ارایه مدل ساختاری تفسیری خطی مشی گذاری مسئولیت اجتماعی اسلامی در نظام سلامت
الموضوعات : خطمشی‌گذاری عمومی در مدیریت
روح اله شاهمرادی
1
(
دانشجوی دکترای خطی مشی گذاری دولتی، دانشکده علوم انسانی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران
)
سیروس تدبیری
2
(
استادیارگروه مدیریت، دانشکده علوم انسانی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه ، ایران
)
مریم مجیدی
3
(
استادیار گروه مدیریت، دانشکده علوم انسانی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران
)
الکلمات المفتاحية: مسئولیت اجتماعی اسلامی, مدل سازی معادلات ساختاری, نظام سلامت, خطی مشی گذاری,
ملخص المقالة :
هدف این تحقیق موضوع مسئولیت اجتماعی اسلامی در نظام سلامت و سازمان های مرتبط با آن است. لذا این پژوهش قصد دارد الگوی جامع خطی مشی گذاری فرآیند رخداد مسئولیت اجتماعی اسلامی در نظام سلامت را با توجه به اینکه بررسی تحقیقات قبلی نشانگرفقدان مدلی جامع درحوزه مسئولیت اجتماعی دربخش سلامت درکشوراست را طراحی نماید. روش تحقیق در این پژوهش ، روش مدل سازی معادلا ت ساختاری است. ابتدا عوامل مورد مطالعه با مرور ادبیات تحقیق حاصل شده و سپس روابط بین آنها از طریق نظر 22 نفر از خبرگان تشکیل دهنده تیم تصمیم و از طریق پرسشنامه ماتریس محور، نسبت به ارزیابی روابط درونی بین عوامل در قالب ماتریس خودتعاملی ساختاری، اقدام شده است. بر اساس نتایج پژوهش بین عوامل کسب منافع اقتصادی، مقتضیات قانونی، آموزه های دینی و شخصیت مدیریتی با مقوله اصلی پژوهش یعنی فرایند رخداد مسئولیت اجتماعی اسلامی در نظام سلامت رابطه وجود دارد و بر اساس راهبردهای پژوهش که شامل انجام امور مذهبی ، انجام امور فرهنگی ، انجام امور اجتماعی ، اجرای خطی مشی های لازم و تدوین خطی مشی های آموزشی می باشد، منجر به پیامدهای پایداری اعتباری ، پایداری سازمانی ، بهزیستی انسانی و توانمندسازی سلامت در اجرای مقوله اصلی پژوهش می گردد.
_||_
ارایه مدل ساختاری تفسیری خطی مشی گذاری مسئولیت اجتماعی اسلامی در نظام سلامت
چکیده:
هدف این تحقیق موضوع مسئولیت اجتماعی اسلامی در نظام سلامت و سازمان های مرتبط با آن است. لذا این پژوهش قصد دارد الگوی جامع خطی مشی گذاری فرآیند رخداد مسئولیت اجتماعی اسلامی در نظام سلامت را با توجه به اینکه بررسی تحقیقات قبلی نشانگر فقدان مدلی جامع در حوزه مسئولیت اجتماعی در بخش سلامت در کشور است را طراحی نماید. روش تحقیق در این پژوهش ، روش مدل سازی معادلات ساختاری است. ابتدا عوامل مورد مطالعه با مرور ادبیات تحقیق حاصل شده و سپس روابط بین آنها از طریق نظر 22 نفر از خبرگان تشکیل دهنده تیم تصمیم و از طریق پرسشنامه ماتریس محور، نسبت به ارزیابی روابط درونی بین عوامل در قالب ماتریس خود تعاملی ساختاری، اقدام شده است. بر اساس نتایج پژوهش بین عوامل کسب منافع اقتصادی، مقتضیات قانونی، آموزه های دینی و شخصیت مدیریتی با مقوله اصلی پژوهش یعنی فرایند رخداد مسئولیت اجتماعی اسلامی در نظام سلامت رابطه وجود دارد و بر اساس راهبردهای پژوهش که شامل انجام امور مذهبی ، انجام امور فرهنگی ، انجام امور اجتماعی ، اجرای خطی مشی های لازم و تدوین خطی مشی های آموزشی می باشد، منجر به پیامدهای پایداری اعتباری ، پایداری سازمانی ، بهزیستی انسانی و توانمندسازی سلامت در اجرای مقوله اصلی پژوهش می گردد. اگر چه در این پژوهش سعی شده است تا با هدف بررسی روابط درونی عوامل تعیین کننده خطی مشی گذاری مسئولیت اجتماعی اسلامی در نظام سلامت ، یک مدل ساختاری تفسیری جامع ارایه شود ، اما می توان با بررسی و اضافه نمودن دیگر ابعاد مرتبط با موضوع پژوهش و یا بررسی اختصاصی برخی از ابعاد پژوهش، به تعمیم پذیری و کاربردی نمودن آن در حوزه های غیر از سلامت اقدام نمود.
واژگان کلیدی:
مسئولیت اجتماعی اسلامی ، خطی مشی گذاری، نظام سلامت، مدل سازی معادلات ساختاری
مقدمه:
هدف نظام سلامت ارتقای سلامت جامعه است مبنی بر اینکه عوامل فردی و اجتماعی، شکل دهنده رفتار در جهت پیشگیری و کاهش بیماری ها و افزایش تندرستی جامعه گردد. نظام سلامت متشکل از تمام سازمانها و موسسات و منابعی است که ارایه کننده خدمات در جهت حفظ و ارتقای سلامت افراد می باشند (نکویی مقدم1386، 22). ارتقای سلامت هدف اصلی یک نظام سلامت است. اما تنها هدف آن نیست. قابلیت دستیابی و ایجاد کمترین تفاوت بین افراد به این دستیابی یا دقیقا عادلانه بودن این نظام بسیار مهم است. نظام سلامت با چهار عملکرد اصلی تولیت، تامین منابع، خلق منابع و ارایه خدمات در صدد تحقق سه هدف اصلی خود یعنی تامین سلامت، رضایت و عدالت نایل شود و خطی مشی گذاری رعایت مسئولیت اجتماعی اسلامی یکی از کارکردهای تولیت نظام سلامت است و در عین حال چالش برانگیز ترین کارکرد برای مطالعه، اندیشیدن، استدلال ، خلاقیت و نوآوری به منظور ایجاد تحول و ارتقای کلی یا بخشی از نظام سلامت کشور است(یعقوبی1393، 58). خطی مشی گذاری مبتنی بر رعایت مسئولیت اجتماعی اسلامی با رویکرد مبتنی بر اصول اسلامی و دینی ، یک رویکرد اصولی برای حرکت از طیف صرفا شهودی و ناخودآگاه به طیف برخوردار شدن از منطق علمی و با در نظر گرفتن تمامی جنبه های اقتصادی، سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی و ظرفیت های سازمانی است که در دودهه اخیر مورد توجه قرار گرفته است(ابراهیمی11، 1393). احیای مجدد فرهنگ و تمدن اسلامی و عناصر تشکیل دهنده آن و تبادل نظر پیرامون این مهم، جایگاه ویژه ای در وضعیت فعلی مسلمانان جهان به خود اختصاص داده است و بدون شک یکی از عوامل مهم شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی ، تجلی روحیه انفاق، ایثار ، فداکاری و نیکوکاری در قالب کمک به سلامت جامعه و برادران و خواهران دینی خود می باشد و این رویکرد آثار اخلاقی، قرهنگی و اقتصادی بی شماری در توسعه اجتماعی کشور خواهد داشت(فاروق12013). فصل مشترک نظام سلامت و مسئولیت اجتماعی اسلامی تمرکز بر سه موضوع سرمایه های اجتماعی، سلامت روانی و عدالت در روابط اجتماعی و نظام سلامت است. مسئول بودن در روابط اجتماعی یعنی انجام رفتارهای داوطلبانه فراتر از قوانین و مقررات آمره و مبتنی بر احساس مسئولیت خود فرد که ناشی از آموزه های دینی، اخلاقی و تقوای الهی است. اتکای به یک منبع لایزال و همیشگی الهی موجب می شود تا انسان از درون بجوشد و نسبت به حل مسایل اجتماعی که در آن زندگی می کند بی تفاوت نباشد (کرمعلی 1396، 46).
