اندیشه‌های سیاسی- مذهبی عثمان دان فودیو
الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامی
حبیب زمانی محجوب
1
(مدیر گروه تاریخ و تمدن اسلامی پژوهشگاه امام صادق)
الکلمات المفتاحية: اصلاح دینی, خلافت سوکوتو, عثمان دان فودیو, هاوسا,
ملخص المقالة :
شیخ عثمان دان فودیو (د. 1233ﻫ/1817م) را می توان مهم ترین رهبر اصلاح طلب غرب آفریقا دانست. قیام وی در سال 1218ﻫ/ 1804م نقطه عطفی در احیای اسلام در منطقه غرب آفریقا محسوب می شود. این مقاله، با روش توصیفی تحلیلی، در پی پاسخ گویی به این پرسش است که قیام عثمان دان فودیو و حکومت وی مبتنی بر چه اندیشه های سیاسی و مذهبی بوده است؟ براساس یافته‌های پژوهش از دیدگاه عثمان بین دین و سیاست جدایی وجود ندارد. در اندیشه دینی و سیاسی او، پذیرش ولایت کفار و هرگونه همراهی با آنان حرام و تشکیل حکومت اسلامی واجب است. شیخ برای حکومت اسلامی الگوی جامعی طرح، و نهادهای اجرایی و شیوه اداره آنها را مشخص کرده که عمدتا بر مبنای بازگشت به ارزش های صدر اسلام است.
کتابشناسی
الإلوری، آدم عبدالله، الإسلام فی نیجیریا و الشیخ عثمان بن فودیو الفلانی، مکتبة وهبة للطباعة والنشر، 2013م.
باسورث، ادموند کلیفورد، سلسلههای اسلامی جدید، ترجمه فریدون بدرهای، تهران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران، 1381ش.
بِل، محمد، تاریخ الاسلام فی شمال نیجریا و جهاد عثمان بن فودی و هو الکتاب المسمی إنفاق المیسور فی تاریخ بلاد التکرور، تحقیق عبدالنعیم ضیفی عثمان عبدالنعیم، قاهرة، المکتبة الازهریة للتراث، 2011م.
بخاری، ابوعبدالله محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
بن فودی، الشیخ عثمان بن محمد، اصول الدین، چاپ الحاج الشریف سید مَودی جباری (چاپ سنگی)، صُکّتُو، بی تا.
بن فودی، الشیخ عثمان، إحیاء السنة و إخماد البدعة، تحقیق الحاج أحمد بلو سردونی، بیروت، دارالفکر، بی تا.
بن فودی، الشیخ عثمان، بیان وجوب الهجرة علی العباد و بیان وجوب نصب الامام و اقامة الجهاد، تحقیق فتحی حسن المصری، خرطوم، دار جامعه الخرطوم للنشر، 1977م.
بن فودی، عبدالله بن محمد، تزیین الورقات، چاپ ابوبکر بن عثمان(بابی) و حاج عبدالرحمان بن حاج عثمان مغربی(چاپ سنگی)، صُکّتُو، 1383ﻫ .
بن فودی، عبدالله بن محمد، ضیاء السیاسات و فتاوی النوازل، تحقیق احمد محمد کانی، قاهرة، الزهراإ للإعلام العربی، 1408ﻫ/ 1998م.
بن فودی، عبدالله بن محمد، کفایة أهل الایمان فی تفسیر القرآن، بیروت، توزیع مکتبة الحدیثة، بی تا.
حنبلی، أبی یعلی محمد بن الحسین الفراء، الأحکام السلطانیه، بیروت، دارالفکر، 1424ﻫ/2003م.
شرفی، عبدالمجید و عبدالله ناصری طاهری، اسلام: وحدت مبانی، کثرت ظهور(فصلهایی از جامعهشناسی تاریخی و فرهنگ اسلام)، تهران، نگاه معاصر، 1396ش.
شقرون، محمد، الاسلام الأسود، بیروت، دارالطلیعة، 2007م.
شکیبا، محمدرضا، سرزمین و مردم نیجریه، تهران، الهدی، 1388م.
عبدالقادر، خالد علی، انتشار الإسلام فی إمارات الهوسا بالنیجر و نیجریا، قاهرة، دارالفکر العربی، 1435ﻫ/2014م.
کوک، ژوزف ام، مسلمانان آفریقا، ترجمه اسدالله علوی، مشهد، بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، 1373ش.
لاپیدوس، ایرا. م، تاریخ جوامع اسلامی، ترجمه علی بختیاری زاده، تهران، اطلاعات، 1381ش.
