اثربخشی علم و عدم علم در عبادات، معاملات و احکام جزایی
الموضوعات :
1 - گروه الهیات ( فقه و حقوق اسلامی)،واحد قائم شهر،دانشگاه آزاد اسلامی، قائم شهر، ایران
الکلمات المفتاحية: علم , جهل , عبادت, معاملات, مسئولیت کیفری.,
ملخص المقالة :
در حوزه معاملات، می توان دو فرض اصلی را مطرح کرد نخست، فرض علم نسبت به اصول کلی معاملات و دوم فرض جهل در جزئیات و فروعات. در این زمینه ، قلمرو علم وجهل فضای گسترده ای را در بر می گیرد که هر کدام تأثیر قابل توجهی بر فرآیند تصمیم‌گیری و نتایج معاملات دارد. به بیان دیگر، بایدهایی که آگاهی از آن‌ها ضروری است و نیز بایدهایی که مانع از ناآگاهی در مورد موضوعات مختلف می‌شوند. این مسئله که آیا در معاملات، فرض بر آگاهی و علم طرفین است و جهل در شرایط خاص فاقد اشکال تلقی میشود یا اینکه جهل تحت چه شرایطی عذر محسوب میشود و چه نوع جهلی میتواند مورد پذیرش قرار گیرد، مورد توجه این مقاله است. و همچنین این مقاله به موضوعاتی از جمله جهل در عبادات و قوانین کیفری پرداخته و تلاش دارد تا ابعاد مختلف این مسئله را مورد بررسی قرار دهد. در این مقاله، روش تحقیق به شیوه‌ای توصیفی و تحلیلی صورت گرفته است. نتیجه اینکه در متون فقها چنین بیان شده است که در بررسی حکم وضعی عبادات یک فرد جاهل، میان جاهل قاصر و جاهل مقصر تفاوتهای قابل توجهی وجود دارد. جاهل مقصر به دلیل کوتاهی و قصورش در کسب دانش، از نظر حکم مانند عالم محسوب میشود و به همین دلیل اعمال عبادی او اعتبار شرعی ندارد و مورد مواخذه و عقاب قرار می‌گیرد. اما در مورد جاهل نسبت به حکم و موضوع، نظر مشهور فقها بر این است که عمل او به طور مطلق صحیح خواهد بود. در معاملات معمولاٌجهل مورد قبول قرار گرفته است. در حوزه حقوق کیفری، جهل میتواند موجب سقوط مسئولیت کیفری و مجازات گردد.
1- قرآن کریم.
2- ابن فارس، ابو الحسين، (1404ق)، «معجم مقائيس اللغة»، قم: دفتر انتشارات تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، چاپ اول.
3- ابن منظور، محمدبن مکرم، ( 1405ق )، لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه، 18 جلد.
4- آخوند خراسانی ، ملا محمد کاظم ، (1409 ) ، کفایة الاصول ، قم: انتشارات موسسه آل البیت ( ع ) ، بی چا.
5- اردبیلی،محمد علی(1382).حقوق جزای عمومی، جلد دوم، چاپ پنجم، تهران:انتشارات میزان.
6- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1390) ، فلسفه حقوق مدنی، دو جلد، انتشارات گنج دانش چاپ دوم.
7- جوهری، اسماعیل بن حماد، (1410ق )، «صحاح اللغه»، انتشارات دارالعلم للملایین، چاپ بیروت، 6 جلد.
8- خمینی، روح الله، (1427) البیع، انتشارات مطبع الآداب5 جلد، چاپ سوم.
9- ---، ---، (1409) ، تحریرالوسیله، 2جلد، موسسه مطبوعات دارالعلم.
10- خوانساری ، سید احمد ، ( 1340 ) ،جامع المدارک ،قم ، انتشارات مکتبه الصدوق ،( بی چا ).
11- خویی ، سید ابوالقاسم ، ( بی تا )، مصباح الفقاهه ( به کوشش حیدری )، قم : انتشارات وجدانی ، ( بی چا ).
12- زحیلی ، وهبه بن مصطفی ، ( 1404 ، 1984) ، الفقه الاسلامی و ادلته،دمشق :انتشارات دارالفکر، ج اول.
13- دهخدا، علی اکبر،(1377ش)، «لغت نامه دهخدا»، تهران: انتشارات موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم حقوقی، دوره 2، شماره 2.
14- سنهوری، عبدالرزاق احمد، (1958) ، الوسیط فی شرح القانون المدنی، جلد 3، قاهره، مکتبه النهضه المصریه.
15- شهید ثانی ، جبعی عاملی ، زین الدین بن علی ، ( 1372 ) ، الروضة البهیه فی شرح المعه الدمشقیه ، انتشارات مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی ، ( بی چا ) ،چاپ هفتم.
16- صاحب ابن عباد، اسماعیل،(1414ق )، « المحیط فی الغت»، انتشارات عالم الکتاب.
17- عاملی، محمد بن مکی(شهید اول)،( 1400) ، القواعدوالفوائد، قم، انتشارات جامعه مدرسین.
18- فراهیدی، خلیل بن احمد،( 1417)، العین، 8 جلد، قم، انتشارات هجرت.
19- فيومى، احمد بن محمد مقرى،(بی تا) ، المصباح المنير في غريب الشرح الكبير للرافعي، 1جلد، قم، انتشارات منشورات دار الرضي.
20- قدسی ، سید ابراهیم ،( بی تا) ، تاثیر جهل بر مسئولیت کیفری در جرائم مستوجب حد در قانون مجازات اسلامی.
21- عمید، حسن، (1386ش)، «فرهنگ فارسی عمید»، تهران: انتشارات امیر کبیر.
22- گلدوزیان ، ایرج ، (1374 ) ، حقوق جزای عمومی ایران ، تهران : انتشارات مجد ، چاپ سوم.
23- ---، --- ، (1386) محشای قانون مجازات اسلامی ، چاپ هشتم ،تهران : انتشارات مجد.
24- مصطفوی ، سید محمد کاظم ،( بی تا ])، مئة قاعده فقهیه ، قم: انتشارات موسسه النشر اسلامی ، ( بی چا ).
25- مطهری، مرتضی، (1353ش)، «نظام حقوق زن در اسلام»،( مجموعه مقالات).
26- معین، محمد، (1387ش)، «فرهنگ معین»، تهران: انتشارات امیر کبیر، 2 جلدی..
27- موسوی بجنوردی، سیدمحمد حسن،( 1385) ، قواعد فقهی، 2 جلد، موسسه عروج.
28- میرزای قمی،ابوالقاسم بن محمد حسن(1371).جامع الشتات فی اجوبه السوالات. قم: موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت(ع).
29- میر محمدصادقی ، سید حسین ، ( 1389) ، جرایم علیه اموال و مالکیت ، تهران : نشر میزان.
30- نجفى، صاحب الجواهر، محمد حسن،( 1404) ، جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام، 43 جلد، دار إحياء التراث العربي، بيروت - لبنان، هفتم.
