تدوین مأموریت و چشم انداز مطلوب سازمان رسانه ای، مورد مطالعه؛ شبکه آموزش سیمای جمهوری اسلامی ایران

الموضوعات :

یوسف نوروزگندشمین ¹ ( کارشناس ارشد، رشته مدیریت رسانه، دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران، )
طاهر روشندل اربطانی ² ( استاد گروه مدیریت بازرگانی، دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران، تهران، ایران )

تاريخ الإرسال : 03 الثلاثاء , جمادى الأولى, 1438 تاريخ التأكيد : 22 الخميس , جمادى الأولى, 1439 تاريخ الإصدار : 15 الأربعاء , جمادى الثانية, 1440

الکلمات المفتاحية: صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران, کدگذاری و مقوله بندی, مأموریت, واژگان کلیدی: چشم‌انداز, شبکه آموزش,

ملخص المقالة :

سازمان‌ها برای حفظ و دستیابی به رشد و توسعه در عصر حاضر بایستی، رسالت و چشم انداز سازمانی خود را مشخص نمایند تا به هدف نهایی سازمانی برسند. شبکه آموزش که به نوبه خود جزو سازمان‌های رسانه‌ای محسوب می‌شود و از مسئولیت اجتماعی خاصی نسبت به سایر رسانه‌ها برخوردار هست و برای رسیدن به اهداف عالی خود نیازمند برنامه‌ریزی راهبردی متناسب با شرایط محیطی و رسالتش هست. هدف این مقاله تدوین مأموریت و چشم انداز سازمانی شبکه آموزش سیمای جمهوری اسلامی ایران به عنوان اولین مرحله برنامه راهبردی هست. برای رسیدن به این هدف افرادی که در حوزه‌ی رسانه و مدیریت آموزشی هم خبرگی آکادمیک و هم خبرگی تجربی داشتند، برگزیده شدند و با آنها مصاحبه عمیق صورت پذیرفت. با تجزیه و تحلیل این مصاحبه‌ها به روش مقوله بندی و کدگذاری ابتدا تعداد240 جمله معنادار شکل گرفت. سپس با کدگذاری مجدد آن‌ها، به 120 جمله معنادار و مرتبط باهدف پژوهش تقلیل یافتند و در نهایت با بررسی این جملات و معانی آن‌ها اجزاء بیانیه مأموریت در قالب 11 مقوله واجزاء بیانیه چشم انداز در قالب 3 مقوله بیان‌شده تقسیم شدند. که بر اساس آنها بیانیه مأموریت و چشم انداز شبکه آموزش تدوین شدند. واژگان کلیدی: چشم‌انداز، شبکه آموزش، صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، کدگذاری و مقوله بندی، مأموریت

نص كامل:



تدوین مأموریت و چشم انداز مطلوب سازمان رسانه ای، مورد مطالعه؛ شبکه آموزش سیمای جمهوری اسلامی ایران

Definition of mission and vision of media organizations. Case study: learning (amoozesh) Channel of Islamic republic of iran broadcasting

 

 

 

 

1.       چکیده

سازمان‌ها براي حفظ و دستیابی به رشد و توسعه در عصر حاضر بایستی، رسالت و چشم انداز سازمانی خود را مشخص نمایند تا به هدف نهایی سازمانی برسند. شبکه آموزش که به نوبه خود جزو سازمان‌های رسانه‌ای محسوب می‌شود و از مسئولیت اجتماعی خاصی نسبت به سایر رسانه‌ها برخوردار هست و برای رسیدن به اهداف عالی خود نیازمند برنامه‌ریزی راهبردی متناسب با شرایط محیطی و رسالتش هست. هدف این مقاله تدوین مأموریت و چشم انداز سازمانی شبکه آموزش سیمای جمهوری اسلامی ایران به عنوان اولین مرحله برنامه راهبردی  هست. برای رسیدن به این هدف افرادی که در حوزه‌ی رسانه و مدیریت آموزشی هم خبرگی آکادمیک و هم خبرگی تجربی داشتند، برگزیده شدند و با آنها مصاحبه عمیق صورت پذیرفت. با تجزیه و تحلیل این مصاحبه‌ها به روش مقوله بندی و کدگذاری ابتدا تعداد240 جمله معنادار شکل گرفت. سپس با کدگذاری مجدد آن‌ها، به 120 جمله معنادار و مرتبط باهدف پژوهش تقلیل یافتند و در نهایت با بررسی این جملات و معانی آن‌ها اجزاء بیانیه مأموریت در قالب 11 مقوله واجزاء بیانیه چشم انداز در قالب 3 مقوله بیان‌شده تقسیم شدند. که بر اساس آنها بیانیه مأموریت و چشم انداز شبکه آموزش تدوین شدند.

 

 

واژگان کلیدی: چشم‌انداز، شبکه آموزش، صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، کدگذاری و مقوله بندی، مأموریت

 

 

 

 

 

 

 

Definition of mission and vision of media organizations. Case study: learning(amozesh)

Channel of Islamic republic of iran broadcasting

 

 

Abstract

Nowadays, if organizations pursue sustain growth and development, they have to consider the definition of mission and vision. Amoozesh channel as a media organization take a great social responsibility and to meet its high goals and objectives needs to strategic planning which considers environmental fluctuation and complexity. The goal of this research is to define mission and vision of amoozesh channel of Islamic republic of iran broadcasting as the first step of strategic planning. To achieve this goal , this research uses in-depth interviews with executives of media organizations and academics . these interviews had analyzed with codifying and categorizing of 240 meaningful sentence. Repeating codifying reduces these sentences to 120 relevant sentences. After that ,the analysis of these sentences resulted in 11 category for mission framework and 3 category for vision platform. Finally , this categories shaped the mission and the vision of Amoozesh channel.

