ارزیابی تاثیر مؤلفه¬های معماری بیوفیلیک در سامان¬دهی اقامتگاه¬های بوم گردی با رهیافت توسعه اکوتوریسم پایدار در حاشيه کلانشهر تهران
الموضوعات :
سیده لبابه قلعه بندی
1
,
شوکا خوشبخت بهرمانی
2
,
حسین سلطان زاده
3
1 - گروه معماری ، واحد تهران مرکزی ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران .
2 - گروه معماری ، واحد تهران مرکزی ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران .
3 - گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: معماری بیوفیلیک, اقامتگاه بوم¬گردی, اکوتوریسم پایدار, شهر دماوند, حاشیه کلانشهرها,
ملخص المقالة :
اکوتوریسم بخش در حال رشد صنعت گردشگری است که محیطی عاری از گناه را برای ارضای میل به سفر و ماجراجویی ارائه میدهد. متاسفانه به رغم پتانسیلها و فرصتهای بسیار گردشگری طبیعت در حاشیه شهرها و کلانشهرهای کشور، امکانات اقامتگاهی قابل قبولی که بتواند اقتضائات زیست موقت گردشگران بومگرد را به گونهی شایستهای فراهم آورد، کمتر به چشم میخورد و این مسئله، خود به عنوان عاملی جدی در کاهش استقبال گردشگران مطرح است. ساماندهی ساختار کالبدی اقامتگاههای بومگردی بر مبنای مولفههای معماری بیوفیلیک به منظور توسعه اکوتوریسم در مناطق روستایی دماوند، هدف اصلی مطالعه پیشرو میباشد. در راستای دستیابی به هدف تعیین شده، از رویکرد روششناختی آمیخته مبتنی بر دو شیوه کیفی (گرندد تئوری) و کمی (آماری) بهره گرفته شد. دادههای موردنیاز با اتکا بر راهبردهای کتابخانهای و میدانی و با استفاده از ابزارهای پیمایشی پرسشنامه و مصاحبه حاصل شدهاند. جامعه پاسخدهنده به سوالات پرسشنامه را گردشگران بومگرد با حجمی معادل 384 نفر و گروه شرکتکننده در مصاحبه را متخصصان و کارشناسان با تعدادی برابر با 19 نفر تشکیل میدهند. نتایج آماره تی در نرمافزار spss، حکایت از وضعیت مطلوب شاخصهای «تنوع زیستی، تغییرپذیری حواس» در اقامتگاه آرتین، شاخصهای «تغییرپذیری حواس، احساس سرزندگی» در اقامتگاه روژان، و شاخصهای «چشمانداز، تغییرپذیری حواس، احساس سرزندگی، جاذبه» در اقامتگاه خورشید دارد و باقی شاخصها با مقادیر معناداری بیشتر از 05/0 و t منفی نامطلوب ارزیابی شدهاند.
منابع 1. بیرانوند، اسماعیل (1387)، "تحلیل فضایی جاذبه¬های اکوتوریسم شهرستان خرم¬آباد"، پایان¬نامه کارشناسی ارشد جغرافیا گرایش برنامه¬ریزی روستایی، دانشگاه اصفهان
2. بیطرف، احسان (1397)، "تدوین اصول و معیارهای معماری اکولوژیک و بیوفیلیک در راستای ارتقا کیفیت مجتمع های مسکونی ایران"، رساله دکتری، استاد راهنما: فرح حبیب، استاد مشاور: حسین ذبیحی، دانشکده عمران، معماری و هنر، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران
3. پورصادقی، سوده، فیضی، محسن، عظمتی، حمیدرضا (1395)، "رده¬بندی شاخص¬های استاندارد جهانی LEED در طراحی فضای ویژه درمان بر پایه ویژگی¬های زیست¬بوم منطقه¬ای؛ بررسی موردی: کلانشهر مشهد"، نامه معماری و شهرسازی، سال نهم، شماره 17، 79-98
4. جهانیان، منوچهر، مهدی¬زاده اردکانی، مریم. (1400)، "عوامل مؤثر بر افزایش رضایت گردشگران از اقامتگاههای بومگردی مورد مطالعه: اقامتگاههای بومگردی شهرستان دماوند"، گردشگری و اوقات فراغت، دوره 6، شماره 11، 155-172
5. حشمتی، مسیب، نعمتی، عادل، قیطوری، محمد، احمدی، محمد، محبی، علی (1402)، "ارزیابی عوامل تهدیدکننده اکوتوریسم و زیرساخت¬های موردنیاز آن به منظور پایداری منابع طبیعی در استان کرمانشاه"، مدیریت جامع حوزه¬های آبخیز، سال سوم، شماره 1، 1-15
