حق بر مسکن مناسب سالمندان از منظر فقه وحقوق بشر
الموضوعات :ابراهیم صومی 1 , ابوالفضل رنجبری 2 , میر سجاد میر موسوی 3
1 - حقوق عمومی دانشکده حقوق دانشگاه آزاد اسلامی تبریز
2 - استادیار و عضو هیئت علمی، گروه حقوق عمومی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
3 - دانشیار حقوق عمومی، گروه علوم پایه، دانشکده پیراپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، تبریز، ایران.
الکلمات المفتاحية: حقوق بشر, سالمندی, حق بر مسکن مناسب, تعهدات دولت, فقه اسلامی.,
ملخص المقالة :
زمینه و هدف: این مقاله باهدف بررسی «حق بر مسکن مناسب سالمندان» در چارچوب اسناد بین‌المللی حقوق بشر و دیدگاه اسلام، تدوین شده است. باتوجه‌به پدیده جهانی سالمندی و پیش‌بینی افزایش جمعیت سالمندان تا سال ۲۰۵۰، تأمین مسکن مناسب به‌عنوان یک ضرورت برای حفظ کرامت، استقلال و سلامت این گروه آسیب‌پذیر مطرح است. مطالعه حاضر می‌کوشد با تحلیل مبانی اسلامی و اسناد بین‌المللی، تعریف، چالش‌ها و راهکارهای تحقق این حق را شناسایی کند. اهمیت موضوع ناشی از لزوم پاسخگویی به نیازهای جمعیت روبه‌رشد سالمندان و تضمین حقوق انسانی آنان در جوامع مختلف است. روش تحقیق: روش تحقیق، توصیفی - تحلیلی و تطبیقی است که با بررسی متون اسلامی (شامل قرآن، روایات و قواعد فقهی) و اسناد بین‌المللی (مانند میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، منشور اجتماعی اروپا و برنامه‌های سازمان ملل) انجام‌شده است. داده‌ها از طریق تحلیل محتوای منابع مذکور استخراج و با رویکردی مقایسه‌ای، نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه اسلام و نظام‌های حقوقی بین‌الملل بررسی‌شده‌اند. یافته‌ها و نتایج: یافته‌ها نشان می‌دهد حق بر مسکن مناسب در اسلام با تأکید بر قواعدی مانند کرامت انسانی، عدالت و لا ضرر و در اسناد بین‌المللی با عناصری چون امنیت تصدی، دسترسی به خدمات، مقرون‌به‌صرفه بودن و کفایت فرهنگی تعریف می‌شود. چالش‌های اصلی شامل فقر، تبعیض سنی، نبود سیاست‌های حمایتی و اخراج‌های اجباری است. دولت‌ها موظف‌اند با تدوین قوانین ضد تبعیض، تأمین مسکن یارانه‌های و بهبود زیرساخت‌ها، این حق را تضمین کنند. همکاری بین‌المللی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های دینی مانند وقف به‌عنوان راهکارهای مکمل پیشنهادشده‌اند. این مطالعه بر ضرورت تغییر نگرش به سالمندی و اولویت دادن به سیاست‌های یکپارچه برای تحقق حقوق سالمندان تأکید دارد.
منابع
احسائى، احمدابن ابی الجمهور (1403ه.ق). عوالى اللآلى. (تحقیق مجتبی عراقی). قم: مطبعة سیدالشهداء.
افشاری، محمدحسین(1394). رساله حقوق امام سجاد علیه السلام. قم: انتشارات مشهور.
ایده، آسبیرون 1389). حقوق اجتماعی اقتصادی فرهنگی. ترجمه گروه مترجمان. تهران: انتشارات مجد.
برقی، احمد بن محمد بن خالد(۱۳۷۱ ق). المحاسن. مصحح، محدث، جلال‌الدین، جلد 2، قم: دارالکتب الاسلامیه.
پاینده، ابوالقاسم(1382) .نهج الفصاحه. جلد1، تهران: دنیای دانش.
حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ه.ق). وسائل الشیعه. جلد ۵ و21 قم: مؤسسه آل البیت (علیه‌السلام).
دهقان بنادکی، مهدیه(2023). بررسی وضعیت سالمندی در ایران آینده و چالش‌های آن (1) (19086). تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. https://sid.ir/paper/1090787/fa.
رضائیان، علی(1379). مدیریت رفتار سازمانی. تهران: انتشارات سمت.
طبرسی، حسن بن فضل(1370). مکارم الأخلاق. قم: الشريف الرضي.
عمید زنجانی، عباسعلی(1390). قواعد فقه. جلد 1، تهران: انتشارات سمت.
