نقش روان‌شناسی محیط در معماری فضاهای آموزشی بر عزت نفس نوجوانان (مدارس دخترانه متوسطه دوم شيراز)

الموضوعات :

کیمیا السادات طبیب زاده ¹ ( گروه معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران )
هادی کشمیری ² ( استادیار دانشگاه ازاد اسلامی واحد شیراز )
حمید سقاپور ³ ( گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران )

تاريخ الإرسال : 06 الثلاثاء , صفر, 1445 تاريخ التأكيد : 12 الأحد , شوال, 1445 تاريخ الإصدار : 10 السبت , ذو القعدة, 1445

الکلمات المفتاحية: روان‌شناسي محيط, عزت نفس و محیط, معماری برای نوجوانان, معماری فضاهای آموزشی, معماری مدارس شيراز.,

ملخص المقالة :

توجه به علم روان‌شناسي محيط در طراحي فضاهاي آموزشي علاوه بر ارتقاء كيفيت فضا، مي‌تواند سبب تأثيرات ذهني مثبت كاربر از محيط شود. از آنجايي‌كه دختران داراي خصوصيات رشدي و بلوغ متفاوتي نسبت به پسران هستند و در آينده نقش مادران خانواده را نیز ايفاء مي‌کنند، توجه به ویژگی‌های روحی و روانی آنها بسیار حائز اهمیت است. پژوهش حاضر با هدف مشخص نمودن نقش روان‌شناسي محيط فضاهاي آموزشي در عزت‌ نفس دختران نوجوان و همچنین مشخص نمودن ويژگي‌هاي تأثيرگذارتر روان‌شناسی محیط در عزت نفس اين قشر از جامعه انجام شده است. متغیرهای مستقل تحقیق، روان‌شناسی محیط مدارس و مؤلفه‌های آن و متغیر وابسته تحقیق، عزت نفس دانش‌آموزان بوده است. روش تحقيق به‌كار رفته، همبستگی از نوع رابطه‌ای بوده كه با مطالعات كتابخانه‌اي و روش پيمايشي انجام شده است. كتاب‌ها، مقالات و مداراك موجود، مشاهده فردي، مصاحبه، پرسش‌نامه عزت نفس روزنبرگ و پرسش‌نامه محقق ساخته روان‌شناسي محيط، از ابزار تحقيق بوده‌اند. پس از مطالعات صورت‌گرفته، پرسش‌نامه روان‌شناسي محيط محقق ساخته، تنظيم و مطابق با فرمول كوكران توسط 382 دانش‌آموز از مدارس دخترانه متوسطه دوم شهر شيراز كه با روش نمونه‌گيري غيراحتمالي هدفمند انتخاب شده بودند، به‌صورت تصادفي تکمیل شد. اطلاعات به‌دست آمده از پرسش‌نامه‌ها با نرم‌افزار SPSS مورد تحليل قرار گرفت تا اهداف تحقیق محقق شود. یافته‌ها حاكي از آن بوده است که معماري مدارس به‌واسطه علم روان‌شناسي محيط مي‌تواند ميزان عزت نفس دانش‌آموزان دختر نوجوان را تحت تأثير قرار دهد و میزان ضریب همبستگی بین مؤلفه کالبدی و فضایی روان‌شناسی محیط با عزت نفس نوجوانان بیشتر از میزان ضریب همبستگی بین مؤلفه عملکردی روان‌شناسی محیط با عزت نفس نوجوانان است. بنابراین راهکارهای طراحی فضاهای آموزشی که می‌تواند به ارتقاء هرچه بیشتر عزت‌نفس دانش‌آموزان کمک نماید، بدین شرح است: امنیت روانی (مقاوم بودن ساختمان مدرسه در برابر حوادث غیرمترقبه، ایمنی پله‌ها و غیره.

المصادر:

احمدپناهی، علی (1387). نقش نماز در آرامش روان. روان‌شناسی و دین، (1)، 15-28.