با توجه به رشد و بلوغ مراکز درمانی در 50 سال اخیر ، این مراکز دیگر فقط جایی برای درمان بیمار نیستند و با پوشش گسترده و همه جانبه بهزیستی انسان (رفاه جسمی، روانی و اجتماعی، خدمات سیاری برای جامعه، آموزش مردم و کارکنان بهداشت، پژوهش ها و حمایتهای زیست محیطی و زیست اجتماعی) نظام سلامت بطور مستمر دستخوش دگردیسی شده است. انتقال از وضع قدیم به جدید در سه محور اساسی ذیل اتفاق افتاده است: 1- حرکت از نظام درمان به نظام پیشگیری ، 2- حرکت از نگرش انفرادی به نگرش جامعه ای و 3- حرکت از مراقبت موردی به مراقبت جمعی.
بهترین بستر و راهکار برای این دگردیسی و بلوغ نظام سلامت، اقدامات مسئولیت اجتماعی به عنوان یک رویکرد جدید است. بر اساس پیشینه فرایند مسئولیت اجتماعی سازمان ، سلامت جامعه از محورهای اساسی این موضوع است. در این مفهوم سلامت بر اساس اقدامات مسئولانه اجتماعی، به معنای مثبت است. یعنی سلامت همه ابعاد جسم، فکر و وضعیت اجتماعی را در بر می گیرد. ارتقای سلامت براساس عواملی که بر شرایط اقتصادی و اجتماعی زیربنایی و محیط های فیزیکی که بر سلامت تاثیر گذارند را هم مد نظر دارد. (نکویی مقدم1386، 30). پس ارتقای سلامت بیش از هر چیز بر دو مفهوم توانمند سازی( اقداماتی دولت و فعالان بخش سلامت) و تقویت سازی ( افزایش ظرفیت جامعه و افراد در رابطه با رفتارهای مرتبط با سلامت در جامعه) تاکید دارد، که اجرای مسئولیت اجتماعی اسلامی، می تواند به معنای تحقق این دو مفهوم می باشد . همچنین بحث نابرابری و بی عدالتی در سلامت ، تحقق سلامت معنوی و میزان پایبندی به اخلاقیات از دیگر موضوعات در عمل به مسئولیت اجتماعی اسلامی در نظام سلامت است که جامعه ما در عصر حاضر بدان نیاز مبرم دارد. (کرمعلی 1396، 46).
بعد از بررسی مسئله تحقیق، برای درک نظری بهتر نسبت به موضوع تحقیق ، خلاصه رویکردها در باب مسئولیت اجتماعی سازمان در قالب جداول ذیل و مسئولیت پذیری و مصادیق مسئولیت اجتماعی اسلامی در قرآن به شرح ذیل بیان می گردد.
جدول شماره(1) سیر تحول رویکرد مسئولیت اجتماعی سازمان (رسولی ، 1389 ، 66)
| سالهای 1800 تا 1930 | سالهای 1930 تا 1960 | سالهای 1960 تا کنون |
1 | منافع شخصی | منافع شخصی و منافع کارکنان | منافع شخصی، منافع کارکنان ، منافع ذینفعان و منافع جامعه |
2 | پاسخگویی مدیریت در مقابل ذینفعان | پاسخگویی مدیریت در مقابل ذینفعان سازمان | پاسخگویی مدیریت در مقابل ذینفعان سازمان و جامعه |
3 | اهمیت فناوری | هم فناوری مهم است و هم مردم مهم است | مردم مهم تر از فناوری هستند |
4 | دولت باید نقش حداقلی داشته باشد | دولت یک عنصر نامطلوب ولی ضروری است | همکاری دولت و سازمانها در حل مشکلات اجتماعی |
5 | محیط سرنوشت مردم را کنترل میکند | مردم می توانند محیط را کنترل و تغییر دهند | ما باید محیط را حفظ کنیم تا زندگی بهتری داشته باشیم |
جدول شماره(2) خلاصه رویکردها در باب مسئولیت اجتماعی سازمان (طبرسا و دیگران، 1390، 89)
| نظریه پرداز | خلاصه رویکرد یا مفهوم |
1 | دود2 (1932) | مدیران علاوه بر مسئولیت اقتصادی، در برابر سهامداران و جامعه مسئولیت دارند. |
2 | فریدمن3 (1970) | در مقاله ((مسئولیت اجتماعی کسب و کار)) نوشت: هدف از کسب و کار صرفا افزایش سود سهامداران است و بهبود رفاه جامعه بر عهده دولت است. |
3 | کارول4 (1979) | مسئولیت چهارگانه مدیران کسب و کار: مسئولیت اقتصادی، مسئولیت حقوقی ، مسئولیت اخلاقی و مسئولیت فداکاری است. |
4 | جانسون5 (2003) | مسئولیت اجتماعی یکی از نقش های اساسی سازمان در کمک به رفاه کلی جامعه است. به عنوان مثال فعالیتهایی از جمله : افزایش سود آوری، حذف فقر و بیکاری، حفظ محیط زیست. |
5 | پرینی6 (2005) | مسئولیت اجتماعی یعنی پاسخگو بودن سازمان در قبال فعالیتها. مسئولیت اجتماعی هفت موضوع دارد: کارایی عملیاتی، حداکثر امنیت، حفظ محیط زیست، کیفیت و نوآوری، گفتمان آزاد، توسعه مهارت و شهروند مسئول. |
6 | کوکران7 (2007) | در محیط کسب و کار جدید، مدیران باید هم مسئولیت اجتماعی سازمان و هم عواقب جدی مخاطرات فعالیتهای سازمان را برعهده بگیرند. |
جدول شماره(3) دیدگاه های مختلف در رابطه با مسئولیت اجتماعی ( چاوش باشی،1389 ،75)
نویسنده | دیدگاه | چگونگی نقش کسب و کار در جامعه |
کار8 | دیدگاه سود دهی خالص یا CRS اقتصادی | کسب وکار از استانداردهای پایینی نسبت به جامعه برخوردار است و هیچ مسئولیت اجتماعی جز پیروی از قانون ندارد. |
فریدمن | دیدگاه سود دهی معین یا CRS اقتصادی | کسب وکار باید دارایی های سهامداران را به حداکثر برساند، از قانون پیروی کند و اخلاقی باشد (خودداری از کلاهبرداری و فریبکاری و بازی جوانمردانه و قانونی) |
فریماه9 | دیدگاه آگاهی اجتماعی یا CRS اخلاقی | کسب و کار باید در مقابل زیانهای بلاقوه اش بر گروهای مختلف ذی نفع هوشیار باشد. |
کارول | دیدگاه خدمات اجتماعی یا CRS بشردوستانه | کسب و کار باید از منافع گسترده اش برای خدمت به جامعه استفاده کند. |
جایگاه مسئولیت پذیری در قرآن کریم:
از جمله مسائلی که در قرآن مورد بحث قرار گرفته، مسأله جامعه انسانی است. آیات متعددی در قرآن کریم وجود دارد که اختصاص به جامعه شناسی و انجام مطالعات اجتماعی پیدا میکند یک دسته آیاتی هستند که به بیان حال اقوام و امّت‌های گذشته می‌پردازند تا مؤمنین احوال و اوضاع آن اقوام و ملل را مطالعه کرده و عبرت بگیرند. «وَلَقَدْ أَهْلَكْنَا مَا حَوْلَكُم مِّنَ الْقُرَى وَصَرَّفْنَاالْآيَاتِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ»(احقاف :27) دسته دیگر، آیاتی را شامل می‌شود که امر به گردش در زمین می‌کنند تا انسان خود را از این طریق ذکر شد نایل آمده و عبرت بیاموزد؛ «قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ ثُمَّ انظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ» (انعام :11). مسئولیت پذیری به عنوان یکی از موضوعات جامعه شناسی از جایگاه خاصی در قرآن کریم برخوردار است. چرا که نظام حقوقی اسلام نظامی حق‌گرا و تکلیف‌گر است؛ به عنوان مثال، در متون دینی وقتی صحبت از حقّ انسان‌ها می شود، بحث از حقوقی است که انسان‌های دیگر بر ما دارند و به عبارت