بررسی بینش و نگرش سیره‌نگاری دیلمی در غرر الاخبار و درر الآثار فی مناقب ابی الائمة الاطهار(ع)
الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامیاردشیر اسد بیگی 1 , حمیده طلائی 2
1 - استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
2 - دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
الکلمات المفتاحية: حسن بن محمد دیلمی, غرر الاخبار و درر الآثار, ولایت امیرالمومنین(ع), نگرش سیره نگاری, بینش سیره‌نگاری,
ملخص المقالة :
تلاش‌های فرهنگی و سیاسی شیعیان با سقوط خلافت عباسی و روی کار آمدن ایلخانان از نیمه دوم سده هفتم هجری رنگ و بوی دیگری یافت. سیاست تساهل و تسامح مذهبی بر گسترش تألیفات شیعی افزود. یکی از آثار این عصر که شناخته شده است غرر الاخبار و درر الآثار تألیف حسنبن محمد دیلمی است. مقصود دیلمی در این اثر اثبات امامت علی(ع)، تبیین اصول و باورهای شیعه و ترویج این مذهب است. تحلیل‌های به ظاهر خردگرایانه و نگرش وی در سیره نگاری، با عنایت به بافتار جامعه سده هشتم هجری، درخور توجه است. در این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی ضمن معرفی اجمالی دیلمی و کتاب غرر الاخبار بینش تاریخی وی بررسی شده است. دستاورد این پژوهش بیانگر این واقعیت است که بررغم جای گرفتن غرر الاخبار در مجموعه مصنفات تاریخی شیعه، این اثر با ماهیتی ارزشی و آرمانی، نمونه‌ای از سیره‌نگاری فضیلت‌محور شیعی است.
آرام، محمد باقر، اندیشه تاریخ‌نگاری در دوره صفوی، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1386ش.
آیینه وند، صادق، علم تاریخ در اسلام، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1364ش.
ابن تیمیه، ابوالعباس احمد، منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة القدریة، المحقق محمد رشاد سالم، بیروت، الناشر جامعه الامام محمد بن سعود الاسلامیه، 1406ﻫ/1986م.
احمدیان، مینا، حسن بن محمد دیلمی، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، 1393ش.
افندی اصفهانی، المیرزا عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، باهتمام السید محمود المرعشی، تحقیق السید احمد الحسینی، قم، مطبعه الخیام، 1401ﻫ.
امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1983م/ 1403ﻫ.
بغدادی، اسماعیل باشا، ه‍دی‍ة ال‍ع‍ارف‍ی‍ن اس‍م‍اء ال‍م‍ول‍ف‍ی‍ن و آثار ال‍م‍ص‍ن‍ف‍ی‍ن من کشف الظنون، بیروت، دارالکتب العلمیه،1413ﻫ /1992م.
بلک، آنتونی، تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام، ترجمه محمد حسین وقار، تهران، اطلاعات، 1385ش.
پاکنیا، عبدالکریم، «آشنایی با منابع معتبر شیعه: ارشاد القلوب الی الصواب»، فقه و اصول، مبلغان، ش 122، 1389ش.
ترکمنی آذر، پروین، تاریخ سیاسی شیعیان اثنی عشر، تهران، موسسه شیعه شناسی، 1383ش.
ثقفی تهرانی، محمد، تفسیر روان جاوید، تهران، انتشارات برهان، 1398ش.
جعفریان، رسول، «مقالات تاریخی»، دفتر دوم، قم، چاپخانه بهمن، 1376ش.
همو، تاریخ تشیع در ایران، تهران، نشر علم، 1387ش.
جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، زیر نظر پژوهشکدهی باقر العلوم(ع)، قم، نشر معروف، 1384ش.
جوینی، عطاملکبن محمد، تاریخ جهانگشای جوینی، محقق محمد قزوینی، تهران، چاپ دنیای کتاب، 1337ش.
حایری، سید مهدی، دیلمی، حسن بن محمد، دایرةالمعارف تشیع، زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی و دیگران، تهران، نشر شهید سعید محبی، 1378ش.
حر عاملی، محمد بن الحسن، امل الامل، تحقیق السید احمد الحسینی، قم، دارالکتاب الاسلامی، 1362ش/1403ﻫ.
حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی عشری، تهران، انتشارات میقات، 1363ش.
خدایاری، علینقی، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های هشتم تا یازدهم هجری، قم، دارالحدیث،1390ش.
خضری، احمد رضا و جواد قاضی، «تأثیر معتقدان دینی بر نگرش تاریخی مورخان مسلمان بر پایه مقدمه‌های آنان»، پژوهش‌نامه تاریخ اسلام، سال 1، ش 2، 1390ش.
خوانساری، میر سید محمد باقر، روضات الجنات، ترجمه محمد باقر ساعدی خراسانی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1398ﻫ.
دیلمی، حسنبن ابی الحسن، اعلام الدین فی صفات المومنین، بیروت، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1436ﻫ/ 2015م.
همو، ارشاد القلوب، تهران، موسسه الصادق للطباعة و النشر، 1426ﻫ/2005م.
همو، ارشاد القلوب، ترجمه هدایت الله مسترحمی حسن آبادی، تهران، کتابفروشی بوذر جهرمی مصطفوی، 1349ش.
همو، غرر الاخبار و درر الآثار فی مناقب ابی الائمه الاطهار(ع)، قم، دلیل ما، 1385ش.
رابینسون، چیس اف، تاریخ‌نگاری اسلامی، ترجمه محسن الویری، تهران، انتشارات سمت، 1393ش.
راشد محصل، محمدرضا، فاطمه حسین زاده هرویان، «ریشه‌یابی دگرگونی‌های فکری و رفتاری تصوف مکتبی تا قرن نهم هجری»، کهن‌نامه ادب پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 2، ش 2،1390ش.
روزنتال، فرانتس، تاریخ تاریخ‌نگاری در اسلام، مترجم اسدالله آزاد، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، 1366ش.
شیبی، کامل مصطفی، تشیع و تصوف تا آغاز سده دوازدهم هجری، مترجم علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران، امیرکبیر، 1387ش.
صائب، عبدالحمید، معجم مورخی الشیعة الامامیة الزیدیة الاسماعیلیة، قم، موسسه دایرة المعارف الفقة الاسلامی، 1382ش.
صیامیان گرجی، زهیر، «ایده‌ای روش شناسانه برای بازیابی طرح‌واره تفسیری مورخان قرون اسلامی»، پژوهش‌نامه تاریخ اسلام، سال 5، ش 20، 1394ش.
طهرانی، آقا بزرگ، الذربعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دارالاضواء، 1403ﻫ/1983م.
فخر الشریعه، حسن، «ترجمه سست و ناهنجار»، علوم قرآن و حدیث، نور علم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ش 48، 1371ش.
فروغی، نعمت‌الله، حسن بن محمد دیلمی، گلشن ابرار، زیر نظر پژوهشکده باقر العلوم، قم، نشر معروف، 1384ش.
قائینی نجفی، علی الفاضل، معجم المولفی الشیعه، بیجا، من منشورات مطبعه وزاره الارشاد الاسلامی، 1305ش.
قمی، شیخ عباس، الکنی و القاب، نجف، المطبعة الحیدریة، 1956م/ 1376ش.
همو، فوائد الرضویه، بی جا، انتشارات مرکزی، 1327ش.
کدیور، جمیله، تحول گفتمان سیاسی شیعه در ایران، تهران، طرح نو، 1379ش.
مامقانی، تنقیع المقال فی علم الرجال، تهران، انتشارات جهان، بی تا.
مجلسی، محمد باقربن محمد تقی، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار(ع)، مصحح محمد باقر محمودی، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1403ﻫ/1983م.
مردی، عباسعلی، «پاره‌هایی از دو کتاب قدیمی در غرر الاخبار دیلمی»، نشریه امامت پژوهی، دوره سوم، ش9، 1392ش.
مفید، محمد بن محمد، الارشاد للمفید، مترجم سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، اسلامیه، بی تا.
مکارم شیرازی، ناصر، برگزیده تفسیر نمونه، تنظیم احمدعلی بابایی، تهران، دار الکتب اسلامیه، 1386ش.
موسوی خویی، سیدابولقاسم، معجم رجال الحدیث، مطبعة الاداب، نجف الاشرف، 1973م.
نوذری، عزت الله، تاریخ اجتماعی ایران، تهران، انتشارات خجسته، 1380ش.
_||_