لواءالدین احمد، محمد، الاسلام فی نیجریا و دَور الشیخ عثمان بن فودی فی ترسیخه، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2009م.
ماحی، عبدالرحمن عمر، الدعوة الإسلامیة فی إفریقیا الواقع و المستقبل، الشارقة، دائرة الثقافة و الإعلام، 1999م.
ماوردی، أبوالحسن علی بن محمد بن حبیب، الأحکام السلطانیة و الولایات الدینیة، تحقیق احمد مبارک البغدادی، کویت، مکتبة دار ابن قتیبة، 1409ﻫ/1989م.
محمد، علی ابوبکر، الثقافة العربیة فی نیجیریا من اوائل القرن التاسع عشر الى استقلال البلاد، دار الدعوة للطبع و النشر و التوزیع، 1965م.
مزروعی، محمدحسن، «اسلام در نیجریه»، ماهنامه کیهان فرهنگی، ش 37، فروردین 1366.
مسعد، مصطفى، أثر دعوة الشیخ محمد بن عبد الوهاب فی حرکة عثمان بن فودی الإصلاحیة فی غرب أفریقیا، الریاض، عمادة البحث العلمی بجامعة العلم بجامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة، 1411ﻫ.
مونتای، قنسان، الاسلام فی آفریقیا السوداء، بیروت، دار البلاد للطباعة و النشر و التوزیع، 1983م.
میرزائی، نجف‌علی، من مؤلفات الشیخ عثمان بن فودی(مؤسس الدولة الصکیتة الاسلامیة فی غرب إفریقیا)، کانو، مؤسسه دارالثقلین الثقافیة، رمضان 1418ﻫ/ 1998 م.
هیسکت، مروین، گسترش اسلام در غرب آفریقا، ترجمه احمد نمایی و محمدتقی اکبری، مشهد، بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، 1369ش.
Bamba, Adama, “The Educational Thought of Shaykh'Uthman Dan Fodio”, Journal of Islamic Educational Research (JIER), vol.1, Special Issue, October 2016.
Hodgkin, Tomass, "Uthman dan Fodia", The Story of Nigeria, 1978.
Spencer Trimingham, History of Islam in West Africa, New York, Oxford University Press, 1962.
Trimiglam, History of Islam in West Africa, London, Oxford Paperbacks, 1970.
Loimeier, Roman, Islamic Reform and Political Change in Northern Nigeria, Evanston, Northwestern University Press, 1997.
_||_
References
Abdolmajid, Sharifi & Naseri, Abdollah, Islām: Waḥdat- i Mabānī, Kathrat- i Ẓuhūr (Faṣl- Hā- īy az Djāmiʿ- Shināsī- yi Tārīkh- ī Wa Farhang- i Islāmī), Tehran, Nigāh- i Muāṣir, 1396/ 2017.
Bambā, Ādam, "al- Fikr al- Tarbūī ʿAnd al- - Shaykh ʿUthmān b. Fūdiyyū", Journal of Islamic Educational Research(JIER), Special Issue, October 2016/ 1438 AH.
Bello, Muḥammad, Taʾrīkh al- Islām Fī Shamāl Naydjīriyya wa Djahād ʿUthmān b. Fūdī wa Huwa al- Kitāb al- Musammā Infāḳ al- Maysūr Fī Taʾrīkh Bilād al- Takrūr, Revised by ʿAbd al- Nuʿaym Ḍayfī ʿUthmān ʿAbd al- Nuʿaym, Cairo, al- Maktaba al- Azhariyya lil- Turāth, 2011/ 1433 AH.
Bosworth, Clifford Edmund, Silsila- hā- yi Islāmī Djadīd (The New Islamic Dynasties), Trans. Fereydoon Badreyee, Tehran, Markaz- i Bāz- Shināsī Islām wa Iran, 1381/ 2002.
Cook, Joseph, Musalmānān- i Africa, Trans. Asadollah Alavi, Mashhad, Islamic Research Foundation of Astane Quds Razavi, 1373/ 1994.
Dan Fodio, Abdullahi, Kifāyat Ahl al- Imān Fī Tafsīr al- Ḳurʾān, Beirut, Tawzīʿ Maktaba al- Ḥadīth, (Und.).
Ibid, Tazīyn al- Waraḳāt, Abūbakr b. ʿUthmān (Bābī) & Ḥādjdj ʿAbd al- Raḥmān b. Ḥādjdj ʿUthmān Maghribī (Lithography), Ṣukkutū, 1383 AH/ 1963 AD.
Ibid, Ziyāʾ al- Siyāsāt wa Fatāwī al- Nawāzil, Revised by Aḥmad Muḥammad Kānī, Cairo, al- Zahraʾ lil- Aʿlām al- ʿArabī, 1408 AH/ 1998 AD.
