فراز و فرود روابط بازرگانی مصر و ونیز در دوره ممالیک برجی (784-923ﻫ)
الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامی
احمد رضا متولی
1
(استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه پیام نور، ایران)
الکلمات المفتاحية: تاریخ تجاری مصر, ممالیک برجی, ونیز, تاریخ روابط بازرگانی,
ملخص المقالة :
در این مقاله روابط بازرگانی میان مصر و ونیز در دوره ممالیک برجی (784-923ﻫ) و فراز و فرودهای آن بررسی شده است. رشد یا رکود روابط تجاری مصر با ونیز در این دوره هم متأثر از عوامل داخلی بود و هم ریشه های خارجی داشت. در آغاز و میانه دوره ممالیک برجی دو عامل خارجی یعنی هجوم تیمور لنگ به شام و سقوط قسطنطنیه به دست عثمانیان موجب ناامنی راه های زمینی و سبب رونق راه تجاری دریای سرخ و در نتیجه افزایش مبادلات بازرگانی میان مصر و ونیز شد. در برهه هایی اما دخالت مستقیم سلاطین و امیران برجی در تجارت و احتکار کالاها و انحصار در مبادلات، تقلب و غش دو طرف در دادوستد کالاها و هجوم دزدان دریایی به کشتی های تجاری از عوامل اختلال و رکورد بازرگانی میان مصریان و ونیزیان بود. مهم ترین عامل در رکود و کاهش روابط تجاری میان مصر و ونیز، کشف راه دریایی جدید میان اروپا و آسیا توسط پرتغالی ها بود که تجارت پرسود انتقال ادویه و کالاهای آسیایی را نصیب آن‌ها کرد و مصر و ونیز را از درآمدهای هنگفت حاصل از این تجارت عبوری محروم ساخت.
اباظه، فاروق عثمان، اثر تحول التجاره العالمیه الی راس الرجاء الصالح علی مصر و عالم البحر المتوسط اثناء القرن السادس عشر، الاسکندریه، دارالمعارف، بی تا.
ابناثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1402ﻫ/1982م.
ابنایاس، بدائع الزهور فی وقایع الدهور، بهکوشش محمد مصطفی، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1402ﻫ.
ابنتغریبردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، قاهره، الموسسة المصریة العامة للتألیف و الترجمة، 1392ﻫ/1972م.
جعیدی، شلبی ابراهیم، الازمات الاقتصادیه و الاوبئة فی مصر فی عصر الممالیک الجراکسة، الاسکندریة، منشاه المعارف، 2002م.
خادم، سمیر علی، الشرق الاسلامی و الغرب المسیحی، بیروت، موسسة الریحانی، 1989م.
خلیل، سعید صالح، التجارة الداخلیة فی دولةالممالیک الثانیة، عَمان، دارکنوزالمعرفة، 1434ﻫ/ 2013م.
درّاج، احمد، الممالیک و الفرنج، قاهره، دارالفکرالعربی، 1961م.
زامل، محمد فتحی، التحولات الاقتصادیة فی مصر اواخر العصور الوسطی، قاهره، المجلس الاعلی للثقافة، 2008 م.
اسراء مهدی، م.م. «نشاط و معوقات التجارة فی عصر دولة الممالیک»، مجلة جامعة واسط للعلوم الانسانیه، العدد 12.
اشقر، محمد عبدالغنی، تجارالتوابل فی مصر فی العصرالمملوکی، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1999م.
پی ام. هولت، و دیگران، تاریخ اسلام، ترجمه احمد آرام، تهران، امیرکبیر، 1384ش.
زقلمه، انور، الممالیک فی مصر، قاهره، مکتبة مدبولی، 1415ﻫ/ 1995م.
شبارو، عصام محمد، دولت ممالیک، ترجمه شهلا بختیاری، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1383ش.
فلاورز، سارا، عصر اکتشافات، ترجمه فرید جواهر کلام، تهران، ققنوس، 1383ش.
فهمی، نعیم زکی، طرق التجارة الدولیة ومحطاتها بین الشرق و الغرب، قاهره، 1973م.
طقوش، محمد سهیل، تاریخ الممالیک، قاهره، دارالنفائس، 1417ﻫ.
عاشور، سید عبدالفتاح، مصر و شام فی عصر الایوبیین والممالیک، دارالنهضة العربیة، بی تا.
عامر، محمود علی، المکاییل و الاوزان و النقود، دمشق، مطبعة ابن حیان، 1418ﻫ/ 1997م.
عریس، محمد، موسوعة التاریخ الاسلامی، العصر المملوکی، بیروت، منشورات دارالیوسف، 2006م.
قلقشندی، احمد بن علی، صبح الاعشی فی صناعة الانشاء، بهکوشش یوسف علی، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی تا.
گلاب، جان باکت، سربازان مزدور، ترجمه مهدی گلجان، تهران، امیرکبیر، 1386ش.