دیگر، مسئولیتی که ما در قبال دیگران داریم؛ البته، چون این حقوق دو طرفه است، ما نیز حقی بر عهده دیگران داریم؛ امّا به دلیل همان بُعد سازندگی، تربیت و هدایت که دین اسلام برای خود قائل است به جنبه تکلیف، وظیفه و مسئولیت، توجّه بیشتری میکند. در قرآن مجید، آیات فراوانی وجود دارد که اهمیت مسئولیت پذیری و وظیفه شناسی را برای انسان بیان کرده است؛ به عنوان مثال می‌فرماید: «وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا»(اسراء : 34): به پیمان وفادار باشید که از پیمان سؤال می‌شود و در آیه دیگری می‌فرماید: «أَيَحْسَبُ الْإِنسَانُ أَن يُتْرَكَ سُدًى»(قیامت :36): آیا انسان گمان میکند که به حال خود رها شده است». مسئولیت‌پذیری، از چنان اهمیتی برخوردار است که در بسیاری از از تفاسیر از امانت الهی، به همان تعهّد و قبول مسئولیت یاد شده است. چنان که خداوند در قرآن می‌فرماید:«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا» (احزاب :72). ما امانت [الهی و بار تکلیف] را بر آسمان‌ها و زمین و کوه ها عرضه کردیم پس از برداشتن آن سر باز زدند و از آن هراسناک شدند و [لی] انسان آن را برداشت. راستی او ستمگری نادان بود. همچنین در آیه دیگری می‌فرمایند: « أَيَحْسَبُ الْإِنسَانُ أَن يُتْرَكَ سُدًى؛ آیا انسان پندارد که آزاد و رها و بی مسئولیت است؟ (قیامت:36) » (طباطبایی 1417)
مصادیق مسئولیت اجتماعی اسلامی:
قرآن، انسان را موجودی اجتماعی، در اجتماع و برای اجتماع می‌داند و انسان را نسبت به برخی از مسائل مسئول دانسته و رفتار مسئولانه را از شاخص‌های انسان سالم می‌داند و از جمله مصادیق مسئولیت اجتماعی:
1- امر به معروف و نهی از منکر: از دیدگاه اسلام، هر انسانی نه تنها مسئول سرنوشت خویش است، بلکه تا حدّ خود مسئول جامعه خود نیز می‌باشد و بایستی از طریق امر به معروف و نهی از منکر در اصلاح جامعه بکوشد. لذا امر به معروف و نهی از منکر را می‌توان یکی از مصادیق بارز مسئولیت فرد در برابر اجتماع یاد کرد؛ قرآن می‌فرماید: «كُنتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ» (آل عمران:110). خداوند متعال در آیه 116 سوره یهود می‌فرماید: «فَلَوْلَا كَانَ مِنَ الْقُرُونِ مِن قَبْلِكُمْ أُولُو بَقِيَّةٍ يَنْهَوْنَ عَنِ الْفَسَادِ » در این آیه خداوند امت‌های پیشین را مذمت میکند که چرا از فساد جلوگیری نمی‌کرده‌اند. این قسمت از آیه که امم قبلی اهل امر به معروف و نهی از منکر نبوده‌‌اند،آیه110 سوره آل عمران آن را تأیید میکند (هاشمی 1397، 323).
2- احترام به حقوق دیگران: یکی دیگر از وظایف و مسئولیتهای اجتماعی، احترام به حقوق دیگران است؛ لذا اگر کسی جان و مال و ناموس دیگری را مورد تجاوز قرار دهد، علاوه بر اینکه در مقابل خداوند، مسئول است؛ مطابق قوانین اجتماعی، مجازات خواهد شد؛ «مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا» (السادس : 33) «هر کس، کسی را جز به قصاص قتل، یا [به کیفر] فسادی در زمین بکشد، چنان است که گویی همه مردم را کشته باشد» (حاجی زاده 1393، 160).
3- عدالت در برخوردهای اجتماعی: عدالت اجتماعی؛ بُعد اجتماعی و سیاسی عدل انسانی و فردی و به عبارتی نمود عینی و مجسّم عدالت تامّ در درون جامعه و در مناسبات ارادی افراد بشر است که مصادیق آن را در قالب کنش‌های اجتماعی، گروهی، تصویب و اجرای قوانین، معاملات، تولید، خدمات، و غیره تجلی می‌یابد. عدالت اجتماعی در نحله‌های دیگر به صرف عدالت توزیعی حمل می‌شود؛ ولی در معنای اسلامی به مفهومی گسترده‌تر و دارای ابعاد گوناگون سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، پرورشی، حقوقی و قضایی است و صرفاً در توزیع قدرت یا ثروت خلاصه نمی‌شود. در برخی آیات، از تحقق عدالت اجتماعی، به عنوان یکی از اهداف ارسال انبیاء الهی یاد شده است: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ» (حدید : 25) «ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم، و با آنها کتاب (آسمانی) و میزان (شناسایی حق از باطلل و قوانین عادلانه) نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند» پیامبر اکرم (ص) خود را مأمور به اجرای عدالت می‌داند: «وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ» (شوری: 15). حضرت امیر (ع) نیز فلسفه پذیرش حکومت را اجرای عدالت می داند. (طباطبایی 1417)
4- مسئولیت در برابر فقر و گرسنگی: یکی دیگر از مسئولیتهای اجتماعی این است که افراد، از حال یکدیگر باخبر باشند و به یکدیگر کمک کنند. قرآن کریم می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنفِقُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُم مِّنَ الْأَرْضِ وَلَا تَيَمَّمُوا الْخَبِيثَ مِنْهُ تُنفِقُونَ وَلَسْتُم بِآخِذِيهِ إِلَّا أَن تُغْمِضُوا فِيهِ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّـهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ » (بقره: 267) «ای اهل ایمان انفاق کنید از بهترین آن چه به دست می‌آورید و از آن‌چه برای شما از زمین می‌رویانیم، و بدها را برای انفاق معین نکنید و بدانید که خدا بی‌نیاز و به ذات خود ستوده صفات است.» حضرت علی (ع) در مورد علل فقر می‌فرمایند: «همانا خدای سبحان، روزی فقرا را در اموال سرمایه‌داران قرار داده است؛ پس فقیری گرسنه نمی‌ماند، جز به کامیابی توانگران و خداوند از آنان درباره گرسنگی گرسنگان خواهد پرسید».(نهج البلاغه: حکمت 328)
5- وفاء به عهد و پیمان: در قرآن، در آیات متعددی، وفای به عهد تأکید شده است . قرآن می‌فرماید: «وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا» (بقره : 177). «آنان کسانی هستند که به عهد خود، هنگامی که عهد می‌بندند وفا می‌کنند» نیز در قرآن می‌خوانیم:«يَا أَيُّهَاالَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» (مائده: 1). «ای ایمان آورندگان! به قراردادها و عهدهای خود وفا کنید» نیز در قرآن می‌خوانیم: «وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِإِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا» (اسراء : 34) «و به عهد خود وفا کنید، که (در روز قیامت) از عهد، سؤال می‌شود»(طبرسی،1415).