 

Key words : mission, vision, amoozesh channel, Islamic republic of iran broadcasting, codifying and categorizing

 

2.       مقدمه

استفاده از رسانه ها با انگیزه‌ها و اهداف آموزشی، موضوعی نوپیدا نیست. هم مطالعات تاریخی و هم مشاهدات خارجی این واقعیت را تأیید می کنند. با این حال توسعه شگفت انگیز وسائل ارتباط جمعی، تنوع آن و سرانجام زیرپا گذاشتن مرزهای جغرافیایی بر ابعاد و جدیت این موضوع افزوده است. امروزه توسعه همه جانبه و پایدار، برنامه و آرمان همه کشورهاست. همگان نیز اعتراف می کنند که فرهنگ و آموزش زیر بنای چنین توسعه مطلوبی است و به طبع رسانه‌ها از تأثیر عمده ای در این زمینه برخوردارند. رسانه‌ها می‌توانند با انتقال اطلاعات و دانش‌ها، آموزش و مهارت ها ونفی یا اثبات اندیشه‌ها و آرمان‌های یک ملت، نقش بی‌نظیری در توسعه در طی مسیر آن ایفا کنند و به آسانی تمایلات ذهنی شهروندان و نیز روش و منش زندگی آنان را دستخوش تغییر سازند. روزنه های امید و نگرانی، هردو، از همین نقطه باز می‌شوند. کارکرد صحیح آموزشی رسانه‌ها می‌تواند عامل مؤثری در سرعت وصول به توسعه و منحرف نشدن مسیر آن داشته باشد، همان گونه که سوء استفاده از این توانایی نیز ممکن است به زوال یک تمدن و تسلط فرهنگی بر فرهنگ دیگر بیانجامد(اسماعیلی، 1392، ص.80).  

صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران برای استفاده بهینه از ابزار رسانه ای سیما در امر آموزش غیر حضوری هموطنان و همکاری با آموزش عالی و نیز برای دستیابی به توسعه آموزش های فرهنگی و... با هدف ایجاد فرصت های برابر آموزشی در جامعه و نیز ارائه آموزش های عمومی، تخصصی و مهارت های زندگی، به فکر ایجاد شبکه اختصاصی آموزش افتاد و در 7 شهریور 1381 پخش برنامه های خود را به صورت آزمایشی با چهار ساعت برنامه در روز و تنها برای شهر تهران آغاز کرد. ضمن آنکه پخش رسمی آن در 13 مهرماه 1381 بود (معاونت برنامه ریزی صدا و سیما، 1392). شبکه آموزش سیما طی سالهای گذشته از لحاظ برنامه ای و اهداف دستخوش تغییرات شده است ولی با این حال برنامه ریزی بلند مدت مدونی برای نظم بخشی به برنامه های شبکه صورت نگرفته است. برای هیچ کسی پوشیده نیست که شبکه تلوزیونی بخواهد در عصر پیش رو برنامه منظم و هدفمند پیش بگیرد لازم هست که با استفاده از روش های مناسب برنامه ریزی مأموریت، چشم انداز و راهبردهای شبکه مشخص شود. جنبه آموزشی شبکه نیز بر اختصاصی بودن برنامه ریزی می افزاید که باید مد نظر قرار گیرد. در این وضعیت مسئله‌ای که باعث انجام این پروژه شد نبود چشم انداز و مأموریت درخور شبکه آموزش بود که بر آن اساس هم بتواند نیازهای مخاطبان را پاسخگو باشد و  هم در جهت توسعه فرهنگی کشور برنامه تولید کند. اهمیت انتخاب موضوع هم به میزان اهمیت مأموریت و چشم انداز در سازمان ها بر می گردد چرا که هر سازمانی برای پیشرفت و رسیدن به اهداف سازمانی خود حتماً برنامه هایش را بر اساس چشم انداز و مأموریت مختص آن سازمان تنظیم می‌کند تا به نتیجه مثبتی برسد.

این پیش فرض که بر اساس مشاوره با افراد صاحب نظر در حوزه رسانه مطرح شده بود ما را بر آن داشت تا با استفاده از نظرات کارشناسان حوزه رسانه و مدیریت آموزشی بتوانیم مرحله به مرحله در برنامه ریزی راهبردی شبکه آموزش پیش برویم. به همین خاطر در این مقاله سعی کردیم اولین و مهمترین مرحله برنامه‌ریزی راهبردی (مأموریت و چشم انداز) را تدوین نماییم تا مقدمه ای برای برنامه‌ریزی بلند مدت شبکه باشد. در واقع بیانیه مأموریت سندی بادوام از هدف تعریف شده است که سازمان را از سایر سازمان ها متمایز می کند. همچنین بیانیه مأموریتی که به طور شفاف بیان شده باشد برای سازمان ضروری است تا به طور مؤثر باعث ایجاد اهداف، راهبردها، سیاست‌ها، اختصاص منابع و انگیزش کارکنان شود. چشم انداز نیز بیان صریح از سرنوشتی است که سازمان باید به آن سمت حرکت کند. آینده‌ای است که برای سازمان به گونه‌های مهمی موفقیت‌ آمیزتر و مطلوب‌تر از وضع فعلی آن (رضایی، 1384، ص. 44).

 

 

3.       مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش

ديويد¹ بيانيه‌ي مأموريت را سندي مي‌داند كه يك سازمان را از ساير سازمان‌هاي مشابه متمايز مي‌نمايد. از ديد آليسون²  بيانيه‌ي مأموريت سندي است كه بيان مي كند يك سازمان چيست؟ چرا هست؟ چه ميكند؟ و به چه كسي خدمت ميدهد (خراسانی طرقی و همکاران، 1392، ص. 59).

ماموريت³ نشان‌دهنده علت يا فلسفه وجودي سازمان و بيان‌گر هويت سازمان است. هر سازمان يك ماموريت دارد، چه اين ماموريت به صورت تدوين شده و مکتوب باشد و چه نباشد. ماموريت شكل‌دهنده فعاليت سازمان و رفتار کارکنان است (اعرابی و خدادادی، 1395، ص48). اگر مأموریت یک سازمان را در قالب یک سند مکتوب کرده و به اطلاع ذی نفعان سازمان برسانیم و آن را فراراه فعالیت‌های سازمان قرار دهیم، در واقع بیانیه ماموریت سازمان را تهیه کرده ایم. بنابراین بیانیه مأموریت جمله یا عبارتی است که بدان وسیله مقصود یک سازمان از مقصود سازمان مشابه متمایز می‌شود (اعرابی، 1393، ص. 14).

