تحلیل سبک روایتگری اعتضادالسلطنه در اکسیرالتواریخ
الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامیمحبوبه طاهری 1 , عباس سرافرازی 2 , محمد باغستانی کوزه گر 3 , اردشیر اسدبیگی 4 , محمدنبی سلیم 5
1 - دانشجوی دکتری دانشگاه آزاداسلامی مشهدومربی دانشگاه آزاداسلامی مشهدوموسسه آموزش عالی خراسان ،اقبال لاهوری وخاوران
2 - دانشیارگروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد
3 - عضو هینت علمی پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی
4 - استادیار، گروه تاریخ و تمدّن ملل اسلامی دانشکده الهیات ومعارف اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاداسلامی، مشهد، ایران
5 - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد شاهرود
الکلمات المفتاحية: اعتضادالسلطنه, اکسیرالتواریخ, تاریخنگاری دوره قاجار, روایتگری تاریخ,
ملخص المقالة :
بررسی سبک روایتگری در منابع تاریخی از بایسته ترین نکات در تاریخ نگاری است که موجب شناخت بخش های سازنده یک اثر نظیر دیدگاه، ساختار زبانی، تکنیک های روایی و پرداخت هنری می شود. تحلیل سبک روایتگری در برخی از آثار تاریخی دوره قاجار نیزمی تواند به درک تاریخ نگری مورخان قاجار یاری رساند، زیرا نویسندگان آن آثار به مثابه راوی، با به کارگیری عناصر روایی ویژه، ضمن بیان رخ دادهای تاریخی کارکرد نهاد قدرت را به تصویر کشیده اند. پژوهش حاضربا روش توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که ویژگی های روایت پردازانه اکسیرالتواریخ نوشته علیقلی میرزااعتضادالسلطنه درجهت نمایش تأثیرات متقابل شرایط اجتماعی- سیاسی و شخصیت های تاریخی، تا چه اندازه این اثر را در بین آثار تاریخ نگارانه دوره قاجار متمایز ساخته است؟ با توجه به ضرورت بررسی عناصر درون متنی و عوامل مرتبط با خاستگاه و شرایط اجتماعی راوی، تبیین روایتگری نویسنده نشان می دهد که روایت پردازی او با رویکرد روایت خطی به تاریخ، برخاسته از فضای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ادبی عصر خود از یک سو و ساختار اجتماعی و نحوه ادراک تاریخی مؤلف ازسویی دیگر بوده است. هم چنین، ساختار روایت با استفاده از زبان گزارشگرانه و زیباشناختی به گونه ای شکل گرفته که با رمزگشایی روایت های اثر، می توان به تأثیر قدرت بر زبان روایت تاریخی در عصر قاجار پی برد.
قرآن کریم
آرام، محمدباقر، اندیشه تاریخ نگاری عصرصفوی، تهران، نشرامیرکبیر، 1386ش.
آزادی احمد آبادی، قاسم، «روایت در پژوهش‌های علوم اجتماعی: معرفی روشهای کیفی»، نقد کتاب اطلاع رسانی و ارتباطات، شماره 11، تهران، 1395ش.
آسا برگر، آرتور، روایت در فرهنگ عامیانه، رسانه و زندگی روزمره، ترجمه محمدرضا لیراوی، تهران، نشر سروش،1380ش.
آقایی، احمد، بیداردلان در آینه نقد (معرفی و نقد آثار احمد محمود)، تهران، نشر بهنگار، 1383ش.
اخوت، احمد، دستور زبان داستان، اصفهان، انتشارات فردا، 1371ش.
ارجی، علیاصغر، «روایت، فن یادگیری»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شماره 76، تهران، زمستان 1384ش.
اشپولر، برتولد و دیگران، تاریخنگاری در ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران، نشر گستره، 1360ش.
اعتضادالسلطنه، علیقلیمیرزا، اکسیرالتواریخ، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران، انتشارات ویسمن، 1370ش.
همو، اکسیرالتواریخ، جلد اول، نسخه خطی شماره 133ب، کتابخانه دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان، مرآة البلدان، به کوشش عبدالحسین نوائی و میرهاشم محدث، تهران، دانشگاه تهران، 1367ش.
افخمی، علی و سیده فاطمه علوی، «زبانشناسی روایت»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران، شماره 165، 1382ش.
امانت، عباس، قبله عالم، ترجمه حسن کامشاد، تهران، کارنامه، 1385ش.