ماله، آلبر، ژول ایزاک، تاریخ قرون وسطی تا جنگ صد ساله، ترجمه میرزا عبدالحسین هژیر، تهران، دنیای کتاب و نشر علم، 1366ش.
مقریزی، تقی الدین احمدبن علی، اغاثة الامة بکشف الغمة، بیروت، موسسه ناصر للثقافة، 1980م.
همو، الخطط المقریزیه، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1998م.
همو، السلوک لمعرفة الدول الملوک، بهکوشش محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1997م.
مهدی، شقیق، ممالیک مصر و الشام، بیروت، الدارالعربیة للموسوعات، 2008م.
نبراوی، رافت محمد، النقود الاسلامیة فی عصر دولة الممالیک الجراکسة، قاهره، مرکز الحضارة العربیة للاعلام و النشر، 1996م.
ویت، گاستون، قاهره شهر هنر و تجارت، ترجمه محمود محمودی، تهران، علمی و فرهنگی، 1365ش.
هاید.ف.، تاریخ التجارة فی الشرق الادنی فی العصور الوسطی، ترجمه عزالدین فوده، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1985م.
Arble, Benjamin, “The Last Decades of Mamluk Trade with Venice: Importations into Egypt and Syria”, Mamluk Studies Review, 8/2, 2004.
Ashtor, E., A Social and Economic History of the Near East in the middle Ages, London, 1976.
Idem, Levant trade in the later middle Ages, Prineceton University Press, 1984.
Schultz, Warren, c., “Mamluk Monetary History: A Review Essay”, Mamluk Studies Review 3, 1999.
Rosamond, E. Mack, Bazaar to Piazza: Islamic Trade and Italian Art, 1300-1600, Berkeley, University of California Press, 2002.
_||_Abāẓa, Fārūḳ ʿUthmān, Athar- u Taḥawwul al- Tidjāra al- ʿĀlamiyya Alā Raʾs al- Ridjaʾ al- Ṣāliḥ ʿAlā Miṣr wa ʿĀlam al- Baḥr al- Mutawwasiṭ Athnāʾ al- Ḳarn al- Sādis ʿAshr, Alexandria, Dār al- Maʿārif, (Und.).
ʿĀmir, Maḥmūd ʿAlī, al- Makāyīl wa al- Awzān wa al- Nuḳūd, Damascus, Maṭbaʿa Ibn Ḥayyān, 1418 AH/ 1997.
Arble, Benjamin, “The Last Decades of Mamluk Trade with Venice: Importations into Egypt and Syria”, Mamluk Studies Review, 8/2 (2004), pp. 37-86.
ʿArīs, Muḥammad, Mawsūʿa al- Taʾrīkh al- Islāmī, al- ʿAṣr al- Mamlūkī, Beirut, Manshūrāt - i Dār al- Yūsuf, 2006.
ʿĀshūr, Sayyid ʿAbd al- Fattāḥ, Miṣr wa Shām Fī ʿAṣr al- Ayyūbīn wa al- Mamālīk, Dār al-Nahḍat al- ʿArabiyya, (Und.).
al- Ashḳar, Muḥammad ʿAbd al- Ghanī, Tudjdjār al- Tawābil Fī Miṣr Fī ʾl- ʿAṣr al- Mamlūkī, Cairo, Al- Hīʾta al- Miṣriyya, al- ʿĀma lil- Kitāb, 1999.
Ashtor, E, A Social and Economic History of the Near East in the Middle Ages, London, 1976.
Idem, Levant trade in the later Middle Ages, Princeton University Press, 1984.
Asraʾ Mahdī, M. M., “Nishāṭ wa Muʿiwaḳāt al- Tidjāra Fī ʿAṣr Duwala al- Mamālīk”, Wāsiṭ Journal for Humanities, No. 12.
Darrādj, Aḥmad, al- Mamālīk wa ʾl- Farandj, Cairo, Dār al- Fikr al- ʿArabī, 1961.
al- Djuʿaīdī, Shalabī Ibrāhīm, al- Izāmāt al- Iḳtiṣādiyya wa al- Awbana Fī Miṣr Fī ʿAṣr al- Mamālīk al- Djarākisa, Alexandria, Munshaʾat al- Maʿārif, 2002.
Fahmī, Naʿīm Zakī, Turūḳ al- Tidjrat al- Duwaliyya wa Maḥṭṭātu- hā Bayn al- Sharḳ wa al- Maghrib, Cairo, 1973.
Flowers, Sarah, The Age of Exploration, Trans. Farid Javaher Kalam, Tehran, Ḳuḳnūs, 1383/ 2004.
Glubb, John Bagot, Soldiers of Fortune, Trans. Mehdi Goljan, Tehran, Amīrkabīr, 1386/ 2007.
Haid, F., Taʾrīkh al- Tidjārat Fī al- Sharḳ al- Adnā Fī al- ʿUṣūr al- Wusṭā, Trans. ʿIzz al- Dīn Fawdah, Cairo, al- Hīʾta al- Miṣriyya, al- ʿĀma lil- Kitāb, 1985.