6. مسئولیت انسان در برابر طبیعت: ایفای مسئولیت انسان در برابر طبیعت از مصادیق مسئولیت اجتماعی انسان محسوب می‌شود. قرآن کریم در بیان پاره‌ای از مسائل اقتصادی، با نگاهی جامع و فراگیر، انسان را از هرگونه فساد در زمین باز می‌دارد و می‌فرماید: «وَلَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَاحِهَا» (اعراف: 85 و 56) «در زمین، پس از اصلاح آن فساد مکنید.» (حاجی زاده 1393، 161).
مسئولیت اجتماعی سازمان در بستر اندیشه غرب و متناسب با نیازهای جامعه غربی شکل گرفته است. این موضوع در بین اندیشمندان مدیریت اسلامی، استقبال کمی شده است و پژوهش های حاضر بیشتر به تبیین وجودی مفهوم مسئولیت اجتماعی در اندیشه اسلامی اقدام شده و کمتر به جنبه های کاربردی آن پرداخته شده است.
روش پژوهش:
در این پژوهش از روش مدل سازی معادلات ساختاری که یک روش کیفی است، با یک متدلوژی موثر و کارا به بررسی آثار متقابل متغیر های کیفی و سطوح مختلف اهمیت آنها در رابطه با مسئله تحقیق پرداخته است و اين امکان را ايجاد مي کند که يک مجموعه عوامل گوناگون و مرتبط به هم در يک مدل سازمان يافته جامع، ساختار دهي شود و با استفاده از برخي مفاهيم اصولي تئوري گراف، الگوي پيچيده روابط مفهومي بين يک مجموعه از متغيرها تشريح شود. لذا ابتدا عوامل مورد مطالعه با مرور ادبیات تحقیق حاصل شده و سپس روابط بین آنها از طریق خبرگان مورد بررسی قرار می گیرد(کومار10 2014). پس از مطالعه جامع ادبیات موضوع ، عوامل استخراج شده با مشورت خبرگان و با توجه به شرایط نظام سلامت، به عنوان مهمترین فاکتورها برای بررسی موضوع، نهایی می شوند. این رویکرد به تحقیق کمک می کند عوامل نهایی هم دارای پشتوانه نظری باشند و هم از نظر کاربردی با شرایط خاص نظام سلامت سازگاری داشته باشد. پس از تهیه فهرست نهایی عوامل، روابط درونی بین آنها از طریق ارزیابی زوجی بصورت ماتریسی، طبق نظر خبرگان انجام می شود(پودال11 2015). این تحقیق در دو مرحله اصلی انجام گرفته است. در مرحله اول با مطالعه ادبیات موضوع شامل مقالات و پژوهش های انجام شده ، عوامل مرتبط با مسئولیت اجتماعی اسلامی در نظام سلامت شناسایی گردید. سپس فهرست عوامل بدست آمده بر اساس روش نمونه گیری غیر احتمالی موردی، با مشورت 22 نفر از خبرگان(تیم تصمیم) شامل مدیران، اعضای هیات علمی و متخصص رشته های پزشکی که دارای حداقل بیست سال سابقه کار مرتبط و مدرک تحصیلی دکترا و فعال در دانشگاه های علوم پزشکی بقیه اله(عج) و شهید بهشتی بوده اند، نهایی شده است.(جدول شماره3). در مرحله دوم نظر خبرگان تشکیل دهنده تیم تصمیم از طریق پرسشنامه ماتریس محور، نسبت به ارزیابی روابط درونی بین عوامل(ماتریس خودتعاملی ساختاری)، اقدام شده است.
یافته های پژوهش:
یافتهای کیفی پژوهش در قالب فهرست عوامل تحقیق بر اساس ادبیات تحقیق و نظر خبرگان به شرح جدول شماره(4) احصاء گردیده است.
جدول شماره (4) داده های کیفی پژوهش
ابعاد پژوهش | مقوله | میزان اهمیت |
عوامل علی | کسب منافع اقتصادی | کسب درجه اعتبار بخشی و افزایش درآمد |
حفظ منافع مالکان و مدیران مراکز درمانی | ||
کاهش هزینه های اداره سازمان و افزایش کارایی | ||
مقتضیات قانونی | التزام به رعایت سنجه های اعتباربخشی | |
کاهش درآمد توسط وزارت بهداشت و سازمانهای بیمه گر درصورت عدم رعایت مسئولیت اجتماعی | ||
برآورده کردن انتظارات و خواسته های مسئولین در سطح کلان مبنی بر رعایت مسئولیت اجتماعی | ||
آموزه های دینی | امر به معروف و نهی از منکر | |
احترام و رعایت حقوق دیگران(حق الناس) | ||
عدالت اجتماعی در دسترسی به خدمات سلامت | ||
شخصیت مدیریتی | حق شناسی مدیران و مسئولین | |
وفای به عهد مدیران و مسئولین | ||
انجام واجبات و مستحبات دینی(نماز،زکات،روزه) | ||
مقوله اصلی | میل به انجام مسئولیت اجتماعی اسلامی | گفتمان مسئولیت اجتماعی با نگاه اسلامی توسط مسئولین نظام سلامت در رسانه ها |
حضور فعال مدیران و پزشکان در حمایتها و فعالیتهای اجتماعی نظیر برنامه های خیریه و عام المنفعه | ||
حضور فعال مدیران در جلسات ارتقای سلامت | ||
حضور مدیران در همایش های ملی و جلسات منطقه ای علمی- حرفه ای برنامه های بهداشت و سلامت | ||
محیط خرد |
نظام تربیت و تعالی | آشنا کردن مدیران و کارکنان با مسئولیت اجتماعی از نگاه قرآن و آموزه های اسلام |
گنجاندن هدف های اجتماعی و و موفقیتهای عمومی در اهداف عالی مراکز درمانی و سلامت | ||
آموزش وابستگی عملکرد مراکز سلامت و درمانی به جامعه برای مدیران و پزشکان و کارکنان | ||
مقررات دولتی | اجرای مقررات مستقیم و غیر مستقیم برای کنترل فعالیتهای مراکز درمانی | |
ایجاد سیستم نظارتی برای استقرار نظام مسئولیت اجتماعی اسلامی در مراکز درمانی و سلامت | ||
نظارت بر چگونگی کیفیت و استمرار استقرار نظام مسئولیت اجتماعی اسلامی در مراکز درمانی | ||
عوامل تخصصی و فنی | توسعه و تعمیق تخصص پزشکی اجتماعی منطبق با تعالیم اسلامی و قرآنی | |
دسترسی آسان و ارزان به تخصص های پزشکی و تجهیزات به روز درمان برای عموم جامعه | ||
توسعه و تعمیق تخصص پزشکی اجتماعی منطبق با تعالیم اسلامی و قرآنی | ||
عوامل کلان | عوامل مذهبی و دینی در جامعه | ترویج اخلاق اسلامی برای درمان اخلاقی معضلات اجتماعی |
مسئول بودن نظام سلامت و مراکز درمانی در برابر فقر و محرومین و اقشار کم توان و بی بضاعت | ||
ترویج فرهنگ نیکوکاری و خیرخواهی در جامعه | ||
ظرفیت رسانه ای
| تدوین متون و برنامه های آموزشی در رادیو تلویزیون و روزنامه برای ترویج مسئولیت اجتماعی اسلامی | |
تجلیل و معرفی از افراد و مراکز درمانی فعال در رعایت و ترویج مسئولیت اجتماعی اسلامی | ||
استفاده موثر از شبکه های اجتماعی برای ترویج و تبیین مسئولیت اجتماعی اسلامی در حوزه سلامت | ||
عوامل اقتصادی و سیاسی | تاثیر رکود اقتصادی بر اجرای مسئولیت اجتماعی | |
تاثیر تورم و بیکاری بر اجرای مسئولیت اجتماعی | ||