دس⁴ چشم انداز را هدفی به شدت الهام بخش، کلان و بلندمدت تعریف می‌کند (دس، لاپکین و اینسر، 2010، ). طبق دیکشنری آنلاین کمبریج، چشم انداز توانایی یک کشور، جامعه، صنعت و ... در به تصویر کشیدن و ساختن آینده می‌باشد (لانگ و هل لانگ، 2010، ص. 695). برای جهت دادن به سازمان رهبر باید یک تصویر دهنی مطلوب از آینده سازمان داشته باشد. این تصویر، چشم انداز سازمان می‌باشد. چشم انداز شرایطی است مطلوب که در حال حاضر وجود ندارد (کامپ بل و یانگ، 1991، ص146).

دانشمندان علم مدیریت، دیر زمانی است که به موضوع "مدیریت راهبردی" و نحوه اتخاذ "تصمیمات راهبردی" توجه خاصی مبذول داشته‌اند. مدیریت راهبردی به سازمان این امکان را می‌دهد که با شیوه‌ای خلاق و نوآور عمل کند و برای شکل دادن آینده خود به صورت انفعالی عمل نکند و بدین گونه سرنوشت خود را رقم بزند و آینده را تحت کنترل در آورد (دیوید، 1393، ص. 24). "تصمیمات راهبردی" اصولاً بر تبادل و رابطه متقابل بین سازمان و محیط تأکید داشته‌ و هدف آن ایجاد رابطه مناسب و منطقی بین این دو عامل است (رحمان سرشت و محب علی، 1378، ص. 3). فراز و نشیب تغییرات فناوری در دهه 1990 مدیران را ملزم به داشتن مهارت و توانمندی‌هایی کرده است که بتوانند پاسخگوی بسیاری از مسایل باشند. برای آنکه مدیر کارآمد در وضعیت‌های مختلفی که ناشی از تغییرات سریع محیط رقابتی است بتواند اقدامی صحیح به عمل آورد، باید از رویکرد راهبردی پیروی کند. همین امر سبب شده است تا از دیرباز تفکر راهبردی به عنوان عنصری اساسی برای تداوم حیات سازمان به حساب آید.

تدوین مأموریت، تحلیل و بررسی محیط، تعیین اهداف و تعیین و اولویت‌بندی راهبردها به شدت متأثر از مبانی نظری و پاردایم حاکم است که «جهت­دهی و معنا بخشی» به تمامی مراحل فرآیند مدیریت راهبردی و خروجی­های آن، یعنی راهبردهای رسانه و تأثیرات مطلوب بر جامعه را برعهده دارد و بر نگرش­ها، گرایش‌ها، رویکردها و ارزش­های حاکم بر رسانه و مدیران و مالکان آن تأثیر معنادار و تعیین­کننده می­گذارد.

هنری مینتزبرگ (1989) مکاتب برنامه‌ریزی راهبردی را به طور کلی به دو دسته تقسیم کرده است. دسته اوّل را مکاتب تجویزی یا پیش‌تدبیری و دسته دوّم را مکاتب توصیفی یا تجربی –  انطباقی می‌نامد. مکتب اوّل معتقد بر طراحی رسمی و پیش‌بینی تدابیر تحلیلی برای هدف‌های بلند مدت و دسته دوّم متکی بر اقدام به موقع و منطبق با شرایط جاری و تقریباً اعمال تدابیر غیر رسمی و خلق‌الساعه است (علی احمدی و دیگران، 1386، ص. 114).

در این پژوهش از مکتب پیکربندی که برگرفته از مکتب اصلی تلفیقی است، برای تدوین مأموریت و چشم انداز مطلوب برای شبکه آموزش سیما استفاده شده است. مکتب پیکر‌بندی حدوداً در سال 1960 ایجاد گردید و در دهه 1980 توسعه یافت. در واقع این مکتب تمام مکاتب دیگر را در‌بر می‌گیرد. اندیشمندانی چون مینتزبرگ، چندلر، میلز و اسنو در شکل دادن به این مکتب نقش داشته‌اند.

4.       پیشینه پژوهش

در مورد موضوع مورد بحث یعنی زمینه‌های تدوین مأموریت و چشم انداز سازمان رسانه ای، طرح‌های تحقیقاتی محدودی به اجرا در آمده است که هر یک از آن‌ها به بخشی از موضوع اشاره نموده‌اند. علاوه بر پژوهش‌های نظری، تحقیقات دانشگاهی دیگری از طرف دانشجویان در مقطع دکتری و کارشناسی ارشد در حوزه مدیریت و برنامه ریزی راهبردی، انجام گرفته است که از زوایای مختلف با موضوع تحقیق ارتباط داشته و در این مقوله مورد ملاقه قرار می‌گیرد اما آنچه لازم به توضیح است، آن است که تحقیق حاضر برای اولین بار در خصوص شبکه7 انجام می‌گیرد و محقق سعی نموده نگرش ویژه و جدیدی به موضوع مورد بحث داشته‌ باشد. در این راستا پژوهش‌های مشابهی که در سطوح دکتری و کارشناسی ارشد در داخل و خارج کشور انجام شده است به شرح ذیل ارائه می‌گردد.

