کارکرد مؤلفه‌های زمانی در آغاز مجلد پنجم و ششم از تاریخ بیهقی

الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامی

زهرا ریاحی زمین ¹ (گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران)
فهیمه حیدری جامع‌بزرگی ² (گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران)

تاريخ الإرسال : 14 الإثنين , محرم, 1440 تاريخ التأكيد : 29 الأربعاء , جمادى الثانية, 1440 تاريخ الإصدار : 15 الأربعاء , جمادى الثانية, 1440

الکلمات المفتاحية: تاریخ بیهقی, زمان روایی, ژرار ژنت, کارکردهای زمانی,

ملخص المقالة :

متون تاریخی به‌واسطه فرایند طرح‌ریزی در بیان وقایع و حوادث بی‌شمار، درخور بررسی‌های روایت‌شناختی اند. قواعد روایت به تاریخ‌نویس این امکان را می‌دهد که از خلال توده ای از انبوه وقایع، دست به انتخاب و شرح بزند. از میان تمهیدات روایی، عنصر زمان جایگاهی ویژه دارد؛ چه زمان روایت در پیوندی عمیق با پی رنگ است. در این پژوهش، برای بررسی نوع کارکرد و چگونگی کاربست عنصر زمان در تاریخ بیهقی، عناصر زمانی مانند پس‌نگری‌ها و پیش‌نگری‌ها، حذف‌ها و خلاصه‌گویی‌ها، مکث توصیفی و جز اینها که در نظریه ژرار ژنت مطرح شده است، با نگاهی معناگرایانه بررسی شده است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که زمان روایی عمده‌ترین بهره‌گیری بیهقی از عنصر زمان در تاریخ بیهقی است. در پرداخت این گونۀ زمانی، به‌واسطه درونه‌گیری‌های متعدد، ساختاری چندلایه ایجاد شده است؛ به‌گونه‌ای که می‌توان گفت زمانمندی تاریخ بیهقی در سطحی معادل طرحمندی قرار گرفته است. از ویژگی‌های بارز روایتگری بیهقی در این زمینه، استخراج کارکردهای معنایی از عناصر زمان روایی است و در این بخش، جهت‌گیری‌ها و ارزش‌گذاری‌های راوی نمایان است.

المصادر:

کتابشناسی

احمدی، بابک،رساله تاریخ: جستاری در هرمنوتیک تاریخ، تهران، نشر مرکز، 1391ش.

بیهقی، ابوالفضل، تاریخ بیهقی، به کوشش خلیل خطیب رهبر، چاپ نهم، تهران، نشر مهتاب، 1383ش.

تولان، مایکل، روایت‌شناسی: درآمدی زبانشناختی- انتقادی، ترجمه فاطمه علوی و فاطمه نعمتی، تهران، انتشارات سمت، 1386ش.

دزفولیان، کاظم، مولودی، فؤاد، «روایت‌شناسی تاریخ بیهقی: بررسی سازوکار روایت ”حکایت بوبکر حصیری“ براساس نظریه ژنت»، مجله تاریخ ادبیات، دانشگاه شهید بهشتی تهران، شماره 61، 1388ش.

راغب، محمد، «پژوهشی در تاریخ بیهقی بر بنیاد دانش روایت‌شناسی»، رساله دکتری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، 1388ش.

رسولی، حجت، عباسی، علی، «کارکرد روایت در ”ذکر بر دار کردن حسنک وزیر“ از تاریخ بیهقی»، فصلنامه پژوهش زبان‌های خارجی، دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه تهران، شماره ۴۵، تابستان 1387ش.

ریکور، پل، زمان و حکایت: پیرنگ و حکایت تاریخی، ترجمه مهشید نونهالی،‌ تهران، نشر گام نو، 1383ش.

ریمون‌کنان، شلومیث، روایت داستانی: بوطیقای معاصر، ترجمه ابوالفضل حری، تهران، نشر نیلوفر، 1387ش.

زرین‌کوب، عبدالحسین، تاریخ در ترازو،‌ تهران، انتشارات امیرکبیر، 1353ش.

