مقایسه و بررسی میزان سواد رسانه ای و سواد اطلاعاتی در بین دانشجویان دختر و پسر
الموضوعات :
سیدکاظم بنی هاشم
1
(دانشگاه علامه طباطبایی)
الکلمات المفتاحية: سواد اطلاعاتی, سواد رسانه ای, دانشجویان,
ملخص المقالة :
طبق گزارش یونسکو، سواد رسانه‌ای و سواد اطلاعاتی به عنوان مهارتهای اساسی حقوق بشر در قرن بیست و یک مطرح هستند و بیان می‌کنند که این دو مهارت، اهمیت فراوانی در قرن بیست و یکم دارند. لذا، پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان سواد رسانه‌ای و سواد اطلاعاتی در دانشجویان دختر و پسر دانشگاه علوم پزشکی اردبیل انجام یافته است. روش پژوهش حاضر، پیمایشی - تحلیلی و از نوع کاربردی می‌باشد. ابزار گردآوری اطلاعات شامل پرسشنامه اشرفی ریزی و همکاران (1392) می‌باشد. روایی این پرسشنامه توسط متخصصان کتابداری و علم اطلاعات و دانش‌شناسی با 79/0 درصد مورد تایید قرار گرفت. پایایی ابزار با استفاده از آلفای کرونباخ مقدار 89/0 درصد به دست آمد. جامعه آماری این پژوهش شامل دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل بود. در این تحقیق از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای استفاده شد و حجم نمونه طبق فرمول کوکران 322 نفر به دست آمد. داده‌های حاصل از پرسشنامه از طریق آمار توصیفی (فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی آزمون تی و آنوا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. مهمترین نتایج حاصل از این تحلیل‌ها نشان داد که میانگین سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل 54/0 ± 45/3 می‌باشد که بالاتر از حد متوسط نسبتا مطلوب است. همچنین نتایج این تحقیق نشان داد که بین میزان سواد رسانه‌ای و سواد اطلاعاتی با جنسیت رابطه معنی‌داری وجود ندارد.
_||_
مقایسه و بررسی میزان سواد رسانه ای و سواد اطلاعاتی در بین دانشجویان دختر و پسر
سید کاظم بنی هاشم1
چکیده
طبق گزارش یونسکو، سواد رسانه ای و سواد اطلاعاتی به عنوان مهارت های اساسی حقوق بشر در قرن بیست و یک مطرح هستند و بیان می کنند که این دو مهارت، اهمیت فراوانی در قرن بیست و یکم دارند. لذا، پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان سواد رسانه ای و سواد اطلاعاتی در دانشجویان دختر و پسر دانشگاه علوم پزشکی اردبیل انجام یافته است. روش پژوهش حاضر، پیمایشی-تحلیلی و از نوع کاربردی می باشد. ابزار گردآوری اطلاعات شامل پرسشنامه اشرفی ریزی و همکاران (1392) می باشد. روایی این پرسشنامه توسط متخصصان کتابداری و علم اطلاعات و دانش شناسی با 79/0 درصد مورد تایید قرار گرفت. پایایی ابزار با استفاده از آلفای کرونباخ مقدار 89/0 درصد به دست آمد. جامعه آماری این پژوهش شامل دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل بود. در این تحقیق از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای استفاده شد و حجم نمونه طبق فرمول کوکران 322 نفر به دست آمد. داده های حاصل از پرسشنامه از طریق آمار توصیفی (فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی آزمون تی و آنوا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. مهمترین نتایج حاصل از این تحلیل ها نشان داد که میانگین سواد رسانه ای و اطلاعاتی در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل 54/0 ± 45/3 می باشد که بالاتر از حد متوسط نسبتا مطلوب است. همچنین نتایج این تحقیق نشان داد که بین میزان سواد رسانه ای و سواد اطلاعاتی با جنسیت رابطه معنی داری وجود ندارد.
کلیدواژگان: سواد رسانه ای، سواد اطلاعاتی، دانشجویان
Comparison and study of media literacy and information literacy among male and female students
Seyyed Kazem Banihashem2
Abstract
According to the UNESCO’s report, medial literacy and information literacy should be considered as the two main rights of human. UNESCO also pointed out that media literacy and information literacy play have the great importance in the twentieth century. Therefore, the aim of the current study was to Comparison and study of media literacy and information literacy among male and female students of Ardebil’s medical Science University. Survey-analytical method was used as the research method. Research tool included Ashrafirizi & et.al Questionnaire (2013). Validity was confirmed by experts in information science and knowledge science by 79/0 percent. Reliability of the questionnaire was achieved by Cronbach's alpha with 89/0 percent. The study population consisted of students of Ardebil’s medical Science University. In this study, stratified random sampling method was used and the sample size was 322 people, according to Cochran formula. Collected data was analyzed by descriptive statistics (frequency, percentage, mean and standard deviation) and inferential statistics of Tukey test and ANOVA. Result showed that the mean of media and information literacy among students of Ardebil’s Medical Sciences University was 3/45 ± 0/54 which is above average and relatively high. The results also showed that there was no significant relationship between degree usage of media literacy and information literacy with gender.
Keywords: media literacy, information literacy, university students
مقدمه
جهان ارتباطات با توسعه فناوری های دیجیتال با تغییرات زیادی مواجه شده است. جامعه ما امروزه شاهد تغییرات پارادیمی عمده ای شده است (کاستل3، 2000؛ کاستل و کاردوسو4، 2005). این تغییرات منجر به تغییرات در زیرمجموعه های جامعه مثل، حمل و نقل، خانواده، تجارت، رسانه، اطلاعات و آموزش شده است (رایگلوث5، 1995). در طول دو دهه اخیر، تکنولوژی عامل اصلی این تغییرات بوده است. طبق گفته کاستل و کاردوسو (2005)، جامعه ما تحت تاثیر تکنولوژی دوباره از نو ساخته شده است. کارادومان6 (2015) معتقد است که انتقال از عصر صنعتی به عصر اطلاعات اتفاق افتاده است و هنوز هم در حال اتفاق افتادن است. این انتقال به عصر اطلاعات، سازمان های مختلفی را مجبور ساخته است تا خود را با تغییرات جامعه همراه سازد (اصلان7 و رایگلوث، 2013). در عصر حاضر که به عصر دیجیتال معروف است و انفجار اطلاعات و ارتباطات از اصلی ترین مولفه آن است (زیمنس8، 2009)، مسئله آگاهی از اطلاعات و ارتباطات اهمیت دو چندانی پیدا می کند. در عصر حاضر به دلیل حجم بیش از حد اطلاعات و ارتباطات، همه افراد با این چالش مواجه شده اند که در میان انبوه اطلاعات و ابزارهای رسانه ای، چگونه دست به انتخاب درست بزنند و از صحت و سقم آن اطمینان یابند (طبرسا، شریفی و حسینی، 1395). در اینجا است که دو مهارت عمده یعنی سواد اطلاعاتی و سواد رسانه ای اهمیت بارز خود را نشان می دهد. از یک سو، گسترش روزافزون فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی و پیوند مستمر آن با زندگی روزمره افراد، پدیده انفجار اطلاعات، آلودگی اطلاعات و ضرورت استخراج مناسب منابع معتبر، و از سوی دیگر حجم زیاد رسانه های ارتباطی و نقش بارز آن ها در جهت دهی به مسیر فکری افراد و همچنین نقشی که رسانه های اطلاعاتی و ارتباطی در آموزش غیر رسمی، افزایش سطح آگاهی دارند و معضلی که در شناخت رسانه های جهت دار و مغرض و لزوم اهمیت توانایی تشخیص انتقادی پیام ها و محتوای رسانه ها وجود دارد، ضرورت پرداخت به سواد اطلاعاتی و سواد رسانه ای را دو چندان کرده است.