احمدوند، محمد علی (1391). روان‌شناسی کودک و نوجوان، تهران: دانشگاه پیام نور.
اسلامی، عباس (1390). اعتماد به نفس (مانند عقاب باشیم) (چاپ چهارم)، قم: معارف معنوی.
احمدی، محمد سعید (1393). تأثیر مهارت‌های ارتباطی با رویکرد دینی بر عزت نفس و سلامت روانی دانش‌آموزان. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی زنجان، 22 (90)، 13-22.
اقبالی، همایون و صارمی، حمیدرضا (1395). درآمدی بر روان‌شناسی محیط و کارکرد آن در معماری و طراحی شهری. مطالعات جغرافیا، عمران و مدیریت شهری، 2 (4)، 121-128.
امامقلی، عقیل؛ آیوازیان، سیمون؛ زاده محمدی، علی و اسلامی، سید غلامرضا (1391). روان‌شناسی محیطی، عرصه مشترک معماری و علوم رفتاری. فصل‌نامه علوم رفتاری، 4 (14)، 23-44.
بادله، مرتضی؛ فتحی، مهدی؛ آقامحمدیان، حمیدرضا و بادله، محمد تقی (1392). اثربخشی هیپنوتراپی شناختی رفتاری گروهی بر افزایش عزت نفس دانش‌آموزان نوجوان. مجله توسعه پژوهش در پرستاری و مامایی، 10 (1)، 17-24.
بخشايش، عليرضا (1390). بررسی رابطه توکل بر خدا، عزت نفس و پیشرفت تحصیلی در دانش‌آموزان. روان‌شناسی و دین، 4 (2)، 79-98.
بی‌نیاز، فاطمه و حنایی، تکتم (1396). بازشناسی عناصر مؤثر بر خوانایی در ادراک بزرگسالان مطالعه موردی: بلوار امامیه- مشهد. فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری، 23 (17)، 17-28.
پارسا، محمد (1381). روان‌شناسی رشد کودک و نوجوانان، تهران: بعثت. پاکزاد، جهانشاه (1395). الفبای روان‌شناسی محیط برای طراحان (چاپ چهارم)، تهران: آرمان‌شهر.
پالاسما، یوهانی (1396). چشمان پوست: معماری و ادراکات حسی (مترجم: رامین قدس و تصحیح و ویرایش: علی اکبری، ویراست دوم)، تهران: پرهام نقش.
پسران، آرش و اخلاصي، احمد (1392). تأثير طراحي فضا بر اساس علم روان‌شناسي محيطي، در كاهش مصرف انرژي؛ نمونه موردي: مؤسسه آموزش عالي حافظ شيراز. مديريت شهري، (23)، 245-258.
پیرزاده، وحید (1395). امنیت روانی در فضاهای آموزشی هوشمند. پژوهش در هنر و علوم انسانی، 1 (1)، 9-11.
تراب مستعدی، مریم و ساعتچیان، وحید (1397). اثربخشی فعالیت‌های انجمن ورزشی مدرسه بر کیفیت زندگی و عزت نفس دانش‌آموزان دختر با آسیب‌های بینایی. مطالعات روان‌شناسی ورزشی، (25)، 149-160.
ترکاشوند، رویا؛ کرمانشاهی، سیما و آزاد فلاح، پرویز (1390). تأثیر گروه درمانی آموزشی بر میزان عزت نفس دختران نوجوان. مجله تحقیقات علوم پزشکی زاهدان (طبیب شرق)، 13 (3)، 30-34.
توکلی، فاطمه؛ عاصمی، عاطفه و توکلی، زهرا (1396). بررسی تأثیر روانی رنگ پوشش ظاهری کارکنان مراکز اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی بر اشتیاق شغلی و عملکرد شغلی ایشان، مشاوره شغلی و عملکرد شغلی ایشان. مشاوره شغلی و سازمانی، 9 (3) و پیاپی (32)، 110-126.
