عقل در قرآن از منظر تفسیر المیزان با رویکرد فلسفی
الموضوعات :سجاد رضائی 1 , امین رضائی 2 , رودابه رضائی 3
1 - دانشگاه آزاد ایلام
2 - دانشگاه آزاد آبدانان
3 - دانشگاه آزاد اسلامی آبدانان
الکلمات المفتاحية: عقل, قرآن کریم, تفسیر المیزان, رویکرد فلسفی, عقل در قرآن, عقل در تفسیر المیزان, عقل گرایی در فلسفه.,
ملخص المقالة :
مقاله حاضر با هدف بررسی عقل در قرآن از منظر تفسیر المیزان با رویکرد فلسفی به روش تحلیلی- توصیفی به این مبحث می پردازد.عقل انسانی قسمت مهمی از وجود او را تشکیل می دهد، عقل بدنبال روشنگری و هدایتگری است. در قرآن کریم فهمی است که حق را تشخیص و راه را نشان می دهد و زمانی که نسبت تعقل در قرآن با واژه های مترادف در نظر گرفته شود مفهومی چند بعدی و دارای مراتب را می رساند، که هر کدام از این واژه ها به یکی از ابعاد عقل و خرد آدمی مربوط است. همین تعقل و جایگاه ویژه آن در قرآن منبعی اصیل، مدنظر مفسران بوده و هست. از جمله مفسران، که تبحری کم نظیر در تفکر عقلی داشتند؛ علامه محمد حسین طباطبائی هست. ایشان عقل را محدود به بهره گیری از معارف عقل بشری نمی داند بلکه گستره فراخی را برای عقل قائل است. وی منشأ را چه در حوزه عقل عملی و چه در حوزه عقل نظری ناشی از الهامات الاهی می داند. علامه با توجه به اعتقادشان مبنی بر جدایی ناپذیری فلسفه الاهی و دین الاهی، در تفسیر برخی از آیات پس از تفسیر قرآنی، به تبیین فلسفی پرداخته و در واقع، مباحث عقلی را به محضر قرآن کریم عرضه داشته اند. حال با توجه به نکات ذکر شده، بهره گیری علامه طباطبائی از تبیین های فلسفی ولو با رعایت عدم خلط مباحث تفسیری و فلسفی مورد تحسین واقع شده است. درادامه از آیات و روایات اسلامی هم، چنین برمی آید که عزیزترین و سودمندترین نعمت خداوند مهربان به انسان، عقل است و بدیهی است بررسی تبیین علامه طباطبائی از عقل در قرآن با رویکرد فلسفی نقش بسیار در نهادینه کردن اثرات مطلوب در انسان می نماید. کلید واژه: عقل، قرآن کریم، تفسیر المیزان، رویکرد فلسفی، عقل در قرآن، عقل در تفسیر المیزان، عقل گرایی در فلسفه.
*قرآن کریم
*نهج البلاغه
منابع فارسی
1) احسانی، محمد، تربیت عقلانی از منظر قرآن کریم، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، قم، 1341
2) انصاریان، حسین، سیری در معارف اسلامی اندیشه در اسلام، دارالعرفان، قم، 1388،
3) انصاریان، حسین ، سیری در معارف اسلامی: عقل کلید گنج سعادت، بی جا، 1387.
4) تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی: درآمدی بر اخلاق و مباحث خرد، ج 1، چ 1، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، 1391
5) جوادی آملی، عبدالله، انتظار بشر از دین، محمدرضا مصطفی پور، اسراء، قم، 1380.
6) جوادی آملی، عبدالله ، تفسیر تسنیم، ج 16، چ 2، اسراء، قم، 1388،
7) جوادی آملی، عبدالله ، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، احمد واعظی، چ7، اسراء، 1393
8) خرمشاهی، بهاءالدین، درباره تفسیر المیزان، مقاله نشر دانش، شماره 7، آذر، 1360ش.
9) دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، ج 10، دانشگاه تهران، عربستان سعودی-قزل ایرماق، 1373.
10) رضایی اصفهانی، محمد علی، منطق تفسیر قرآن کریم، جامعه المصطفی العالمیه، قم، 1387.
11) شاکر، محمد کاظم، مبانی و روشهای تفسیر قرآن، مرکز جهانی علوم اسلامی، مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان، بی تا.