دنیای امروز خواه یا ناخواه در شرایط اشباع رسانه ای قرار دارد (مک لین، پاکستون و ورثایم9، 2016). در نتیجه این اشباع، حجم اطلاعات نیز بالا خواهد بود و لازم است در انتخاب نیازهای اطلاعاتی با دقت و درست عمل کنیم. امروزه رسانه ها یکی از اجزای اصلی زندگی به شمار می روند و همگام با آموزش های رسمی در تکمیل مهارت ها و دانستنی های گوناگون مردم نقش اساسی دارند. زمانی که در بزرگراه های اطلاعاتی حرکت می کنید، سواد رسانه ای می تواند به شما بگوید که چه مقدار از وقتتان را در چه سایت هایی، چه رسانه هایی با چه گرایشی بگذارنید. بنابراین، کسانی که از سواد رسانه ای بهره مند هستند قادر خواهند بود با نگاهی انتقادی، تحلیلی، پژوهشی و مطالعاتی برنامه ها را دنبال کنند، چرا که رسانه ها منابع کسب اطلاعات ما از دنیای پیرامون هستند. داشتن سواد رسانه ای شرایطی را فراهم می کند تا انسان به صورت انتقادی پیام ها را تحلیل کند و بتواند هدف و دیدگاه پیام و فرستنده آن را بشناسد. سواد رسانه ای مجموعه ای از چشم اندازها است که ما به طور فعالانه ای برای قرار گرفتن در معرض رسانه از آنها بهره برداری می کنیم تا معانی پیام هایی را که با آن ها مواجه می شویم تفسیر کنیم (پاتر، 2005؛ ترجمه ببران و همکاران، 1391). همچنین تعریفی که موسسه اوفکام10 از این نوع سواد ارایه داده است، چنین است: "سواد رسانه ای توانایی دسترسی، درک و ایجاد ارتباطات در بافت های گوناگون است" (کریمی، 1395). بر اساس این تعریف ها، تحلیل و بررسی اهداف رسانه ها و داشتن نگاه انتقادی نسبت به محصولات آن ها، سواد رسانه ای محسوب می شود. مخاطب اگر بتواند به جای تسلیم بودن، رابطه ای فعال و تعاملی با رسانه ها داشته باشد، آن وقت قادر خواهد بود از میان حجم انبوه محصولات، محتوای مورد نظرش را شناسایی و دریافت کند. بنابراین، سواد رسانه ای سعی دارد آگاهی تک تک افراد جامعه را به شکل های مختلف، در زندگی روزانه افزایش دهد (حسین زاده و محمدی استانی، 1389). سواد رسانه ای همچنین توانایی ارزیابی باورهای مردم و نیز تاثیر در شکل گیری فرهنگ عمومی را دارد و دانشی است که کارکردهای متعددی در زندگی انسان دارد (دایرگارتن، ماکل، نایدینگ و اوهلر11، 2017). هدف سواد رسانه ای، دادن قدرت کنترل برنامه های رسانه به افراد است. در واقع، هدف سواد رسانه ای این است که به مردم نشان دهد چگونه کنترل را از رسانه ها به خود معطوف کنند (شکر خواه، 1386). رسانه ها به دنبال آگاهی دادن و هوشیارسازی مخاطبان خود هستند و مفاهیم متفاوتی را از خود انعکاس می دهند. بنابراین، تشخیص پیام نیز می تواند از اهداف سواد رسانه ها قلمداد شود. در نظام آموزشی ما و با توجه به هوشمندسازی مدارس و دانشگاه ها و با توجه به اینکه دنیای فناوری اطلاعات مسائل آموزشی را به شدت تحت تاثیر خود قرار داده است، اهداف آموزشی سواد رسانه ای به قرار زیر است (حسین زاده و محمدی استانی، 1389):
§ آگاه سازی و کاهش تاثیر منفی رسانه ها بر عامه مخاطبان و به ویژه دانش آموزان و دانشجویان.
§ مصونیت مخاطب از اخبار، آگهی های رسانه ای و برنامه های سرگرم کننده غیرضروری و غیرمفید.
§ ارتقای مهارت های شناختی با توجه به اطلاعات و دانش استفاده کننده.
§ توسعه تفکر انتقادی، خلاقانه و موشکافانه در بین دانش آموزان و دانشجویان نسبت به محتوای رسانه ها.
§ شناخت اشکال بصری ارتباطات در کنار مهارت های خواندن، نوشتن و شنیدن.
در کنار سواد رسانه ای که آموزش آن در عصر حاضر ضروری به نظر می رسد، یکی دیگر از مهارت هایی که طبق نظر یونسکو (2007) از حقوق اساسی بشر محسوب می شود، سواد اطلاعاتی است. سواد اطلاعاتی12 به عنوان مجموعه ای از مهارت ها به منظور شناسایی درست منابع اطلاعاتی، دسترسی به آنها و همچنین توانایی استفاده هدفمند از آنها، وسیله و ابزاری است، جهت توانمندسازی فردی دانشجویان به سبب ماهیت کار و ارتباط گسترده با منابع اطلاعاتی و تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطی و برای این منظور دانشجویان نیازمند کسب مهارت های لازم در زمینه سواد اطلاعاتی هستند و این نوع سواد، کلید یادگیری مادام العمر است (صالح13، 2012). طبق تعریف انجمن کتابخانه های آمریکا14، سواد اطلاعاتی یک رشته از توانایی ها است که افراد می بایست داشته باشند تا تشخیص دهند که چه موقع اطلاعات، مورد نیاز است و نیز بتوانند آن اطلاعات را جایابی و ارزیابی کنند و به طور موثرتری مورد بهره برداری قرار دهند (انجمن کتابخانه آمریکا، 2005). در کنار این تعاریف، تعریف جدیدی که از سواد اطلاعاتی ارایه شده است، عبارت است از: "سواد اطلاعاتی مجموعه ای از توانمندی ها، فعالیت ها و جلوه ها است که بر ارتقاء فهم افراد از فضای اطلاعاتی متمرکز است و با مهارتهای بازیابی، تحلیل و کاربرد داده، اطلاعات، دانش در می آمیزد تا با مشارکت اخلاقی در جوامع آموزشی و علمی، پاسخگوی پرسش ها باشد و پرسش های نو و دانش جدیدی را ایجاد کند" (انجمن کتابخانه های دانشگاهی و تحقیقاتی15، 2014، ص 1؛ به نقل از احمدی، شریف و نوکارپزی، 1395). سواد اطلاعاتی فراگیران را قادر می سازد که بر محتوای اطلاعات تسلط یابند و کند و کاوهای خود را گسترش دهند، خود-هدایت گری را تقویت کنند و کنترل بیشتری بر یادگیری خویش به دست آورند. فرد با سواد اطلاعاتی قادر است دامنه اطلاعات مورد نیاز خود را تعیین کند، به شکل کارآمدتر و موثرتری به اطلاعات مورد نیاز دسترسی یابد، به گونه ای نقادانه به ارزیابی اطلاعات و منابع اخذ این اطلاعات بپردازد، اطلاعاتی را که برگزیده است با مبنای دانش خویش تلفیق کند، از این اطلاعات به شیوه ای کارآمد برای رسیدن به مقصودی مشخص بهره گیرد و موضوعات اقتصادی، حقوقی و اجتماعی لازم را به کار گیرد و اطلاعات را بفهمد. به شیوه ای اخلاق مدارانه و قانون مدارانه به اطلاعات دسرتسی یابد و از آن بهره مند شود (قاسمی، 1385).
