اجزاء فواره‌های خودکار: میزاب، مُقَلَّب و نصف‌طَرجَهار برپایه کتاب الطرق السنیّة فی الآلات الروحانیّة

الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامی

سعید نظری ¹ (نویسنده مسئول)
علی غفرانی ² (ندارد)
ایرج نیکسرشت ³ (ندارد)

تاريخ الإرسال : 19 الأحد , صفر, 1435 تاريخ التأكيد : 05 الإثنين , ربيع الأول, 1435 تاريخ الإصدار : 20 الخميس , ربيع الثاني, 1435

الکلمات المفتاحية: علم الحیل, فواره, ظروف جادویی, میزاب, مقلّب, نصف‌طَرجَهار,

ملخص المقالة :

طراحی فواره هایی که به طور خودکار و در فواصل زمانی مشخص تغییرشکل می دهند، یکی از مباحثی است که از نظر اصول طراحی و اجزای به کار رفته در آن، با شاخه ظروف جادویی (الاوانی العجیبة) علم الحیل (متفاوت با حیل شرعی و تقریبا معادل با مهندسی مکانیک) قرابت دارد. این فواره ها هم‌چون ظروف جادویی، با استفاده از یک دستگاه کنترل مکانیکی مخفی، دارای خواص شگفت انگیزی بوده اند. خاصیت شگفتی آور این فواره ها همان تغییر شکل فوران آن ها به صورت خودکار و در فواصل زمانی معین است. سه نمونه از این گونه فواره ها، در کتاب الطرق السنیة فی الآلات الروحانیة، تألیف تقی الدین محمد بن معروف ملقب به راصد (د993هـ/ 1585م)، دانشمند بزرگ قرن دهم و منجم باشی رصدخانه استانبول، آمده است. از آن جا که تغییرشکل فوران این فواره ها، به واسطه دستگاه کنترل مکانیکی مخفی آن ها، صورت می گرفته، برای درک بهتر عملکرد این دستگاه ها، لازم است که اجزای تشکیل دهنده آن ها به طور مجزا بررسی شوند. در مقاﻟه حاضر، سه مورد از مهم‌ترین این اجزا شامل میزاب، مُقَلَّب و نصف طَرجَهار معرفی و بررسی شده‌اند.

المصادر:

ابن ابی اصیبعه، موفق­الدین ابی­العباس احمد بن بلقاسم الخزرجی، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، بیروت، دار مکتبة الحیاة، 1965م.

استریتر، ویکتور لایل، مکانیک سیالات، ترجمه غلامرضا ملک زاده و دیگران، بی جا، نشر نما، 1386ش.

بنی موسی بن شاکر، کتاب الحیل، تصحیح احمد یوسف الحسن، حلب، معهد التراث العلمی العربی، 1981م.

بیرونی، ابوریحان، آثار الباقیة عن القرون الخالیة، مصحح پرویز اذکائی، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب، 1380ش.

تقی­الدین، محمد بن معروف، تقی­الدین و الهندسة المیکانیکیة العربیة مع کتاب الطرق السنیة فی الآلات الروحانیة، تحقیق احمد یوسف الحسن، حلب، معهد التراث العلمی العربی، 1976م.

جزری، ابوالعز اسمعیل بن رزّاز، الجامع بین العلم و العمل النافع فی صناعة الحیل، تصحیح احمد یوسف الحسن، حلب، معهد التراث العلمی العربی، 1979م.

خوارزمی، محمد بن احمد بن یوسف کاتب، مفاتیح­العلوم، تصحیح فان فلوتن، لیدن، بریل 1895م.

دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، زیر نظر محمد معین، سازمان لغتنامه، تهران، 1343ش.

 

Parker, Samuel Thomas,The Roman Frontier in Central Jordan, V.2, Washington DC, Dumbarton Oaks Research Library and Collection, 2006.