نقش حقوق مالکیت معنوی در شبکه های اجتماعی

الموضوعات :

خدیجه ططری ¹ ( علوم ارتباطات . دانشگاه سوره.دانشکده ارتباطات )
جهانگیر بخشی ² ( علوم ارتباطات .دانشگاه پیام نور )

تاريخ الإرسال : 23 الخميس , شوال, 1389 تاريخ التأكيد : 23 الخميس , شوال, 1389 تاريخ الإصدار : 22 الجمعة , ذو الحجة, 1440

الکلمات المفتاحية: شبکه های اجتماعی, سازمان بین المللی مالکیت معنوی, حقوق مالکیت معنوی,

ملخص المقالة :

امروزه با استفاده از شبکه های اجتماعی و باحضور در این بزرگراه، امکان بهره گیری از انبوهی از اطلاعات در کمترین زمان ممکن و برقراری ارتباط گفتاری نوشتاری و دیداری با هزینه ای نسبتاً کم فراهم آمده است. ظهور این پدیده اگرچه خود معلول تحولاتی چند بوده اما پس از ظهور، خود منشاء تحولات عدیده ای به ویژه در عرصه علوم ارتباطات به مفهوم اخص کلمه شده است. در این پژوهش به بررسی حقوق مالکیت معنوی کاربران شبکه های اجتماعی پرداخته شده است. حقوق مالکیت معنوی را، در معنای وسیع کلمه، حقوق ناشی از آفرینش‌ها و خلاقیت‌های فکری در زمینه‌های علمی، صنعتی، ادبی و هنری می‌داند. با توجه به پیشرفت تکنولوژی‌های نوین ارتباطی بحث حقوق مالکیت معنوی کاربران شبکه‌های اجتماعی همواره مورد سؤال بوده است که آیا در فضای گسترده مجازی امکان این امر وجود دارد که حقوق کاربران شبکه‌های اجتماعی حفظ شود که تا کنون پزوهشی در این خصوص که به بررسی حقوق مالکیت معنوی کاربران شبکه-های اجتماعی بپردازد صورت نگرفته است. در این پژوهش به بررسی حقوق مالکیت معنوی کاربران شبکه-های اجتماعی(فیس بوک، توییتر، جی پلاس، لینکدین و آپارات) پرداخته شده است که با استفاده از روش پیمایشی و ابزار پرسشنامه ای 225 نفر از کاربران شبکه‌های اجتماعی با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده انتخاب شده اند.

نص كامل:



مقدمه:

       فنآوری هاي ارتباطي جديد و بزرگراه‏هاي اطلاعاتي آن، به ويژه شبکه های اجتماعی منجر به تحول در شدت و ميزان ارتباط انسان‏ها در اقصي نقاط جهان شده و تحولي كيفي در نحوه ارتباط انسان‏ها با يكديگر ايجاد کرده است؛  بدين معني كه امروزه با استفاده از شبکه های اجتماعی و باحضور در اين بزرگراه، امكان بهره‏گيري از انبوهي از اطلاعات در كمترين زمان ممكن و برقراري ارتباط گفتاري نوشتاري و ديداري با هزينه‏اي نسبتاً كم فراهم آمده است. ظهور اين پديده اگرچه خود معلول تحولاتي چند بوده اما پس از ظهور، خود منشاء تحولات عديده‏اي به ویژه در عرصه علوم ارتباطات به مفهوم اخص کلمه شده است. در این پژوهش به بررسی حقوق مالکیت معنوی کاربران شبکه های اجتماعی پرداخته شده است. نظام مالکیت معنوی به عنوان یکی از مسائل زیربنایی سیاست نوین اقتصادی در سطح بین المللی و بستری برای فراهم آوردن توسعه پایداردرکشورها تبدیل گشته است. به این دلیل که در هزاره سوم به موازات جهانی شدن اقتصاد و گسترش ارتباطات بر شدت رقابت جهانی افزوده شدن و در این میان فرآیند تحقیق و توسعه، انجام نوآوری تکنولوژیک و دستیابی به تکنولوژی­های برتر به عنصری کلیدی در کسب مزیت رقابتی در جوامع مختلف تبدیل شده است.

بررسی حقوق مالکیت معنوی کاربران شبکه­های اجتماعی است از میان کاربران شبکه­های اجتماعی می­باشد با استفاده از روش پیمایشی و ابزار پرسشنامه ای  225 نفر از کاربران شبکه­های اجتماعی با استفاده از  روش نمونه­گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. در این روش نمونه­گیری هر یک از اعضای جامعه شانس برابر و مستقلی برای قرار گرفتن در نمونه دارد. ابزار اندازه­گیری داده­ها شامل پرسشنامه بوده، که پایایی پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ نشان داد که داده­های پژوهش از پایایی مناسب برخوردار بودند. 

بيان مسئله پژوهش:

 حقوق مالکیت فکری، مفهوم حقوقی نوینی است که از فعالیت‌ها و محصولات فکری در زمینه‌های تجاری، علمی، ادبی و هنری حمایت می کند. به عبارت دیگر، حقوق مالکیت فکری مجموعه ای از قوانین ومقرراتی است که از اثرات ناشی از فکر، خلاقیت و ابتکار بشر حمایت کرده و در این راستا یک سری حقوق مادی محدود به زمان و حقوق معنوی دائمی به پدید آورنده آن اعطاء می نماید. فرض اساسی در قانون مالکیت فکری این است که اندیشه های خلاق انسانی زمانی شکوفا می شود که صاحبان حق انحصاری اثر از نظرمالی از کار خود بهره مند شوند و نسخه برداری از اثر خود را تحت کنترل داشته باشند. بنابراین حقوق مالکیت فکری، حلقة مکمل چرخة نوآوری به حساب می آید و سبب شکوفایی اندیشه های خلاق انسانی، توسعه ی تحقیقات، علم و فناوری و تجارت می شود. سازمان جهانی مالکیت معنوی (وایپو) حقوق مالکیت معنوی را، در معنای وسیع کلمه، حقوق ناشی از آفرینش‌ها و خلاقیت‌های فکری در زمینه‌های علمی، صنعتی، ادبی و هنری می‌داند.