در سی و چهارمین جلسه کنفرانس عمومی یونسکو16 در سال 2007، یونسکو مدیران کل را به حمایت بیشتر از سواد رسانه ای و اطلاعاتی با هدف ارایه فرصت به کاربران برای قضاوت آگاهانه در رابطه با رسانه و منابع اطلاعاتی و گسترش مشارکت مدنی در رسانه ها دعوت نمودند (ویلسون17، 2012). یونسکو سواد اطلاعاتی را به عنوان یکی از حقوق اساسی بشر، ضروری برای توسعه ملی، رفاه شهروندی، اقتصادی و استانداردهای آموزشی تایید کرده است. سواد اطلاعاتی بر اهمیت دسترسی، ارزیابی و استفاده از اطلاعات اشعار دارد (اشرفی ریزی، رمضانی، آقاجانی و کاظم پور، 1392). دامنه آن به در برگرفتن همه انواع اطلاعات و محتواها گسترش یافته است. اما سواد رسانه ای بر توانایی فهمیدن، ارزیابی و به کار بردن رسانه ها تاکید دارد. بنابراین، در فرآیند گسترش شاخص های این دو نوع سواد، یونسکو سواد اطلاعاتی و سواد رسانه ای را با هم به عنوان سواد رسانه ای و اطلاعاتی در نظر گرفته است (مؤلر18، 2011). سواد رسانه ای و اطلاعاتی، ترکیبی از دانش ها، نگرش ها، مهارت ها و تجربیات مورد نیاز برای دستیابی، تحلیل، ارزیابی، استفاده، تولید و برقراری ارتباط با اطلاعات و دانش به صورت خلاقانه، قانونی و اخلاقی با تاکید بر حقوق انسان ها اطلاق شده است. افراد با سواد رسانه ای و اطلاعاتی می توانند انواع مختلف رسانه ها، منابع و مجرهای اطلاعاتی را در زندگی خصوصی، شغلی و عمومی خود به کار برند. آن ها می دانند چه موقع و چه اطلاعاتی نیاز دارند، برای چه، کجا و چگونه می توانند به آن دست پیدا کنند و آنها درک می کنند که چه کسی و چرا اطلاعات را تولید کرده و نیز نقش، مسئولیت و عملکرد رسانه و فراهم کنندگان اطلاعات را درک می کنند. آنها می توانند اطلاعات، پیام ها، اعتقادات و ارزش هایی که در رسانه و هر تولید کننده دیگر محتوا نقل شده را تحلیل و اطلاعات را ارزش گذاری کنند (بیانیه مسکو درباره سواد اطلاعاتی و رسانه ای19، 2012). طبق برنامه آموزشی یونسکو، سواد رسانه ای و اطلاعاتی به عنوان یک قابلیت به شهروندان اجازه می دهد تا با رسانه ها و دیگر ارایه دهندگان اطلاعات به طور آگاهانه به تعامل بپردازند و تفکر انتقادی و مهارت های آموزش مادام العمر برای زندگی اجتماعی و تبدیل شده به یک شهروند فعال را گسترش دهند (سینگ20، 2012). یونسکو بر این باور است که سواد رسانه ای و اطلاعاتی نقشی مهم در ایجاد و توسعه فرهنگ دموکراتیک و یک جامعه مدنی فعال دارد (یونسکو، 2007). لذا، از یک سو با توجه به اهمیتی که سواد رسانه ای و اطلاعاتی در عصر حاضر و نقشی که در ارتقای آموزشی، علمی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی کشور دارد و از سوی دیگر، نقش بارزی که دانشجویان در پیشبرد اهداف آموزشی، علمی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی کشور دارد، از این رو، پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان سواد رسانه ای و سواد اطلاعاتی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل انجام شده است. این پژوهش به دنبال پاسخگویی به سه سوال اساسی می باشد که عبارتند از:
· سوال اول: میزان سواد رسانه ای و اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل چقدر است؟
· سوال دوم: میزان سواد رسانه ای و اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بر حسب ابعاد چقدر است؟
· سوال سوم: آیا بین میانگین سواد رسانه ای و اطلاعاتی دانشجویان دانشگاع علوم پزشکی اردبیل بر حسب ویژگی های جمعیت شناختی (جنس، سن، مقطع تحصیلی) تفاوت معنی داری وجود دارد؟
در این رابطه پژوهش های مشابه و مرتبطی صورت گرفته است که به آنها در زیر اشاره می کنیم. نکته ای که باید از آن غافل نشد این است که میزان سواد رسانه ای و اطلاعاتی دانشجویان در بخش های جوامع دانشجویی باید مورد اندازه گیری قرار گیرد تا به یک چارچوب معتبر در رابطه با میزان سواد رسانه ای و اطلاعاتی دانشجویان به عنوان یک مهارت اساسی حقوق بشر دست پیدا کنیم. در اینجا به برخی از این پژوهش ها اشاره می کنیم.
