و ادوات شغلی میهمانان با 4 درصد در رتبه­های دوم، سوم و چهارم کاربرد به منظور تایید جایگاه اجتماعی میهمانان بوده است.

 

 

جدول شماره 7 : توزیع فراوانی متغیر شیوه تایید جایگاه اجتماعی میهمانان

 

شیوه تایید جایگاه اجتماعی میهمانان	فراوانی	درصد
تایید شهرت، محبوبیت افراد	81	2/64
ذکر نام افراد باسابقه	25	8/19
استفاده از القاب بزرگ برای افراد	15	12
ذکر نام ابزار و ادوات شغلی	5	4
کل	126	100

بررسی نتایج تحلیل محتوای برنامه در خصوص این متغیر نشان دهنده آن است که در تایید جایگاه اجتماعی میهمانان دو حوزه فیلم و موسیقی از هر چهار روش بالا استفاده شده است، اما تایید جایگاه اجتماعی فعالان سایر حوزه­ها و تخصص­ها فقط با شیوه تایید شهرت و محبوبیت افراد صورت گرفته است.

8-5. موسیقی

تحلیل انواع موسیقی­های پخش شده در برنامه زنده رود گویای آن است که در این برنامه از هر دو نوع موسیقی سنتی و پاپ استفاده شده است با این تفاوت که میزان استفاده از موسیقی پاپ برابر با 2/78 درصد یعنی بیش از سه برابر میزان استفاده از موسیقی سنتی که 8/21 درصد بوده، می باشد.

به نظر می­رسد توجه بیشتر این برنامه به موسیقی پاپ و کم توجهی به موسیقی سنتی نوعی الگوسازی برای مخاطبان در جهت گرایش بیشتر به موسیقی پاپ است.

 

جدول شماره 8 : توزیع فراوانی متغیر موسیقی

 

انواع موسیقی	فراوانی	درصد
سنتی	17	8/21
پاپ	61	2/78
کل	78	100

 

 

 

 

 

9-5. پوشش میهمانان

در علم ارتباطات، هر آنچه که در بردارنده پیام برای مخاطب باشد «متن» نامیده می­شود. از این رو متون به نوشتاری و غیر نوشتاری تقسیم می­شوند. یکی از متون غیرنوشتاری که دربردارنده پیام­ است نوع پوشش و آرایش افراد می­باشد. نوع پوشش، لباس و آرایش افراد معرف فرهنگ، اعتقادات و شخصیت افراد و در نگاه کلان فرهنگ یک جامعه است. لذا با توجه به جایگاه رسانه ملی در تاثیرگذاری بر فرهنگ جامعه، حضور افراد در قاب تلویزیون می­بایست با رعایت شرایط و ضوابط پوشش متعارف باشد.

بر این اساس با توجه به وضعیت پوشش رایج در جامعه، متغیر پوشش میهمانان در پنج مقوله مورد بررسی قرار گرفت. پوشش جنس مرد با دو مقوله متعارف و نامتعارف، و پوشش جنس زن با سه مقوله چادری، مانتویی با آرایش ملایم، مانتویی با آرایش غلیظ تحلیل شد. یافته­ها گویای آن است که از 88 میهمان مرد همگی از پوشش متعارف برخوردار بوده­اند.

جدول شماره 9 : توزیع فراوانی متغیر پوشش میهمانان مرد

 

جنسیت	نوع پوشش	فراوانی	درصد
مرد	متعارف	88	100
	نامتعارف	0	0
کل		88	100

 

 

 

در بین 16 میهمان زن برنامه، تنها 1 نفر که برابر با 3/6 درصد میهمانان زن است دارای پوشش چادر، 2/56 درصد با پوشش مانتو همراه با آرایش ملایم، و 5/37 درصد با پوشش مانتو همراه با آرایش غلیظ در برنامه حضور داشته­اند. گفتنی است چهره میهمانان دارای آرایش غلیظ با نمای باز و از دور نمایش داده می­شد.