مالکیت‌های معنوی، مالکیت‌های عینی و ملموس نیستند و یکی از آثار مرتبط بر این ویژگی این است که نقض این مالکیت‌ها نیز می‌تواند سهل‌تر از نقض حقوق مالکیت‌های عینی صورت پذیرد. نتیجه‌ی دیگر بر این امر این است که نمی‌توان قاعده‌ی حاکم بر اموال در حقوق بین‌الملل خصوصی و تعارض قوانین را در مورد آنان اعمال نمود (امیری، 1388). شبکه­های اجتماعی یکی از با نفوذترین تکنولوژی­های جدید ارتباطی است که همه ابعاد زندگی بشری را تحت­تاثیر قرار داده است به نوعی همه ابعاد حیات فردی و جمعی ما متأثر این تکنولوژی ارتباطی و سایر تکنولوژی­هاست این شبکه­های اجتماعی فیس­بوک و توییتر هستند که توانسته­اند مخاطبان زیادی را جذب کنند. فیس­بوک فهرست راهنمای اجتماعی که به کاربران خود اجازه می­دهد با ایجاد پروفایل و در معرض دید قرار دادن آن برای دوستان خود با یکدیگر ارتباط برقرار کنند، علاوه بر آن می­توانند دوستان خود را اضافه کنند و برای آنها پیام بفرستند، کاربران همچنین می­توانند به شبکه­های سازمان­یافته توسط دانشگاه محل کار و مدرسه بپیوندند . هدف از این شبکه­ها ایجاد جهانی آزاد­تر و شفاف­تر و درک و ارتباط بیشتر است. فیس­بوک، با ارتقای آزادی و شفافیت برای رسیدن به این هدف به افراد کمک می­کنند، دستیابی به این اهداف تنها باید از طریق محدودیت قانونی فناوری و هنجارهای اجتماعی محدود شوند(عاملی،سعیدرضا ،1389،ص12). توییتر یک شبکه اجتماعی اینترنتی است که به کاربران خود این امکان را می­دهد تا پیام­های را به عنوان تویئتر به یکدیگر ارسال و دریافت کنند. تویئت­ ها(tweet)، پست­هایی متنی هستند که می­توانند حداکثر 140 حرف باشند و در صفحه پروفایل نویسنده نمایش داده می­شوند و به مشترکان نویسنده متن، یعنی کسانی که در صفحه تویئتر فرد عضویت دارند و به آنها تعقیب­کنندگان نیز گفته می­شوند، ارسال می­شوند. ارسال­کنندگان پیام می­توانند پیام خود را تنها برای حلقه دوستان خود ارسال کنند. یا بر مبنای پیش­فرض تعیین شده، اجازه دسترسی به پیام را به همه اعضای تویئتر بدهند. تمام کاربران می­توانند تویئت پیام خود را از طریق وبگاه تویئتر خدمت پیامک(اس.ام.اس) یا برنامه­های خارجی(که توسط تلفن­های هوشمند ایجاد برنامه­ریزی شده است) ارسال و دریافت کنند. استفاده از خدمات این وبگاه رایگان است. وبگاه تاکنون در سراسر جهان بیش از صدمیلیون کاربر دارد (عاملی ،سعیدرضا، 1389،ص345). سرعت روزافزون اینترنت و ظهور تکنولوژی فشرده‌سازی مانند ام‌پی‌تری که درها را به روی به‌اشتراک‌گذاری فایل «پیرتوپیر» (نظیر‌به‌نظیر) و تکنولوژی‌های مانند «نپستر» و «بیت تورنت» که کاربران را قادر می‌سازد فایل‌ها را به صورت ناشناس به اشتراک بگذارند، موضوع مالکیت را بسیار پیچیده کرده است. طرفداران اشتراک‌گذاری فایل بدون محدودیت بر دسترسی گسترده‌تر و سریع‌تر به رسانه‌ها توسط کاربران تأکید دارند. در مقابل، حامیان محدودیت به‌اشتراک‌گذاری به صدمات ناشی از به‌اشتراک‌گذاری به هنرمندان و رسانه‌ها اشاره می‌کنند. مالکیت معنوی امروزه از آن‌چنان جایگاهی برخوردار است که اکثر سازمان‌های تجاری مانند سازمان تجارت جهانی(WTO) پیش‌شرط عضویت‌شان را پذیرش استانداردهای مطلوب در رابطه با مالکیت معنوی قرار داده‌اند. در این خصوص ویپو در سال ۱۹۹۶ طی یک موافقت‌نامه که با سازمان تجارت جهانی به امضا رساند، قدم عمده‌یی برداشته است. این سند که به موافقت‌نامۀ جوانب تجاری حقوق مالکیت معنوی معروف است، باعث افزوده شدن ارزش ویپو و نقش‌آفرینی بیشترِ آن شده است. هرچه نقش ویپو در معادلات تجاری بیشتر شود، بدون شک خواهد توانست استانداردهای بین‌المللی را حاکم سازد؛ زیرا بزرگ‌ترین وظیفۀ آن ایجاد موازین و استانداردهای بین‌المللی است. برنامه‌ریزی‌های بسیاری نیز برای افزایش حمایت از مالکیت معنوی در این سازمان بین‌المللی به عمل آمده است که از آن جمله می‌توان به آماده کردن مفاد عهدنامه‌های جدید، اقدام برای هماهنگی قوانین ملی با قواعد جهانی، کمک‌های فنی و حقوقی به کشورهای در حال رشد، تلاش در گردآوری و اشاعۀ اطلاعات و ارایۀ خدمات ثبت بین‌المللی این حقوق اشاره کرد. امروزه موضوع ثبت اختراع از اهمیت فوق‌العاده‌یی برخوردار است، چنان‌که بنا بر برآوردهای سازمان، مدارک جمع‌آوری‌شده است.. وایپو در مقابل فناوری‌های جدید همانند اینترنت به خوبی واکنش نشان داده است. بسیاری فعالیت‌ها از جمله سیستم حل اختلاف در این سازمان با استفاده از آن صورت می‌گیرد، ولی هنوز نتوانسته است که مقررات جامع و مانعی برای آن‌ها وضع کند. یا فضای مجازی موقعیتی فراهم کرده است تا با ایجاد یک دنیای جدید، روش‌های نوینی برای نشر اطلاعات و تألیفات ایجاد شود. محیط دیجیتال امکان ارتباط وکپی رایت را افزایش داده و خطر استفادۀ غیرمجاز از مالکیت‌های معنوی را دو چندان کرده است. عدم تسلط بشر بر فضای مجازی باعث شده است این شعبه از فناوری کنترل‌ ناشدنی بنماید. مخصوصاً در محیط بین‌المللی، این عدم کنترل به مراتب افزون‌تر است. میزان جرایم اینترنتی هر روز رو به افزایش است و سازمان ویپو تحت فشار زیادی است تا به حل مسایل ناشی از تأثیر فناوری الکترونیک کمک کند.