شرفی، محبوبه، «بازتاب اندیشه مشیت الهی در تاریخ‌نگاری عصر ایلخانی: با تأکید بر تاریخ جهانگشا و تاریخ وصاف»، فصلنامه جستارهای تاریخی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 4، شماره 2، 1392ش.

صهبا، فروغ، «بررسی زمان در تاریخ بیهقی بر اساس نظریه ”زمان در روایت“»، فصلنامه پژوهشهای ادبی، انجمن زبان و ادبیات فارسی، تهران، سال 5، شماره 21، پاییز 1387ش.

فرهادپور، مراد، «یادداشتی درباره زمان و روایت»، مجله ارغنون، شماره 9و10، 1375ش.

مارتین، والاس، نظریه‌های روایت، ترجمه محمد شهبا، تهران، نشر هرمس، 1382ش.

مکوئیلان، مارتین، گزیده مقالات روایت، ترجمه فتاح محمدی، تهران، نشر مینوی خرد، 1388ش.

ملائی توانی، علیرضا، درآمدی بر روش پژوهش در تاریخ، چاپ دهم، تهران، نشر نی، 1395ش.

نوذری، حسینعلی، فلسفه تاریخ: روش‌شناسی و تاریخ‌نگاری، چاپ سوم، تهران، نشر طرح نو، 1392ش.

 

References

Ahmadi, Babak, Risāla-i Tārīkh, Dj̲ustārī dar Hirminūtīk-i Tārīkh (An essay on history- the Hermeneutic vision of history), Tehran, Mazkaz, 1391/ 2012.

Bayhaḳī, Abu al-Faḍl, Taʾrīkh-i Bayhaḳī, Revised by Khalil Khatib Rahbar, (9th ed.), Tehran, Mahtāb, 1383/ 2004.

Toolan, Michael, Rawayat Shināsī: Dar- Āmadī Zabān- Shināsī- Intiḳādī (Narrative: a critical linguistic introduction), Trans. Fatemeh Alavi & Fatemeh Nemati, Tehran, SAMT, 1386/ 2007.

Ricœur, Paul, Zamān wa Ḥikāyat: Piyrang wa Ḥikāyat- i Tārīkhī (Time and narrative), Trans. Mahshid Nonahali, Tehran, Gām- i Nū, 1383/ 2004.

Raymond Staff, Shlvmys, Rawāyat- i Dāstānī: Būṭīḳā- yi (Poyetikes Muʿāṣir, Trans. Abolfazl Horri, Tehran, Nīlūfar, 1387/ 2008.

Zarrinkoob, Abdolhossein, Tārīkh dar Tarāzū, Tehran, Amīrkabīr, 1353/ 1974.

Sharafi, Mahbubeh, "Bāztāb- i Andīsha- yi Mashiyyat- Ilāhī dar Tārīkh- Nigārī- yi ʿAṣr- i Ilkhānī: Bā Taʾkīd Bar Tārīkh- i Djahāngushā wa Tārīkh- i Wassāf", Historical Studies, Institute for Humanities and Cultural Studies, vol.4, no.2, 1392/ 2013.

Farhad Pour, Morad, "Yaddāshtī Darbara- yi Zamān wa Rawāyat", Arghanūn, no.9 & 10, 1375/ 1996.

Martin, Wallace, Naẓariyya- Hā- yi Rawāyat(Recent Theories of Narrative), Trans. Mohammad Shahba, Tehran, Hermes, 1382/ 2003.

Mcquillan, Martin, Guzīda- yi Maḳālāt- i Rawāyat, Trans. Fatah Mohammadi, Tehran, Minooye Kherad, 1388/ 2009.

Mollayee Tavani, Alireza, Dar- Āmadī Bar Rawish- i Pazhūhish dar Tārīkh, (10th ed.), Tehran, Niy, 1395/ 2016.

Nozari, Hossein-Ali, Falsafa- yi Tārīkh: Rawish- Shināsī wa Tārīkh- Nigārī, (3rd ed.), Tehran, Ṭarḥ- i Nū, 1392/ 2013.