 

 

جدول شماره 10 : توزیع فراوانی متغیر پوشش میهمانان زن

 

جنسیت	نوع پوشش	فراوانی	درصد
زن	چادری	1	3/6
	مانتویی با آرایش ملایم	9	2/56
	مانتویی با آرایش غلیظ	6	5/37
کل		16	100

 

 

 

 

6. یافته­های تفسیری

این پژوهش با هدف بررسی مولفه­های الگوسازی فرهنگی در برنامه «زنده رود» به عنوان پرمخاطب­ترین برنامه سیمای شبکه استانی اصفهان، به تحلیل محتوای کمی 9 متغیر و 53 مقوله در 494 آیتم با مجموع زمان 2715 دقیقه از این برنامه در دو دوره زمانی شش ماهه دوم سال 95 و شش ماهه اول سال 96 پرداخت. در راستای موضوع پژوهش، موارد ذیل نتیجه گیری می­شود:

 

1-6.الگوسازی شادی آفرینی 

برنامه زنده رود اگرچه از نظر ایده و اجرا، نو و غیرتکراری نیست، اما فضای شاد و بانشاط برنامه و مجموعه اقداماتی که در این راستا انجام می­شود الگوی خوبی برای ایجاد شادی، نشاط و تفریح و سرگرمی همراه با تلاش برای حفظ ارزش­های اخلاقی و اجتماعی ایجاد کرده است.

مجری برنامه با اجرای بانشاط و پرانرژی و برقراری ارتباط صمیمانه با مخاطبان، به شدت درپی شاد نگه داشتن فضای برنامه است. پخش ترانه­های شاد، حضور بازیگران طنز تلویزیون و بیان برخی خاطرات جالب و طنز، حضور بازیگران برنامه­های طنز رادیویی و اجرای نمایش­های طنز رادیویی در بخشی تحت عنوان رادیو زنده رود، تهیه گزارش­هایی متنوع از مردم اصفهان و توریست­های خارجی با موضوعات مختلف درباره فرهنگ مردم اصفهان، ضمن موجب ایجاد فضایی مفرح و شاد برای مخاطبان، الگوی خوبی برای شادی آفرینی در جامعه است. 

 

2-6. الگوسازی از فعالان عرصه فیلم و موسیقی

 نتایج حاصل از تحلیل چهار متغیر موضوع، زمان، تخصص میهمانان، و تایید تخصص گویای الگوسازی بسیار پررنگ برنامه زنده رود از فعالان عرصه فیلم و موسیقی است. اختصاص 36 درصد از آیتم­های برنامه به دو موضوع فیلم و موسیقی، اختصاص بیش از 35 درصد، حدود یک سوم از زمان برنامه به موضوع فیلم(سینما،تلویزیون) و موسیقی و ترانه با مضمون غیرمذهبی، اختصاص 50 درصد از تخصص میهمانان به حوزه فیلم و موسیقی و نهایتا تعلق 75 درصد از تخصص­های تایید شده توسط مجری به حوزه فیلم و موسیقی، نوعی ترویج فعالیت و الگوسازی برای مخاطب در این عرصه­ها است.

شاید به ندرت بتوان کسی را یافت که از نامیده شدن به عنوان «استاد» تمایل نداشته باشد و یا از اینکه مردم به وی علاقمند باشند و وی را دوست داشته باشند لذت نبرد. در این برنامه جملاتی که در آنها به صورت مکرر واژه «استاد»، «دوست داشتنی» را به بازیگران و واژه­های «عزیز»، «دوست داشتنی»، «باحال»، «خوش صدا»، «خوش تیپ» را به خوانندگان خطاب می­کند و صحبت از محبوبیت و فراموش نشدن این اقشار در جامعه می­کند، همراه با رفتار غیر کلامی مجری با بازیگران و خوانندگان، تاثیرات فرهنگی عمیقی بر مخاطبان به ویژه گروه­های سنی نوجوان و جوان برجای می گذارد و به مخاطبان القا می­کند که برای کسب شهرت و محبوبیت و جایگاه اجتماعی به فعالیت در عرصه بازیگری و خوانندگی روی آورند.