روش‌های جدید نشر اطلاعات در فضای مجازی باعث شده است که همۀ قواعد و مقرراتی که تاکنون حاکم بر مالکیت معنوی بوده است، زیر سوال برود. علت این مسأله، سنتی بودن همۀ قالب‌های حاکم بر این قواعد است. تاکنون قوانین کپی رایت  همه‌گیر برای حمایت از بیان اندیشه بوده است و معمولاً حمایت از خود اندیشه و اندیشه‌ورز به فراموشی سپرده شده بود. سازمان جهانی مالکیت معنوی به‌شدت مشغول فعالیت است تا بتواند راه‌حل مناسبی برای این قضیه بیابد. هرقدر استفاده از فضای اینترنت در جهت سرعت دادن به فعالیت‌های تجاری موثر واقع شده، به همان اندازه نیاز به قواعد دقیق‌تر را نیز افزایش داده است. مسایلی مثل نشر الکترونیکی نیاز به حفاظت شبکه را بالاتر برده و روش‌های متفاوتی مثل امضای دیجیتال، کیف پول دیجیتال، چک‌های دیجیتال را مطرح ساخته است. روابط دیجیتالی نیز متفاوت از گذشته شده است و هر روز پیچیده‌تر می‌گردد. باید امیدوار بود که ویپو با کمک WTO و سازمان‌های مرتبط دیگر مثل (ICC اتاق بازرگانی بین‌المللی) بتواند بر این بحران‌ها فایق آمده و هم‌چنان به تأثیرگذاری خویش ادامه دهد؛ زیرا دستاوردهای آن مثل ایجاد رفاه اجتماعی، استفاده از استعدادهای خلاق و تشویق آن‌ها، حمایت از دانش سنتی و رسوم و سنن محلی، سعی در ایجاد محیطی باثبات، تسهیل راه‌های تبادل اطلاعات و کمک به مبارزه با فعالیت‌های غیرقانونی، نتایجی نیستند که بتوان به این راحتی از آن‌ها چشم‌پوشی کرد. هدف اصلی در این پژوهش بررسی حقوق مالکیت معنوی کاربران شبکه های اجتماعی(فيس بوك ، توئيتر،جی پلاس، آپارات و لینکدین) می باشد .

 

 

 

 

چارچوب نظری پژوهش 

      پیدایش سازمان جهانی دارائی‌های فکری به رویدادی در سال 1873 باز می‌گردد. در این سال نمایشگاهی تحت عنوان نمایشگاه بین‌المللی مبتکرین در وین برگزار گردید. اغلب مدعوین، این نمایشگاه را به دلیل "سرقت افکار " و عدم احترام به اموال معنوی تحریم نمودند. در پی تلاش‌های صاحب‌نظران، ده سال بعد کنوانسیون پاریس در سال 1883 برای حمایت از دارائی‌های فکری تشکیل شد و کشورهای عضو برای انجام وظایف،‌ نهادی بین‌المللی ایجاد نمودند. در سال 1886 کنفرانس برن با هدف حمایت از آثار ادبی و هنری پا به عرصه ظهور گذاشت و بخشی نیز برای انجام امور اداری آن ایجاد شد. در سال 1967 کنوانسیونی به نام سازمان جهانی دارائی فکری در استکهلم با هدف ایجاد هماهنگی بین این دو اداره و توسعه ابزار لازم برای انطباق و روزآمد نمودن آنها پایه‌گذاری شد و در ادامه طی سال 1970 با نام WIPO آغاز بکار نمود. در سال1974 این سازمان با هدف ارتقا فعالیت‌های مربوط به دارایی‌های فکری و انتقال فناوری به کشورهای در حال توسعه و توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی ، به عنوان یکی از شانزده آژانس وابسته به سازمان ملل معرفی گردید.

کنفرانس برن

در سال 1886 نیز کنفرانس برن با هدف حمایت از آثار ادبی و هنری برگزار شد و اداره‌ای برای انجام امور اداری آن ایجاد گردید. در سال 1967 کنوانسیونی تأسیس سازمان جهانی دارائی فکری در استکهلم با هدف ایجاد هماهنگی بین اداره کنوانسیون پاریس و برن، همچنین توسعه ابزار لازم برای انطباق و روزآمد نمودن آنها تشکیل گردید و در سال 1970 با نام سازمان‌ جهانی مالکیت فکری WIPO آغاز بکار نمود.

در سال 1974 این سازمان به عنوان یکی از شانزده آژانس وابسته به سازمان ملل پذیرفته شد تا بتواند فعالیت‌های دارائی فکری را ارتقاء‌ بخشد و انتقال تکنولوژی را به کشورهای در حال توسعه تسهیل نماید و بدین وسیله توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی را ایجاد نماید.

چارچوب نظری پزوهش مذکور براساس موافقت نامه های جهانی در حوزه مالکیت معنوی می باشد. بدین صورت که مقوالاتی که در موافقت نامه وایپو و تریپس در حوزه حقوق مالکیت معنوی در فضای مجازی مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته  است.

 

موافقت نامه تریپس 

اولین موافقت نامه بین المللی برای حمایت از حق مولف در 9 سپتامبر 1886 در "برن" منعقد و تصویب شد که موسوم به "میثاق برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری" است. این میثاق توسط سازمان جهانی مالکیت فکری(W.I.P.O) در ژنو اجرا می شود. بر اساس این میثاق مولف جدا از حقوق اقتصادی دارای حقوق معنوی نیزهست. یعنی مولف به لحاظ ادعای مالکیت بر اثر خویش و حق او دایر بر اعتراض به هر گونه تحریف و مثله کردن که به شرافت اثر او لطمه زند را دارد. اما تلاش بین المللی برای وضع قانون درحوزه مالکیت فکری به اصل 27 اعلامیه جهانی حقوق بشر مصوب 1948 مجمع عمومی سازمان ملل بر می گیرد در این اصل آمده:"هر کس این حق را دارد که آزادانه در فرهنگ جامعه مشارکت جدید از هنرها بهره گیرد و در پیشرفت علمی و مزایای آن سهیم شود. هر کس این حق را دارد که از منافع مادی و معنوی اثر هنری، ادبی یا علمی که خود خلق کرده است بهره مند شود".