امیری، زهرا، زندگانی، آثار و شیوه تاریخنگاری علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه، با مقدمه یوسف متولی حقیقی، مراغه، نشر فرهنگ بنیان، 1397ش.
ایرانی، ناصر،هنر رمان، تهران، انتشارات آبانگاه،1380ش.
ایلگتون، تری، نظریه ادبی، ترجمه عباس مخبر، تهران، نشر مرکز،1380ش.
بارت، رولان، درآمدی بر تحلیل ساختاری روایتها، ترجمه محمد راغب، تهران، انتشارات فرهنگ صبا، 1387ش.
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرون 12 و 13 و 14، تهران، انتشارات زوار، 1378ش.
برتنز، یوهانس، نظریه ادبی، ترجمه فرزان سجودی، تهران، نشر آهنگ دیگر، 1382ش.
تسلیمی، علی، گزارههایی در ادبیات معاصر ایران(داستان): پیشامدرن، مدرن، پسامدرن، تهران، نشر اختران، 1383ش.
تولان، مایکل جی، درآمدی نقادانه-زبان شناختی بر روایت، ترجمه ابوالفضل حری، تهران، بنیاد سینمایی فارابی، 1383ش.
خطیبی، حسین، فن نثر در ادب فارسی، تهران، انتشارات زوار، 1386ش.
داد، سیما، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران، انتشارات مروارید، 1378ش.
ذکایی، محمد سعید، «روایت، روایتگری و تحلیل شرححالنگارانه»، پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی، شماره اول، بهار، تهران، 1387ش.
رابینسون، چیس اف، تاریخنگاری اسلامی، ترجمه مصطفی سبحانی، تهران، پژوهشکده تاریخ اسلام، 1389ش.
راستگو، محمد، تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی، تهران، انتشارات سمت، 1376ش.
ریکور، پل،زمان و حکایت، ترجمه مهشید نونهالی، تهران، نشر نی، 1397ش.
همو، زندگی در دنیای متن، ترجمه بابک احمدی، چ دوم، تهران، نشر مرکز، 1378ش.
زرگری نژاد، غلامحسین و هاشم آقاجری، تأملاتی برعلم تاریخ و تاریخنگاری اسلامی، تهران، نقش جهان، 1381ش.
سائگیت، بورلی، تاریخ چیست و چرا، ترجمه رؤیا منجم، تهران، انتشارات نگاه سبز، 1379ش.
سبزعلی سنجانی، بتول، «نگاهی به نظریه روایت، داستان زندگی؛ معنی‌دار و پیوسته»، رشد مشاور مدرسه، شماره 9، 1386ش.
سجادی، سیدصادق و هادیعالمزاده، تاریخ نگاری در اسلام، تهران، سمت، 1379ش.
شکوری، ابوالفضل، جریانشناسی تاریخنگاری در ایران، تهران، بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران، 1371ش.
فلکی، محمود، روایت داستان، تهران، نشر بازتاب نگار، 1382ش.
کوئین، شعله، تاریخنگاری در روزگار فرمانروایی شاه عباس صفوی، ترجمه منصور صفت گل، تهران، دانشگاه تهران، 1387ش.
گلشیری، احمد، داستان و نقد داستان، اصفهان، نشر سپاهان، 1368ش.
مارتین، والاس، نظریههای روایت، ترجمه محمد شهبا، تهران، نشر هرمس، 1382ش.
مرزبان راد، علی، قرآن و حدیث در ادب فارسی، تهران، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، 1379ش.
معتمدی آذری، پرویز، «روش روایت با راوی شخصی»، پژوهش ادبیات معاصر جهان، شماره 17، تابستان، تهران، 1383ش.
مکوئیلان، مارتین، گزیده مقالات روایت، ترجمه مفتاح محمدی، تهران، انتشارات مینوی خرد، 1383ش.
منزوی، احمد، فهرست نسخههای خطی فارسی، تهران، موسسه فرهنگی منطقهئی، 1353ش.
میرصادقی، جمال، عناصر داستان، تهران، نشر سخن، 1376ش.
نجومیان، امیر علی، «تاریخ، زبان و روایت»، شناخت فلسفه و کلام، شماره 52، تهران، زمستان 1385ش.
نوذری، حسینعلی،فلسفه تاریخ، تهران، طرح نو، 1379ش.
نیچه، فردریک، خواست و اراده معطوف به قدرت، ترجمه رؤیا منجم، تهران، نشر مس، 1378ش.