تاثیر مسایل سیاسی کشور که مسئولیت اجتماعی اسلامی نظام سلامت متاثر از آن می شود | ||
عوامل فرهنگی و اجتماعی | تاثیر ارزشها و باورهای دینی و اعتقادی کارکنان نظام سلامت در اجرای مسئولیت اجتماعی اسلامی | |
تاثیر آموخته های جامعه از سازمانهای آموزشی و نهادهای مدنی در اجرای مسئولیت اجتماعی اسلامی | ||
تاثیر اخلاق حرفه ای کارکنان نظام سلامت در اجرای مسئولیت اجتماعی اسلامی | ||
نظام بین الملل | تاثیر سیاستهای سازمان بهداشت جهانی و کنفرانسهای بین المللی در اجرای مسئولیت اجتماعی اسلامی | |
تاثیر مقررات تجاری و گمرکی کشورها در پرداخت هزینه های مسئولیت اجتماعی اسلامی(تامین امکانات) | ||
تاثیر تحریم ها ، مناسبات و روابط دیپلملتیک بین المللی در اجرای مسئولیت اجتماعی اسلامی | ||
راهبردها |
انجام امور مذهبی | تاثیر برگزاری مراسمات و مناسبتهای مذهبی برای کارکنان جهت اجرای مسئولیت اجتماعی اسلامی |
تاثیر برگزاری برنامه های آموزشی قرآنی و احکام اسلامی برای اجرای مسئولیت اجتماعی اسلامی | ||
تاثیر ترویج منشور اخلاق اسلامی سازمانی برای کارکنان در اجرای مسئولیت اجتماعی اسلامی | ||
انجام امور فرهنگی
| تاثیر مشارکت فعال در مراسمات فرهنگی-دینی در اجرای مسئولیت اجتماعی اسلامی | |
تاثیر ترویج فرهنگ سازی سبک زندگی اسلامی و امید به زندگی با مستندهای رسانه ای و تبلیغاتی | ||
تاثیر مشارکت در اجرای برنامه های اجتماعی سلامت و حفاظت محیط زیست با رویکرد دینی | ||
انجام امور اجتماعی | تاثیر انجام امور خیریه در مراکز درمانی با ایجاد صندوق های مددجویی در اجرای مسئولیت اجتماعی | |
تاثیر ترویج سنت حسنه وقف در توسعه مراکز درمانی در اجرای مسئولیت اجتماعی اسلامی | ||
تاثیر دعوت و برگزاری اردوهای جهادی پزشکان برای محرومین در اجرای مسئولیت اجتماعی اسلامی | ||
تدوین خطی مشی های ملزوم آموزشی | تدوین متون آموزشی مسئولیت اجتماعی اسلامی و قرار دادن آن در برنامه های آموزشی دانشگاه | |
گنجاندن برنامه های آموزشی اسلامی توانمندسازی کارکنان و ارتباط آن با سنجه های اعتباربخشی مراکز | ||
برگزاری همایشهای آموزشی منطقه ای و تدوین جایزه های اجرای مسئولیت اجتماعی اسلامی | ||
اجرای خطی مشی های ملزوم | اجرای سیاستهای تشویقی از طرف دولت برای اجرای مسئولیت اجتماعی اسلامی | |
اجرای سیاستهای تنبیهی از طرف دولت برای اجرای مسئولیت اجتماعی اسلامی | ||
ارتباط دادن درجه اعتبار بخشی مراکز درمانی با اجرای مسئولیت اجتماعی اسلامی | ||
پیامدها |
پایداری اعتباری | اخذ تسهیلات مالی و اعتباری برای مراکز درمانی به جهت اجرای مسئولیت اجتماعی اسلامی |
اخذ تخفیفات در بدهی های مالیاتی و تامین اجتماعی به جهت اجرای مسئولیت اجتماعی اسلامی | ||
افزایش اعتبار ملی و بین المللی به جهت اجرای مسئولیت اجتماعی اسلامی در مراکز درمانی | ||
پایداری سازمانی | افزایش تصویر برند و شهرت مراکز درمانی | |
کیفیت بهتر خدمات ارایه شده به مراجعین | ||
افزایش وفاداری مراجعین و مردم به مراکز درمانی | ||
بهزیستی انسانی | افزایش سلامت معنوی، روانی و جسمانی برای مردم | |
آموزش و پرورش مردم و کارکنان مراکز درمانی | ||
عدالت در دسترسی همگان به خدمات سلامت (عدالت توزیعی منابع سلامت) | ||
توانمندسازی سلامت در جامعه | تغییر رفتار و سبک زندگی مبتنی بر آموزه های اعتقادی و اخلاقی دین اسلام | |
ایجاد اعتماد اجتماعی مبتنی بر ترویج تعهد دینی | ||
تغییر نگرش مردم از مراقبت فردی به نگرش مراقبت جمعی(از خودخواهی به دگرخواهی) |
بعد از انجام تحلیل داده های کیفی و بر اساس چارپوب نظری تحقیق و ارتباط میان مقوله های پژوهش، مدل فرایند کیفی پژوهش به شرح ذیل در قالب نمودار شماره(1) احصاء گردید.
بستر: نظام تربیت و تعالی(c5) مقررات دولتی(c6) عوامل تخصصی و فنی(c7)
|
شرایط علی: کسب منافع اقتصادی(c1) مقتضیات قانونی(c2) آموزه های دینی(c3) شخصیت مدیریت(c4) |
راهبردها: انجام امور برنامه ریزی مذهبی(c13) انجام امور فرهنگی(c14) انجام امور اجتماعی(c15) اجرای خطی مشی های لازم(c16) تدوین خطی مشی های آموزشی(c17)
|
شرایط مداخله گر: عوامل مذهبی (c8) ظرفیت رسانه ای(c9) عوامل فرهنگی و اجتماعی(c10) وضعیت سیاسی و اقتصادی(c11) نظام بین الملل(c12) |
پیامدها: پایداری اعتباری(c18) پایداری سازمانی(c19) بهزیستی انسانی(c20) توانمندسازی سلامت(c21)
|
نمودار شماره (1) مدل فرایند کیفی پژوهش
بر اساس مراحل شش گانه روش مدل سازی تفسیری ساختاری ، یافته های پژوهش به شرح ذیل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و نتایج ذیل حاصل شده است.
گام اول: تشکیل ماتریس خودتعاملی ساختاری (SSIM12)
ماتریس خودتعاملی ساختاری از ابعاد و شاخص‌های مورد مطالعه و مقایسه آنها با استفاده از چهار حالت روابط مفهومی که بر اساس بحث و نظرات گروه متخصصان است، تشکيل مي شود. در این مرحله روابط بین عوامل به شکل دو به دو با بکارگیری مدل سازی تفسیری ساختاری و با استفاده از رابطه مفهومی شکل می گیرد. این ماتریس یک ماتریس به ابعاد محرکها بوده که در سطر و ستون اول ، آن محرکها به ترتیب ذکر می شود. حالت‌ها و علائم مورد استفاده در رابطه‌ی مفهومي تشکیل ماتریس خودتعاملی ساختاری عبارت است از:
V: یعنی متغیّر i منجر به j می‌شود.
X: برای نشان دادن تأثیر دو طرفه i و j
A: یعنی متغیّر j به i منجر می‌شود.
O: برای نشان دادن عدم وجود رابطه معتبر بین دو متغیّر
نتایج ماتریس خودتعاملی ساختاری بر اساس نظر خبرگان در قالب جدول شماره (5) تکمیل شده است.
جدول شماره (5) ماتریس خود تعاملی ساختاری
گام دوم: تشکیل ماتریس دسترسی اولیه یا دستیابی13
ماتريس دستیابی از تبديل ماتريس خود-تعاملي ساختاري به يك ماتريس دو ارزشي (صفر-يك) حاصل می‌گردد. پس از تبديل تمام سطرها، نتيجه‌ی حاصله، ماتريس دستیابی اوليه ناميده مي‌شود. درایه‌های قطر اصلی برابر یک قرار می‌گیرد. برحسب قواعد زیر می‌توان به ماتریس دستیابی اولیه دست پیدا کرد (آذر و همکاران. 1389).