ثقفی، محمودرضا (1395). مقایسه الگوی طراحی مدارس متداول با مدارس بدون کلاس از منظر کارآمدی محیط یادگیری. فصلنامه علمی مرمت و معماری ایران، 6 (12)، 13-22.
حجازي، مسعود و صبحي، افسانه (1390). هوش هيجاني، مهارت‌هاي اجتماعي، عزت نفس و پيشرفت تحصيلي در دانش‌آموزان تيزهوش و عادي. علوم رفتاري، 3 (10)، 41-55.
خسروجردی، نرجس و مکرم دوست، حبیبه (1391). تأملی بر الفبای طراحی در فضاهای آموزشی مقطع ابتدایی (ویراستار کمی: حسین صفری)، تهران: طحان.
حسيني‌نسب، سيدداود و بيكائي منيع، فرزانه (1377). ادراك دانش‌آموزان از محيط روان‌شناختي كلاس و رابطه آن با پيشرفت تحصيلي، انگيزش دروني و اضطراب آنان. مجله علوم تربيتي و روان‌شناسي، 3 (5)، 55-72.
دانش‌پور، عبدالهادی و صفارسبزوار، فاطمه(1397). تحلیلی بر عوامل کالبدی مؤثر بر حس تعلق به مکان در مرکز قدیمی شهر سبزوار. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 9 (33)، 125-136.
دی آنجلیس، باربارا (1390). اعتماد به نفس: دست‌یابی به آن و زندگی با آن (مترجم: هادی ابراهیمی، چاپ ششم، ویراستار: زهرا جوادی‌زاده)، تهران: نسل نواندیش.
رجبی، غلامرضا و خدایی، ملک حسین (1386). تأثیر مشاوره گروهی با روش درمان عقلانی- عاطفی- رفتاری بر سلامت عمومی و عزت نفس دانش‌آموزان. مجله مطالعات علوم تربیتی، 1 (2)، 31-48.
رحمانی‌نیا، فرهاد (1373). تأثیر تمرینات ورزشی بر بهداشت روانی. نشریه آموزشی پژوهشی المپیک، 2 (3 و 4)، 97-110.
راغ، کبری؛ محمدی آریا، علیرضا و تاجری، بیوک (1397). رابطه سبک زندگی و الگوهای تغذیه‌ای با عزت نفس و سلامت روان در دانش‌آموزان دختر متوسطه دوم. جامعه‌شناسی آموزش و پرورش، (6)، 62-68.
سیف، علی اکبر (1398). روان‌شناسی پرورشی نوین (ویرایش هفتم؛ چاپ شصت و نهم)، تهران: نشر دوران.
سینافر، عطیه؛ پرتوی، پروین و شکوهی، مهشید (1394). بررسی نقش نفوذپذیری در ارتقاء کیفیت محیط محله (مطالعه موردی: محله نارمک تهران). هویت شهر، 9 (21)، 91-100.
شاهچراغی، آزاده و بندرآباد، علیرضا (1396). محاط در محیط: کاربرد روان‌شناسی محیطی در معماری و شهرسازی (ویراستار ادبی: گیتی سبزواری، چاپ سوم)، تهران: سازمان جهاد دانشگاهی تهران.
شربتيان، محمدحسن (1393). سنجش ابعاد اجتماعي و رواني احساس امنيت زنان كلان‌شهر مشهد و عوامل مؤثر بر آن. زن و مطالعات خانواده، 7 (23)، 79-100.
شریفی، خدیجه؛ مسعودی علوی، نگین؛ تقربی، زهرا؛ سوکی، زهرا؛ عسگریان، فاطمه سادات و اکبری، حسین (1390). بررسی رابطه عزت نفس مادران و دختران نوجوان آنها، فصلنامه علمی_ پژوهشی فیض، 15 (4)، 352-358.
شکری یزدان‌آباد، شادی و مهدیزاده، سارا (1399). ارزیابی کیفیت‌های بصری فضاهای آموزشی بر اساس ترجیحات استفاده‌کنندگان، مورد مطالعاتی: پردیس دانشگاه فردوسی مشهد. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 13 (32)، 237-253.