اسمعیل پونکی، اسمعیلی گیوی و فهیم نیا (1395) پژوهشی با عنوان "سواد رسانه ای و سواد اطلاعاتی و تاثیر آنها بر قابلیت های کارآفرینی" انجام داده اند. یافته های این تحقیق نشان داد که سطح سواد رسانه ای و سواد اطلاعاتی دانشجویان در حد مطلوب و سطح ویژگی های کارآفرینی در حد نسبتا مطلوب قرار دارد. در پژوهشی که توسط اشرفی ریزی، رمضانی، آقاجانی و کاظم پور (1392) انجام شده بود، محققان به بررسی میزان سواد رسانه ای و اطلاعاتی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان پرداختند. یافته های این تحقیق نشان داد که میانگین سواد رسانه ای و اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان 444/0 ± 34/3 بود که بالاتر از حد متوسط و نسبتا مطلوب بود. بیشترین میانگین مربوط به ارتقای مرتبه علمی (از جملع مقطع تحصیلی، شغلی) با 975/0 ± 84/3 و کمترین میانگین مربوط به دشوار بودن شروع به کار تحقیق با 08/1 ± 50/2 بود. اسمعیل پونکی، اسمعیلی گیوی و فهیم نیا (1394) پژوهشی با عنوان "بررسی رابطه سواد رسانه ای و سواد اطلاعاتی دانشجویان علوم ارتباطات و علم اطلاعات و دانش شناسی" انجام داده اند. یافته های این تحقیق نشان دادند که سطح سواد رسانه ای و سواد اطلاعاتی دانشجویان در حد مطلوب قرار دارد. شریف مقدم و همکاران (1395) پژوهشی به منظور بررسی سطح سواد اطلاعاتی اعضای هیئت علمی و دانشجویان دکتری پرستاری دانشگاه علوم پزشکی تبریز در خصوص ارائه موفق مراقبت مبتنی بر شواهد انجام دادند که یافته های این پژوهش نشان داد که میانگین سواد اطلاعاتی اعضای هیئت علمی و دانشجویان در تمامی مهارت های مرتبط با مراقبت مبتنی بر شواهد و استانداردهای سواد اطلاعاتی بجز در استاندارد "تبادل و اشاعه اطلاعات" بیشتر از میانگین شاخص (10 ± 50) بوده و بیشترین میانگین در مراقبت مبتنی بر شواهد مربوط به مهارت "تدوین سوال" و کمترین میانگین مروبط به مهارت "ارزیابی نتایج" و در استانداردهای سواد اطلاعاتی بیشترین میانگین مربوط به استاندارد "یافتن اطلاعات" و کمترین آن مربوط به استاندارد "تبادل و اشاعه اطلاعات" بود. در پژوهشی دیگر با عنوان "بررسی وضعیت سواد رسانه ای دانشجویان خراسان شمالی در جامعه اطلاعاتی" که توسط شجاعی و امیرپور (1391) انجام شده بود، نتایج تحقیق نشان داد که بین میزان استفاده از رسانه، سرمایه فرهنگی و تحصیلات والدین با میزان سواد رسانه ای دانشجویان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. چشمه سهرابی و شاهین (1391) پژوهشی با عنوان "مطالعه مقایسه ای سواد رسانه ای در بین دانشجویان دانشگاه تهران و دانشگاه علوم پزشکی تهران" انجام دادند. یافته های پژوهش حاکی از آن بود که سطح سواد رسانه ای در بین دانشجویان دو دانشگاه در یک سطح و در سطح بالاتر از متوسط قرار دارد و مطلوب تلقی می شود. بلبلی و تربتی (1393) پژوهشی با عنوان "بررسی رابطه میزان استفاده تکنولوژی های نوین ارتباطی و سواد رسانه ای" انجام داده اند. نتایج این تحقیق بیان می کند که ابزارهای تکنولوژی ارتباطی مورد مطالعه در این تحقیق که شامل ماهواره و اینترنت بودند به واسطه امکاناتی که برای مخاطب خود فراهم نمودند از جمله امکان دستیابی و سرعت دسترسی فرد به اطلاعات باعث رشد سواد رسانه ای فرد شده اند به طوری که مخاطب به واسطه بهره مندی از این تکنولوژی ها و از آنجا که سریع تر از گذشته می تواند به حجم عظیمی از اطلاعات دسترسی پیدا می کند به همان نسبت هم راحت تر می تواند به گزینش اطلاعات پرداخته و به صحت و سقم یک موضوع پی برده و از اعمال سانسور در یک موضوع اطلاع یافته و به لحاظ در دسترس قار گرفتن پیام ها و اطلاعات متنوع از طریق ماهواره و اینترنت توانمندی او هم در تحلیل و تفمسیر پیام های ارتباطی بیشتر شده و نهایتا سواد رسانه ای وی افزایش می یابد. در پژوهشی با عنوان "بررسی ارتباط بین تفکر انتقادی و سواد اطلاعاتی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل" که توسط رضایی و پوربایرامیان (1395) انجام شده بود، نتایج تحقیق نشان داد که دانشجویان در همه پنج استاندارد سواد اطلاعاتی و پنج مهارت تفکر انتقادی از توانایی و مهارت لازم برخوردار نبودند و نمره کسب شده توسط دانشجویان در این متغیرها با حد مطلوب فاصله زیادی داشت. پژوهشی با عنوان "بررسی تاثیر سواد اطلاعاتی کارکنان بر چابکی سازمان" توسط طبرسا، شریفی و حسینی (1395) انجام شد که نتایج این تحقیق نشان داد تاثیر تمامی مولفه های سواد اطلاعاتی اعم از: تشخیص ماهیت و وسعت اطلاعات، دسترسی موثر و کارا به اطلاعات، ارزیابی اطلاعات و منابع آنها و تلفیق اطلاعات انتخاب شده به دانش قبلی، استفاده از اطلاعات برای رسیدن به منظوری خاص و آشنایی با موارد حقوقی، بر چابکی سازمان به صورت معنی داری تاثیر مثبتی داشته اند. پژوهشی توسط دایرگارتن، ماکل، نایدینگ و اوهلر (2017) با عنوان "اثر سواد رسانه ای بر یادگیری کودکان از فیلم ها و فرارسانه ها" انجام شده است. نتایج این تحقیق نشان داد که کودکانی که سواد رسانه ای آنها بالا بود در مقایسه با کودکانی که سواد رسانه ای کمتری داشتند، میزان یادگیری بیشتری را در یادگیری از فیلم ها و فرارسانه ها نشان دادند. در پژوهشی دیگر که توسط مک لین، پاکستون و ورثایم (2016) با عنوان " نقش سواد رسانه ای در نارضایتی بدنی و اختلالات خوردن" انجام شده بود، نتایج نشان داد که رابطه معکوسی بین سواد رسانه ای و نارضایتی بدنی و اختلالات خوردن وجود دارد. پژوهشی توسط ون دورد (2010) انجام شد که در این پژوهش، محقق به دنبال ارتقاء و بهبود سواد اطلاعاتی از طریق سواد رسانه ای در دانش آموزان دوره مجازی و از راه دور بود. نتایج این تحقیق بیان می کند که ارتباط معنی داری بین سواد اطلاعاتی و سواد رسانه ای وجود دارد.
روش شناسی تحقیق
روش تحقیق حاضر، پیمایشی-تحلیلی و از نوع مطالعه کاربردی می باشد. ابزار گردآوری اطلاعات در این تحقیق شامل پرسشنامه ای می باشد که توسط اشرفی ریزی و همکاران (1392) تهیه و تولید شده است. این پرسشنامه مبتنی بر متون معتبر علمی بوده است که در مجلات معتبر چاپ شده اند. فرایند طراحی این پرسشنامه به این صورت بوده است که ابتدا پژوهشگران به مطالعه مبانی نظری این حوزه و شناخت مفاهیم پرداختند. سپس پژوهش های حوزه سواد اطلاعاتی و سواد رسانه ای را مورد مطالعه قرار دادند. از آنجایی که مولفه های اصلی از قبل توسط یونسکو مطرح شده بود، از این رو پژوهشگران بیشتر بر شناسایی گویه های این ابعاد تمرکز کردند و گویه ها در سه مرحله توسط متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت ابزار مورد نظر به دست آمد. روایی این پرسشنامه توسط متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی با 79/0 درصد مورد تایید قرار گرفت و پایایی ابزار هم با استفاده از آلفای کرونباخ مقدار 89/0 درصد به دست آمد. این پرسشنامه شامل سه مولفه می باشد که مولفه اول دسترسی (سوالات 11-1)، مولفه دوم ارزشیابی (سوالات 27-12) و مولفه سوم استفاده (سوالات 41-28) است. این پرسشنامه در مقیاس 5 گزینه ای لیکرتی با سطوح (بسیار زیاد، زیاد، متوسط، کم، بسیار کم) طراحی شده بود که روش نمره گذاری آن از نمره 5 برای بسیار زیاد تا 1 برای بسیار کم تعیین شده بود. به منظور گردآوری داده ها، به دانشگاه علوم پزشکی اردبیل حضوری مراجعه شده و پرسشنامه در بین دانشجویان نمونه تحقیق توزیع گردیده است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل بود که در سال 1395-1394 در این دانشگاه مشغول به تحصیل بودند. در این تحقیق از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای به دلیل دقت و تناسب بیشتر در انتخاب تصادفی نمونه، استفاده شد و حجم نمونه طبق فرمول کوکران 322 نفر به دست آمد. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی (فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی آزمون توکی21 و آنوا22 استفاده شد.
