مزدوران مسیحی و نقش آنان در حکومت مرینیان (591-869ﻫ)
الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامی
سید حسن مهدیخانی سروجهانی
1
(دانش‌آموخته دکتری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامی، تهران، ایران)
هادی عالم زاده
2
(استاد دانشگاه آزاد اسلامى، واحد علوم و تحقیقات، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامى، تهران، ایران)
یونس فرهمند
3
(استادیار دانشگاه آزاد اسلامى، واحد علوم و تحقیقات، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامى، تهران، ایران)
الکلمات المفتاحية: مرینیان, مسیحیان اندلس, مزدوران مسیحی, مرتزقه, گارسیا بن انطون,
ملخص المقالة :
مرینیان که در اندلس درگیری های مستمری با مسیحیان داشتند، بنا بر گزارش های مورخان مسلمان، به وفور نیروهای مزدور مسیحی را در جنگ ها و نیز در برخی دیگر از امور دیوانی و حکومتی به کار می گرفته اند. این پژوهش بر آن است تا با بررسی و تحلیل این گزارش ها، به دلایل و علل استخدام مسیحیان توسط مرینیان بپردازد و با تبیین نقش و جایگاه آنان در حکومت مرینی، تأثیر آنها را در حوادث این دوره ارزیابی نماید. مرینیان از یک سو به سبب بی اعتمادی به بربرها و اعراب، و از دیگر سو به علت نیازشان به مهارت‌های جنگی مسیحیان ، با اعطای امتیازات ویژه، آنها را در امور سپاه و دربار به خدمت گرفتند. این مزدوران با ارائه خدماتی چون شرکت در نبردها، محافطت از سلطان و سرکوبی مخالفان به تدریج به جایگاه مهمّی در حکومت مرینی دست یافتند و درواقع با نفوذ در دربار و دخالت در منازعات میان شاهزادگان، زمینه ساز ضعف و انحطاط و سرانجام فروپاشی مرینیان شدند.
آیتی، محمدابراهیم، آندلس، دانشگاه تهران، 1363ش.
ابنابیزرع، أبوالحسن علی بن عبدالله الفاسی، الأنیس المطرببروضالقرطاسفیأخبارملوکالمغربو تاریخمدینة فاس، الرباط، دارالمنصور للطباعة و الوراقة، ١٩٧٢م.
همو، الذخیرةالسنیةفیتاریخالدولةالمرینیة، الرباط، دارالمنصور للطباعة و الوراقة، ١٩٧٢م.
ابنالخطیب، لسانالدین، الإحاطة فی أخبار غرناطة، تحقیق محمد عبدالله عنان، ط2، القاهرة، مکتبة الخانجی، 1973م.
همو، نفاضة الجراب و علالة الاغتراب، به کوشش احمد مختار عبادی، قاهرة، دارالکتب العربی، بیتا.
ابنخلدون، عبد الرحمن بن محمد، تاریخ ابن خلدون العبر دیوان المبتدأ و الخبر فى تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوى الشأن الأکبر، تحقیق خلیل شحادة، بیروت، دارالفکر، ط الثانیة، 1408ﮬ/1988م.
همو، مقدمه، تحقیق خلیل شحادة، بیروت، دارالفکر، ط الثانیة، 1408ﮬ/1988م.
ابنمرزوق تلمسانی، محمد، المسند الصحیح الحسن فی مآثر و محاسن مولانا ابی الحسن، به کوشش ماریا خیسوس بیغیرا، به کوشش محمود بوعیاد، الجزایر، الشرکه الوطنیة للنشر و التوزیع، 1401ﮬ/1981م.
الادریسی، ابوعبدالله محمد بن محمد بن عبداللّه، نزهة المشتاق فی اختراق الآفاق، بیروت، عالم الکتب، 1409ﮬ..
الأعرجی، نضال مؤید،الدولة المرینیة علىعهدالسلطانیوسفبنیعقوبالمرینی، بإشراف الدکتور عبدالواحد ذنون طه، مجلس کلیـة التربیـة – جامعة الموصل، ١٤٢٥ھ/ ٢٠٠٤م.
برگنیسی، کاظم، «ابن ابی العلاء»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج2، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1382ش.
البکری، ابوعبید، المسالک و الممالک، بیجا، دارالغرب الاسلامی، 1992م.
تازی، عبدالهادی، تاریخ الدیبلوماسی للمغرب، الهیئة العامة لمکتبة الاسکندریة، 1408ﻫ/1988م.
جوزیف، نسیم یوسف، العدوان الصلیبی علی مصر (هزیمه لویس التاسع فی المنصورة و فارسکور)، بیروت، دارالنهضة العربیة، ۱۹۸۱م.
جولیان، شارل اندری، تاریخأفریقیاالشمالیـة، تحقیق، محمد مزالی و البشیر بن سلامة، ج٢، الدار التونسیة للنشر، بی تا.
