نسبی‌گرایی قدسی: رویکردی فلسفی-دینی به نسبت‌مندی حقیقت دینی
الموضوعات : Philosophy of Religion
1 - استادیار فقه و اصول دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل
الکلمات المفتاحية: نسبی‌گرایی قدسی, فلسفه دین, عرفان اسلامی, کثرت‌گرایی دینی, گفتگوی بین‌ادیانی,
ملخص المقالة :
در جهان معاصر، کثرت‌گرایی دینی و فرهنگی یکی از ویژگی‌های اساسی زیست‌جهان انسان است و مسئله حقیقت دینی و نسبت آن با ادراک‌های متکثر بشری توجه فلسفه دین، عرفان اسلامی و الهیات تطبیقی را جلب کرده است. اگرچه حقیقت دینی مطلق و قدسی است، تنوع ادیان، روایت‌ها و تجربه‌های معنوی موجب ایجاد پرسش‌هایی اساسی درباره امکان آشتی میان «اطلاق حقیقت» و «نسبیت فهم انسانی» شده است. پاسخ به این چالش نیازمند رویکردی میان‌رشته‌ای و تلفیقی است که ضمن اجتناب از افراط مطلق‌گرایی و نسبی‌گرایی افراطی، چارچوبی متوازن و کاربردی ارائه دهد. این مقاله با رویکرد نظری-تحلیلی و فلسفی-دینی، مفهوم «نسبی‌گرایی قدسی» را معرفی می‌کند؛ رویکردی که هم پایبند به قدسی و مطلق بودن حقیقت دینی است و هم بر نسبی بودن فهم بشری، تفاوت‌های تفسیری و تنوع تجربه‌های دینی تأکید دارد. الهام از آموزه‌های ابن‌عربی و ملاصدرا نشان می‌دهد که حقیقت الهی واحد و متعالی است، اما ظهورات آن در بسترهای فرهنگی، تاریخی و زبانی متعدد و متکثر است. نسبی‌گرایی قدسی، علاوه بر تحلیل فلسفی و عرفانی حقیقت، کاربردهای عملی گسترده‌ای دارد؛ از جمله تقویت گفتگوی بین‌ادیانی، مدیریت تعارضات مذهبی و فرهنگی و تعمیق تجربه معنوی فردی. با پذیرش محدودیت فهم انسان و احترام به تفاوت‌ها، این رویکرد زمینه همزیستی مسالمت‌آمیز، گفتگوی عقلانی و تعامل فرهنگی را فراهم می‌کند. به این ترتیب، نسبی‌گرایی قدسی الگویی جامع و متوازن برای مواجهه با چالش‌های کثرت دینی و فرهنگی در جهان مدرن ارائه می‌دهد و فلسفه، عرفان و عمل دینی را در یک چارچوب تلفیقی پیوند می‌زند.
# قرآن کریم.
# ابن‌عربی، محیی‌الدین (1365). فُصوص‌الحِکَم. به تصحیح و تعلیق ابوالعلاء عفیفی. تهران: انتشارات الزهرا.
# صدرالدین محمد بن ابراهیم قوام شیرازی (1399). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الأربعة، ترجمه: محمد خواجوی. تهران: انتشارات مولی.
# طباطبایی، ع. (1360 ش). المیزان: تفسیر قرآن کریم (مقدمه). تهران: انتشارات مؤسسه فرهنگی اسلامی.
# طباطبایی، ع. (1363 ش). المیزان: تفسیر قرآن کریم (مبحث محدودیت فهم انسان از دین). تهران: انتشارات مؤسسه فرهنگی اسلامی.
# غزالی، ابوحامد محمد (1393). المنقذ من الضلال. ترجمه: سید ناصر طباطبایی. تهران: انتشارات مولی.
# خامنه‌ای، س.ع. (1375 ش). آثار و بیانات در زمینه تقریب مذاهب اسلامی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
# مکارم شیرازی، ن. (1378 ش). آثار و دیدگاه‌ها درباره ایمان و دین. تهران: انتشارات اسلامی.
# مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۹۴). نقد وحدت وجود و آسیب‌های عرفان نظری. بازیابی شده از https://ebnearabi.com/13873
# مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۹۴). نقد تفسیر به رأی در عرفان. بازیابی شده از https://ebnearabi.com/11229
# Alston, W. (1991). Perceiving God: The Epistemology of Religious Experience. Cornell University Press.
# Baghramian, M. (2004). Relativism. Routledge.
# Bernstein, R. (1983). Beyond Objectivism and Relativism: Science, Hermeneutics, and Praxis. University of Pennsylvania Press.
# Corbin, H. (1978). Creative Imagination in the Sufism of Ibn ‘Arabi. Princeton University Press.
# Eliade, M. (1957). The Sacred and the Profane: The Nature of Religion. Harcourt.
# Fireband, P. (1974). Against Method. London: Verso.
# Hick, J. (1989). An Interpretation of Religion: Human Responses to the Transcendent. Macmillan.
# Hick, J. (1995). The Metaphor of God Incarnate. Westminster/John Knox Press.
# Hick, J. (2004). Faith and Knowledge. Cornell University Press.
# Luzbetak, L. (2002). The Church and Cultures: New Perspectives in Missiological Anthropology. Orbis Books.
# Rorty, R. (1979). Philosophy and the Mirror of Nature. Princeton University Press.
# Rorty, R. (1989). Contingency, Irony, and Solidarity. Cambridge University Press.
# Salibi, K. (2005). Lebanon: A History, 600–2000. Oxford University Press.
# Swidler, L. (1987). Religious pluralism and interfaith dialogue. Journal of Ecumenical Studies, 24(1), 1–18.
# Schimmel, A. (1993). Mystical Dimensions of Islam. University of North Carolina Press.
# Tacey, D. (2004). The spirituality revolution: The emergence of contemporary spirituality. New York, NY: Brunner-Routledge.