یافته ها
در بخش یافته های پژوهش ابتدا اطلاعات جمعیت شناختی نمونه ها بیان می شود و سپس به بررسی سوالات پژوهشی پرداخته می شود.
جدول 1، اطلاعات مربوط به میانگین و انحراف معیار سنی نمونه های پژوهش به تفکیک گروه زنان و مردان را ارایه می کند.
جدول 1، میانگین و انحراف معیار سنی نمونه های پژوهش به تفکیک جنسیت
| گروه | تعداد | میانگین | انحراف معیار |
سن | زنان | 168 | 46/22 | 66/2 |
مردان | 154 | 55/22 | 12/3 |
جدول 2، توزیع فراوانی تحصیلات به تفکیک گروه زنان و مردان را بیان می کند.
جدول 2، توزیع فراوانی تحصیلات به تفکیک جنسیت
تحصیلات | کارشناسی | کارشناسی ارشد | دکتری | کل | |
گروه | زنان | 101 | 54 | 13 | 168 |
مردان | 98 | 45 | 11 | 154 | |
سوال اول: میزان سواد رسانه ای و اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل چقدر است؟
یافته ها نشان داد میانگین سواد رسانه ای و اطلاعاتی در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل 54/0 ± 45/3 می باشد که بالاتر از حد متوسط نسبتا مطلوب است. همچنین، یافته ها نشان داد بیشترین میانگین به ترتیب مربوط به "توجه به میزان استنادات و ارجاعات رسانه مورد نظر به منابع دیگر" 03/1 ± 91/3، "نوشتن مطالب به گونه ای که منجر به دانش جدید شود" با 99/0 ± 89/3 و "یادگیری مطالب جدید" با 95/0 ± 86/3 و کمترین میانگین ها به ترتیب مربوط به "توجه به اینکه چرا تصویر ارایه شده در بعضی از رسانه ها واقعی تر از بقیه به نظر می رسند" 99/0 ± 20/2، "دشوار بودن تعیین اعتبار یک وب سایت معتبر" با 09/1 ± 41/2و "عدم ناراحتی از نقد دیگران بر آثار علمی" با 18/1 ± 63/2 می باشد. جدول 3 به توضیح این نتایج می پردازد.
جدول 3، میزان سواد رسانه ای و اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل 1395
ردیف | گزینه | میانگین و انحراف معیار |
1 | دشوار بودن شروع به کار تحقیق | 08/1 ± 78/2 |
2 | دشوار بودن تعریف موضوع برای تحقیق | 03/1 ± 95/2 |
3 | دشوار بودن محدود کردن موضوع تحقیق | 00/1 ± 85/2 |
4 | دشوار بودن ساختن کلیدواژه های جستجو | 09/1 ± 14/3 |
5 | دشوار بودن یافتن مقالات در پایگاه های اطلاعاتی موجود | 09/1 ± 07/3 |
6 | دشوار بودن تعیین اعتبار یک وب سایت معتبر | 09/1 ± 41/2 |
7 | دشوار بودن فهمیدن اینکه منابع در چه بخش هایی از دانشگاه یافت می شوند | 04/1 ± 18/3 |
8 | دشوار بودن یافتن منابع روزآمد | 04/1 ± 93/2 |
9 | دشوار بودن مرتب کردن نتایج حاصل از جستجو بر اساس ارتباط با نیاز پژوهشی | 03/1 ± 89/2 |
10 | دشوار بودن استفاده از عملگرهای بولین (And, Or, Not) در جستجو | 18/1 ± 98/2 |
11 | دشوار بودن شناخت حیطه های موضوعی رسانه ها | 08/1 ± 93/2 |
12 | توجه به اعتبار نویسنده | 09/1 ± 41/3 |
13 | توجه به اعتبار و شهرت ناشر یا تهیه کننده رسانه مورد نظر | 04/1 ± 34/3 |
14 | توجه به تاریخ انتشار و روزآمدسازی رسانه مورد نظر | 99/0 ± 77/3 |
15 | توجه به اینکه چه سازمانی بر انتشار رسانه نظارت دارد و چه قوانینی دارد | 09/1 ± 24/3 |
16 | توجه به میزان استنادات و ارجاعات رسانه مورد نظر به منابع دیگر | 03/1 ± 91/3 |
17 | توجه به در بر گرفتن دیدگاه های متفاوت یا نگرش خاصی نسبت به موضوعات در رسانه مورد نظر | 99/0 ± 48/3 |
18 | توجه به زبان و ابزارهای استفاده شده برای انتقال مفاهیم در رسانه مورد نظر | 99/0 ± 66/3 |
19 | توجه به مخاطبان و گروه هدف رسانه مورد نظر | 98/0 ± 54/3 |
20 | توجه به تصویر ارایه شده از یک گروه اجتماعی یا موضوع خاص در رسانه مورد نظر | 04/1 ± 87/2 |
21 | توجه به اینکه چرا تصویر ارایه شده در بعضی از رسانه ها واقعی تر از بقیه به نظر می رسند | 99/0 ± 20/2 |
22 | استفاده از کمک دیگران مثل کتابداران، دوستان، همکلاسی ها و متخصصان موضوعی برای ارزیابی رسانه مورد نظر | 03/1 ± 48/3 |
23 | بررسی اطلاعات دیگر وب سایت ها هنگام بازدید از یک وب سایت جدید | 15/1 ± 39/3 |
24 | مقایسه اطلاعات دیگر رسانه ها هنگام پی بردن به وجود تفاوت در اطلاعات ارایه شده در رسانه ها | 98/0 ± 39/3 |
25 | یادداشت برداری و خلاصه نویسی هنگام دریافت اطلاعات | 09/1 ± 45/3 |
26 | استفاده یا آگاهی قبلی از رسانه مورد نظر | 98/0 ± 39/3 |
27 | توجه به میزان اطلاعات مهم و ضروری تصاویر، نمودارها و جداول به کار رفته در رسانه مورد نظر | 95/0 ± 44/3 |
28 | گذراندن دوره و به پایان رساندن نگارش مقاله | 85/0 ± 71/3 |
29 | توجه به طول مقاله، ساختار مقاله و تعداد استنادات | 88/0 ± 70/3 |
30 | انجام یک بررسی جامع در مورد موضوع تحقیق | 94/0 ± 64/3 |
31 | بهبود مهارت های نوشتاری، پزوهشی و تحلیلی | 96/0 ± 59/3 |
32 | یادگیری مطالب جدید | 95/0 ± 86/3 |
33 | تحت تاثیر قرار دادن والدین یا اساتید با کسب نمره خوب | 18/1 ± 38/3 |
34 | ارتقاء مرتبه علمی | 97/0 ± 84/3 |
35 | تلاش برای ایجاد خلاقیت و ابتکار بیشتر در پژوهش | 99/0 ± 64/3 |
36 | توجه به کاربردی کردن نتایج تحقیق در زندگی شخصی و اجتماعی | 06/1 ± 51/3 |
37 | رعایت امانتداری در نقل مطالب دیگران | 98/0 ± 82/3 |
38 | ارج نهادن به تولیدات علمی دیگران | 02/1 ± 78/3 |
39 | قرار دادن اطلاعات در دسترس دیگران در قالب های مختلف چاپی یا الکترونیکی | 01/1 ± 48/3 |
40 | عدم ناراحتی از نقد دیگران بر آثار علمی | 18/1 ± 63/2 |
41 | نوشتن مطالب به گونه ای که منجر به دانش جدید شود | 99/0 ± 89/3 |
سوال دوم: میزان سواد رسانه ای و اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بر حسب ابعاد چقدر است؟
یافته ها در زمینه میانگین سواد رسانه ای و اطلاعاتی در سطح ابعاد در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل نشان می دهد که میانگین در سطح بعد استفاده با 508/0 ± 74/3 بیشتر از سایر ابعاد؛ یعنی دسترسی با 750/0 ± 10/3 و ارزشیابی 475/0 ± 54/3 بوده است که کمترین میانگین هم در سطع بعد دسترسی مشاهده می شود. جدول 4 به بیان این نتایج می پردازد.