· اگر خانه (i,j) در ماتریس خود-تعاملی ساختاری نماد V گرفته است، خانه‌ی مربوطه در ماتریس دستیابی عدد یک می‌گیرد و خانه‌ی قرینه‌ی آن یعنی خانه‌ی (j,i) عدد صفر می‌گیرد.اگر خانه (i,j) در ماتریس خود-تعاملی ساختاری نماد Aگرفته است، خانه‌ی مربوطه در ماتریس دستیابی عدد صفر می‌گیرد و خانه‌ی قرینه‌ی آن، یعنی خانه‌ی (j,i) عدد یک می‌گیرد.
· اگر خانه (i,j) در ماتریس خود-تعاملی ساختاری نماد Xگرفته است، خانه‌ی مربوطه در ماتریس دستیابی عدد یک می‌گیرد و خانه‌ی قرینه‌ی آن، یعنی خانه‌ی (j,i) هم عدد یک می‌گیرد.اگر خانه (i,j) در ماتریس خود-تعاملی ساختاری نماد Oگرفته است، خانه‌ی مربوطه در ماتریس دستیابی عدد صفر می‌گیرد و خانه‌ی قرینه‌ی آن، یعنی خانه‌ی (j,i) هم عدد صفر می‌گیرد.
جدول شماره(6) ماتریس دسترسی اولیه
گام سوم: سازگار کردن ماتریس دستیابی (تشکیل ماتریس دستیابی نهایی)
پس از آنکه ماتریس دستیابی اولیه به دست آمد، باید سازگاری درونی آن برقرار شود. بدین صورت که اگر (i,j) با هم در ارتباط باشند و نیز (j,k) باهم رابطه داشته باشند، آنگاه (i,k) باهم در ارتباط هستند.
جدول شماره (7) ماتریس دسترسی نهایی
گام چهارم: تعیین روابط و سطح‌بندی عوامل مؤثّر
در این مرحله با استفاده از ماتریس در دسترس پذیری نهایی، مجموعه خروجی و ورودی برای هر عامل بدست می‌آید. مجموعه خروجی برای هر عامل دربردارنده خود عامل و عامل‌هایی است که بر آنها تاثیر دارد و مجموعه ورودی برای هر عامل نیز دربردارنده خود عامل و عامل‌های تاثیرپذیر از آنهاست. پس از تعیین مجموعه خروجی و ورودی، اشتراک بین دو مجموعه خروجی و ورودی تعیین می‌شود. عامل‌هایی که مجموعه خروجی و مشترک آنها کاملاٌ هماهنگ و دارای کمترین قدرت نفوذ باشند، در پایین‌ترین سطح از سلسله مراتب ساختاری تفسیری قرار می‌گیرند. هنگامی که در اولین تکرار، عامل‌های بالاترین سطح مشخص شدند، باید این عامل ها از سایر عامل ها حذف شوند. چون عوامل سطح بالا منشاء هیچ محرک دیگری نخواهند بود. و فرآيند تکرار می‌شود. این عمل تا زمانی که سطح تمامی عامل ها مشخص شود، ادامه پیدا می کند (آذر و همکاران. 1389).
جدول شماره(8) سطح بندی عوامل موثر
گام پنجم: رسم نمودار (ترسیم مدل شبکه تعاملات)
مدل شبکه تعاملات با استفاده از جدول شماره(8) که سطح بندی عوامل موثر را تعیین کرده است ، در قالب نمودار شماره(2) که مدل ساختاری یا دیاگراف نامیده می شود، حاصل شده است.
نمودار شماره(2) مدل شبکه تعاملات
گام ششم: تجزیه و تحلیل قدرت نفوذ و میزان وابستگی
در این گام ماتریس قدرت نفوذ و میزان وابستگی عوامل(ابعاد) مؤثّر بر موضوع تحقیق بر اساس جدول شماره (9) استخراج شده که با توجّه به قدرت نفوذ و میزان وابستگی در چهار ناحیه تقسیم‌بندی شده‌اند. این چهار ناحیه عبارت‌اند از: استقلال14، وابستگی15، ارتباط16 و نفوذ17 (عدم وابستگی). عواملی که حدّأقل میزان وابستگی و حداقل قدرت نفوذ را به دیگر عوامل داشتند، در ناحیه‌ی 1 قرار گرفتند که آن را ناحیه‌ی استقلال گویند. این عوامل تا حدودی از سایر عوامل مجزّا هستند و ارتباطات کمی دارند. ابعادی که میزان وابستگی زیاد و قدرت نفوذ کم به دیگر ابعاد داشتند، در ناحیه‌ی 2 قرار گرفتند که آن را ناحیه‌ی وابستگی نامند. عامل‌هایی که قدرت نفوذ زیاد و میزان وابستگی زیاد و در واقع رابطه‌ی دوطرفه داشتند، در ناحیه ارتباطات قرار دارند که آن را ناحیه‌ی 3 نامند؛ هرگونه تغییری در این نوع عوامل موجب تغییر در سایر عوامل می‌گردد. در نهایت متغیرهایی که نفوذ زیاد و وابستگی کمی داشتند، در ناحیه‌ی نفوذ (عدم وابستگی) قرار گرفته که به ناحیه‌ی 4 معروف است.
در اين تحليل متغيرها بر حسب قدرت هدايت و وابستگي به چهار دسته تقسيم مي‌شوند. متغيرهاي خودگردان که داراي قدرت هدايت و وابستگي ضعيف هستند. اين متغيرها نسبتا غير متصل به سيستم هستند و داراي ارتباطات کم و ضعيف با سيستم هستند. و به طور مستقل می توانند در مدل فعال باشند، بدون آنکه بر دیگر متغیرها اثر داشته باشند. متغيرهاي وابسته داراي قدرت هدايت کم، ولي وابستگي شديد هستند. متغيرهاي ارتباطي داراي قدرت هدايت زياد و وابستگي زياد هستند. اين متغيرها غير ايستا هستند، زيرا هر نوع تغيير در آنها مي تواند سيستم را تحت تاثير قرار دهد و در نهايت بازخورد سيستم نيز مي تواند اين متغيرها را دوباره تغيير دهد. متغيرهاي مستقل که داراي قدرت هدايت قوي، ولي وابستگي ضعيف هستند.
نمودار شماره(3) تجزیه و تحلیل قدرت نفوذ و میزان وابستگی
بحث و نتیجه گیری:
این پژوهش با هدف بررسی روابط درونی عوامل تعیین کننده خطی مشی گذاری مسئولیت اجتماعی اسلامی در نظام سلامت انجام شد. در این پژوهش به یکپارچه سازی عوامل سه سازه اصلی تحقیق در قالب یک مدل ساختاری تفسیری پرداخته شد.. نتایج تحقیق نشان داد که 12 عامل مربوط به شرایط علی{کسب منافع اقتصادی(c1) ، مقتضیات قانونی(c2)، آموزه های دینی(c3) و شخصیت مدیریت(c4) } و عوامل بستری {نظام تربیت و تعالی(c5) ، مقررات دولتی(c6) ، عوامل تخصصی و فنی( c7) } و همچنین شرایط مداخله گر { عوامل مذهبی(c8) ، ظرفیت رسانه ای(c9) ، عوامل فرهنگی و اجتماعی( c10) و وضعیت سیاسی و اقتصادی(c11) } عواملی هستند که به نوعی زمینه ساز تدوین و شکل گیری راهبردهای مسئولیت اجتماعی اسلامی در نظام سلامت است. از سوی دیگر پیامدهای رعایت مسئولیت اجتماعی اسلامی در چهار محور پایداری اعتباری ، پایداری سازمانی ، بهزیستی انسانی و توانمندسازی سلامت در جامعه می باشد. لذا طبق نتایج مدل سازی تفسیری ساختاری، 12 عامل مربوط به شرایط علی، مداخله گر و بستری یاد شده ، در سطح زیربنایی (سطح3) ، پنج عامل راهبردهای انجام مسئولیت اجتماعی اسلامی در سطح میانی (سطح2) و چهار عامل پیامدهای انجام مسئولیت اجتماعی اسلامی در بالاترین سطح (سطح1) در مدل شبکه تعاملات قرار گرفتند. همچنین نتایج حاصله به ویژه در سطح اول و دوم منطبق با ادبیات و پیشینه تحقیق نیز می باشد
از سوی دیگر نتایج مدل سازی ساختاری تفسیری نشان داد که عوامل اقتصادی، مدیریتی، رسانه ای و برنامه ریزی مذهبی از جمله عوامل ارتباطی هستند یعنی هم دارای ویژگی اثر گذاری و هم اثرپذیری هستند. عوامل قانونی، آموزه های دینی، نظام تربیت-تعالی، مذهب، فرهنگی-اجتماعی، نظام بین الملل، برنامه ریزی مذهبی و امور فرهنگی از جمله عوامل نفوذی هستند و بیشتر اثرگذار هستند و عامل تخصصی-فنی از جمله عوامل وابسته هستند و بیشتر اثر پذیر می باشند. این نتایج مدل خطی مشی گذاری مسئولیت اجتماعی اسلامی در نظام سلامت را مورد تایید قرار می دهد. لذا به مسئولان و مدیران فعال در نظام سلامت و به ویژه مراکز درمانی دانشگاهی که با بدنه اجتماع در ارتباط هستند، توصیه می شود با اجرای این مدل به تحقق دستاوردهای مسئولیت اجتماعی اسلامی در جامعه کمک نمایند.