6. خداوردی¬جعفری، ناصر، یوسفی، عاطفه (1396)، "معماری بیوفیلیک و توسعه پایدار"، انتشارات سیمای دانش، چاپ اول، تهران، ایران
7. خلج، محمدعلی، امیری، مینا (1387)، "افزایش جذب توریست (اکوتوریسم) از طریق توسعه و بهبود فضاهای سبز (شهرها، تفرجگاه¬ها، پارک¬های شهری و ملی، جنگل¬ها و ...)"، سومین همایش ملی فضای سبز و منظر شهری، ویژه¬نامه شماره 27، ضمیمه ماهنامه 88 شهرداری¬ها، 35-42
8. رستم¬پیشه، مریم، نصیرسلامی، سیدمحمدرضا، تیزقلم زنوزی، سعید (1398)، "ارزیابی و تحلیل تطبیقی ساختار کالبدی اقامتگاه¬های بوم¬گردی (مورد مطالعه: اقامتگاه¬های بوم¬گردی تلارخانه بردبار و دیلمای گشت؛ استان گیلان)"، برنامه¬ریزی توسعه کالبدی، سال چهارم، شماره 2 (سری جدید)، پیاپی 14، 111-132
9. سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری، ۱۳۹۵
10. عنابستانی، علی¬اکبر، گیاهی، حسن، جوانشیری، مهدی (1397)، "بررسی و تحلیل آثار ایجاد اقامتگاه¬های بوم¬گردی بر توسعه سکونتگاه¬های روستایی (نمونه: روستای رادکان شهرستان چناران)"، برنامه¬ریزی فضایی (جغرافیا)، سال هشتم، شماره دوم (پیاپی 29)، 1-24
11. کلانتری، زهرا، دلفندی، همتا (1397)، "معماری بیوفیلیک و نمود آن در شهر و بنا"، انتشارات ویهان، چاپ اول، تهران، ایران
12. گودرزی، نیما، خجسته، مهتاب (1396)، "توسعه اکوتوریسم در حاشیه کلانشهرها"، انتشارات مینوفر، چاپ اول، تهران، ایران
13. میرزاده¬کوهشاهی، مهدی، دهقانی، امین (1395)، "بررسی نقش پتانسیل¬های بوم-گردی بندرعباس در جذب گردشگران"، پژوهش¬نامه فرهنگی هرمزگان، دوره 6
دوره 3، شماره 4، صص.94-77، تابستان 1404
|
ترجمه انگلیسی این مقاله با عنوان: Assessment of the Impact of Biophilic Architecture Components on the Organization of Eco-Lodges with the Approach of Sustainable Ecotourism Development in the Periphery of Tehran Metropolis در همین شماره به چاپ رسیده است. |
| ارزیابی تأثیر مؤلفههای معماری بیوفیلیک در ساماندهی اقامتگاههای بوم گردی با رهیافت توسعه اکوتوریسم پایدار در حاشيه کلانشهر تهران1 |
| سیده لبابه قلعه بندی 1 ، شوکا خوشبخت بهرمانی*2 2 ، حسین سلطان زاده 3 |
| 1. گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. 2. گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. 3. گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. |
معماری بیوفیلیک |
|
مقاله پژوهشی | چکیده: اکوتوریسم بخش در حال رشد صنعت گردشگری است که محیطی عاری از گناه را برای ارضای میل به سفر و ماجراجویی ارائه می دهد. متأسفانه به رغم پتانسیل ها و فرصت های بسیار گردشگری طبیعت در حاشیه شهرها و کلانشهرهای کشور، امکانات اقامتگاهی قابل قبولی که بتواند اقتضائات زیست موقت گردشگران بوم گرد را به گونه ی شایسته ای فراهم آورد، کمتر به چشم می خورد و این مسئله، خود به عنوان عاملی جدی در کاهش استقبال گردشگران مطرح است. سامان دهی ساختار کالبدی اقامتگاه های بوم گردی بر مبنای مولفههای معماری بیوفیلیک به منظور توسعه اکوتوریسم در مناطق روستایی دماوند، هدف اصلی مطالعه پیش رو می باشد. در راستای دست یابی به هدف تعیین شده، از رویکرد روش شناختی آمیخته مبتنی بر دو شیوه کیفی (گرندد تئوری) و کمی (آماری) بهره گرفته شد. داده های موردنیاز با اتکا بر راهبردهای کتابخانه ای و میدانی و با استفاده از ابزارهای پیمایشی پرسشنامه و مصاحبه حاصل شده اند. جامعه