اولین پژوهشی که در خصوص تدوین راهبرد برای شبکه سیما انجام شده است می‌توان به موضوع "تدوین راهبردهای مطلوب برای شبکه تلویزیونی پرس تی وی جمهوری اسلامی ایران " اشاره کرد که توسط حمید‌رضا پاک‌دل(1386) در قالب پایان‌نامه کارشناسی ارشد انجام شده است. مسئله اصلی این تحقیق دستیابی به مطلوب‌ترین راهبردهای شبکه تلویزیونی بین‌المللی پرس تی‌وی بود. این تحقیق با استفاده از روش دلفی و با بهره‌گیری از الگوی برنامه‌ریزی راهبردی دیوید انجام پذیرفته بود که نتیجه این پژوهش نشان داد که نقاط قوت این شبکه از نقاط ضعف آن بیشتر است و تهدیدات نیز از فرصت‌های شبکه بیشتر هست که در نتیجه آن راهبردهای رقابتی مناسب‌ترین راهبردها برای شبکه پرس تی وی تشخیص داده‌شده و راهبردهای تدوین‌شده برای شبکه اولویت‌بندی شده است (پاکدل، 1387، ص. 87).

دومین پژوهشی که توسط خانم منصوری پور با موضوع "تدوین راهبردهای برتر برای شبکه مستند سیمای جمهوری اسلامی ایران"  انجام شده بود حاکی از این بود که ضمن بررسي وضع موجود سيما و تبيين وضع مطلوب شبكه مستند، ‌بیانیه‌های مقاصد آرمانی، 10 مورد اهداف راهبردی و 9راهبرد برتر براي رسيدن به آن‌ها در اين واحد راهبرديِ معاونت سيماي جمهوري اسلامي ايران تدوين، اولويت‌بندي شده بودند. روش گردآوری اطلاعات به صورت  مصاحبه با خبرگان (افراد مطلع) بود که به صورت هدفمند انتخاب‌شده بودند و روش تحلیل نیز به جهت اینکه پژوهش کیفی بوده در حین گردآوری اطلاعات با ابزار swot تحلیل شده است. همچنین جامعه آماری که در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته بود، اساتید مطرح تولید تلویزیونی مستند، اساتید برجسته در حوزه مدیریت راهبردی و رسانه و همچنین مستندسازان مطرح کشوری و تهیه‌کنندگان برجسته بوده است که 12 نفر به عنوان نمونه از بین آن‌ها انتخاب‌شده بودند (منصوری پور، 1392).

در پژوهش دیگری تحت عنوان "تدوين راهبردهاي مطلوب شبكه چهار سيماي جمهوري اسلامي ايران" که توسط احمد اردشیری در قالب پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران انجام شده بود مبین این مطلب است که ارتباط و تعامل کارا و اثربخش با مخاطب و دومی، تولید برنامه‌های گفتگو محور استاندارد بر اساس نیاز روز جامعه و مخاطبان به عنوان راهبردهای مطلوب شبکه چهار هستند. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش به صورت  مصاحبه با خبرگان (افراد مطلع) بود که به صورت هدفمند انتخاب‌شده بودند و روش تحلیل نیز به جهت اینکه پژوهش کیفی بوده در حین گردآوری اطلاعات با ابزار swot تحلیل شده است (اردشیری، 1392).

در هرسه پژوهش بیان شده، تدوین مأموریت و چشم انداز به عنوان مقاصد آرمانی و مرحله ای از برنامه ریزی راهبردی تلقی شده است.

آقای خراسانی طرقی به کوشش همکاران پژوهشی متفاوتی تحت عنوان "مأموریت و چشم انداز سازمانی سبز" انجام داده بود. در این پژوهش با تحليل محتواي چشم‌انداز و مأموريت شركت‌هاي برتر ايراني و خارجي ميزان توجه آنها را به ابعاد اجتماعي، زيست محيطي و اخلاقي بررسي کرده بودن.  در این خصوص ابتدا 100 شركت برتر معرفي شده توسط وزارت صنايع و معادن به عنوان شركت‌هاي برتر ايراني انتخاب شده و همچنين 100 شركت برتر معرفي شده توسط نشريه فورچون به عنوان شرکت‌هاي برتر خارجي در نظر گرفته شدند و با مراجعه به وب‌سايت شركت‌ها، به بيانيه چشم انداز و مأموريت آنها دسترسی پیدا کرده بودند. نتایج پژوهش فوق مبین این مطلب بود که شركت‌هاي ايراني در تدوين بيانيه چشم‌انداز خود، توجه كمي به ويژگي سبز بودن داشته‌اند؛ در تدوين بيانيه مأموريت خود نيز فقط به بعد مسئوليت اجتماعي اهميت داده اند. شركت‌هاي برتر خارجي نيز در تدوين بيانيه‌هاي چشم‌انداز و مأموريت خود فقط مقوله مسئوليت اجتماعي را در نظر گرفته و به مسايل زيست محيطي و اخلاقي توجه لازم را نداشته اند. 

در پژوهش دیگری نیز آقایان کریمی قهرودی، فشارکی و نظامی‌پور با پیش فرض قرار دادن نیاز سازمان ها به استفاد از فرصت‌های عصر حاضر که عصر اطلاعات و دانایی است و همچنین رفع چالش ها پیش رو حاصل از این عصر در پژوهشی تحت عنوان" تدوین چشم انداز  و الگوی بلوغ توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات سازمان در افق 1404 با رویکرد آینده نگاری" سعی در پاسخگویی به سوال اصلی وضعیت مطلوب و چشم انداز فاوای ودجا در افق 1404 کردند. در تدوین این چشم انداز، 35 نفر از مدیران و خبرگان فاوای ودجا و نیروهای مسلح و نیز خبرگان دانشگاهی در قالب یک پانل اصلی خبرگان و ذینفعان و چهار گروه  پشتیبان مشارکت داشتند. نتیجه پژوهش نشان داد که ودجا در  افق چشم انداز1404 بدنبال تحقق سازمان شبکه محور مشارکتی (تحقق عملی راهبرد هسته و شبکه، خلق مشترک و هم تکاملی با بخش ملی) و توسعه قلمرو خود به پشتیبانی بر خط از امنیت ملی (کسب و کار در زیست بوم دیجیتال امن و بومی) است. همچنین به منظور ترسیم مسیر تحقق چشم انداز با استفاده از چارچوب نوین معماری سازمانی سرویس گرا و معماری محاسبات ابری، الگو و مراحل بلوغ توسعه فاوا در چهارلایه کسب و کار، سیستم، سکو و زیر ساخت تبیین و تشریح شده است.