 

موافقت نامه وایپو 

      سازمان جهانی مالکیت معنوی (وایپو) حقوق مالکیت معنوی را، در معنای وسیع کلمه، حقوق ناشی از آفرینش‌ها و خلاقیت‌های فکری در زمینه‌های علمی، صنعتی، ادبی و هنری می‌داند. موافقت‌نامه‌ی «تریپس» به عنوان حاصل دور گفت‌وگوهای اروگوئه، که از سال 1995 با ترتیبات خاص مقرر در موافقت‌نامه لازم‌الاجرا شده است، جامع‌ترین موافقت‌نامه‌ی چندجانبه درباره‌ی حقوق مالکیت فکری است و به کلیه‌ی مقولات اصلی در این زمینه می‌پردازد. این مقولات در حوزه‌ی حقوق مالکیت صنعتی عبارت‌اند از: علائم تجاری، از جمله علائم خدمات، نشانه‌های جغرافیایی، طرح‌های صنعتی، اختراعات از جمله گونه‌های جدید گیاهی، طرح‌های ساخت مدارهای یک‌پارچه و حفاظت از اطلاعات افشانشده، شامل اسرار تجاری. موافقت‌نامه‌ی «تریپس» در کلیه‌ی این موارد، حداقل معیارهای ماهوی حمایت را مشخص و عناصر این حمایت را تعیین می‌کند. این عناصر عبارت‌اند از: موضوع حمایت، حقوق اعطایی و استثنائات مجاز وارد بر این حقوق و حداقل دوره‌‌ی حمایت. حمایت‌های ارائه‌شده در این موافقت‌نامه باید در اختیار دارندگان این حقوق از کلیه کشورهای عضو سازمان جهانی تجارت، بدون هیچ گونه تبعیضی از لحاظ ماهیت، قرار گیرد.

 

اهمیت و ضرورت پژوهش 

       اهمیت حقوق مالکیت فکری در ماده 27 اعلامیه ی جهانی حقوق بشر، حق برخورداری از منافع معنوی و مادی ناشی از هرگونه محصول فعالیت علمی، ادبی یا هنری را در کنار حقوق بشری نظیر حق حیات، حق آزادی بیان و اندیشه به رسمیت می شناسد. همین موضوع در پی بردن به اهمیت و جایگاه مقوله ی حقوق مالکیت فکری کفایت می¬کند چرا که یکی از حقوق اساسی انسان محسوب شده است. محصول هوش انسانی، در مقایسه با سایر کالاها و محصولات دارای سه خصیـصه ویژه ای اسـت:

• نتیجه مستقیم کار فکری انسان است.

• در اثر مصرف از بین نمی رود.

• بـه راحتـی عرضـه شـده و قابلیت تکثیر دارد.

مشابه با ساختار نظام قانونی که به زندگی فرهنگی و اجتماعی نظم می دهد مقررات و قوانین مالکیت نیز می تواند حلقه ارتباطی دنیای افکار و اندیشه های انسان باشد. بطور مثال بدون وجود این حقوق، انگیزه مولفان و نویسندگان برای خلق اثر از بین خواهد رفت. فرض اساسی در قانون مالکیت فکری این است که اندیشه های خلاق انسانی زمانی شکوفا می شود که صاحبان حق انحصاری اثر از نظرمالی از کار خود بهره مند شوند و نسخه برداری از اثر خود را تحت کنترل داشته باشند. به سبب همین حمایت است که با هربار خرید محصول مورد حمایت مالکیت فکری در واقع بخشی از قیمت آن به عنوان سهم ایده پرداز محصول پرداخت می شود. بخشی از قیمت یک کتاب متعلق به نویسنده ی آن است. قسمتی از مبلغ یک گوشی موبایل سهمی است که برای مخترعان فناوری های نوین به کار رفته در گوشی موبایل پرداخت می شود. قسمتی از قیمت یک نوشابه پولی است که بابت علامت و نشان تجاری آن هزینه می شود. بدیهی است که این مسئله به تدریج و به مرور زمان باعث رونق در صنایع گوناگون شده است. تنها کافی است تصور شود به عنوان یک مخترع در مقابل زمان و نبوغی که مصروف گشته، باید پاداش موجهی نیز دریافت شود، مسلما این نکته ی تشویقی، نوآور را واخواهد داشت تا به خلق نوآوری های بیشتری اقدام بنماید. بنابراین مالکیت فکری، از جمله مقوله هایی است که به جهت اهمیت آن باید حفاظت شود، همانگونه که نیروی انتظامی امنیت را در شهر حاکم می سازد، مالکیت فکری هم باید محافظت شود. 

همان گونه که ساختار نظام قانونی به زندگی فرهنگی و اجتماعی نظم می بخشد مقررات و قوانین حق مولف نیز می تواند حلقه ارتباطی دنیای افکار و اندیشه های انسان باشد. بدون وجود این حق برای آثار مولفان و نویسندگان؛ آنها دیگر اقدام به خلق اثر نخواهند کرد و در بی نظمی بوجود آمده خلاقیت ذهنی انسان به تباهی کشیده می شود. بنابراین در قانون مالکیت فکری فرض بر آن است که اندیشه های خلاق هنگامی برانگیخته و رشد می یابد که صاحبان حق انحصاری اثر بتوانند از نظرمالی از کار خود بهره ببرند و حقی بر کنترل نسخه برداری از اثر خود را داشته باشند.

