ماهیت حقوقی مالکیت آثار ناشی از هوش مصنوعی
الموضوعات :
مهسا ابراهیمی
1
,
علی کمیلی پور
2
1 - دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، گروه حقوق، واحد نجفآباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجفآباد، ایران
2 - استادیار گروه حقوق، واحد نجفآباد. دانشگاه آزاد اسلامی، نجفآباد، ایران. (نویسنده مسئول).
الکلمات المفتاحية: هوش مصنوعی, مالکیت فکری, حقوق تطبیقی, فقه امامیه, آثار ماشینی.,
ملخص المقالة :
تحولات هوش مصنوعی در سالهای اخیر، پرسشهای بنیادینی را در حوزه مالکیت فکری برانگیخته است. آثار تولیدشده توسط سامانههای هوشمند مرز سنتی میان «انسان» و «ابزار» را در خلق اثر مخدوش ساخته و ضرورت بازاندیشی در مبانی اصالت، خلاقیت و انتساب مالکیت را ایجاب میکند. پژوهش حاضر با روش تحلیلی–تطبیقی، ضمن بهرهگیری از مبانی فلسفی (حقوق طبیعی، نظریه شخصیت و فایدهگرایی) و قواعد فقهی (العقود تابعه للقصود، لاضرر و احترام مال المسلم)، به بررسی چارچوب حقوقی ایران و مقایسه آن با نظامهای حقوقی منتخب از جمله ایالاتمتحده، اتحادیه اروپا و انگلستان پرداخته است. نوآوری مقاله در آن است که با ترکیب تحلیل فلسفی–فقهی و دادههای تطبیقی، الگویی بومی برای تعیین ماهیت حقوقی مالکیت آثار ناشی از هوش مصنوعی ارائه میدهد؛ الگویی که از یکسو پاسخگوی ضرورتهای تقنینی ایران باشد و از سوی دیگر همسو با روندهای بینالمللی و الزامات اقتصاد دانشبنیان عمل نماید. یافتههای تحقیق نشان میدهد که در حقوق ایران، به دلیل فقدان نص صریح، انتساب اثر به انسان بهعنوان مالک، تنها از طریق قواعد فقهی و اصول کلی حقوقی قابل دفاع است؛ در حالیکه برخی نظامهای حقوقی غربی یا به انکار کلی چنین آثاری پرداختهاند یا به راهکارهای میانهرو چون انتساب به کاربر یا توسعهدهنده روی آوردهاند. بر این اساس، پیشنهاد اصلی پژوهش آن است که قانونگذار ایرانی با الهام از ظرفیتهای فقهی و تجارب تطبیقی، چارچوبی منعطف و عادلانه برای مالکیت آثار ناشی از هوش مصنوعی وضع نماید تا ضمن حمایت از نوآوری و سرمایهگذاری، از بروز اختلافات حقوقی و خلأ تقنینی در آینده پیشگیری شود
امام خمینی. (۱۳۷۹). تحریر الوسیله. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.#
انصاری، مرتضی. (۱۴۱۵ق). المکاسب. قم: مکتبة الامام امیرالمؤمنین.#
بجنوردی، سید محمد موسوی. (1380). القواعد الفقهیه، ج2. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.#
حر عاملی، محمد بن حسن. (1412ق). وسائل الشیعة، ج18. قم: مؤسسة آل البیت، .#
حسینی، علی. (۱۳۹۹). مبانی فقهی حقوق مالکیت فکری. تهران: سمت.#
حسینی، علی. (1398). «حقوق مالکیت فکری و چالشهای نوآوریهای فناورانه». مجله حقوقی دادگستری، 82(4)، 201–225.#
شهید ثانی، زینالدین. (۱۴۱۳ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (ج۲). قم: دارالفکر.#
کاتوزیان، ناصر. (۱۴۰۲). حقوق مالکیت فکری در ایران. تهران: میزان.#
کاتوزیان، ناصر. (1386). حقوق مدنی: اموال و مالکیت. تهران: شرکت سهامی انتشار.#
موسوی بجنوردی، سید محمد. (۱۳۸۶). القواعد الفقهیه. قم: دارالفکر.#
نجفی، محمدحسن. (1981م). جواهر الکلام فی شرح شرایع الإسلام، ج22. بیروت: دار احیاء التراث العربی.#
-Abbott, R. (2020). The Reasonable Robot: Artificial Intelligence and the Law. Cambridge University Press.
-Copyright, Designs and Patents Act (CDPA). (1988). UK Parliament
- European Parliament. (2017). Report on Civil Law Rules on Robotics. Brussels.
-European Parliament. (2020). Artificial Intelligence and Civil Liability. Policy Department for Citizens’ Rights and Constitutional Affairs. Brussels, pp. 35-38
-Fisher, W. (2001). Theories of Intellectual Property. Harvard Law School.
- Gervais, D. (2020). The Machine as Author. Iowa Law Review, 105(5), 2051–2106.
- Hegel, G.W.F. (2018). Philosophy of Right. Oxford University Press.
-Hettinger, E.C. (1989). Justifying Intellectual Property. Philosophy & Public Affairs, 18(1), 31–52.
-Kaminski, Margot E. (2017). Authorship, Disrupted: AI Authors in Copyright and First Amendment Law. UC Davis Law Review, Vol. 51, No. 2, pp. 589-614.
- Locke, J. (1988). Two Treatises of Government. Cambridge University Press.
- Moore, A. (2019). Natural Rights and Intellectual Property. Journal of Applied Philosophy, 36(1), 71–84.
-Samuelson, P. (2023). Why AI-authored works may not deserve copyright protection. Berkeley Technology Law Journal, 38(2), 145–165.
- U.S. Copyright Office. (2023). Copyright Registration Guidance: Works Containing AI-Generated Material. Washington D.C.
- WIPO. (2022). World Intellectual Property Report 2022: The Direction of Innovation. Geneva: World Intellectual Property Organization.