هیرشلر، کنراد، تاریخ نگاری در دوره میانه، ترجمه زهیر صیامیان گرجی، تهران، سمت، 1395ش.
_||_Qurān- i Karīm
Afkhami, Ali & Alavi, Seyedeh Fatemeh, "Zabān- Shināsī- yi Rawāyat", Journal of The Faculty of Literature & Humanities, No. 165, 1382/2003.
Aghaei, Ahmad, Bīdār- Dilān Dar Ayina- yi Naqd (Muʿarrifī wa Naqd- i Āthār- i Aḥmad Maḥmūd), Tehran, Nashr- i Bih Nigār, 1383/2004.
Amanat, Abbas, Qibla- yi ʿĀlam, Tran. Hasan Kamshad, Tehran, Kārnama, 1385/2006.
Amiri, Zahra, Zindigānī, Āthār wa Shīwa- yi Tārīkh- Nigārī- yi ʿAlīqulī Mīrzā Iʿtiḍād al- Salṭana, Introduction by Yousef Motavalli Haghighi, Maragheh, Nashr- i Farhang Bunyān, 1397/2018.
Aram, Mohammad Bagher, Andīsha- yi Tārīkh Nigārī- yi ʿAṣr- i Ṣafawī, Tehran, Nashr- i Amīrkabīr, Vol. 1, 1386/2007.
Arji, Ali Asghar, "Rawāyat, Fann- i Yādgīrī", Rushd- i Āmūzish- i Zabān wa Adab- i Fārsī, No. 76, Tehran, 1384/2005.
Asa Berger, Arthur, Narrative in Popular Culture, Media, & Everyday Life, Trans. Mohammad Reza Liravi, Tehran, Soroushpub, 1380/2001.
Azadi Ahmad Abadi, Qasem, "Rawāyat Dar Pazhūhish- hā- yi ʿUlūm- i Ijtimāʿī: Muʿarrifī- yi Rawish- hā- yi Kiyfī", Information & Communication Quarterly Book Review, Vol. 3, Issue 11, 1395/2016.
Bamdad, Mehdi, Sharḥ- i Ḥāl- i Rijāl- i Iran Dar Qurūn -i 12 wa 13 wa 14, Tehran, Zavar Publications, 1378/1999.
Bertens, Johannes, Literary theory, Trans. Farzan Sojudi, Tehran, Nashr - i Āhang- i Dīgar, 1382/2003.
Barthes, Roland, Introduction to the Structural Analysis of the Narrative, Trans. Mohammad Ragheb, Tehran, Intishārāt- i Farhang- i Ṣabā, 1387/2008.
Dad, Sima, Farhang- i Iṣṭilāḥāt- i Adabī, Tehran, Morvarid Publication, 1378/1999.
Eagleton, Terry, Naẓariyya- yi Adabī, Trans. Abbas Mokhber, Tehran, Nashr- i Markaz, 1380/2001.
Falaki, Mahmoud, Rawāyat- i Dāstān, Tehran, Nashr- i Bāztāb Nigār, 1382/2003.
Golshiri, Ahmad, Dāstān wa Naqd- i Dāstān, Isfahan, Nashr- i Sipāhān, 1368/1989.
Hirschler, Konrad, Medieval Arabic Historiography, Trans. Zohair Siyamiyan Gorji, Tehran, SAMT, 1395/2016.
Irani, Naser, Hunar- i Rumān, Tehran, Intishārāt- i Ābāngāh, 1380/2001.
Iʿtiḍād al- Salṭana, ʿAlī Qulī Mīrzā, Iksīr al- Tawārīkh, Revised by Jamshid Kian Far, Tehran, Wīsman, 1370/1991.
Idem, Iksīr al- Tawārīkh, Vol. 1, Manuscript, No. 133, Kitāb- Khāna- yi Dānish- Kada- yi Ḥuqūq wa ʿUlūm- i Siyāsī wa Iqtiṣādī- yi Dānish- Gāh Tehran.
Iʿtimād al- Salṭana, Muḥammad Ḥasan Khān, Mirāt al- Buldān, Revised by Abdolhossein Navaei & Mir Hashem Mohaddes, Vol. 2, Tehran, University of Tehran, 1367/1988.
Khatibi, Hossein, Fann- i Nathr dar Adab- i Fārsī, Zavar Publications, 1386/2007.
Martin, Wallace, Recent Theories of Narrative, Trans. Mohammad Shahba, Tehran, Nashr- i Hirmis, 1382/2003.