 

3-6.الگوسازی موسیقی پاپ

تحلیل انواع موسیقی­های پخش شده در برنامه زنده رود گویای آن است که در این برنامه میزان استفاده از موسیقی پاپ بیش از سه برابر میزان استفاده از موسیقی سنتی بوده است. به نظر می­رسد توجه بیشتر این برنامه به موسیقی پاپ و کم توجهی به موسیقی سنتی نوعی الگوسازی برای مخاطبان در جهت گرایش بیشتر به موسیقی پاپ است. به نظر می­رسد در برنامه شاخص و پرمخاطب زنده رود برقراری تعادل در پخش موسیقی سنتی ایرانی و موسیقی پاپ از نکات حائز اهمیتی است که تاثیر مهمی در جذب و افزایش مخاطبان بیشتر به این برنامه و همچنین حفظ این موسیقی اصیل در جامعه دارد. ضمن آنکه معمولا اشعار در موسیقی سنتی از مضامین بسیار غنی برخوردار است و تاثیر مثبتی در افزایش کیفیت محتوایی برنامه خواهد داشت.

 

 

4-6.الگوسازی نامطلوب از گفت­وگو

آمار حاصل از تحلیل سوالات مجری گویای آن است که بیش از یک چهارم سوالاتی که توسط مجری از میهمانان پرسیده شده جزء سوالات بی هدفی بوده است که پاسخ­های تکراری، بی­محتوا و بی­هدفی به آنها از طرف میهمانان داده شده است. همچنین گاهی سؤالات مجری از مهمانان مربوط به اطلاعات شخصی خانوادگی میهمانان است که اگرچه جنبه سرگرم کننده برای مخاطب دارد، اما مصداق ورود به حریم خصوصی است.

طرح سوالات و پاسخ­های تکراری، بی­محتوا و بی­هدف، و طرح سوالات مربوط به حریم خصوصی افراد در برنامه­های گفت­وگو محور نه تنها با رسالت رسانه ملی تناقض دارد بلکه الگویی نامناسب از یک گفت­وگو در اختیار مخاطب قرار می­دهد.

 

5-6.الگوسازی ناصحیح جایگاه اجتماعی زنان

نتایج تحلیل محتوای برنامه زنده رود نشان داد تنها 4/15 درصد از میهمانان برنامه زن بوده­اند. این در حالی است که نیمی از جمعیت استان اصفهان و نیمی از مخاطبان برنامه زنده رود را زنان تشکیل می­دهند. رعایت نکردن تعادل در جنسیت میهمانان مدعو به برنامه، نوعی بی­توجهی به مخاطب زن محسوب می­شود.

یکی دیگر از ظرافت­هایی که می­باید در رابطه با حضور بانوان بازیگر در مقابل دوربین یک برنامه زنده مورد توجه قرار بگیرد نوع ارتباط مجری با میهمانان است. شوخی کردن مجری با میهمان زن و خندیدن میهمان با صدای بلند بر روی صحنه، اظهار نظر مجری در خصوص چاق و یا لاغر شدن یک بازیگر زن، سوال مجری درباره تعداد خواستگاران از بازیگر زن و ایجاد فضایی صمیمانه بین مجری مرد و میهمان زن نه تنها در راستای تأیید، ترویج و تقویت ارزش های دینی فرهنگی نیست بلکه با شان و جایگاه زن مسلمان ایرانی مغایر است.