کلینی، محمد بن یعقوب(1363). الكافي. مصحح: غفاری، علی اکبر؛ آخوندی، محمد، جلد5و۶، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
کلینی، محمد بن یعقوب(1388). فروع کافی. گروه مترجمان، جلد5، قم: انتشارات قدس.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی؛ مفضل بن عمر؛ فربودی، محمد(1388). توحید مفضل. قم: نشر بقیة الله (عج).
محقق داماد، سید مصطفی(1383). قواعد فقه. جلد1، تهران. مرکز نشر علوم اسلامی.
محمدی ری‌شهری، محمد(1389). میزان الحکمه. ترجمه؛ شیخی، حمیدرضا، جلد2 ، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث.
مطهری، مرتضی(1361). مبانی اقتصاد اسلامی. تهران: انتشارات حکمت.
مکارم شیرازی، ناصر(1370). القواعد الفقهیه، جلد۱. قم: مدرسة الإمام علي بن أبي طالب (علیه السلام).
موسوی خمینی، روح‌الله(۱۳۷۹). تحریرالوسیله، جلد 2، تهران: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينی (س).
موسوی خمینی، روح الله(1382). شرح حدیث جنود عقل و جهل. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
هاشمی شاهرودی، محمود(1432ه ق). موسوعة الفقه الإسلامي المقارن، جلد 6، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بيت (عليهم السلام).
منابع انگلیسی
CESCR General Comment No. 4: The Right to Adequate Housing (Art. 11 (1) of the Covenant) Adopted at the Sixth Session of the Committee on Economic, Social and Cultural Rights, on 13 December 1991 (Contained in Document E/1992/23).
CESCR General Comment No 7: The Right to Adequate Housing (Art. 11 (1) of the Covenant): Forced EvictionsMay 20, 1997 (E/1998/22)
CESCR, U.(1990). General Comment No. 3, The Nature of States Parties’ Obligations.
Courtis, C(2012). Office of the High Commissioner for Human Rights. Normative standards in international human rights law in relation to older persons. Analytical Outcome Paper.
Farha, L(2019). Guidelines for the implementation of the right to adequate housing: Report of the special rapporteur on adequate housing as a component of the right to an adequate standard of living, and on the right to non-discrimination in this context. A/HRC/43/43. UN. Accessed November 15, 2020, from http://digitallibrary. un. org/record/3872412.
Habitat, U. N. (2009). The right to adequate housing fact sheet no. 21/Rev. 1. Geneva: UN.
Inter-American Convention on Protecting the Human Rights of Older Persons (A-70) (2015)
Mégret, F. (2011). The human rights of older persons: a growing challenge. Human rights Law review, 11(1),.
Mirkin, B., & Weinberger, M. B. (2000). The demography of population ageing: Citeseer.
Mitonga, H. K., & Shilunga, A. P. K. (2021). International health care systems: Models, components, and goals. In Handbook of Global Health (pp. 1369-1387): Springer.
Office of the High Commissioner for Human Rights. FactSheetNo.21/Rev. 1: The Right to Adequate Housing. (2009).
Report of the World Assembly on Aging, Vienna, 26 July-6 August 1982, UNSalesNo.E.82.1.16. (1982).
Report of the Second World Assembly on Ageing, 1-43, UN Doc. A/CONF.1979, UN Sales No. E.02.IV.4, (2002)
Report of the UN High Commissioner for Human Rights on Human Rights Situation of Older Persons (E/2012/51),
Report of the Independent Expert on the Enjoyment of All Human Rights by Older Persons: Older persons and the right to adequate housing, A/77/239 (July 19, 2022)
Rodriíguez-Pinzón, D. (2016). Inter-American convention on protecting the human rights of older persons. International Legal Materials, 55(5), 985-1006.
Spanier, B., & Doron, I. I. (2018). The European Social Charter and the rights of older persons. In Ageing, Ageism and the Law (pp. 146-173): Edward Elgar Publishing.
UNCHS(Habitat). (1999). “Guidelines on practical aspects in the realisation of the human right to adequate housing. including the formulation of the United Nations Housing Rights Programme, Progress report of the Executive Director to the seventeenth session of the Commission on Human Settlements (HS/C/17/INF/6),Nairobi,paragraph30.availableon-line at: http://www.unhabitat.org/programmes/housingrights/Other_UNHRP_documents.asp).
Work, A. P. (2010). European charter of the rights and responsibilities of older people in need of long-term care and assistance. AGE General Assembly, Brussels. Available at:http://www.age-platform.eu/images/stories/22204_ AGE_charte_europeenne_EN_v4. pdf (accessed 20 January )2011).
World Bank (2000), World Development Report, Washington, Table 1.1
World Health Organization. (2015). World report on ageing and health.
World Health Organization. (2018). WHO housing and health guidelines: Recommendations to Promote Healthy Housing for a Sustainable and Equitable Future. World Health Organization, November, 23.