Marzban Rad, Ali, Qurān Wa Ḥadīth dar Adab Fārsī, Tehran, Amirkabir University of Technology, 1379/2000.
McQuillan, Martin, The Narrative Reader, Trans. Meftah Mohammadi, Intishārāt- i Mīnū- yi Khirad, 1383/2004.
Mir Sadeghi, Jamal, ʿAnāṣir- i Dāstān, Vol. 3, Tehran, Nashr- i Sukhan, 1376/1997.
Monzavi, Ahmad, Fihrist- i Nuskhi- hā- yi Khaṭṭī- yi Fārsī, Tehran, Mawʾasisisa- yi Farhangī - yi Manṭaqa ʾī, 1353/1974.
Motamedi Azar, Parviz, "Rawish- i Rawāyat Bā Rāwī- yi Shakhṣī", Research in Contemporary World Literature, No. 17, 1383/2004.
Nietzche، Friedrich, The Will to Power, Trans. Roya Monajem, Tehran, Nashr- i Mis, 1378/1999.
Nojoumian, Amir Ali, "Tārīkh, Zabān wa Rawāyat", Shinākht- i Falsafa wa Kalām, No. 52, 1385/ 2006.
Nowzari, Hossein Ali, Falsafa- yi Tārīkh, Tehran, Nashr- i Ṭarḥ- i Nū, 1379/2000.
Quinn, Sholeh, Historical Writing During the Reign of Shah Abbas: Ideology, Imitation, & Legitimacy in Safavid Chronicles, Trans. Mansour Sefat Gol, Tehran, University of Tehran,1387/2008.
Rastgou, Mohammad, Tajallī- yi Qurān wa Ḥadīth dar Shiʿr- i Fārsī, Tehran, SAMT, 1376/1997.
Ricœur, Paul, Time & Narrative, Trans. Mahshid Nonahali, Tehran, Nashr- i Niy, 1397/2017.
Idem, Zindigī dar Dunyā- yi Matn (La Vie dans le monde du texte), Trans. Babak Ahmadi, Vol. 2, Tehran, Nashr- i Markaz, 1378/ 1999.
Robinson, Chase F., Islamic Historiography, Trans. Mostafa Sobhani, Tehran, Research Center for Islamic History, 1389/ 2010.
Sabz Ali Sanjabi, Batoul, "Nigāhī Bih Naẓariyya- yi Rawāyat, Dāstān- i Zindigī; Maʿnī- dār wa Piywasta", Rushd- i Mushāwir- i Madrisa, No. 9, 1386/ 2007.
Sajjadi, Seyyed Sadeq & Hadi Alemzadeh, Tārīkh- Nigārī dar Islām, Tehran, SAMT, 1379/2000.
Shakouri, Abolfazl, Jaryān Shināsī- yi Tārīkh- Nigāī Dar Iran, Tehran, Bunyād- i Tārīkh- i Inqilāb- i Islāmī- yi Iran, 1371/1992.
Southgate, Beverley C., History, what and why?, Tran. Roya Monajem, Tehran, Intishārāt- i Nigāh- i Sabz, 1379/2000.
Spuler, Bertold & Others, Tārīkh- Nigārī dar Iran,Trans. Yaghoub Azhand, Tehran, Nashr- i Gustarda, 1360/1981.
Taslimi, Ali, Guzāra- hā- īy Dar Adabiyyāt- i Maʿāṣir- i Iran (Dāstān): Pīshāmudirn, Mudirn, Pasāmudirn, Tehran, Nashr- i Akhtarān, 1383/2004.
Toolan, Michael J., Introduction Linguistic Critical a :Narrative, Trans. Abolfazl Horri, Tehran, Bunyād- i Sīnamayī- yi Fārābī, 1383/2004.
Ukhuvvat, Ahmad, Dastūr- i Zabān- i Dāstān, Vol. 1, Isfahan, Intishārāt- i Fardā, 1371/1992.
Zargari-Nejad, Gholamhossein & Aghajari, Hashem, Taʾāmulātī Bar ʿIlm- i Tārīkh wa Tārīkh- Nigārī- yi Islāmī, Tehran, Naqshe Jahan, 1381/2002.
Zokaei, Mohammad Saeed, "Rawāyat, Rawāyat- garī wa Taḥlīl- i Sharḥ- i Ḥāl Nigārāna", Pazhūhish- Nāma- yi ʿUlūm- i Insānī wa ʿIjtimāʿī, No. 1, Spring 1387/2008.