 

5.       روش‎شناسی پژوهش

هدف این پژوهش تدوین مأموریت و چشم انداز سازمان رسانه ای با مطالعه موردی شبکه آموزش سیما بوده است. برای دستیابی با این هدف لازم بود به متخصصانی که سال‌ها در حوزه‌های مدیریت راهبردی، مدیریت آموزشی و رسانه و همچنین مدیران ارشد رسانه ملی فعالیت داشتند رجوع شود. و در تدوین مأموریت و چشم انداز شبکه آموزش از  نظرات آن‌ها استفاده کنیم. برای این منظور از یک رویکرد کیفی پژوهش به نام مصاحبه با افراد مطلع بهره گرفتیم. از آنجا که طبق نوشته محمدپور دریک پژوهش كيفي به روش مصاحبه با افراد مطلع، با حدود10 نفر از گروه‌های مختلفِ جامعه مورد مطالعه، به صورت متناسب، نتایج معنادار خواهد بود (محمدپور، 1392، ص. 115).

در این پژوهش حجم نمونه به طور کامل از پیش تعیین نشده بود و گردآوری داده‌ها تا زمانی ادامه یافت که عناصر اساسی مطالعه به حد اشباع رسیدند، یعنی تا زمانی که افراد نمونه، دیگر چیزی به داده‌ها اضافه نکردند. به این ترتیب با 15 نفر مصاحبه شد که بین حداقل 35 سال تا حداکثر 65 سال سن دارند و سابقه فعالیت حرفه‌ای آنان به طور رسمی بین 10 تا بیش از30 سال بود. 5نفر از صاحب نظران اساتید دانشگاهی بودن و10 نفر دیگر، از مدیران ارشد و صاحب نظران رسانه ملی و شبکه آموزش بودند. نمونه‌گیری به شیوه هدفمند صورت پذیرفت، بدین معنی که برای مطالعه، آن دسته از افراد انتخاب شدند که دارای تجربه کافی در حوزه مدیریت آموزشی و رسانه به ویژه تلویزیون بوده و همچنین تجربه تدوین راهبرد را هم داشتند.

برای گردآوری اطلاعات از روش‌های کتابخانه‌ای و میدانی در کنار هم استفاده شده است. در روش کتابخانه‌ای از شیوه تحلیل محتوا و بررسی اسناد بالادستی استفاده شده و در مجموع روش‌های میدانی نیز از روش مصاحبه با خبرگان و استفاده شده است چرا که مصاحبه يكي از روشهاي كيفي تحقيق است كه بسيار منعطف بوده و توانايي ايجاد اطلاعات بسيار عميقي را دارد (دانایی فرد، الوانی و عادل آذر، 1391، ص. 267).

و دومینیک مي‌گويند: مفاهيم اعتبار و پايايي هنگامي كه با داده‌هاي كيفي سر و کارداریم دلالت‌هاي ضمني ديگري دارند و با وجودي كه به گونه‌اي متفاوت مطرح است، به هیچ‌وجه اهميت كمتري ندارد. آنان به جای تأکید بر پایایی و روایی، قابلیت اعتماد⁵ طرح‌های پژوهش کیفی را مطرح می‌کنند. آنان چهار عامل را  که به مدد آن‌ها اعتماد سازی می‌شود، چنین خلاصه می‌کنند: - استفاده از چند روش براي گرد‌آوري داده‌ها  - بازرسي مسير كسب اطلاعات - وارسي از سوي افراد تحت بررسي - دقت و صداقت گروه پژوهشي (ویمرودومینیک، 1392، ص. 67).

برای تجزیه و تحلیل داده‌های به دست آمده از مصاحبه عمیق نیز، از استدلال منطقی و روش کد گذاری و مقوله بندی استفاده‌ شده است.  تحلیل داده های مصاحبه با اولین مصاحبه شروع شده بود و مطالب ضبط شده، روی کاغذ پیاده سازی و کدگذاری می‌شد. روش کدگذاری و مقوله بندی مراحلی داشت که به شکل زیر می توان بیان کرد:

•       در مرحله اول پس از پیاده شدن متن مصاحبه‌ها پژوهشگر به خواندن کلیه توصیفات شرکت‌کنندگان به منظور درک و هم احساس شدن با آن‌ها پرداخت که به منظور دستیابی به این امر، چندین بار متن مصاحبه‌ها را با دقت و تأمل مطالعه نمود.

•       در مرحله دوم پژوهشگر واژه‌ها و جملات مرتبط با عوامل راهبردی مورد نظر را از متن مصاحبه‌ها استخراج نمود.

•       در مرحله سوم محقق تلاش نمود که به هر یک از جملات استخراج‌شده، مفهوم خاصی بخشد

•       پس از کدگذاری و مفهوم بخشی به جملات مهم به مرحله4 مقوله‌بندی رسیدیم

•       در این مرحله سازمان‌دهی معانی دسته‌بندی شده به صورت دسته‌های موضوعی در قالب زیر مضمون‌ها و مضمون‌های ظهور یافته انجام گرفت

به ترتیب نتایج برای استخراج جملات معنی داری از داده های تحت مطالعه پرداخته شد.

 

6.       یافته­های پژوهش

 برای تدوین بیانیه‌های مقاصد آرمانی ( چشم‌انداز و مأموریت) شبکه آموزش سیما، ضمن بررسی اسناد بالادستی و مطالعه تطبیقی، مصاحبه‌ای با افراد مطلع انجام گردید و اطلاعات جمع‌آوری شده در مقوله‌های از پیش تعیین‌شده سازمان‌دهی شد و  طی جلسه‌ای که با مدیران شبکه آموزش سیما تشکیل گردید، اطلاعات جمع‌آوری شده به بحث گذاشته شد و بر اساس آن بیانیه‌های مقاصد آرمانی تدوین گردید.