12) شیدان شید، حسینعلی، عقل در اخلاق از نظرگاه غزالی و هیوم، چ3، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1388
13) طباطبائی، محمد حسین، اصول فلسفه رئالیسم، چ 2، مؤسسه بوستان کتاب، قم، 1387.
14) طباطبائی، محمد حسین ، اعجاز قرآن، رجا، بی جا، بی تا.
15) طباطبائی، محمد حسین ، المیزان فی تفسیرالقرآن، مترجم: محمدباقر همدانی، مجلد( 2,1, 3, 4, 5, 7, 8, 10, 13, 14, 15, 20)، چ 20، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی تا.
16) طباطبائی، محمد حسین ، شیعه در اسلام، چ 25، دفتر انتشارات اسلامی، بی جا، 1393.
17) محمدی، حمید، مفردات قرآن، چ 4، نشر هاجر، قم، 1387.
18) مصباح یزدی، آموزش فلسفه، ج 1، امیر کبیر، تهران، 1378.
19) مطهری، مرتضی، کلیات علوم اسلامی، ج 1، صدرا، تهران، 1388.
20) معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، ج 2، امیرکبیر، تهران، 1381.
21) مکارم شیرازی، ناصر، برگرفته از پیام قرآن(تفسیر نمونه موضوعی)، ج 1، چ11، دارالکتب الإسلامیه، تهران، .1391
22) مهدی زاده، حسین، آیین عقل ورزی، چ2، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، بی جا، 1389.
23) نهاوندی، علی، عقل گرایی در کلام شیعی، چ2، قدس رضوی، 1394
24) نیکزاد، عباس، عقل و دین از دیدگاه ملاصدرا و برخی فیلسوفان صدرایی معاصر، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه امیرکبیر، قم، 1386.
25) هاشمی رفسنجانی، اکبر، فرهنگ قرآن(کلید راهیابی به موضوعات و مفاهیم قرآن کریم)، ج 23، مؤسسه بوستان کتاب، قم، 1383.
منابع عربی
26) ابن منظور، لسان العرب، محمد عبدالوهاب، ج9، دارالإحیاء التراث العربی، بیروت-لبنان، 630-711ه.
27) املی ،سید حیدر، جامع الاسرار، انتشارات علمی و فرهنگی، بی جا، 1368.
28) بسیونی زغلول، ابوهاجرمحمد سعید بن، موسوعه اطراف الحدیث النبوی شریف، ج 2، دارالکتب العلمیه، بیروت-لبنان، بی تا.
29) الجوهری، اسماعیل بن حماد، معجم الصحاح، خلیل مأمون شی، ج4، بیروت-لبنان، دارالمعرفه، 1429ه.
30) حر عاملی، محمد بن حسن، تکملة الوسائل، محمد قائنی، مؤسسه معارف امام رضا(علیه السلام)، قم، 1376.
31) حیدری، کمال، اصول التفسیر و التأویل، چ 2، دار فراقد للطباعه والنشر، قم، بی تا.
32) راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، صفوان عدنان داوودی، ج 2، دارالشامیه، بیروت-لبنان، بی تا
33) زکریا الراضی، ابی الحسین احمد بن فارس، مقاییس اللغه، ابراهیم شمس الدین، ج 2، دارالکتب العلمیه، بیروت-لبنان، 1971.
34) سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، التحبیر فی علم التفسیر، ج 1، دارالفکر، بیروت- لبنان، 1421.
35) قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، جلد 2، چاپ7، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1376.
36) کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، عبدالله نعمه، ج 1، دارالذخایر، قم، 1410ق.
37) کلینی، محمدبن اسحاق، الفروع من الکافی، جلد 1، چاپ3، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1367.
38) مجلسی، محمدباقربن محمدتقی، بحارالانوارالجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، محمدباقر محمودی، عبدالزهراء علوی، ج 1، داراحیاء التراث العربی، بیروت- لبنان، 1403 ق.
39) محمدبن محمد، شعیری، محمدبن محمد، جامع الاخبار، ج1، مطبعة الحیدریه، نجف، بی تا.
40) مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ج 13، چ 1، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، تهران، 1368 ش.