Dan Fodio, Usman, Iḥyāʾ al- Sunna wa Ikhmād al- Bidʿa, Revised by Alhaji Sir Ahmadu Bello, Beirut, Dār al- Fikr, (Und.).
Ibid, Kitāb Bayān Wudjūb al- Hidjra ʿAlā al- ʿIbād wa Bayān Wudjūb Naṣb al- Imām wa Iḳāmat al- Djahād, Revised by Fatḥī Ḥasan al- Miṣrī, Khartoum, Dār al- Djāmʿa al- Khartoum lil- Nashr, 1977/ 1397.
Ibid, Uṣūl al- Dīn, al- Ḥadjdj al- Sharīf Sayyid Maʾdī Djabbārī Press(Lithography), Ṣukkutū, (Und.).
Hiskett, Mervyn, Gustaresh- i Islām Dar Ghrab- i Africa (The Development of Islam In West Africa), Trans. Ahmad Namaie & Mohammad Taqi Akbari, Mashhad, Islamic Research Foundation of Astane Quds Razavi, 1369/ 1990.
Hodgkin, Tomass, "Uthman dan Fodia", in the Story of Nigeria, 1978.
al- Ilūrī, Ādam ʿAbdallāh, al- Islām Fī Naydjīriyya wa al- Shaykh ʿUthmān b. Fūdiyyū al- Fullānī, Maktaba lil- Ṭabāʿa wa al- Nashr, 2013AD/ 1435 AH.
Lapidus, Ira M., Tārīkh- i Djawāmiʿ- i Islāmī (A history of Islamic societies), Trans. Ali Bakhtiari Zadeh, Tehran, Iṭṭilāʿāt, 1381/ 2002.
Liwāʾ al- Dīn Aḥmad, Muḥammad, al- Islām Fī Nīdjīriyya wa Dawr al - Shaykh ʿUthmān b. Fūdī Fī Tarsīkha, Beirut, Dār al- Kutub al- ʿIlmiyya, 2009/ 1388.
Loimeier, Roman, Islamic Reform and Political Change in Northern Nigeria, Evanston, Northwestern University Press, 1997.
al- Māḥī, ʿAbd al- Raḥman ʿUmar, al- Daʿwa al- Islāmiyya Fī Ifrīḳiyya al- Wāḳiʿ wa al- Mustaḳbil, Sharjah, Department of Culture - Sharjah, 1999/ 1378.
Masʿad, Muṣṭafā, Athar Daʿwa al - Shaykh Muḥammad b. ʿAbd al- Wahhāb Fī Ḥarka ʿUthmān b. Fūdī al- Iṣlāḥiyya fī Gharb Ifrīḳiyya, Riyadh, Imam Muhammad Ibn Saud Islamic University, 1411 AH/ 1990 AD.
Mazruei, Mohammad- Hasan, "Islām dar Nigeria", Māhnāma- yi Kiyhān- i Farhangī, No. 37, April 1366/ 1987, pp.17- 21.
Mīrzāyī, Nadjaf- ʿAlī, Min Muʾalifāt al- Shaykh ʿUthmān b. Fūdī (Muʾassis al- Dawla al- Ṣakīta al- Islāmiyya fī GhrabIfrīḳiyya), Kano, Mawʾassa Dār al- Thaḳalayn al- Thaḳāfiyya, January 1418 AH/ 1998 AD.
Muḥammad, ʿAlī Abūbakr, al- Thaḳāfa al- ʿArabiyya fī Nīdjīriyyā Min Awāʾil al- Ḳarn al- TāsiʿAʿshr Ilā Istiḳlāl al- Bilād, Dār al- Daʿwa lil- Ṭabʿ wa al- Nashr wa al- , Tawzīʿ, 1965 AD/ 1385 AH.
Mūntāy, Ḳansān, al- Islām Fī Ifrīḳiyya al- Sawdāʾ, Beirut, Dār al- Bilād lil- Ṭabāʿa wa- al- Nashr w- al- Tawzīʿ, 1983 AD/ 1404 AH.
Shakiba, Mohammad- Reza, Sarzamīn wa Mardum- i Nigeria, Tehran, al- Hudā, 1388/ 2009.
Shaḳrūn, Muḥammad, Islām al- Aswad, Beirut, Dār al- Ṭalīʿa, 2007 AD/ 1428 AH.
Spencer Trimingham, History of Islam in West Africa, NewYork, Oxford University Press, 1962.
Trimiglam, History of Islam in West Africa, London, Oxford paperback