 

فرضيه‏هاي پژوهش:

        با توجه به پیشرفت تکنولوژی­های نوین ارتباطی بحث حقوق مالکیت معنوی کاربران شبکه­های اجتماعی همواره مورد سؤال بوده است که آیا در فضای گسترده مجازی امکان این امر وجود دارد که حقوق کاربران شبکه­های اجتماعی حفظ شود که تا کنون پزوهشی در این خصوص که به بررسی حقوق مالکیت معنوی کاربران شبکه­های اجتماعی بپردازد صورت نگرفته است. در این پژوهش فرضیات ذیل را مورد بررسی قرار گرفت.  

1.حمایت از حقوق نویسندگان و پدید آورندگان در دنیای امروز به عنوان وظیفه ای برای حکومت ها در آمده است

2.وضعیت مالکیت های معنوی در ایران دارای پایه های جدید و گاها سستی است که احتیاج به بررسی بیشتر در قوانین  جدید  دارد .

3.اشتراک گذاری فایل بدون محدودیت حقوق مالکیت معنوی کاربران را با صدماتی مواجه می سازد.

 

بیان یافنه های پژوهش

جامعه آماری پژوهش حاضر با توجه به عنوان پژوهش که به بررسی حقوق مالکیت معنوی کاربران شبکه­های اجتماعی است از میان کاربران شبکه­های اجتماعی می­باشد  نمونه تحقیق شامل 225 نفر از کاربران شبکه­های اجتماعی بودند که به روش نمونه­گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. در این روش نمونه­گیری هر یک از اعضای جامعه شانس برابر و مستقلی برای قرار گرفتن در نمونه دارد. ابزار اندازه­گیری داده­ها شامل پرسشنامه محقق ساخته مالکیت معنوی بود، که پایایی پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ نشان داد که داده­های پژوهش از پایایی مناسب برخوردار بودند، همچنین جهت بررسی روایی سازه از تحلیل عاملی تاییدی استفاده شد که نتایج نشان داد که مقدار KMOو کرویت بارتلت حاکی از کفایت نمونه­گیری و همبستگی مناسب داده­ها بود. جهت بررسی داده­ها سوالات به صورت صفر و یکی نمره گذاری شدند، به این صورت که نمره یک برای یک سوال به آن معناست که فردی که این گزینه را انتخاب کرده معتقد به این است که مالکیت معنوی در شبکه­های اجتماعی رعایت می­شود و نمره صفر برای یک سوال  به آن معناست که کسی که این گزینه را انتخاب کرده معتقد است که مالکیت معنوی در شبکه­های اجتماعی رعایت نمی­شود. پس از نمره­گذاری سوالات به صورت صفرو یکی سوالات مربوط به مالکیت علمی، ادبی، هنری و صنعتی و تجاری به صورت مجزا جهت بررسی فرضیه­های پژوهش مورد بررسی قرار گرفتند کل افراد در هر حوزه محاسبه شد و پس از محاسبه خط برش در هر حوزه افراد به دو گروه بالا و پایین تقسیم شدند و محاسبات مربوط به هر حوزه با استفاده از آزمون دو جمله­ای صورت گرفت، همچنین هر سوال نیز به صورت مجزا با استفاده از آزمون دو جمله­­ای بررسی شد. همچنین نمره کل مالکیت معنوی برای هر فرد محاسبه شد و پس از تعیین گروه بالا و پایین، مجددا یک آزمون دوجممله­ای جهت بررسی مفروضات پژوهش اجرا شد.  همچنین جهت بررسی قدرت پیش بینی کنندگی مؤلفه­های علمی و فرهنگی و هنری  و صنعتی برای پیش بینی کنندگی مالکیت معنوی از آزمون رگرسیون چندگانه به روش گام به گام استفاده اشد.  همچنین از روش های آمار ناپارامتریک به ویژه آزمون دو جمله­ای و کای اسکوئر برای بررسی مفروضات پژوهش استفاده شد.

 

v       فرضیه اول: حمایت از حقوق نویسندگان و پدیدآورندگان دردنیای امروز به عنوان وظیفه­ای برای حکومت­ها در آمده است:

بررسی این فرضیه به این صورت انجام گرفت که سوالات مربوط به مالکیت علمی، هنری و آثار فرهنگی به صورت مجزا بررسی شدند. نتایج حاصل از بررسی سوالات مالکیت علمی نشان داد که :

- در بین کسانی که از جزوات اسکن یا عکس گرفته شده، کتاب­های اسکن یا عکس گرفته شده و مجلات اسکن یا عکس گرفته شده استفاده می­کنند 

- کسانی که از صدای ضبط شده­ تدریس اساتید، بخشی از جزوه اسکن شده اساتید و فیلمی که از کلاس­های آزمایشگاهی گرفته شده استفاده می­کنند، 

- کسانی که از طرح­های تحقیقاتی افرادی که طرح­هایشان را در شبکه­های اجتماعی به قصد نشر علم به اشتراک می­گذارند استفاده می­کنند، 

-کسانی که از متون ترجمه­ای که در شبکه­های اجتماعی به اشتراک گذاشته شده­اند برای تحقیقات کلاسی به عنوان اثری که ترجمه شده توسط خودشان است استفاده می کنند، 

- کسانی که چکیده یک مقاله علمی را به اشتراک می­گذارند یا آن را دریافت می­کنند یا متن کامل یک مقاله را دریافت می­کنند، 

نتایج آزمون دوجمله­ای نشان می­دهد که با بیش از 99% اطمینان نسبت کسانی که از این آثار به صورت ذکر نام نویسنده استفاده می­کنند بیشتراز نسبت کسانی است که از این آثار به صورت آثاری که بدون ذکر منبع است استفاده می کنند.همچنین نتیجه آزمون دو جمله­ای برای نمره کل مالکیت علمی نشان داد که تفاوت معناداری در نسبت افراد دو گروه وجود ندارد.