همچنین تاکید بر نمایش زنان بازیگر به عنوان میهمان و حضور کم رنگ زنان فعال در سایر عرصه­های اجتماعی در قاب برنامه زنده رود برای مخاطب اینگونه الگوسازی می­کند که 1) زنان فعال و شاخص جامعه ما عمدتا در عرصه بازیگری حضور دارند 2) فعالیت در نقش­هایی چون مادری، خانه­داری، و یا سایر مشاغل اجتماعی که بانوان در آن فعالیت می­کنند از منزلت اجتماعی بالایی برخوردار نیست 3) زنان برای آنکه در جامعه دیده بشوند و مورد احترام اجتماعی واقع گردند الزاما می­بایست در عرصه بازیگری فعالیت کنند.  

با توجه به اینکه برنامه­های تلویزیون در زمینه فرهنگ سازی و ارتقای اندیشه عامه مردم جامعه نسبت به جایگاه و منزلت زن رسالتی مهم بر عهده دارند، برنامه زنده رود الگوی ناصحیحی از جایگاه اجتماعی زنان ارائه کرده است.

 

6-6.ضعف در الگوسازی پوشش اسلامی زنان

الگوسازی از زنانی که تحت عنوان سلبریتی در عرصه بازیگری در یک برنامه پرمخاطب رسانه ملی حاضر می­شوند نیاز به درنظرگرفتن ظرافت های خاصی دارد که یکی از این ظرافت­ها نحوه پوشش بانوان است.

در بین میهمانان زن برنامه زنده رود، 2/56 درصد یعنی بیش از نیمی از زنان با پوشش مانتو همراه با آرایش ملایم، 5/37 درصد با پوشش مانتو همراه با آرایش غلیظ و تنها 1 نفر که برابر با 3/6 درصد میهمانان زن است با پوشش چادر در برنامه حضور یافته­اند.

حضور بانوان بازیگری که از نظر نحوه پوشش از حداقل ضوابط و اصول تعیین شده در خصوص پوشش اسلامی برخوردارند و تعریف و تمجید مکرر مجری از فعالیت اجتماعی آنان نتیجه و تاثیر غیر مستقیم در تضعیف پوشش اسلامی خواهد داشت.

ظرفیت برنامه پرمخاطب زنده رود ایجاب می­کند از حضور زنان در این برنامه در راستای ترویج پوشش اسلامی استفاده شود. حضور پررنگ­تر زنان دارای پوشش چادر و عدم حضور زنان با پوشش­های غیر متعارف و آرایش­های غلیظ در برنامه گامی در راستای الگوسازی پوشش اسلامی است.¹⁰ 

 

 

 

 

7. نتیجه­گیری

مجموع یافته­های این پژوهش بیانگر آن است که در برنامه گفت­وگو محور زنده رود، از هفت مورد الگوسازی­های انجام شده در این برنامه پر مخاطب، که عبارتند از «الگوسازی شادی آفرینی»، «الگوسازی فعالان اجتماعی»، «الگوسازی موسیقی»، «الگوسازی گفت­وگو»، «الگوسازی جایگاه اجتماعی زنان»، « الگوسازی پوشش اسلامی زنان» تنها در مورد الگوسازی شادی آفرینی، الگوی سازی به خوبی انجام شده است.

الگوسازی بسیار پررنگ این برنامه از فعالان عرصه فیلم و موسیقی، ترویج فعالیت فعالان این عرصه­ها و الگوسازی از آنها برای مخاطب است و با ایجاد تاثیرات فرهنگی عمیق بر مخاطبان به ویژه گروه­های سنی نوجوان و جوان، به مخاطبان القا می­کند که برای کسب شهرت و محبوبیت و جایگاه اجتماعی، به فعالیت در عرصه بازیگری و خوانندگی روی آورند.

اختصاص سه چهارم موسیقی­های این برنامه به موسیقی پاپ و کم توجهی به موسیقی سنتی، نوعی الگوسازی برای مخاطبان در جهت گرایش بیشتر به موسیقی پاپ است.

برنامه زنده­رود با اختصاص بخشی از برنامه به طرح سوالات و پاسخ­های تکراری، بی­محتوا و بی­هدف، و طرح سوالات مربوط به حریم خصوصی افراد در برنامه­های گفت­وگو محور، الگویی نامناسب از یک گفت­وگو در اختیار مخاطب قرار داده است.