حرکات، ابراهیم، «الجیش المغربی فی عهد بنیمرین»، مجلةکلیةالادابو العلوم الانسانیة، العدد8، الرباط، 1982م.
همو، المغرب عبر التاریخ، الجزء الثانی، دارالحدیث، دارالبیضاء، 2004م.
حریری، محمد عیسی، تاریخ المغرب الاسلامی و الاندلس فی العصر المرینی، دارالقلم للنشر و التوزیع، کویت، 1408ﮬ .
حموی، یاقوت، معجم البلدان، بیروت، دارالصادر، 1995م.
خرازی، بدیعه، تاریخ الکنیسة النصرانیة فی المغرب الاقصی، رباط، 1428ﮬ /2007م
خوسی الیمانی، «الکتائب المسیحیة فی خدمة الملوک المغاربة»، ترجمه احمد مدینه،دعوة الحق، سال 19، ش 5، 1978م.
سلاوی، احمد بن خالد ناصری،الإستقصاءلاخبارالدولالمغربالأقصی، به کوشش محمد حجی، ابراهیم بوطالب و احمد توفیق، منشورات وزارة الثقافة و الاتصال، بی جا، 2001م.
عسکری، علی‌بابا، «آراگون»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج1، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1382ش.
عمرموسی، عزالدین، دولت موحدون در غرب جهان اسلام، ترجمه صادق خورشا، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1381ش.
عمرى، شهاب الدین احمد بن فضل اللّه، مسالک الابصار و ممالک الامصار، به کوشش حمزة احمد عباس، ابوظبی، المجمع الثقافی، 2002م.
عنان، محمد عبداللّه، تاریخ دولت اسلامی در اندلس، ترجمه عبدالمحمد آیتی، سازمان انتشارات کیهان، 1371ش.
فارج، فلیپ و یوسف کرباج، المسیحیون و الیهود فی التاریخ الاسلامی العربی و الترکی، ترجمه بشیر السباعی، القاهرة، سینا لنشر، 1994م.
فایزه کلاس، «الجیش عند الموحدین»، دراسات تاریخیه، لجنة کتابة تاریخ العرب بجامعة دمشق، العدد 31 و 32، 1989.
فرهمند، یونس، «تجارت در دریای مدیترانه: بررسى معاهدات تجاری ابوالحسن و ابوعنان مرینی با دولتهای مسیحی»، مجلهتاریخوتمدناسلامی، سال 8، ش 15، تهران، بهار و تابستان 1391ش.
القادری بوتشیش، إبراهیم، «الجالیات المسیحیة بالمغرب الإسلامی خلال عصر الموحدین»، الاجتهاد، العدد 28، بیروت، 1416ﮬ .
القلقشندی، ابوالعباس احمد بن علی، صبح الأعشى فی صناعة الإنشاء، شرح و تعلیق نبیل خالد الخطیب، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1407ﮬ/1987م.
لوتورنو، روجیه، فاس فی عصر بنیمرین، ترجمه نقولازیادة، بیروت، مکتبة لبنان، 1967م.
مارمول، کرفجال (کربخال)، إفریقیا، ترجمة عن الفرنسیة محمد حجی و آخرون، الرباط، مکتبة المعارف، 1984م.
مجدی یسن عبد العال، عبداللّه سلام، العلاقات التجاریة بین دولة بنی مرین و الجمهوریات الإیطالیة (جنوة- بیزا - البندقیة)، رسالة لنیل درجة الدکتوراه، مصر، جامعة الزقازیق، کلیة الآداب، 2005م.
مجهول المولف، (تألیف 783ﻫ)، الحلل الموشیّة فی ذکر الخبار المراکشیّة، تحقیق، علوش، رباط الفتح، 1936م.
مقری تلمسانی، احمد، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1388ﮬ /1968م.
منونی، محمد، ورقات عن حضارة المرینیین، کلیة الآداب بالرباط، دارالبیضاء، 1420ﮬ /2000م.
مونس، حسین، تاریخ تمدن مغرب، ترجمه حمیدرضا شیخی، تهران، سمت، 1390ش.
نشاط، مصطفی، «جوانب من الدیمغرافیة التاریخیة للیهود و النصاری»، کنانیش، العدد1، وجده، منشورات کلیة الآداب و العلوم الانسانیه، 1989م.
نمیری، ابن الحاج، فیض العباب و افاضة قداح الآداب فی الحرکة السعیدة الى قسنطینة و الزاب، تحقیق محمد بن شقرون، بیروت، دار الغرب الاسلامی، 1990م.
وزّان، حسن بن محمد، إفریقیا، ترجمه عن الفرنسیة محمد حجی و محمد الاخضر، بیروت، دارالغرب الاسلامی، 1983م.