Ø       در بخش مربوط به بحث هنری موارد زیر بررسی شدند؛

-       در بین کسانی که از موسیقی­های خوانندگان و فیلم­هایی که باید خریداری شوند استفاده می­کنند 

-       کسانی که ازطرح های فرش و گلیم، عکس­ها و نقوش معماری استفاده می­کنند 

نتایج آزمون دو جمله­ای نشان داد که با بیش از 99%اطمینان نسبت کسانی که از این آثار به صورت آثاری که توسط افراد متفرقه در شبکه قرار گرفته­انداستفاده می­کنند بیشتر از نسبت کسانی است که از این آثار به صورت آثاری که توسط افراد صاحب اثر در شبکه قرار گرفته­اند. در نتیجه با بیش از 99%اطمینان مالکیت معنوی در مورد استفاده از طرح­های فرش و گلیم، عکس­ها و نقوش معماری رعایت نمی­شود. همچنین در مورد نتیجه آزمون دو جمله­ای برای نمره کل مالکیت ادبی این مورد یافت شد که تفاوت معناداری در نسبت افرادی که از این آثار با مجوز استفاده می­کنند و نسبت افرادی که بدون مجوز از این آثار استفاده می­کنند وجود دارد.

 

Ø       در خصوص  آثار فرهنگی 

- کسانی که از کلیپ­های ویدئویی، کنفرانس­ها و مناظره­ها و جلسات رسمی استفاده می­کنند 

- کسانی که از نرم افزارهای کامپیوتری، نرم افزارهای آماری و بازی­های کامپیوتری استفاده می­کنند.

 نتایج آزمون دو جمله­ای نشان می­دهد که با بیش از 95%اطمینان نسبت کسانی که از این آثار به صورت آثاری که توسط افراد متفرقه در شبکه قرار گرفته­اند، استفاده می­کنند بیشتر از نسبت کسانی است که از این آثار به صورت آثاری که توسط افراد صاحب اثر در شبکه قرار گرفته­اند استفاده می­کنند. در نتیجه با بیش از 95% اطمینان مالکیت معنوی در مورد استفاده از نرم افزارهای کامپیوتری، نرم افزارهای آماری و بازی های کامپیوتری رعایت نمی­شود. همچنین در مورد نتیجه آزمون دو جمله­ای برای نمره کل مالکیت فرهنگی این مورد یافت شد که تفاوت معناداری در نسبت افرادی که از این آثار با مجوز استفاده می­کنند و نسبت افرادی که بدون مجوز از این آثار استفاده می­کنند وجود دارد.

با توجه به نتایج به دست آمده از بخش­های مختلف ملاحظه می­شود که در خصوص آثار علمی رعایت مالکیت معنوی بهتر از سایر آثار ذکر شده در این بخش صورت می­گیرد، اما در هر صورت در این بخش نیز مالکیت معنوی خیلی قوی و محکم صورت نمی­گیرد اما در حوزه مربوط به آثار هنری و فرهنگی و نرم افزارها مالکیت معنوی به هیچ عنوان مطلوب نیست، به طوری که نسبت افرادی که اعلام کرده بودند که از این آثار به صورتی که توسط افراد متفرقه در شبکه قرار گرفته اند به صورت معناداری بیشتر از نسبت افرادی بود که اعلام کرده بودند که این آثار را به صورتی دریافت کرده­اند که توسط افراد صاحب اثر در شبکه قرار گرفته­اند. بنابراین فرضیه اول مبنی بر حمایت از حقوق آثار نویسندگان و پدیدآورندگان در دنیای امروز به عنوان وظیفه­ای برای حکومت ها در آمده است مورد تایید قرار نمی گیرد.

 

v       فرضیه2:وضعیت مالکیت معنوی در ایران دارای پایه­های جدید و گاها سستی است که احتیاج به بررسی بیشتر در قوانین جدید دارد.

جهت بررسی این فرضیه نمرات کل مالکیت معنوی افراد محاسبه شد، سپس خط برش برای جداسازی افراد به دو گروه بالا و پایین محاسبه شد و گروه بالابه عنوان گروهی که معتقد است که مالکیت معنوی درایران به خوبی رعایت می­شود و گروه پایین که معتقد است که پایه­های مالکیت معنوی در ایران خیلی محکم نیست و احتیاج به بررسی­های بیشتری در قوانین دارد تقسیم شد، سپس از آزمون دو جمله­ای برای مقایسه نسبت افراد دو گروه استفاده شد. بر اساس نتایج آزمون دو جمله­ای نسبت افرادی که اعلام کرده­اند که مالکیت معنوی در ایرا ن پایه­های خیلی محکمی ندارد به صورت معناداری بیشتر از کسانی است که اعلام کردند که مالکیت معنوی در ایران کاملا رعایت می­شود. بر این اساس فرض پژوهشی تایید می­شود. البته این نتیجه با توجه به نتایج قبل نیز قابل پیش بینی بود. در بخش­های قبلی نیز مشخص شد که افراد اعتقاد دارند که مالکیت معنوی در حوزه آثار علمی بهتر از سایر آثار صورت می­گیرد اما در بخش آثار ادبی  فرهنگی رعایت مالکیت معنوی خیلی جالب نیست.

 

v       فرضیه3:اشتراک­گذاری فایل بدون محدودیت حقوق مالکیت معنوی کاربران را با صدماتی مواجه می­سازد.

در حدود 7/61% افراد اعلام کردند که به دلیل عدم امنیت در شبکه­های اجتماعی صرفا با اطلاعاتی کلی خود را در شبکه­های اجتماعی معرفی کرده­اند. همچنین در حدود 6/27% افراد گزارش کردند که به دلیل عدم امنیت از نام مستعار برای خود در شبکه­های اجتماعی استفاده می­کنند و در حدود 7/10% نیز گزارش کردند که سوابق تحصیلی و شغلی خود را با جزئیات در شبکه­های اجتماعی به اشتراک گذاشته­اند. بر این اساس نتایج آزمون کای اسکوئر  برای مقایسه افرادی که از روش­های گوناگون برای معرفی خود در شبکه­های اجتماعی استفاده کرده­اند نشان داد که  با بیش از 99% اطمینان تفاوت معناداری بین افرادی که معتقدند که اشتراک بدون محدودیت  فایل ها در شبکه های اجتماعی حقوق مالکیت معنوی آنها را با مشکل مواجه می کند با افرادی که معتقد به رعایت مالکیت معنوی هستند وجو دارد.

همچنین با بیش از 95%اطمینان نسبت کسانی که اعلام کرده­اند هیچ سوء استفاده­ای از اطلاعات شخصی آنها نشده به صورت معناداری کمتراز نسبت کسانی است که اعلام کرده­اند به دلیل عم امنیت اطلاعات شخصی و سوابق تحصیلی  و فایل­های شخصی خود را در شبکه به اشتراک نگذاشته­اند. بنابراین نتایج این پرسش نشان می­دهد که افراد نسبت به رعایت حقوق مالکیت معنوی آثار و اطلاعات خود در شبکه­های اجتماعی تردید دارند.