 

 

الف) بیانیه مأموریت

در این قسمت ابتدا اجزای مؤثر در تعیین بیانیه مأموریت بر اساس مقوله‌های استاندارد تدوین مأموریت و  مطالعه تطبیقی تلویزیون‌های آموزشی جهان جهت مرتبط سازی مقوله‌ها با شبکه آموزش مشخص شده است. اجزاء بیانیه مأموریت با تأیید تیم راهبردی در قالب 10 مقوله مشخص شدند. و جهت جمع‌آوری اطلاعات این مقوله‌ها در قالب 10 سؤال از مصاحبه شونده‌ها پرسیده شد. این سؤالات عبارت‌اند از:

•       فلسفه وجودی شبکه آموزش چیست؟

•       وضعیت موجود شبکه آموزش را چگونه می‌بینید؟

•       مسئولیت اجتماعی و وظیفه اصلی شبکه آموزش چیست؟

•       محصولات (کالا‌ها و خدمات) عمده شبکه آموزش چیست؟

•       مخاطبان شبکه آموزش چه کسانی باید باشند است؟

•       قلمرو فعالیتی شبکه آموزش از لحاظ جغرافیایی و موضوعی چیست؟

•       وجه متمایز شبکه آموزش نسبت به سایر شبکه‌ها کدام‌اند؟

•       نیروی انسانی شبکه آموزش باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند؟ 

•       فن‌آوری‌ و امکانات فنی مناسب برای فعالیت شبکه آموزش چیست؟

•       شاخص‌های رشد و بقای شبکه کدام‌اند؟

اطلاعاتی که بر اساس سؤالات فوق از مصاحبه با خبره‌ها به دست آمدند پس از پیاده‌سازی و کد گذاری ابتدا تعداد180 جمله معنادار شکل گرفت. سپس با کدگذاری مجدد آن‌ها، به 121 جمله معنادار و مرتبط باهدف پژوهش تقلیل یافتند و در نهایت با بررسی این جملات و معانی آن‌ها در قالب 11 مقوله بیان‌شده تقسیم شدند که سهم هر کدام از این مقوله‌ها در نمودار ذیل آمده است.

 

نمودار(1): فراوانی جملات معنی دار به دست آمده از مصاحبه ها در هر مقوله ها

 

 

در خصوص اسناد بالادستی نیز به خاطر مباحث کلان مطرح‌شده در اسناد و در برگیری کلی سازمان صدا و سیما مقوله‌ها در 6 قالب تعریف شدند که بر اساس آن اطلاعات به صورت منسجم در آن مقوله‌ها تقسیم‌بندی شدند. این 6 مقوله عبارت بودند از:

•       فلسفه وجودی شبکه

•       وظایف آموزشی صدا و سیما

•       موضوع و محتویات پیام

•       نیروی انسانی سازمان

•       ارزش‌های محوری سازمان

•       شاخص رشد سازمان

که بر اساس بررسی‌های صورت گرفته 36 جمله معنادار مرتبط با شبکه آموزش به دست آمدند که هر کدام بنا به معنای خود در 6 مقوله فوق سازمان‌دهی شدند که در نمودار ذیل به فراوانی هر یک از مقوله‌ها پرداخته شده است.

 

نمودار(2): فراوانی جملات معنی دار به دست آمده از اسناد بالادستی در هر مقوله ها

 

 

 

ب) بیانیه چشم‌انداز

در اين مرحله سعی شد بر اساس سؤالات ذیل  موقعيت مطلوب شبکه آموزش در قلمروي تخصصي و برد رسانه‌ای خود در مقايسه با سایر شبکه‌های تلویزیونی مشابه مشخص ‌شود.

سؤالات و مقوله‌هایی که برای تدوین چشم‌انداز برای شبکه آموزش مولازم هست عبارت‌اند از:

•       مسئولیت اجتماعی شبکه آموزش چیست؟

•       ما می‌خواهیم طی پنج سال آینده به کجا برسیم؟

•       جایگاه مطلوب شبکه آموزش در پنج سال آینده کجا خواهد بود؟

اطلاعاتی که بر اساس سؤالات فوق از مصاحبه با خبره‌ها و مطالعه اسناد بالادستی به دست آمدند پس از پیاده‌سازی و کد گذاری ابتدا تعداد50جمله معنادار شکل گرفت. سپس با کدگذاری مجدد آن‌ها، به 28 جمله معنادار و مرتبط باهدف پژوهش تقلیل یافتند و در نهایت با بررسی این جملات و معانی منها در قالب 3 مقوله بیان‌شده تقسیم شدند که سهم هر کدام از این مقوله‌ها در نمودار ذیل آمده است.

 

 

نمودار(3): فراوانی جملات معنی دار به دست آمده از مصاحبه ها در هر مقوله ها

 

 

نکته قابل تأملی که در این نمودار دیده می‌شود این است که فراوانی مسئولیت اجتماعی نیست به سایر بیشتر هست و دلیل آن این است که مقوله مسئولیت اجتماعی هم برای بیانیه مأموریت مورد نیاز هست و هم برای بیانیه چشم‌انداز.

 

ج) بیانیه ارزش‌ها 

از آنجا که ارتباط ساختار آموزش با جامعه و فرهنگ عمومی ارتباطی تنگاتنگ است و از ویژگی‌های برجسته فیلم آموزش فرهنگ‌سازی و آگاهی بخشی است، بنابراین تعیین دقیق و بیان اصول اخلاقی حاکم بر محیط کار، باورها، ارزش‌ها و اصولِ اخلاقیِ حاکم بر محتوای تولیدی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

 با مطالعه اسناد بالادستی معیارهایی برای تدوین بیانیه ارزش­ها به دست آمد و برای تعیین ارزش­های حاکم بر شبکه آموزش سیما ارزش­های مورد نظر را در قالب سؤال زیر از افراد نمونه پرسیدیم.