جدول 4، میزان سواد رسانه ای و اطلاعاتی بر حسب ابعاد
ردیف | ابعاد | میانگین و انحراف معیار |
1 | استفاده | 508/0 ± 74/3 |
2 | دسترسی | 750/0 ± 10/3 |
3 | ارزشیابی | 475/0 ± 54/3 |
سوال سوم: آیا بین میانگین سواد رسانه ای و اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل بر حسب ویژگی های جمعیت شناختی (جنس، سن، مقطع تحصیلی) تفاوت معنی داری وجود دارد؟
برای مقایسه نمرات میانگین سواد رسانه ای و اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل بر حسب جنسیت شرکت کنندگان از آزمون تی مستقل استفاده شد. مطابق با گزارش جدول 5 مشخص است که بین هیچ یک از ابعاد و همچنین نمره کل سواد رسانه ای و اطلاعاتی در بین دانشجویان دختر و پسر از نظر آماری تفاوت معنی داری وجود ندارد.
جدول 5، آزمون تی مستقل برای مقایسه نمرات میانگین هر یک از ابعاد سواد رسانه ای و اطلاعاتی بر اساس جنسیت
متغیر | اختلاف میانگین | مقدار تی | درجه آزادی | سطح معنی داری |
استفاده | 36/0 | 21/1 | 320 | 39/0 |
دسترسی | 22/0 | 78/0 | 320 | 67/0 |
ارزشیابی | 15/0 | 59/0 | 320 | 72/0 |
نمره کل سواد رسانه ای و اطلاعاتی | 27/0 | 92/0 | 320 | 51/0 |
در جدول 6 نتیجه آزمون تحلیل واریانس یک راهه برای مقایسه نمرات میانگین سواد رسانه ای و اطلاعاتی دانشجویان علوم پزشکی اردبیل بر حسب سن گزارش شده است. با توجه به اینکه مقدار آزمون F برای بررسی تفاوت میانگین های سه گروه سنی از نظر آماری معنی دار نیست، می توان نتیجه گرفت که بین سه گروه سنی از نظر آماری تفاوت معنی داری وجود ندارد.
جدول 6: آزمون تحلیل واریانس یک راهه برای مقایسه نمرات میانگین سواد رسانه ای و اطلاعاتی بر حسب سن
طبقه بندی سنی | میانگین | انحراف معیار | نتیجه تحلیل واریانس |
18-25 | 28/3 | 31/0 | F2, 321=.42 p>.05 |
25 تا 32 | 52/3 | 37/0 | |
بالاتر از 32 | 41/3 | 38/0 |
به منظور مقایسه نمرات سواد رسانه ای و اطلاعاتی دانش جویان پزشکی بر اساس نوع مقطع تحصیلی نیز از آزمون تحلیل واریانس استفاده شد. بر طبق نتیجه گزارش شده در جدول 7 مشخص است که بین سه گروه از نظر مقطع تحصیلی در نمرات سواد رسانه ای و اطلاعاتی تفاوت معنی داری وجود دارد.
جدول 7: آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یک راهه برای مقایسه مقاطع تحصیلی در نمرات سواد رسانه ای و اطلاعاتی
مدرک | میانگین | انحراف معیار | نتیجه تحلیل واریانس |
لیسانس | 2612/3 | 62298/0 |
F2,319=26.37; P<.01 |
فوق لیسانس | 6667/3 | 62843/0 | |
دکتری | 2083/4 | 85363/0 |
به منظور بررسی جزئیات این مقایسه از آزمون تعقیبی توکی استفاده شد. مطابق با جدول 8 مشخص است که هر اندازه که مقطع تحصیلی بالاتر می رود، سواد رسانه ای و اطلاعاتی نیز بالاتر می رود. به عبارتی دیگر، نمرات دانشجویان دکتری در این متغیر نسبت به دانشجویان ارشد و کارشناسی و همچنین نمرات دانشجویان ارشد نسبت به کارشناسی از نظر آماری به طور معنی داری بالاتر است.