نتایج تحقیق فوق و مدل ساختاری تفسیری (نمودار شماره2) ارایه شده می تواند مبنای معتبری برای مدیران خطی مشی گذاری باشد که می خواهند با یک نقشه جامع با انجام مسئولیت اجتماعی اسلامی به ارتقای سلامت جسمی و معنوی جامعه کمک نموده و از این طریق انجام رسالت های اجتماعی خود را با درک بهتری انجام دهند. اگر چه در این پژوهش سعی شده است تا با هدف بررسی روابط درونی عوامل تعیین کننده خطی مشی گذاری مسئولیت اجتماعی اسلامی در نظام سلامت ، یک مدل ساختاری تفسیری جامع ارایه شود ، اما می توان با بررسی و اضافه نمودن دیگر ابعاد مرتبط با موضوع پژوهش و یا بررسی اختصاصی برخی از ابعاد پژوهش، به تعمیم پذیری و کاربردی نمودن آن اقدام نمود. علی رغم اینکه نتایج این تحقیق می تواند برای دیگر نظام ها و صنایع یا اصناف دیگر نیز قابل تامل و بهره برداری باشد اما چون از نظرات خبرگان حوزه سلامت استفاده شده است و ارزیابی روابط بین متغیرها بر اساس شرایط نظام سلامت می باشد، به دیگر محققین توصیه می شود در پژوهشهای آتی خود ، با روش مدل سازی معادلات ساختاری، نتایج دیگری به ویژه در زمینه پیامد سنجی خطی مشی گذاری مسئولیت اجتماعی بدست آورده و روابط بین متغیرهای این تحقیق در دیگر نظام ها و اصناف بررسی گردد.
منابع و مآخذ
· قرآن کریم
· نهج البلاغه
· الوانی، سید مهدی، (1388)، مسئولیت اجتماعی مدیران، دومین همایش مدیریت اسلامی، تهران.
· آذر، عادل، (1381) ، تحلیل مسیر و علت یابی در علم مدیریت ، مجله مجتمع آموزش عالی قم، سال چهارم، شماره پانزدهم.
· آذر، عادل و همکاران(1389)، طراحی مدل چابکی زنجیره تامین؛ رویکرد مدلسازی تفسیری- ساختار، نشریه مدرس علوم انسانی-پژوهشهای مدیریت در ایران، شماره 4.
· ابراهیمی، عباس (1393)، فرآیند خطی مشی گذاری بر مبنای شواهد ، رساله دکتری سیاست گذاری دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
· احمدی، فریدون، الوداری، حسن(1395)، رابطه اخلاق کسب وکار با شهروندی شرکتی، نقش میانجیگر مسئولیت اجتماعی و حکمرانی، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، سال یازدهم، شماره یکم.
· امیدور، علیرضا، (1387)،ترویج مسئولیت اجتماعی شرکت های تکمیل کننده و جایگزین سیاستها و وظایف دولت (سیاست گذاری حکومت در ترویج مسئولیت اجتماعی شرکتها)،پژوهشنامه مسئولیت اجتماعی سازمانها، شماره21.
· ايمان، محمد تقی (1388)،مبانی پارادایمی روش های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
· ایمانی، محسن، (1390)،ضرورت و اهمیت تربیت و مسئولیت اجتماعی، اصلاح و تربیت/ سال دهم/ شماره 107.
· بازرگان ،عباس، (1389)، مقدمه ای بر روش های تحقیق کیفی و آمیخته، نشر دیدار.
· باقری، مصباح الهدی و همکاران(1394) پی جویی ریشه های مسئولیت اجتماعی در سازمان ، فصلنامه اندیشه مدیریت راهبردی، سال نهم، شماره دوم
· چاوش باشی، فرزانه، (1389)، مسئولیت اجتماعی و نقش آن در ارتقای بهره‌وری و مزیت رقابتی شرکت های گروه پژوهشهای فرهنگی و اجتماعی، مسئولیت اجتماعی سازمانها شماره 4،پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام.
· حاجی زاده ، مهین(1393) مسئولیت پذیری اجتماعی در قرآن کریم با تاکید بر دیدگاه علامه طباطبایی در المیزان، فصلنامه قرآن در آیینه پژوهش، فصل اول ، شماره اول(بهار و تابستان).
· حسنی، محمد، شاهین مهر، بهار(1394). مدل یابی روابط بین اخلاق حرفه ای و مسئولیت اجتماعی با پاسخگویی سازمانی، فصلنامه اخلاق در علوم فناوری، سال دهم، شماره یکم.
· رحیم نیا، فریبرز ، خراسانی طرقی، حامد (1394). حساسیت محیط زیستی، مسایل اخلاقی مسئولیتهای اجتماعی در شرکتهای برتر، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، سال دهم، شماره سوم.
· سید جوادین، رضا، هاشمی، مهدی(1395). ارایه مدلی به منظور تبیین مسئولیت اجتماعی در شرکتهای نفت و گاز با استفاده از مدل سازی ساختاری تفسیری، مدیریت دولتی، سال هشتم، شماره یکم.
· رحمان سرشت، حسین، محمود رفیعی، (1388)،مسئولیت اجتماعی اخلاقیات فراسازمانی، مجله تدبیر شماره 204.
· طبرسا، غلامعلی، علی رضائیان، عادل آذر، حمید علیخانی، (1390)، تبیین و طراحی مدل رسالت مسئولیت اجتماعی سازمان، مطالعات مدیریت راهبردی، شماره 8 .
· قاسم زاده، ابوالفضل، زوار، تقی(1393). رابطه اخلاق حرفه ای با مسئولیت اجتماعی و پاسخگویی فردی ، سال نهم، شماره دوم.
· کرمعلی، مازیار(1396) پیشگیری از بیماریها بر اساس تعیین کننده های سلامت، چاپ اول ، انتشارات رویان پژوه.
· گلپایگانی، مجيد - حمیدرضا سیفی، (1391) ، کتاب حاکمیت شرکتی، پایداری و مسئولیت اجتماعی شرکتی، انتشارات مهر امیرالمونین.
· مطهری، مرتضی(1358) سیری در نهج البلاغه، انتشارات صدرا.
· مشبکی، اصغر، شجاعی، وهاب (1389). بررسی رابطه فرهنگ سازمانی و مسئولیت اجتماعی سازمانها، سال بیست و یکم، شماره چهارم.