·       چه باورها‌، ارزش­ها و اولویت­های اخلاقی بنیادی باید در شبکه آموزش سیما حاکم باشد؟ (ارزش‌ها در حوزه­های: حرفه­ای، سازمانی،مذهبی و انسانی)

·       نقش و جایگاه اصول و ارزش‌های دینی و انقلابی در شبکه آموزش چگونه است؟

اطلاعاتی که بر اساس سؤالات فوق از مصاحبه با خبره‌ها و مطالعه اسناد بالادستی به دست آمدند پس از پیاده‌سازی و کد گذاری ابتدا تعداد18جمله معنادار در خصوص ارزش‌های شبکه آموزش شکل گرفت. سپس با کدگذاری مجدد آن‌ها، به 11 جمله معنادار و مرتبط باهدف پژوهش تقلیل یافتند و در نهایت با بررسی این جملات و معانی آن‌ها در قالب 3 مقوله بیان‌شده تقسیم شدند که سهم هر کدام از این مقوله‌ها در نمودار ذیل آمده است.

 

نمودار(4): فراوانی جملات معنی دار به دست آمده از مصاحبه ها در هر مقوله ها

 

 

بر اساس اطلاعات به دست آمده از مصاحبه‌ها و اسناد بالادستی  در خصوص بیانیه مقاصد آرمانی مجموعاً 181 جمله معنادار در 14 مقوله سازمان‌دهی شدند سپس با بررسی نهایی این جملات و معانی آن‌ها، سعی شد جمله‌های کلیدی، گزینش شوند و به عنوان 72 زیر مضمون اصلی پژوهش انتخاب شدند که در جدول 4-1 آورده شده است.

از این 14 مقوله 10 مورد مربوط به اجزاء بیانیه مأموریت هست، 3مقوله (که یک مورد با اجزاء بیانیه مأموریت مشترک هست) برای اجزاء بیانیه چشم‌انداز بوده و 2 مقوله انتهای جدول ذیل نیز مربوط می‌شود به بیانیه ارزش‌های شبکه آموزش. در ادامه به صورت اجمالی به مقوله‌ها اطلاعات جمع‌آوری شده در خصوص آن‌ها آورده شده است.

 

7.       نتیجه‎گیری و پیشنهادها

به باور همه متخصصان "امور رسانه و فرهنگ"، رسانه‌ها به ويژه تلويزيون، از مهم‌ترين منابع توليد فرهنگ و فرهنگ‌سازي به شمار می روند. شرايط دنياي کنونی به گونه‌اي رقم خورده كه رسانه‌ی تلويزيون، به عنوان رسانه‌اي فرهنگ‌ساز و تربيت‌كننده، در امور تربيتي و فرهنگ‌سازي همچون خانواده و مدرسه عمل مي‌كند. تلویزیون وظایفی دارد که وظیفه آموزشی آن از مهمترین وظایف آن به شمار می رود به همین دلیل صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به خاطر اهمیت آموزش تلویزیونی و نیاز جامعه به آموزش، در سال 1381 شبکه تخصصی آموزش را راه‌اندازی کرد. با توجه به فاصله 12 ساله از تدوین مأموریت شبکه و نیاز روزافزون جامعه  به آموزش، در این پژوهش سعی گردید بیانیه‌ی مأموریت و چشم انداز شبکه آموزش بر اساس روش علمی روز تدوین گردد. این پژوهش در مسیر روش‌شناسی برنامه‌ریزی راهبردی، حرکت از "ترسیم چشم‌انداز" تا "تدوین مأموریت"، صورت پذیرفت. در اين پژوهش ابتدا بر اساس آراي متخصصان و افراد مطلع در خصوص وضعیت موجود و مطلوب شبکه آموزش اطلاعاتی به دست آمدند که بر اساس آن ‌مقوله های بیانیه‌های مقاصد آرمانی شبکه (بیانیه‌ی مأموریت، چشم انداز و ارزش‌ها) مشخص شدند و سپس در جلسه‌ای با مدیر شبکه آموزش و مدیران ارشد سیما  با استفاده از روش کدگذاری و مقوله ‌بندی،  بیانیه مأموریت، چشم انداز و ارزش ها به شرح زیر تدوین شدند. 

بیانیه مأموریت؛ شبکه آموزش، شبکه‌ای تخصصی در حوزه آموزش است که بنا به اهمیت آموزش در آموزه‌های دینی و فرهنگ کشورمان، شبکه آموزش، شبکه ای تخصصی در حوزه آموزش می باشد که بنا به اهمیت آموزش در آموزه های دینی و فرهنگ کشورمان، در بین سایر شبکه های سیما از امتیاز قابل توجهی برخوردار است. تنها شبکه تلوزیونی  است که به صورت اختصاصی به آموزش می پردازد. شبکه7 از شیوه های مختلف آموزش های مستقیم و غیر مستقیم و در بخش های مختلف رسمی و عمومی و تخصصی و مهارتی  جهت توانمند سازی افراد جامعه در حل مسائل روز و فرهنگسازی زندگی شهروندی و نحوه برخورد با پیشرفت های تکنولوژی، برنامه سازی خواهد کرد.

شبکه آموزش با توان ارائه خدمات آموزشی برتر در ارتقاء سطح فرهنگی جامعه قدم برداشته و با ایجاد جوی، صمیمی و دوستی در سازمان و اتکاء بر نیروی انسانی متخصص و باتجربه، به عنوان ارزشمندترین سرمایه خود و با بهره‌گیری و همکاری با نهاد های آموزشی کشور، همواره در جهت تولید برنامه های متنوع آموزشی در جهت پاسخگویی به نیازهای آموزشی مردم تلاش نموده و حضوری فعال در ارتقای مهارت زندگی مخاطبان خواهد داشت.

بیانیه چشم انداز؛ شبکه آموزش در نظر دارد تا با ایجاد سازمانی پویا و دانش‌محور و بکار گیری منابع انسانی خلاق از امکانات فنّاورانه شبکه در جهت تولید برنامه‌های آموزشی متنوع، جذاب و مورد نیاز جامعه حاضر استفاده نماید و مکمل نهادهای آموزشی باشد و بنا به پیشرفت‌های سریع جامعه و ورود فناوری‌های نوین به جامعه، در مخاطبان توانایی مواجهه با این فناوری‌ها را نهادینه سازد.