این برنامه گفت­وگو محور با رعایت نکردن تعادل در جنسیت میهمانان مدعو به برنامه و اختصاص ظرفیتی کمتر از یک چهارم برنامه به میهمانان زن، همراه با ایجاد فضایی صمیمانه بین مجری مرد و میهمان زن که نه تنها در راستای تأیید، ترویج و تقویت ارزش­های دینی فرهنگی نیست بلکه با شان و جایگاه زن مسلمان ایرانی مغایر است، الگوی ناصحیحی از جایگاه اجتماعی زنان ارائه کرده است.

حضور بانوان بازیگری که از نظر نحوه پوشش از حداقل ضوابط و اصول تعیین شده در خصوص پوشش اسلامی برخوردارند به عنوان میهمان برنامه زنده رود و تعریف و تمجید مکرر مجری از فعالیت­های اجتماعی آنان، ضعف این برنامه در الگوسازی پوشش اسلامی زنان بوده و نتیجه و تاثیری جز تضعیف پوشش اسلامی نخواهد داشت.

 

منابع

- اسمی، رضا و سعدی پور، اسماعیل و اسدزاده، حسن.(1389). رابطه تماشای آگهی های تبلیغاتی تلویزیون با الگوی مصرف در کودکان و نوجوان تهرانی. فصلنامه پژوهش­های ارتباطی، سال هفدهم، شماره پیاپی61، 117- 93.

- ایرانی­پور نظری، الهه.(1388). برجسته­سازی. کتاب ماه علوم اجتماعی، شماره23، ص 91-82 .

- بیابانگرد، اسماعیل و زیبا صالحی سده.(1385). تحلیل محتوای خشونت در فیلم­ها و سریال­های تلویزیون. فصلنامه­پژوهش­ و سنجش، سال سیزدهم، شماره پیاپی48، ص 113- 85.

- بیچرانلو، عبدا... و همکاران.(1396). نقش تلويزيون در ترويج مطالعه و كتابخواني در ایران. فصلنامه­پژوهش­های ارتباطی، سال بیست و چهارم، شماره پیاپی89، ص 121- 93.

 - پورنوروز، منیژه.(1383). انگاره سازی از اعتیاد و معتاد در مجموعه­های تلویزیونی. فصلنامه پژوهش و سنجش، سال یازدهم،  شماره 37، ص249-219.

 - حایک، مریم.(1396). تحلیل محتوای کمی پرمخاطب ترین برنامه سیمای شبکه اصفهان برنامه «زنده رود». مرکز پژوهش و سنجش افکار صدا و سیما.

- حسنی­فر، عبدالرحمن و ابوالحسنی، الهه.(1390). بررسی نقش تلویزیون در حوزه نقد و شیوه مناظره. فصلنامه مطالعات میان رشته­ای در رسانه و فرهنگ، سال اول، شماره دوم،ص47-21.

- خورشیدیان، رائیکا و همکاران.(1393). نقش رسانه­ها در هدایت فرهنگ عمومی(بررسی موردی جریان مد در جامعه). مجله رسانه و فرهنگ، سال چهارم، شماره2، ص90-73.

- دهشیری، محمدرضا.(1388). رسانه و فرهنگ­سازی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره دوم، شماره8، ص208- 179.

- سعیدی، کورش و همکاران.(1396). اثربخشی تبلیغات تلویزیونی بر مخاطبان سیمای جمهوری اسلامی ایران(مطالعه موردی:بانک رفاه). فصلنامه­پژوهش­های ارتباطی، سال بیست و چهارم، شماره پیاپی91، ص 93- 61.

- سورین، ورنر جی و تانکارد، جیمز دبلیو.(1388). نظریه­های ارتباطات. ترجمه علیرضا دهقان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.(1385).سیاست­های اجرایی افق رسانه. تهران: معاونت سیمای جمهوری اسلامی ایران.

- صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.(1396).خلاقیت در خبر(14) خلاقیت در برنامه­های گفت­وگو محور، پژوهش خبری معاونت سیاسی صدا و سیما.

- کریپندورف، کلوس. (1383). «تحلیل محتوا مبانی روش شناسی». ترجمه هوشنگ نایبی، تهران، نشر نی.

- منتظرقائم، مهدی و مهربانی­فر، حسین(1394). برنامه­های گفت و گو- محور تلویزیونی و چگونگی آن در دو نظام رسانه ای آمریکا و ایران واکاوی اقتضائات، ضرورت­ها و بایسته­ها، مجله رسانه، سال 26، شماره 3، ص178-163.

- میرساردو، طاهره و صداقت، مستوره.(1386).مقایسه نقش و منزلت زنان و مردان در سریال­های تلویزیونی. فصلنامه­پژوهش­ و سنجش، سال پانزدهم، شماره پیاپی51، ص 57- 29.

- نایبی، هوشنگ و آغاز، محمد حسن.(1388). فرهنگ، رسانه و نقش سیاست­های رسانه­ای در توسعه فرهنگی کشور. ماهنامه مهندسی فرهنگی، سال سوم، شماره 31 و 32، ص52-41.

- مهدی­زاده، سید محمد.(1391). نظریه­های رسانه اندیشه های رایج و دیدگاه­های انتقادی. چاپ دوم، نشر همشهری، تهران.

 

-Camaj, Lindita.(2014). Media Use and Political Trust in an Emerging Democracy. 

 International Journal of Communication, Vol. 8, pp. 187-209.

 

-Destiny Apuke, O. Audu Dogari, K.(2017). Western Television Programmes and Its Influence on the Cultural Values of  Students’ in Taraba State University, Jalingo, Nigeria. Canadian Social Science, Vol. 13, No. 1, pp. 21-32. 

 

-Moy, P .  Scheufele , D.) 2000). Media Effects on Political and Social Trust. Journalism & Mass Communication Quarterly, Vol. 77, No. 4, pp. 744-759.

-Singh, D. (2014). Television Viewing Habits and Moral Formation of Children in Rural    India. IOSR Journal Of Humanities And Social Science.Volume 19, Issue 3, PP 12-16. 

 

-Tahira Shah,S. Khurshid,F. (2017).  Societal Curriculum: Effects of Television on Social Values System in Pakistani Society. Bulletin of Education and Research, Vol. 39, No. 1 pp. 75-89.

 

-Vallet, F. Essid, S. Carrive ,J and Richard, G.(2011). High-level TV talk show structuring centered on speakers' interventions. In book: TV Content Analysis: Techniques and Applications, Y. Kompatsiaris, B. Merialdo and

S. Lian (Eds.), CRC Press, Taylor Francis LLC.

 

 

20

 

---

[1] 1. Western Television Programmes and Its Influence on the Cultural Values of Students’ in Taraba State University, Jalingo, Nigeria

[2]  . Oberiri Destiny Apuke

[3]  . Kwase Audu Dogari

[4]  .Patricia Moy

[5]  . Dietram A. Scheufele

 

[6] 1. Syeda Tahira Shah

[7]  .Farhana Khurshid

[8]  .Lindita Camaj

[9] . Dhyan Singh

[10]  1.بر اساس سند افق رسانه سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی:

 «برنامه­های صداوسیما باید مروج پوشش کامل برای زنان، شامل چادر یا مانتو همراه با شلوار و مقنعه و جوراب با رنگ­های مناسب و متین باشد».(سیاست­های عفاف و حجاب، بند15) 

«مدعوین و میهمانان برنامه­های صدا و سیما نیز موظف به رعایت ضوابط و سیاست­های پوشش می­باشند»(سیاست­های عفاف و حجاب، بند17)  

 

---