صارمی، حمیدرضا؛ خلاق‌دوست، متین و خدابخشی، سحر (1395). روان‌شناسی محیط، تهران: اول و آخر.
ضرابیان، فرناز و منعام، محمدرضا (1389). بررسی میزان و عوامل تأثیرگذار بر حس مکان. شهرداری‌ها، 9 (89)، 23-28.
ضيابخش، ندا و بهرامي‌نژاد، فاطمه (1392). بررسي نقش روان‌شناسي محيط در طراحي محيط‌هاي قضايي و دادگاهي. فصل‌نامه حقوق، مجله دانشكده حقوق و علوم سياسي، دوره 43، شماره 3، 109-123.
طباطبائیان، مریم و تمنایی، مینا (1392). نقش محیط‌های ساخته شده در سلامت روان. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، (11)، 101-109.
عرفانی خانقاهی، معصومه؛ شفیعی، فروغ و توکلی، رضا (1383). بررسی تأثیر آموزش بهداشت روانی با استفاده از مدل اعتقاد به سلامتی بر آگاهی، اعتقاد و نگرش دانش آموزان دختر مقطع پیش دانشگاهی شهر تهران. نشریه مدیریت سلامت، 7 (17)، 63-57.
عظمتی، حمیدرضا؛ صباحی، سمانه و عظمتی، سعید (1391). عواملی محیطی مؤثر بر رضایتمندی دانش‌آموزان از فضاهای آموزشی. نقش جهان، 2 (1)، 31-42.
قدمی کارمزدی، فخری (1397). نقش نماز و دعا در تقویت بهداشت روانی. دوفصلنامه علمی- تخصصی معارف فقه علوی (ویژه‌نامه همایش ملی نماز، تعالی فردی و اجتماعی)، (4)، 555-569.
کاوندی، زینب و صفورایی پاریزی، محمدمهدی (1391). عزت نفس؛ احترامی به ملکوت خویشتن با نگاهی از دریچه روان‌شناسی و دین. طهورا، 5 (12)، 165-190.
گودرزی سروش، محمد مهدی و قربانی، وحید (1394). بررسی عوامل مؤثر بر دلبستگی مکان در فضاهای باز آموزشی. مدیریت شهری، (39)، 99-107.
لطفی، افسانه و زمانی، بهادر (1393). نقش مؤلفه‌های منظر حسی در کیفیت محورهای مجهز محلی (مطالعه ‌موردی: محور علیقلی آقا در اصفهان). فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری، 4 (13)، 43-56.
مرادي، رحيم و زارعي زواركي، اسماعيل (1395). تأثير آموزش مهارت‌هاي اجتماعي به كمك چند رسانه‌اي آموزشي بر عزت نفس دانش‌آموزان داراي اختلال يادگيري رياضي. فصل‌نامه روان‌شناسي افراد استثنايي، 6 (22)، 121-138.
مرتضوي، شهرناز (1383). آشنايي با روان‌شناسي محيط، علوم محيطي، (3)، 60-63.
معظمی، نسیم (1396). تحلیل نقش کیفیت محیطی فضاهای آموزشی در بهره‌وری دانشجویان هنرهای نمایشی؛ مطالعه موردی رشته تئاتر. مدیریت شهری، (48)، 241-262.
مکاری، هدی؛ خیرخواه، معصومه؛ نیسانی سامانی، لیلا و حسینی، آغافاطمه (1392). تأثیر آموزش بهداشت دوران بلوغ بر عزت نفس نوجوانان. پژوهش پرستاری، 8 (3) و پیاپی (30)، 47-57.
نریمانی، محمد؛ بیابانگرد، اسماعیل و رجبی، سوران (1385). بررسی کارآمدی روان‌نمایش‌گری بر بهبودبخشی مهارت‌های اجتماعی و عزت نفس دانش‌آموزان نارساخوان. پژوهش در حیطه کودکان استثنایی 20، 6 (2)، 623-638.