بنابراین فرضیه پژوهش مبنی بر اینکه اشتراک گذاری فایل بدون محدودیت حقوق مالکیت معنوی کاربران را با صدماتی مواجه می­سازد تایید می­شود

 

نتیجه گیری

 

نظام مالکیت معنوی به عنوان یکی از مسائل زیربنایی سیاست نوین اقتصادی در سطح بین المللی و بستری برای فراهم آوردن توسعه پایداردرکشورها تبدیل گشته است. به این دلیل که در هزاره سوم به موازات جهانی شدن اقتصاد و گسترش ارتباطات بر شدت رقابت جهانی افزوده شدن و در این میان فرآیند تحقیق و توسعه، انجام نوآوری تکنولوژیک و دستیابی به تکنولوژی­های برتر به عنصری کلیدی در کسب مزیت رقابتی در جوامع مختلف تبدیل شده است.

حمایت کافی از مخترعان و تسهیل ثبت ملی و بین المللی حقوق آنها می­تواند ضمن حفاظت از سرمایه­گذاری در فعالیت تحقیق و توسعه، انگیزه اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی را برای تحقیقات و نوآوری افزایش دهد. همچنین، جلوگیری از اختفای اختراعات و نوآوری­ها، انتشار دقیق و صحیح اختراعات و نوآوری­های جدید، جلوگیری از فعالیت­های تکراری و موازی و صرف هزینه­های زاید، تسهیل تکنولوژی و تشویق و ترغیب به امر سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه را می­توان از آثار و نتایج مهم آن برشمرد.

در مقابل عدم حمایت کافی از اختراع و نوآوری در حوزه های مختلف و نبودن بستر و امنیت حقوقی لازم برای تضمین حقوق مخترعین و نوآوران در سطح ملی و بین المللی موجب می­شود که بسیاری از اختراعات و نوآوری­ها پنهان و در اختیار جوامع گذاشته نشود یا در کشورهایی که از آن حمایت می­شود عرضه گردد. این امر در بلندمدت می­تواند پیامدهای منفی زیادی از جمله محروم شدن کشور و افرادآن از نتیجه ابتکار و نوآوری، از بین رفتن روحیه جسارت در ابتکار و نوآوری در نخبگان جامعه، ایجاد مانع در پایه ریزی یک صنعت پیشرفته و استوار بر پایه­های قوی، تنزل سطح کیفی افراد جامعه و عدم اشتیاق و رغبت به سرمایه­گذاری خارجی و جلوگیری از انتقال تکنولوژی برتر را در پی داشته باشد. حال با توجه به گسترش روز افزون مبادلات و تجارات در دنیای مجازی  و حجم گسترده ارتباطات مجازی واشتراک آثار در حوزه های مختلف در صورت عدم محافظت از آثار پیامدهای ناشی از معاملات و معادلات دنیای واقعی که به آنهااشاره شد به دنیای مجازی نیز تسری می­یابد.

مالکیت معنوی موجب رشد توسعه و بالندگی شده و قابلیت‌ها، امکانات و فرصت‌های جدیدي را براي فعالیت‌ها و برنامه‌های کشور فراهم می‌کند. پیامدهاي مثبت و سازنده مالکیت معنوی، موجب افزایش انعطاف‌پذیری، ارتقا سطح توانایی­ها و قابلیت­هاي یادگیري در جامعه می­شود.

در این راستا، رسانه­های اجتماعی به منظور دستیابی و حفظ مزایای رقابتی­شان پی در پی در تلاشند تا شایستگی­های کلیدی و بنیادی خود را ارتقا دهند؛ و در موضوع مالکیت معنوی تأثیر بسزایی را به جا می­گذارند.

همان­گونه که نتایج پژوهش نشان داد برای این فرضیه که حمایت از نویسندگان و پدیدآورندگان در دنیای امروز به عنوان وظیفه­ای برای حکومت‌ها در آمده است. به بررسی مالکیت علمی، هنر و آثار فرهنگی پرداخته شد.

 

ü       بررسی مالکیت علمی، هنری و فرهنگی 

-در بررسی مالکیت علمی که آثاری چون کتاب، رمان، حق کپی رایت، استفاده از جزوات اسکن شده، استفاده از صدای ضبط شده اساتید، استفاده از طرح‌های تحقیقاتی، متون ترجمه­ای استفاده از مقالات و تحقیقات صورت گرفته توسط مؤسسات استفاده گردیده است مالکیت معنوی رعایت شده است.

-در خصوص مالکیت هنری در خصوص خریداری موسیقی خوانندگان و فیلم‌ها، استفاده از آثار افراد سرشناس، دانلود آثار خوانندگان و استفاده از طرح‌های فرش و گلیم، عکس‌ها و نقوش معماری مالکیت معنوی در خصوص آثار هنری اصلاً رعایت نمی‌شود. و این امر نشان دهنده تأثیر منفی شبکه‌های اجتماعی بر مالکیت هنری است.

- در بررسی مالکیت فرهنگی استفاده از نرم‌افزارهای کامپیوتری، نرم‌افزارهای آماری و بازی­های کامپیوتری و همچنین استفاده از کلیپ‌های ویدئویی، کنفرانس­ها و مناظره­ها و جلسات رسمی استفاده گردید. نتایج نشان داد که در خصوص که مالکیت معنوی در خصوص آثار فرهنگی اصلاً رعایت نمی‌شود و افراد در شبکه‌های اجتماعی از آثاری که توسط افراد متفرقه به اشتراک گذاشته می‌شود بیشتر از آثاری که توسط افراد صاحب اثر به اشتراک گذاشته می‌شود استفاده می‌کنند و این امر نشان دهنده تأثیر منفی شبکه‌های اجتماعی بر مالکیت فرهنگی است.