جدول 8: آزمون تعقیبی توکی برای مقایسه بین گروهی
گروه الف | گروه ب | تفاوت میانگین | خطای انحراف معیار | سطح معنی داری |
لیسانس | فوق لیسانس | 40546/0- | 08556/0 | 000/0 |
دکتری | 94713/0- | 15032/0 | 000/0 | |
فوق لیسانس | لیسانس | 40546/0 | 08556/0 | 000/0 |
دکتری | 54167/0- | 15828/0 | 002/0 | |
دکتری | لیسانس | 94713/0 | 15032/0 | 000/0 |
فوق لیسانس | 54167/0 | 15828/0 | 002/0 |
بحث و نتیجه گیری
تحقیق حاضر با هدف بررسی میزان سواد رسانه ای و سواد اطلاعاتی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل انجام شد. یافته های جمعیت شناختی این پژوهش نشان داد که بیش از نیمی از دانشجویان نمونه تحقیق دختر بودند و اکثر آنها در مقطع کارشناسی مشغول به تحصیل بودند. در کنار یافته های جمعیت شناختی، این پژوهش به دنبال پاسخگویی به سه سوال اساسی بود که عبارت بودند از: 1) میزان سواد رسانه ای و اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل چقدر است؟ 2) میزان سواد رسانه ای و اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بر حسب ابعاد چقدر است؟ 3) آیا بین میانگین سواد رسانه ای و اطلاعاتی دانشجویان دانشگاع علوم پزشکی اردبیل بر حسب ویژگی های جمعیت شناختی (جنس، سن، مقطع تحصیلی) تفاوت معنی داری وجود دارد؟ نتایج یافته های تحقیق در پاسخگویی به سوال اول نشان داد که میانگین سواد رسانه ای و اطلاعاتی در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل 54/0 ± 45/3 می باشد که بالاتر از حد متوسط نسبتا مطلوب است. نتیجه این تحقیق با تحقیقات اشرفی ریزی و همکاران (1392)، رضایی و پوربایرامیان (1395)، شریف مقدم و همکاران (1395)، اسمعیل پونکی و همکاران (1394)، اسمعیل پونکی و همکاران (1395)، چشمه سهرابی و شاهین (1391) و پژوهش دایرگارتن و همکاران (2017) همسو بود. در تبیین این همسویی نتایج چنین می توان تحلیل کرد که قشر دانشجو به عنوان نمادی از افراد تحصیلکرده در کشور که اکثرا در عنفوان جوانی به سر می برند، بسیار خلاق، کنجکاو و کوشا در رابطه با فناوری ها و تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطاتی می باشند. از سوی دیگر، دانشجویان به دلیل ماهیت علمی و پژوهشی که فعالیت شان دارند، بیشتر با فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی از قبیل اینترنت، پایگاه های داده ها، رسانه ها قرار دارند. بنابراین می توان انتظار داشت که دانشجویان دارای مهارت های سواد رسانه ای و اطلاعاتی مطلوبی باشند. نتایج یافته های تحقیق در پاسخگویی به سوال دوم در رابطه با سطح ابعاد سواد رسانه ای و اطلاعاتی در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل نشان می دهد که میانگین در سطح بعد استفاده با 508/0 ± 74/3 بیشتر از سایر ابعاد؛ یعنی دسترسی با 750/0 ± 10/3 و ارزشیابی 475/0 ± 54/3 می باشد که کمترین میانگین هم در سطع بعد دسترسی مشاهده می شود. نتایج این تحقیق با تحقیق اشرفی ریزی و همکاران (1392)، شریف مقدم و همکاران (1395) و اسمعیل پونکی و همکاران (1394) همسو می باشد. در تبیین همسویی این نتایج چنین می توان گفت که دانشجویان به عنوان کاربر فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی محسوب می شوند لذا انتظار می رود که در سطح بعد استفاده نسبت به سایر سطوح ابعاد سواد رسانه ای و اطلاعاتی دارای سطح مطلوب تری باشند اما در رابطه با سطح بعد دسترسی، عموما زمانی دسترسی در سطح مطلوبی است که دانشجویان به فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی که مظهر کسب مهارت های سواد رسانه ای و اطلاعاتی می باشند، دسترسی داشته باشند. در این بخش، قاعدتا دسترسی نیازمند صرف بودجه می باشد که شاید یکی از دلایل پایین بودن میانگین سطح بعد دسترسی سواد رسانه ای و اطلاعاتی بحث مالی باشد. نتایج تحقیق حاضر در رابطه با سوال سوم را می توان در سه یافته خلاصه کرد که عبارتند از: یافته ها در رابطه با تفاوت میانگین سواد رسانه ای و اطلاعاتی در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل بر حسب جنس، نشانگر سطح معنی داری (214/0) بیشتر از 05/0 = α بوده است. بنابراین تفاوت میانگین سواد رسانه ای و اطلاعاتی بر حسب جنس معنی دار نیست. یافته ها در زمینه تفاوت میانگین سواد رسانه ای و اطلاعاتی در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل در حسب سن بیانگر سطح معنی داری (624/0) بیشتز از 05/0 = α بوده است که نشانگر عدم رابطه معنی دار بین سن با میزان سواد رسانه ای و اطلاعاتی می باشد. یافته ها در رابطه با تفاوت میانگین سواد رسانه ای و اطلاعاتی بر حسب مقطع تحصیلی نشانگر سطح معنی داری (001/0) کمتر از 05/0 = α بوده است. بنابراین، میانگین سطح سواد رسانه ای و اطلاعاتی بر حسب مقطع تحصیلی معنی دار است. نتایج این بخش نیز با تحقیقات اشرفی ریزی و همکاران (1392)، شریف مقدم و همکاران (1395) و اسمعیل پونکی و همکاران (1394)، شجاعی و امیرپور (1391)، دایرگارتن و همکاران (2017) و ون وود (2010) همسو می باشد. در تبیین همسویی نتایج این تحقیق با تحقیقات صورت گرفته چنین می توان بیان کرد که در عصر جدید به دلیل پیچیدگی که در جامعه وجود دارد، تعریف از نقش های جنسیتی تغییر پیدا کرده است و شاهد هستیم که دختران در فعالیت های علمی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تبدیل به بازیگران موثری شده اند، لذا تفاوت های جنسیتی به نظر نمی رسد که در بین دانشجویان به عنوان مولفه ای معنی دار در کسب مهارت های سواد رسانه ای و اطلاعاتی باشد. در رابطه با رابطه غیر معنی دار بین سن و سواد رسانه ای و اطلاعاتی هم می توان گفت که همه سنین تا حدودی با فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی در تعامل هستند و تا حدودی دارای مهارت های سواد رسانه ای و اطلاعاتی می باشند. لذا همانطور که نتایج این تحقیق و تحقیقات قبلی نشان می دهد، بین سن و سواد رسانه و اطلاعاتی رابطه معنی دار وجود ندارد. در رابطه با ارتباط معنی دار بین مقطع تحصیلی و سطح سواد رسانه ای و اطلاعاتی می توان چنین اظهار داشت که هر چقدر فرد به مقاطع تحصیلی بالاتر ارتقاء می یابد به دلیل نیازی که به سواد رسانه ای و اطلاعاتی دارد، میزان مهارت او در رابطه با سواد رسانه ای و اطلاعاتی افزایش می یابد. در مقاطع تحصیلی پایین تر، نیاز به پژوهش و فعالیت علمی که ملزومه اش داشتن مهارت های سواد رسانه ای و اطلاعاتی در سطح بالایی می باشد، در مقایسه با مقاطع تحصیلی بالاتر کمتر دیده می شود. با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش پیشنهاد می شود که در نظام آموزشی عالی، موضوع سواد رسانه ای و اطلاعاتی جدی گرفته شود و در صورت امکان در قالب واحد درسی به دانشجویان ارایه شود تا این مهارت که بنا به گفته یونسکو (2007) جزو حقوق اساسی بشر در قرن بیست و یکم محسوب می شود، توسط دانشجویان کسب شود تا بتوانند نیازهای اطلاعاتی خود را برطرف کرده و در میان انبوه رسانه ها با توانایی قدرت تحلیلی و انتقادی رسانه ها را مورد ملاحظه قرار دهند.