نصیرسلامی، محمدرضا و سوهانگیر، سارا (1392). راهکارهایی جهت ارتقاء کیفیت اثر متقابل انسان و محیط بر یکدیگر با رویکرد روان‌شناسی محیطی. تحقیقات روانشناختی، 5 (19)، 1-17.
نقي‌زاده، محمد و استادي، مريم (1393). مقايسه تطبيقي مفهوم ادراك و فرآيند آن در فلسفه و روان‌شناسي محيط و كاربرد آن در طراحي شهري. پژوهش‌هاي معماري اسلامي، 1 (3)، 3-14.
نمازیان، علی و قارونی، فاطمه (1392). حلقه گم‌شده روان‌شناسی محیط در آموزش معماری. نشریه علمی- پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 121-131.
هدایتی، بنت‌الهدی؛ فاتحی‌زاده، مریم‌السادات و آکوچکیان، احمد (1387). بررسی تأثیر آموزش اسلام محور به والدین بر عزت نفس نوجوانان. دوفصلنامه مطالعات اسلام و روان‌شناسی، 1 (2)، 117-138.
Baghernezhad Hesari, Fatemeh; Morowatisharifabad, Mohammad Ali; Sharifzadeh, Gholamreza; Miri, Mohammad Reza; Vahdaninia, Valiallah & Dastgerdi, Reza. (2019). Predictive factors of self-esteem in adolescent girls. Payesh (Health Monitor), 6 (18), 537-545. Fung, Dennis. (2020). The impacts of effective group work on social and gender differences in Hong Kong science classrooms. International Journal of Science Education, 42(1), 1-34.
Leanne, G.R & Weinstein, C.S. (1984). Educational issues, school settings, and environmental psychology. Journal of Environmental Psychology, 4 (4), pp 347-364. Lewis, Charles. A & Sturgill, Susan. (1979). Comment: Healing in the Urban Environment A Person/Plant Viewpoint. Journal of the American Planning Association, 3 (45), 330-338.
Montgomery, James F; Reynolds, Conor C.O; Rogak, Steven N & Green, Sheldon I. (2015). Financial implications of modifications to building filtration systems. Building and Environment, (85), 17-28.
Mousavi Gilani, Seyed Reza & Dashipour, & Alireza. (2017). The Effects of Physical Activity on Self-Esteem: A Comparative Study. INTERNATIONAL JOURNAL OF HIGH RISK BEHAVIORS AND ADDICTION, 6 (1).
MOTALEBI, GH. (2002). ENVIRONMENTAL PSYCHOLOGY: THE NEW KNOWLEDGE-BASED DISCIPLINE. ARCHITECTURE AND URBAN DESIGN'S SERVICE HONAR-HA-YE-ZIBA, (10); 52 - 67.
Punzi,L; Chia, M; Cipolletta, S; Dolcetti, C; Galozzi, P; Giovinazzi, O; Tonolo, S; Zava, R & Pazzaglia, F. (2020). The role of architectural design for rheumatic patients’ wellbeing: the point of view of Environmental Psychology. Reumatismo, 72 (1), pp 60-66.
Roessler, Kirsten Kaya. (2012). Healthy Architecture! Can environments evoke emotional responses?. Global Journal of Health Science, 4 (4), 83-89.
Wessolowski, Nino; Koenig, Heiko; Schulte-Markwort, Michael & Barkmann, Barkmann. (2014). The effect of variable light on the fidgetiness and social behavior of pupils in school. Journal of Environmental Psychology, 101-108, DOI:10.1016/j.jenvp.2014.05.001.
Wu, Cynthia ST; Wong, Ho Ting; Shek, Carmen HM & Loke, Alice Yuen. (2014). Multi-dimensional self-esteem and substance use among Chinese adolescents, Substance Abuse Treatment, Prevention, and Policy, 9 (1), DOI: 10.1186/1747-597X-9-42.