روش‌های پژوهش رازى در پزشکى
الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامی
فهیمه مخبر دزفولی
1
(
استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، تهران،ایران
)
الکلمات المفتاحية: محمد بن زکریای, روش پژوهش, پزشکى اسلامی, المنصورى فى‌الطب,
ملخص المقالة :
دوره رنسانس را آغاز توجه به علوم تجربى و تفکر انتقادى در غرب دانسته‌اند؛ اما رواج به کارگیری روش هاى تحقیق و دیدگاه هاى پژوهشى در علوم مختلف به اوایل قرن بیستم برمى‌گردد. با این همه درجهان اسلام در دوره شکوه تمدن اسلامى، دانشمندان مسلمان بسیار پیش تر از غربیان، آثار خود را با ابتنا بر روش ها و بینش‌هاى خاص پژوهشى تألیف می کرده اند. در این میان محمد بن زکریاى رازى (د313/925م)، پزشک بزرگ ایرانى، داراى روش ها و دیدگاه هایى بوده است که با توجه بدانها می توان وى را در ردیف پزشکان قرون هفدهم و هجدهم میلادى در اروپا قرار داد. رازى با طبعی نقاد و ذهنى وقاد و با تأکید بر مشاهدات بالینى و روش هاى تجربى به کاوش در علوم پزشکى پرداخته و روش هاى معمول در تحقیقات امروزین، چون بیان مسئله پژوهش، اهداف پژوهش، نقد منابع تحقیق، پرسش و فرضیه، آوردن مقدمه بحث و نتیجه‌گیرى را در تألیف آثار ارزشمند خود به کار می برده است. این مقاله با بررسى آثار مهم محمد بن زکریای رازى در پزشکى، نمونه‌هایى از کاربرد روش ها و دیدگاه هاى پژوهشى او را عرضه خواهد کرد که بسیار فراتر از زمانه وى و مشابه روش هاى امروزین بوده‌اند
کتابشناسی
ابن ابی اصیبعة، احمد بن قاسم، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، قاهرة، تحقیق عامر نجار، 2001م.
ابن جوزی، المنتظم فی اخبار الملوک و الامم، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1992م.
ابن سینا، القانون فی الطب، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، 1426ﻫ .
تاریخ سیستان، مصحح ملک الشعرا بهار، تهران، پدیده خاور، 1366ش.
رازى، الابدال المستعملة فى الطب و العلاج، تهران، 1383ش.
همو، برء الساعه، رسائل طبى محمد بن زکریاى رازى ، دانشگاه علوم پزشکى ایران، 1384ش.
همو، الجُدرى و الحصبة، مترجم محمود نجم آبادى، دانشگاه تهران، 1371ش.
همو، الحاوى فى الطب، تصحیح هیثم خلیفه طعیمى، دار احیاء التراث العربى، بیروت، 1422ﻫ .
همو، رساله فى تقدیم الفواکه و تأخیرها على الطعام، رسائل طبى محمد بن زکریاى رازى، دانشگاه علوم پزشکى ایران، 1384ش.
همو، رسالة فى الفصد، رسائل طبى محمد بن زکریاى رازى، دانشگاه علوم پزشکی ایران، 1384ش.
همو، الشکوک، مصحح مصطفى لبیب عبدالغنى، قاهرة، دارالکتب، 1426ﻫ .
همو، الشکوک على افضل الاطباء جالینوس، نسخه خطى، تهران، کتابخانه ملک، ش 4573.
همو، الفصول فى الطب، تحقیق یوسف بیگ باباپور، تهران، 1392ش.
همو، القولنج، تصحیح صبحى محمود حامى، حلب، 1403ﻫ .
همو، المنصورى فى الطب، مترجم محمد ابراهیم ذاکر، مصحح حازم بکرى صدیقى، دانشگاه علوم پزشکى تهران، تهران، 1387ش.
همو، من لایحضره الطبیب، مصحح محمد امین الضناوى، قاهرة، دار رکابى للنشر، 1419ﻫ .
سارتن، جرج، تاریخ علم، ترجمه احمد آرام، تهران، 1336ش.
کاتوزیان صفدی، مهرناز، «مجلس، محلی برای تبادل نظر علمی و سرآغاز تألیف یک رساله از محمد زکریای رازی»، مجله تاریخ علم، ش 3، تابستان 1384ش.
نجم آبادی، محمود، «سیمای طبی ابوبکر محمد بن زکریای رازی»، معارف اسلامی، ش1، شهریور 1345ش.
نیرنوری، تورج، «زکریای رازی دانشمند آزمون گرای ایرانی»، نشریه جراحى ایران، دوره ١٥ ، ش ٢، سال 1386ش.
Bacon, Francis, The Advancement of Learning, Ed. By Joseph Devey New York, 1951; Online available: www.libertyfund.Org
Bynum, William, History of Medicine, Oxford, 2004.
Descartes, Rene, Rules for The Direction of the Mind, London, 1957.
Lafollette, Hugh, Niall Shanks, “Animal Experimentation: Legacy of Claud Bernard”, International Study in the Philosophy of Science, 1994.
Katouzian Safadi, Mehrnaz, “Les Hiéras, Médicaments Composés Prescrits Par Abu Bakr Muhammad Zakariyya Razi”, Actes du the First National Congres on Iranian Studies, Tehran, Iran (juin 2002).
------, “Les Médicaments Simples et Composés Dans le Livre Les Doutes Sur Galien ou Kitab al-Shukuk ‘ala Galînûs de Muhammad Ibn Zakariyya al-Razi (IX-X), Analyse des chapitres sur les médicaments simples et composés ou miyamir et qatajanis d’al-Razi”, Acte du 36ème Congrès International d’Histoire de la Médecine, Tunisie, 1998.
Meyerhof, Max, Thirty Three Cclinical Observations by Rhazes, 1936.
Neligan, A.R., “Rhazes and Avicenna”, The British Medical Journal, Vol. 2, No. 4484 (Dec. 14, 1946).