· نوروزی، محمدرضا (1394)، فهم و تبیین فرایند رخداد مسئولیت اجتماعی در شرکتهای ایرانی، رساله دکتری سیاست گذاری دانشگاه تربیت مدرس
· نیکویی مقدم، محمود (1386) ترجمه کتاب اقتصاد سلامت نوشته توماس ای گتزن، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی کرمان.
· رسولی، اسحاق(1389)، مسئولیت اجتماعی شرکتهای صنعتی و تجاری در حفاظت از محیط زیست، گروه پژوهش های فرهنگی و اجتماعی و مسئولیت اجتماعی، پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام .
· ودادهیر، ابوعلی(1390) سلامت در زندگی اجتماعی- فرهنگی شهر، چاپ اول، انتشارات جامعه و فرهنگ.
· هاشمی، مهدی (1397) تدبر در قرآن و عترت، چاپ اول ، انتشارات نورالثقلین، قم.
· یعقوبی، مریم و همکاران(1393) ، بیمارستان متعهد به ارتقای سلامت از تئوری تا عمل، چاپ اول، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی بقیه اله(عج).
· Albareda Laura, Josep M. Lozano, Tanyko Ysa, (2007), Public Policies on Corporate Social Responsibility. The Role of Governments in Europe, Joumal of Business Ethics (2007) 74:391-407.
• Albareda, Laura, Josep M. Lozano,Tantyko Ysa, (2007), Public Policies on Corporate Social Responsibility: The Role of Governments in Europe Journal of BusinessEthics (2007) 74:391-407_Springer2007, DOI10.1007/s10551007-9514-1
· Attri, r., Dev, n., & Sharma, v. (2013). Interpretive Structural Modelling (ISM) approach: An Overview. Research Journal of Management Sciences, 2(2), 6.
· Bhave, Ajay Gajanan (2009), Experiences of the Role of Goverment inpromoting Corporate Social Responsibility initiatives in the private sector,Recommendations to the Indian state of Gujarat, Thesis for the fulfilment of the Master of Science in Environmental Sciences, Policy & Management Lund, Sweden June 2009
· Carroll, A. B.: 1994, 'Social Issues in Management Research', Business and Society 33(1), 5 25.
· Faizah, parus . (2017) Empowering social responsibility of Islamic organization through waqf, Accounting Research Institute Faculty of Accountancy university Teknologi MARA , Malaysia, 10.1016_j.ribaf.2017.07.030
· Farooq, o.(2013). The Impact of CSR on Organization Commitment. Journalof Business Ethics, DOI 10.1007-s10551-013-1928-3.
· Jo, H. and Harjoto,M. (2011). Corporate Governance and Firm Value: The Impact of Corporate Social Responsibility. Journal of Business Ethics, 103:351-383.
· Kakabacise, A. P.; Kakabadse, N. K. & Rozuel, C. (2007). Corporate Social Responsibility: Contrast of Meanings, and Intents. Palgrave Macmillan
· Kumar , D. ,Palaniappan,m. (2014), Analyzing the CSR issues behind the supplier selection process using ISM approach resources , conservation and Recycling , vol . 92 , pp. 268-278
· A role for local government project submitted for master of public policy inthe faculty of arts in Simon Fraser University, spring 2005.
· Matten, D. and A. Crane: in press, Corporate Citizenship: Towards anExtended Theoretical Conceptualization', Academy of Management Review.
· Matten, D , A. Crane and W. Chapple: 2003, "Behind de Mask: Revealing theTrue Face of Corporate Citizenship,
· MellatParast, M., Adams, S. G., (2012). "Corporate social responsibility,benchmarking, and organizational performance in the petroleum industry. A quality man agreement perspective". Int. Production Economics, Vol. 139, pp. 447-458
· NBES, 2005, NATIONAL BUSINESS ETHICS SURVEY (NBES), availableonline at: http://ethics.org/resource/2003-national business ethics-survey-rbes
· ParadaDaza, H., (2009), "A valuation model for corporate socialresponsibility, SOCIAL RESPONSIBILITY JOURNAL, VOL. 5. NO. 3, pp. 284-299
· Parker, Brian& Myrick, Florence (2011). The Grounded Theory Method: Deconstruction and Reconstruction in a Human Patient Simulation Context. Interational Journal of Qualitative Methods, 10(1).
· Parker, Brian& Myrick, Florence. (2011). The Grounded Theory Method: Deconstruction and Reconstruction in a Human PatientSimulation Context. Intemational Joumal of Qualitative methods, 10(1).
· Perez, A. and Bosque, I. (2012). The Role of CSR in the Corporate Identity of Banking Service Providers, Journal of Business Ethics, 108:145-166.
· Poduval , p. Pramod, v. Raj, J. (2015). ISM and its application in analyzing factors inhibiting implementation of total productive maintenance (TPM) international Journal of Quality and Reliability management , vol .32 No.3,pp . 308-331
· Reichertz, Jo (2010). Abduction The logic of Discovery of Grounded Theory, Forum Qualitative Social Research Vol 11, No. 1.
· Sechi, D. (2009). The Cognitive side of Social Responsibility. Joumal of Business Ethics. 88, 565-581.
· Sen, S. and Cowly, J. (2013). The Relevance of Stakholder Theory and Social Capital Theory in the Context of CSR in SMEs: An Austrlian Perspective, Journal of Business Ethics, 118:413-427.
· Standardization, I. O, f. (2008). Draft ISO 26000 Guidance on Social Responsibility. Unpublished International Standard International Organization for Standardization
· Steurer, Reinhard, (2010), The role of governments in corporate social responsibility: characterizing public policies on CSR in Europe, Policy Science (2010) 43:49-72
· Vaaland, T., Heide, M. &, Gronhaug, K. (2008), Corporate social responsibility: investigating theory and research in the marketing context, European Joumal of Marketing, Vol. 42, No. 9/10, PP: 927-953.
· Van Eupen, S. (2010). Research Proposal: A sense making approach of Corporate Social Responsibilit. Katholieke Universiteit Leuven, 4, 5, 7, 8.
· Van Marrewijk, M.: 2003, Concept and Definitions of CSR and Corporate Sustainability: Between Agency and Communion', Journal of Business Ethics 44, 95-105.
· Wang, R(2009).Consumer Responses to Corporate Social Responsibility (CSR) in China , Journal of Business Ethics, 101: 197-212
Abstract
The purpose of this study is to investigate the issue of Islamic social responsibility in the health system and its related organizations. Therefore, this study aims to design a comprehensive linear model of the process of Islamic social responsibility event in the health system, considering that previous research indicates the lack of a comprehensive model of social responsibility in the health sector in the country. Research Method In this research, structural equation modeling is used. At first, the studied factors were reviewed by reviewing the literature and then the relationships between them were evaluated through the opinion of 22 decision makers and matrix-based questionnaire to evaluate the internal relationships among the factors in the form of self-interacting structural matrix. . According to the results of the research, there is a relationship between the factors of economic gain, legal requirements, religious teachings and managerial personality, namely the process of occurrence of Islamic social responsibility in the health system and based on research strategies which include religious affairs, cultural affairs, Conducting social affairs is the implementation of necessary policies and formulating educational policies leading to the consequences of credit sustainability, organizational sustainability, human well-being, and health empowerment in the implementation of the main research topic. Although this study has attempted to provide a comprehensive interpretive structural model to investigate the internal relationships between the linear determinants of Islamic social responsibility policy in the health system, it can be explored and added to other aspects related to the research topic and Or, a specific study of some aspects of the research, generalized and applied it in areas other than health.
Keywords:
Social responsibility, Policy making, Health system, Modeling of structural equations
[1] Farooq
[2] Dodd
[3] Friedman
[4] Carol
[5] Johnson
[6] Perrini
[7] Cochran
[8] Car
[9] Friemah
[10] Kumar
[11] Puduval
[12] Structural Self-Interaction Matrix
[13] Reachibility Matrix
[14] Autonomous
[15] Dependence
[16] Linkage
[17] Independence