منابع
اشرفی ریزی، حسن. رمضانی، امیر. آقاجانی، حامد. کاظم پور، زهرا (1392). بررسی میزان سواد رسانه ای و اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان. فصلنامه نظام ها و خدمات اطلاعاتی. سال 2، شماره 2، صص 34-17.
پاتر، جیمز (2005). سواد رسانه ای. ترجمه صدیقه ببران، افسون حضرتی، مهران بهروز فغانی (1391). نشر تأویل: تهران.
کریمی، فرهاد (1395). سواد رسانه ای و توسعه تفکر. ماهنامه تکنولوژی آموزشی، پداگوژی و علوم یادگیری. دوره 32، شماره 3.
چشمه سهرابی، مظفر. شاهین، اکرم (1391). مطالعه مقایسه ای سواد رسانه ای در بین دانشجویان دانشگاه تهران و دانشگاه علوم پزشکی تهران. مجله علمی-پژوهشی الکترونیک در حوزه ارتباطات و رسانه، دوره 7، شماره 2، صص 57-27.
حسین زاده، اکبر. محمدی استانی، مرتضی. (1389). سواد رسانه ای، ضرورت دنیای امروز. مجله اطلاعات، ارتباطات و دانش شناسی. دوره 20، شماره 159.
شجاعی، مهناز. امیرپور، مهناز (1391). بررسی وضعیت سواد رسانه ای دانشجویان خراسان شمالی در جامعه اطلاعاتی. فصلنامه مطالعات جامعه شناختی جوانان. سال 3، شماره 7، صص 56-43.
شکرخواه، یونس (1386). سواد رسانه ای چیست. ماهنامه علمی تخصصی صدای جمهوری اسلامی ایران. سال 8، شماره 50.
طبرسا، غلامعلی. شریفی، صدیقه. حسینی، سید احمد (1395). بررسی تاثیر سواد اطلاعاتی کارکنان بر چابکی سازمان. فصلنامه پژوهش های مدیریت منابع انسانی دانشگاه جامعه امام حسین (ع). سال 8، شماره 2، صص 136-113.
قاسمی، علی حسین (1385). استانداردهای قابلیت سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی. فصلنامه علوم فناوری و اطلاعات. دوره 21، شماره 4، صص 119-97.
رضایی، ریتا. پوربایرامیان، قدیر (1395). بررسی ارتباط بین تفکر انتقادی و سواد اطلاعاتی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل. مجله سلامت و بهداشت، سال 7، شماره 3، صص 376-365.
شریف مقدم، هادی. سلامی، مریم. نریمانی، محمدرضا. رزمخواه، مریم (1395). پژوهشی به منظور بررسی سطح سواد اطلاعاتی اعضای هیئت علمی و دانشجویان دکتری پرستاری دانشگاه علوم پزشکی تبریز در خصوص ارائه موفق مراقبت مبتنی بر شواهد. نشریه آموزش پرستاری. دوره 5، شماره 4.
اسمعیل پونکی، الهام. اسمعیلی گیوی، محمد رضا. فهیم نیا، فاطمه (1394). بررسی رابطه سواد رسانه ای و سواد اطلاعاتی دانشجویان علوم ارتباطات و علم اطلاعات و دانش شناسی. فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران. دوره 20، شماره 5.
اسمعیل پونکی، الهام. اسمعیلی گیوی، محمد رضا. فهیم نیا، فاطمه (1395). سواد رسانه ای و سواد اطلاعاتی و تاثیر آنها بر قابلیت های کارآفرینی. فصلنامه تعامل انسان و اطلاعات، دوره 2، شماره 4.
بلبلی، الهام سادات. تربتی، سروناز (1393). بررسی رابطه میزان استفاده تکنولوژی های نوین ارتباطی و سواد رسانه ای. فصلنامه مطالعات رسانه ای، سال 9، شماره 26.
American library Association. Information literacy competencystandards for higher education, 2005, [on-line]. Available: http: //www. ala. org/ala/acrl/ scrlstandards/information literacycompetency.Com
Aslan, S. & Reigeluth. C. M. (2013). Educational Technologies: Leading Change for a New Paradigm of Education. TechTrends: Linking Research & Practice to Improve Learning. Vol 57. No 5. pp 18-24.
Association of College and Research Libraries (2014). Framework for Information Literacy for Higher Education, Draft1, part1. Unpublished Manuscript.
Castells, M. (2000). The Rise of the Network Society: The information Age: Economy, Society and Culture. Vol 1 (2nd ed.). Malden, MA: Wiley-Blackwell.
Castells, M., & Cardoso, G. (2005). The Network Society: From Knowledge to Policy. Washington, DC: Johns Hopkins University.
Diergarten, A. K., Möckel, T., Nieding, G., & Ohler, P. (2017). The impact of media literacy on children's learning from films and hypermedia. Journal of Applied Developmental Psychology, 48, 33-41.
Karaduman, S. (2015). The Role of Critical Media Literacy in Further Development of Consciousness of Citizenship. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 174, 3039-3043.
McLean, S. A., Paxton, S. J., & Wertheim, E. H. (2016). The role of media literacy in body dissatisfaction and disordered eating: A systematic review. Body Image, 19, 9-23.
Moeller, S., Joseph, A., Lau, J., &Carbo, T. (2011). Towards media and information literacy indicators. Paris: UNESCO.
Reigeluth, C. M. (1995). Educational systems development and its relationship to ISD. In G. J. Anglin (Ed.), Instructional technology: Past, present and future (2nd ed., pp. 84–93). Englewood, CO: Libraries Unlimited.
Saleh I. (2012). Media and Information Literacy in South Africa: Goals and Tools. Comunicar. 20(39): 35-43.
Siemens, G., & Tittenberger, P. (2009). Handbook of emerging technologies for learning. Manitoba, Canada: University of Manitoba.
Singh, J. (2012). Placing Media and Information Literacy at the Core of Instruction. Paper presented at the International Conference on Media and Information Literacy for Knowledge Societies, Moscow, Russian Federation.
UNESCO (2007). Global Framework on MIL Indicators Retrieved 01/08/2016, from http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/mediadevelopment/ media-literacy/global-framework-on-mil-indicators/
Wilson, C. (2012). Media and Information Literacy: Pedagogy and Possibilities. Comunicar, 20(39), 15- 22.
Van de Vord, R. (2010). Distance students and online research: Promoting information literacy through media literacy. The Internet and Higher Education, 13(3), 170-175.
[1] دانشجوی دکتری رشته تکنولوژی آموزشی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
[2] Ph.D. Student of Educational Technology, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran.
[3] Castells
[4] Cardoso
[5] Reigeluth
[6] Karaduman
[7] Aslan
[8] Siemens
[9] McLean, Paxton & Wertheim
[10] Ofcam(نهادی که در زمینه سواد رسانه ای در انگلستان کار می کند)
[11] Diergarten, Möckel, Nieding & Ohler
[12] Information literacy
[13] Saleh
[14] American Library Association (ALA)
[15] Association of College and Research Libraries (ACRL)
[16] UNESCO
[17] Wilson
[18] Moeller
[19] Moscow declaration on media and information literature
[20] Singh
[21] Tukey
[22] ANOVA
