تحلیل مفهوم «موضع الرسالۀ» در زیارت جامعه کبیره از منظر معناشناسی شناختی و تأثیر آن بر ساختار زبانشناختی زیارت
الموضوعات :
1 - گروه معارف اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم
الکلمات المفتاحية: موضع الرسالۀ, زیارت جامعه کبیره, معناشناسی شناختی, استعارههای معنایی, تحلیل زبانشناختی, پردازش معنایی,
ملخص المقالة :
زیارت جامعه کبیره یکی از متون معتبر دینی شیعه است که در آن، مفاهیم عمیق معنوی و دینی در رابطه با جایگاه اهل بیت (علیهمالسلام) و «موضع الرسالۀ» بیان شده است. این متن بهویژه در تحلیل «موضع الرسالۀ» نیازمند استفاده از مدلهای نوین و بینرشتهای است که ابعاد مختلف زبانشناسی، شناختی و فلسفی آن را بهطور دقیق و جامع بررسی کند. در این مقاله، یک مدل جدید برای تحلیل آن در زیارت جامعه کبیره ارائه شده است که مبتنی بر ترکیب ابزارهای زبانشناسی شناختی، معناشناسی شناختی و تحلیل استعارههای معنایی است. این مدل سعی دارد تا با بهرهگیری از مفاهیم علمی و مدرن، درک عمیقتری از مفاهیم معنوی زیارت جامعه کبیره بهویژه «موضع الرسالۀ» فراهم آورد. مدل پیشنهادی شامل سه مؤلفه اصلی است: 1) معناشناسی شناختی و استعارههای معنایی که بهطور خاص نقش استعارههایی مانند «نور»، «هدایت»، «مقام»، «طهارت» و «شفاعت» در تبیین «موضع الرسالۀ» را بررسی میکند؛ 2) ساختار زبانشناختی که به تحلیل نحوی و معنایی جملات زیارت جامعه کبیره پرداخته و نشان میدهد چگونه ترتیب کلمات و جملات به پردازش معنای دقیقتر مفاهیم معنوی کمک میکند؛ و 3) رویکرد شناختی-تفسیری که تأکید دارد بر تأثیر زمینههای فرهنگی و دینی مخاطب در تفسیر و درک مفاهیم زیارت و نشان میدهد چگونه «موضع الرسالۀ» با توجه به این زمینهها در ذهن مخاطب پردازش میشود. این مقاله همچنین تأکید دارد بر این که زبان و ساختار آن نه تنها ابزاری برای انتقال معنا، بلکه بر فرایندهای شناختی و تفسیری تأثیر میگذارد. مدل ارائهشده بهویژه از این جهت اهمیت دارد که به تحلیل «موضع الرسالۀ» از جنبههای مختلف کمک میکند و به محققان و پژوهشگران ابزارهای نوینی برای بررسی مفاهیم دینی و معنوی متون شیعی میدهد. در نهایت، این مدل میتواند به درک عمیقتر جایگاه اهل بیت (علیهمالسلام) در نظام دینی شیعه و درک بهتر مفاهیم معنوی زیارت جامعه کبیره کمک کند. پژوهش حاضر داده ها را به صورت کتابخانه ای جمع آوری و به صورت توصیفی-تحلیلی بررسی می نماید.
1. القرآن الکریم
2. امام علی (ع)، (1378)، نهج البلاغه، گرداورنده سید شریف رضی، ترجمه عبدالمحمد آیتی، نشر فرهنگ اسلامی، تهران، چاپ پنجم
3. حسومی، ولی اله و توکل نیا، مریم، بازخوانی نقش حروف جر در آیات متشابه لفظی با رویکرد معناشناسی شناختی، فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی، سال دوم، شماره اول، بهار 1396
4. دستلان، مرتضی، بررسی نقش استعجازه در ساختار معنایی اصطلاحات زبانی در چارچوب معناشناسی شناختی، مجله زبانشناسی و گویش¬های خراسان، ساب سیزدهم، شماره 5، پاییز و زمستان 1400، پیاپی 25، صص283-303
5. سعیدی روشن، محمدباقر، جستاری در معناشناسی شناختی و کارآیی آن در خوانش قرآن کریم، نشریه مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، سال اول، شماره اول، بهار 1396، صص 63-97
6. صدوق، محمّد بن علیّ، (1404ق). من لا یحضره الفقیه: به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، بی¬چا
7. صفار، محمّد بن حسن (1404ق). بصائر الدرجات، قم، مکتبة آیة الله المرعشیّ، الطبعة الأولی
8. عامری برکی، محمدرضا، حسومی، ولی اله، توکل¬نیا، مریم و عقیلی، سیداحمد، تحلیل شبکه¬ای حرف «حتی» در قرآن کریم با رویکرد معناشناسی شناختی، دو ماهنامه جستارهای زبانی، پیاپی 64، مهر و آبان 1400، صص 691-720
9. عمید، حسن (1371)، فرهنگ عمید، انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ دوم.
10. قائمی¬نیا، علیرضا، (1403)، معناشناسی شناختی قرآن، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، چاپ پنجم
11. قائمی¬نیا، علیرضا، (1401)، استعاره¬های مفهومی و فضاهای قرآنی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، چاپ چهارم
12. قائمی¬نیا، علیرضا، (1402)، بیولوژی نص، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، چاپ سوم
13. قائمی¬نیا، علیرضا، (1404)، علم اصول و زبان¬شناسی معنایی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، چاپ اول
14. قربانی، لاکتراشانی، فاطمه و حسینی، زینب السادات، کاربست انتقادی نظریه طرح¬واره¬های تصویری «عند» در قرآن در معناشناسی شناختی، نشریه پژوهش¬های ادبی-قرآنی، سال نهم، شماره اول، بهار 1400
15. قمی، عباس (1399)، منتخب مفاتیح الجنان، ترجمه سیدجعفر رفیعی، انتشارات هادی مجد، قم، چاپ یازدهم.
16. المجلسي، محمّد باقر بن محمّد تقي (بی¬چا)، بحار الأنوار، المحقق الشيخ عبد الزهراء العلوي، دار الرضا، بی¬جا، بی¬چا
17. میری، سلطانمراد، مالمیر، محمد ابراهیم و کلاهچیان، فاطمه، تأملی بر استعاره¬های تأویلی در مثنوی مولوی بر پایه معناشناسی شناختی، دو ماهنامه جستارهای زبانی، پیاپی 86، خرداد و تیر 1404، صص 305-335