Ibn Athīr, ʿIzza al- Dīn, al- Kāmil fī al- Taʾrīkh, Beirut, Dār al- Ṣadir, 1402 AH/ 1982 AD.
Ibn Iyās, Badāʾīʿ al- Zuhūr fī Waḳāʾiʿ al- Duhūr, Revised by Muḥammad Muṣṭafā, Cairo, al- Hīʾta al- Miṣriyya, al- ʿĀma lil- Kitāb, 1402 AH/ 1982 AD.
Ibn Saʿīd Maghribī, al- Mughrib fī Ḥulā ʾl- Maghrib, Cairo, Al- Hīʾta al- Miṣriyya, al- ʿĀma lil- Kitāb, 1953- 1955.
Ibn Taghrībirdī, al-Nudjūm al-Zāhira fī Mulūk miṣr wa ʾl- Ḳāhira, Cairo, Mawʾasisa al- Miṣriyya al- ʿĀma lil- Taʾlīf wa ʾl- Tardjuma, 1392 AH/ 1972 AD.
Ḳalḳashandī, Aḥmad b. ʿAlī, Ṣubḥ al- aʿsha fī ṣināʿat al- inshāʾ, Revised by Yūsuf ʿAlī, Beirut, Dār al- Kutub al- ʿIlmiyya, (Und.).
Khādim, Samīr ʿAlī, al- Sharḳ al- Islāmī wa al- Maghrib al- Masīḥī, Beirut, Mawʾasisa al- Rīḥānī, 1989.
Khalīl, Saʿīd Ṣāliḥ, al-Tidjārat al-Dākhiliyya Fī Dawlat al-Mamālīk al-Thāniyya, Oman, Dār Kunūz al- Maʿrifa, 1434 AH/ 2013 AD.
Mahdī, Shafīḳ, Mamālīk Miṣr wa al- Shām, Beirut, al- Dār al- ʿArabiyya lil- Mawsūʿāt, 2008.
Malet, Albert, Jules, Issac, Le Moyen age Jusqu'a la guerre de cent ans, Trans. Mirza Abdolhossein Hazhir, Tehran, Dunyā- yi Kitāb wa Nashr- i ʿIlm, 1366/ 1987.
Maḳdisī, Abū ʿAbdallāh Muḥammad b. Aḥmad, Aḥsan al- Taḳāsīm fī Maʿrifat al- Aḳālīm, Beirut, Dār al- Ṣādir, (Und.).
Maḳrīzī, Taḳī al- Dīn Aḥmad b. ʿAlī, Ighāthat al- Umma bi- Kashf al- Ghumma, Beirut, Mawʾasisa Nāṣir lil- Thaḳāfa, 1980/ 1400 AH.
Idem, Khiṭaṭ al- Maḳrīzī, Beirut, Dār al- Kutub al- ʿIlmiyya, 1998.
Idem, al- Sulūk li- Maʿrifat Duwal al- Mulūk, Revised by Muḥmmad ʾAbdal- Ḳadir ʾAtā, Beirut, Dār al- Kutub al- ʿilmiyya, 1997.
Nabrāwī, Raʾfat Muḥmmad, al- Nuḳūd al- Islāmiyya Fī ʿAṣr Duwala al- Mamālīk al- Djarākisa, Cairo, Markaz al- Ḥaḍārat al- ʿArabiyya lil- Iʿlām wa al- Nashr, 1996.
P. M., Holt & Others, Tārīkh- i Islām, Trans. Ahmad Aram, Tehran, Amīrkabīr, 1384/ 2005.
Rosamond, E.Mack, Bazaar to Piazza: Islamic Trade and Italian Art, 1300-1600, Berkeley, University of California Press, 2002.
Schultz,Warren, c., “Mamluk Monetary History: A Review Essay”, Mamluk Studies Review 3, (1999), pp.183-205.
Shibārū, ʿIṣām Muḥammad, Dawlat Mamālīk, Trans. Shahla Bakhtiari, Qom, Research Institute of Hawzeh and University, 1383/ 2004.
Ṭaḳḳūsh, Muḥammad Suhayl, Taʾrīkh al- Mamālīk, Cairo, Dār al- Nafāʾis,1417 AH/ 1996 AD.
Wiet, Gaston, Cairo, City of Art & Commerce, Trans. Mahmoud Mahmoudi, Tehran, ʿIlmī wa Farhangī, 1365/ 1986.
al- Zāmil, Muḥammad Fatḥī, al- Taḥawwulāt Iḳtiṣādiyya Fī Miṣr Awākhir al- ʿUṣūr al- Wusṭā, Cairo, Supreme Council Of Culture, 2008.
Zaḳlama, Anwar, al- Mamālīk Fī Miṣr, Cairo, Maktaba Madbūlī, 1415 AH/ 1995 AD.