بیانیه ارزش شبکه؛ تعهد و وفاداری به سازمان عامل موفقیت کارکنان و سازمان هست.

•       صداقت، امانت‌داری، خیرخواهی، وجدان کاری، انضباط، رازداری، رعایت کرامت انسانی و تکریم جامعه هدف فضایل اخلاقی کارکنان است.

•       با مشارکت و انتقال دانش و تجربه می‌توان بستر را برای خلاقیت و نوآوری آماده ساخت.

•       توجه به نیاز، مصلحت و میل مخاطب در امر سیاست‌گذاری و برنامه‌سازی

عدالت محوری، قانونمندی و مسئولیت‌پذیری جایگاه سازمان را تحکیم می‌بخشد.

 

 

8.       منابع

 

1       اداره کل طرح و برنامه ریزی. (1392). کتابچه معرفی شبکه‌های سیما. تهران: مؤلف .

2       اداه کل پژوهش و سنجش افکار سیما. (1384). اهداف و سیاست های شبکه های سیما. تهران: مؤلف.

3       اردشیری، احمد. (1392). تدوین راهبردهای مطلوب شبکه چهار سیمای جمهوری اسلامی ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی. دانشگاه صدا وسیمای جمهوری اسلامی ایران.

4       اسماعیلی، محسن، آموزش رسانه ای از دیدگاه حقوق بین الملل و ایران. فصلنامه پژوهش و سنجش، سال دهم شماره 33، 96-79.

5       اعرابی و همکاران، سید محمد. (1392). راهنمای برنامه ریزی استراتژیک. تهران: نشر دفتر پژوهش های فرهنگی.

6       اعرابی، سید محمد، و خدادادی، عباس. (1395). راهنمای گام به گام برنامه‌ریزی استراتژی. تهران: نشر پژوهشکده مدیریت سما، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

7       اعرابی، سیدمحمد. (1393). دستنامه برنامه ریزی استراتژیک (نسخه چاپ نهم). تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.

8       پاکدل، حمید رضا. (1387). تدوین راهبردهای مطلوب برای شبکه برون مرزی پرس تی وی. پایان نامه کارشناسی ارشد. گروه علوم ارتباطات. دانشکده علوم ارتباطات. دانشگاه صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.

9       خراسانی طرقی، حامد و رحیم نیا، فریبرز، و پناهی، امیربهادر و یزدانی احمدآبادی، سجاد. (1393). مأموریت وچشم انداز سازمانی سبز مورد مطالعه: شرکت های برتر ایرانی در مقایسه با شرکت های برتر جهانی. مجموعه مقالات سومین کنفرانس بین المللی علوم رفتاری، 64-58.

10       دانائی فرد، حسن، و الوانی، سید مهدی، و آذر, عادل. (1391). روش‌شناسی پژوهش کیفی در مدیریت: رویکردی جامع. تهران: نشر صفار.

11       دیوید، فرد.آر. (1393). مدیریت استراتژیک (چاپ بیست ونهم). (ترجمه علی پارسائیان و سیدمحمد اعرابی، 1393) تهران: نشر دفتر پژوهش های فرهنگی.

12       رحمان سرشت، حسین. (1383). مدیریت راهبردی در اندیشه نظریه پردازان (چاپ اول). تهران: نشر دانشگاهی علامه طباطبایی.

13       رحمان سرشت، حسین، و محب علی، داود. (1378). مدیریت استراتژیک کاربردی (چاپ دوم). تهران: نشر دانشگاهی علامه طباطبایی.

14       رضایی، محسن. (1384). چشم انداز ایران فردا . تهران: نشر ادیکا.

15       علی‌احمدی، علیرضا و تاج‌الدین، ایرج و فتح‌الله، مهدی (1386). نگرشی جامع بر مدیریت استراتژیک. ویراست هشتم. تهران: نشر دانش.

16       فلیک، اووه . (2011). درآمدی بر تحقیق کیفی. (ترجمه هادی جلیلی، 1391) تهران: نشر نی.

17       کریمی قهرودی، محمد رضا و فشارکی، مهدی و نظامی پور، قدیر. (1392). تدوین چشم انداز و الگوی بلوغ توسعه فناوری اطلاعاتو ارتباطات سازمان در افق 1404 با رویکرد آینده نگاری: فصلنامه بهبود مدیریت، سال هفتم، شماره1 پیاپی 19، 161-137

18       محمد پور، احمد. (1392). ضدروش در روش شناسی کیفی 1و2. (چاپ اول) تهران: نشر جامعه شناسان.

19       معاونت برنامه ریزی صدا و سیما. (1391). کتابچه ساختار و تشکیلات کلان سازمان صدا و سیما. تهران: اداره کل طراحی ساختار و تشکیلات معاونت برنامه ریزی صدا و سیما.

20       منصوری پور، سیده محبوبه. (1392). تدوين راهبردهاي برتر براي شبكه مستند سيماي جمهوري اسلامي ايران. پایان نامه کارشناسی ارشد. گروه علوم ارتباطات. دانشکده علوم ارتباطات. دانشگاه صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.

21       ویمر، راجر.دی، و دومینیک، جوزف آر. (2002). تحقیق در رسانه های جمعی. (ترجمه سید کاووس امامی، 1392) تهران: نشر ثانیه.

 

 

1.       Dess, G. G., Lumpkin, G. T. & Eisner, A., B. 2010, Strategic management: text and cases (5th) , new york: Mcgraw-Hill.

2.       Lang, E. & Hehal-Lang, S. 2010, Making visions visible for long-term landscape management. Futures, 42. 693-699.

3.       Campbel, A. & Yeung. S.1991, Brief Case: mission, vision and srtategic intent. Long Range Planning, 24(4). 145-147.

 

 

---

[1]  David

[2]  Alison

[3]  Mission

[4]  Dees

[5]  Trustworthiness

---