فیل در دوره سلاطین دهلی: اهمیت و کارکردها
الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامیفردین محرابی کالی 1 , محسن معصومی 2
1 - نویسنده مسئول
2 - ندارد
الکلمات المفتاحية: فیل, فیلبان, شحنه فیل, سلاطین دهلی,
ملخص المقالة :
هند یکی از مهم‌ترین سرزمین‌ها برای پرورش فیل در جهان است. از این رو این حیوان تنومند در زندگی مردم و حکم‌رانان هند، همواره اهمیت و جایگاه ویژه‌ای داشته است. مسلمانان نیز از آغاز ورود به شبه قاره هند دریافتند که یکی از راه‌های دست‌یابی به پیروزی در کشاکش‌های سیاسی و نظامی، به‌کارگیری این حیوان است. از جمله سلسله‌های حکومت‌گر مسلمان که به پیروی از حاکمان محلی هند، فیل‌ها را برای رسیدن به اهداف سیاسی و نظامی خویش به خدمت گرفتند، سلاطین دهلی (حک:602-932) بودند. فیل در دوره سلاطین دهلی از مهم‌ترین اسباب سلطنت و نماد قدرت و شوکت، به شمار می‌رفت. در میدان نبرد نیز در اختیار داشتن تعداد بیشتر فیل، پیروزی بر دشمن را آسان می‌کرد. سلاطین دهلی برای نشان دادن قدرت و عظمت خویش در صحنه سیاسی و به هدف برخورداری از نیروی شگفت‌انگیز فیل در میادین نبرد، توجه ویژه‌ای به خرید، پرورش و به‌کارگیری این حیوان داشتند. این مقاله اهمیت به‌کارگیری فیل و نقش این حیوان در سیاست و نظامی‌گری را در دوره سلاطین دهلی، بررسی می‌کند.
آذری، علاءالدین، «نقش فیل در جنگ‌های ایران باستان»، بررسی‌های تاریخی، فروردین و اردیبهشت1350، شماره31. صص127-142.
ابن بطوطه،سفرنامه ابن بطوطه، ترجمه محمدعلی موحد، تهران، آگاه، 1376ش.
ابن فضل الله عمرى، شهاب الدین احمد بن یحیى بن فضل الله، مسالک الابصار فى ممالک الامصار، ابوظبی، المجمع الثقافى، 1423ﻫ .
باسورث، کلیفورد ادموند، تاریخ غزنویان، ترجمه حسن انوشه، تهران، امیر کبیر، 1378ش.
بداؤنی، عبدالقادر،منتخب التواریخ،به تصحیح مولوی احمدعلی صاحب، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1380ش.
برنی، ضیاءالدین، تاریخ فیروزشاهی، اسیاتک سوسیئتی بنگاله، تصحیح مولوی سید احمد خان صاحب، کلکته، 1862م.
همو، فتاوای جهانداری، تصحیح افسر سلیم خان، اداره تحقیقات پاکستان، لاهور1972م.
بیهقی، ابوالفضل، تاریخ بیهقی، تصحیح علی اکبر فیّاض، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، 1375ش.
جوزجانی، منهاج سراج، طبقات ناصری، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران، اساطیر، 1389ش.
حسن نظامی، تاج الدین، تاج المآثر، تصحیح سیدامیرحسنعابدی، دهلی نو، مرکز تحقیقات فارسی- رایزنی فرهنگ جمهوری اسلامی ایران، 1378ش/2008م.
دهلوی، امیر خسرو، تغلق نامه، تصحیح سید هاشمی فرید آبادی، دکن، 1352هـ/1933م.
همو،خزائن الفتوح (تاریخ علائی)، تصحیح محمد وحید میرزا، ایشیاتیک سوسائتی آف بنگال، 1976م.
همو، قران السعدین، بی جا، بی تا.
سیهرندی، یحیی بن احمد بن عبدالله، تاریخ مبارکشاهی، تصحیح محمد هدایت حسین، تهران، انتشارات اساطیر، 1382ش.
شامى، نظام الدین، ظفرنامه تاریخ فتوحات امیر تیمور گورکانى، مصحح پناهى سمنانى، تهران، سازمان نشر کتاب انتشارات بامداد، 1363ش.
عبدالله، تاریخ داودی، تصحیح شیخ عبدالرشید، شعبه تاریخ مسلم یونیورسیتی علی گده،1954م.
عصامی، عبدالملک، فتوح السلاطین، چاپ یوشع، مدرس، 1948م.
عفیف شمس سراج، تاریخ فیروزشاهی،تصحیح ولایت حسین، تهران، انتشارات اساطیر، 1385ش.
فخر مدبر(مبارکشاه)، آداب الحرب و الشجاعة، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، اقبال، تهران، 1346ش.
فرشته، هندوشاه استرآبادی محمدقاسم، تاریخ فرشته، تصحیح محمدرضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1387ش.
کریستن سن، آرتور، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران، مؤسسه انتشارات آگاه، 1384ش.
کائن کلود، «جنگ در دوره خلفا»، ترجمه ابراهیم موسی پور، فصلنامه تاریخ اسلام، سال پنجم، پاییز1383، صص175-188.
ماهرو، انشای ماهرو، تصحیح شیخ عبدالرشید، و اهتمام بشیر حسین، لاهور، انتشارات اداره تحقیقات پاکستان، 1965م.
مشتاقی، شیخ رزق الله، واقعات مشتاقی، تصحیح اقتدار حسین صدیقی و وقار الحسن صدیقی، دهلی نو، رام پوررضا لائبری رام پور، اتراپراداش، 1422هـ/2002م.
نظام الدین احمد هروی، طبقات اکبری، تصحیح بی.دَی.ئی، ایشاتک سوسائتی بنگال، کلکته، 1927م.
هروی، نعمت الله، تاریخ خان جهانی و مخزن افغانی، تصحیح سید محمد امام الدین، مطبوعه ایشیاتیک سوسائتی آف پاکستان، 1379هـ/ 1960م.
یادگار، احمد، تاریخ شاهی(تاریخ سلاطین افغانه)، تصحیح محمد هدایت حسین، کلکته، 1358هـ/1939م.
یزدى، شرف الدین على، ظفرنامه، مصحح سید سعید میر محمد صادق و عبدالحسین نوایى، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شوراى اسلامى، 1387ش.
Qureshi, I.H., The Administration of The Sultanate of Delhi, Karachi, 1958.
Srivastava, A.L, The Sultanate of Delhi (711-1526 A.D), Agra, 1966.
Meredith, G. M., “FIL”., The Encyclopaedia Of Islam, Vol2B. Lewis, CH. Pellat and J. Schacht, Vol II, Leiden, 1991.
Rizvi. S.A.A. and Page .J. Burton “Harb”, The Encyclopaedia Of Islam, Vol3, B.Lewis, V. L. Menage, CH. Pellat and J. Schacht, Vol III, 1986.
R. Sukumar, The Asian Elephant: Ecology and management, Cambridge, 1999.