در حوزه مربوط به آثار هنری و فرهنگی و نرم‌افزارها مالکیت معنوی به هیچ عنوان مطلوب نیست، به طوری که نسبت افرادی که اعلام کرده بودند که از این آثار به صورتی که توسط افراد متفرقه در شبکه قرار گرفته‌اند به صورت معناداری بیشتر از نسبت افرادی بود که اعلام کرده بودند که این آثار را به صورتی دریافت کرده‌اند که توسط افراد صاحب اثر در شبکه قرار گرفته­اند؛ بنابراین فرضیه اول مبنی بر حمایت از حقوق آثار نویسندگان و پدیدآورندگان در دنیای امروز به عنوان وظیفه­ای برای حکومت‌ها در آمده است مورد تائید قرار نمی‌گیرد.

ü       در خصوص بررسی جایگاه مالکیت معنوی در ایران

 دارای پایه­های جدید و گاهاً سستی است که احتیاج به بررسی بیشتر در قوانین جدید دارد. که نتایج نشان داد نسبت افرادی که اعلام کرده­اند که مالکیت معنوی در ایران پایه­های خیلی محکمی ندارد به صورت معناداری بیشتر از کسانی است که اعلام کردند که مالکیت معنوی در ایران کاملاً رعایت می­شود. بر این اساس فرض پژوهشی تائید می‌شود. البته این نتیجه با توجه به نتایج قبل نیز قابل پیش‌بینی بود. در بخش‌های قبلی نیز مشخص شد که افراد اعتقاد دارند که مالکیت معنوی در حوزه آثار علمی بهتر از سایر آثار صورت می­گیرد؛ اما در بخش آثار ادبی فرهنگی رعایت مالکیت معنوی خیلی جالب نیست.

 

 

اشتراک گذاری فایل بدون محدودیت حقوق مالکیت معنوی کاربران را با صدماتی مواجه می سازد.

برای بررسی فرضیه سوم با عنوان اشتراک­گذاری فایل بدون محدودیت حقوق مالکیت معنوی کاربران را با صدماتی مواجه می­سازد. از سؤالاتی مانند میزان اشتراک­گذاری اطلاعات در شبکه‌های اجتماعی و سوء استفاده از اطلاعات شخصی استفاده شد که نتایج نشان داد 

بیشتر افرادی معتقد به سوء استفاده از اطلاعات شخصی خود می‌باشند به همین دلیل در 

-حدود 7/61% افراد اعلام کردند که به دلیل عدم امنیت در شبکه‌های اجتماعی صرفاً با اطلاعاتی کلی خود را در شبکه‌های اجتماعی معرفی کرده­اند.

-حدود 6/27% افراد گزارش کردند که به دلیل عدم امنیت از نام مستعار برای خود در شبکه‌های اجتماعی استفاده می­کنند

- حدود 7/10% نیز گزارش کردند که سوابق تحصیلی و شغلی خود را با جزئیات در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته­اند.

بر این اساس نتایج آزمون خی دو برای مقایسه افرادی که از روش­های گوناگون برای معرفی خود در شبکه‌های اجتماعی استفاده کرده­اند نشان داد که فرضیه پژوهش مبنی بر اینکه اشتراک‌گذاری فایل بدون محدودیت حقوق مالکیت معنوی کاربران را با صدماتی مواجه می­سازد تائید می­شود. در پایان پیشنهاد می گردد که 

-       حمایت از حقوق نویسندگان و پدیدآورندگان دردنیای امروز به عنوان وظیفه­ای برای حکومت­ها درآید

-       لزوم تدوین قوانین مستحکم تر در خصوص وضعیت مالکیت معنوی در ایران 

-       ایجاد فضای امن اشتراک­گذاری فایل با رعایت حقوق مالکیت معنوی کاربران 

-       با گسترش روزافزون فضای مجازی سازمان بین المللی مالکیت معنوی به مبارزه با فعالیت های غیرقانونی در فضای مجازی بپردازد.

 

منابع 

-       آیت الله زاده شیرازی، رضا . 1376. اینترنت. تهران. کانون نشر علوم ادیب، محمدحسین.1380. ایران و سازمان تجارت جهانی، بحران اقتصاد بازار و دمکراسی در ایران، اصفهان 

-       امامی، نورالدین. 1350.حق مختراع مطالعه تطبیقی فصلی از مالکیت‌ها فکری. چاپخانه سازمان چاپ دانشگاه تهران، مجموعه حقوق تطبیقی شماره 6

-       امامی، نورالدین و هرمز، محمود و باقری، عباس و مهدی‌پور، جلیل. 1353 درباره قرارداد پاریس راجع به حقوق مالکیت صنعتی. تهران .چاپ کارون 

-       حافظ نیا ،علی . 1380 .مقدمه ای برروش تحقیق در علوم انسانی  تهران .انتشارات سمت

-       خانیکی،هادی، بابایی، محمود. 1390. فضای سایبر و شبکه­های اجتماعی. فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی. دوره اول. شماره1

-       سلطانی فر،محمد.1389.فناوری های نوین ارتباطی،تهران: انتشارات دانشگاه جامع علمی –کاربردی 

-       شفیعی شکیب، مرتضی.1381. حمایت از حق مؤلف، قوانین و مقررات ملی و بین‌المللی. تهران.  چاپ خانه کتاب.

-       عبادی، شیرین. 1380.حقوق ادبی و هنری. تهران. نشر چشمه 

-       -کاتوزیان، ناصر. 1378.حقوق مدنی اموال و مالکیت. تهران. چاپ نشر دادگستر 

-       -کاسسه، آنتونیو. 1370.حقوق بین‌الملل در جهانی نامتحد.ترجمه: مرتضی کلانتریان.چاپ شفق 

-       گرباود.1380 .الفبای حقوق پدیدآورنده (کپی‌رایت). ترجمه: لایقی، غلامرضا. تهران.  مؤسسه خانه کتاب 

-       لایقی، غلامرضا. 1381. حق طبع و نشر در کشورهای اسلامی. تهران. خانه کتاب، 

-       محمد بیگی، علی اعظم. 1374. بررسی نظام ملی حق مؤلف در ایران. تهران. انتشارات روش

-       محمد بيگي، علي اعظم .1375. ارزيابي پيامدهاي الحاق ايران به سازمان جهاني تجارت در حوزه كپي رايت. مجموعه مقالات همايش بررسي جنبه‌هاي حقوقي سازمان جهاني تجارت، تهران. مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي بازرگاني تهران

 

 

 

 

14

 

---