پاسخ دهنده به سوالات پرسشنامه را گردشگران بوم گرد با حجمی معادل 384 نفر و گروه شرکت کننده در مصاحبه را متخصصان و کارشناسان با تعدادی برابر با 19 نفر تشکیل می دهند. نتایج آماره تی در نرم افزار spss، حکایت از وضعیت مطلوب شاخص های «تنوع زیستی، تغییرپذیری حواس» در اقامتگاه آرتین، شاخص های «تغییرپذیری حواس، احساس سرزندگی» در اقامتگاه روژان، و شاخص های «چشم انداز، تغییرپذیری حواس، احساس سرزندگی، جاذبه» در اقامتگاه خورشید دارد و باقی شاخص ها با مقادیر معناداری بیشتر از 05/0 و t منفی نامطلوب ارزیابی شده اند. |
تاریخ دریافت: 18/6/1404 تاریخ بازنگری: 28/6/1404 تاریخ پذیرش: 31/6/1404 تاریخ انتشـار: 30/6/1404
| |
واژگان کلیدی: معماری بیوفیلیک، اقامتگاه بومگردی، اکوتوریسم پایدار، شهر دماوند. |
[1] *اين مقاله برگرفته از متن رساله دكتري معماري نویسنده اول با عنوان " تبیین مدل مفهومی مؤلفه های کیفی معماری اقامتگاه های بوم گردی، بر پایه اصول و مبانی معماری بایوفیلیک ( نمونه مورد مطالعه: اقامتگاه های بوم گردی شهرستان دماوند )" است که به راهنمایی نویسنده دوم و مشاوره نویسنده سوم در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی در دست تدوين است.
[2] ** نویسنده مسئول : shooka_khoshbakht@iau.ac.ir , +9899121712023
مقدمه
در جهان مدرن و صنعتی امروز، نیاز بشر به تفریح، گردش و بهرهگیری از مواهب موجود در نواحی بکر طبیعت بیش از پیش احساس میشود (میرزاده کوهشاهی، دهقانی، 1395). متاسفانه به رغم پتانسیلها و فرصتهای بسیار گردشگری طبیعت در حاشیه شهرها و کلانشهرهای کشور، امکانات اقامتگاهی قابل قبولی که بتواند اقتضائات زیست موقت گردشگران بومگرد را به گونهی شایستهای فراهم آورد، کمتر به چشم میخورد و این مسئله، خود به عنوان عاملی جدی در کاهش استقبال گردشگران مطرح است. ساماندهی ساختار کالبدی اقامتگاههای بومگردی در راستای توسعه اکوتوریسم در مناطق واجد پتانسیل طبیعی هدف اصلی مطالعه پیشرو میباشد. معماری بیوفیلیک که با رهیافت ایجاد محیطی متناسب با نیازهای فیزیولوژیکی و روانشناختی انسان شکل گرفته، به عنوان پاسخی کاربردی برای دستیابی به هدف موردنظر، پیشنهاد میگردد. این معماری در یک نگاه، تشخیص نیاز فطری انسان برای برقراری ارتباط با طبیعت به همراه پایداری و استراتژیهای جهانی طراحی برای خلق محیطهایی است که واقعا بتوانند کیفیت زندگی انسان را افزایش دهند (Stewart-Pollack, 2006). به تعبیری دقیقتر، معماری بیوفیلیک کوششی دقیق برای فهم و درک نیاز ذاتی بشر برای همبستگی و پیوند با دنیای طبیعی و تاثیر آن در طراحی و ساخت محیطهای مناسب برای زندگی میباشد (Kellert, 2008). به سبب تفاوتهای بارز در ویژگیهای زیستبوم مناطق مختلف کشور، همسوسازی و مطابقت مولفههای بیوفیلیک با شاخصهای زمینهای مقاصد بومگردی، مقدمهای بر پیادهسازی و اجرای این مولفهها در فضاهای زیستی از جمله اقامتگاههای بومگردی است. بر این اساس، محدودهی مکانی تحقیق (شهر دماوند) از منظر مولفههای زیستبوم شامل اقلیم (جغرافیا، آب و هوا، محیط طبیعی و مصنوع)، سبک زندگی (توسعه اقتصادی، صنایع تولیدی و مصرفی)، فرهنگ اجتماعی (انگارههای فردی و اجتماعی، مسئولیتپذیری شهروندی) و تسهیلات شهری (شبکه زیرساختهای رفاهی، کاربست فناوریهای نوین) (پورصادقی، 1395) نیز مورد ارزیابی و واکاوی دقیق قرار میگیرد. با عنایت به سلسلهمراتب منطقی بحث، سوال اساسی که این مطالعه در جستجوی پاسخ بدان برآمده از این قرار است: میزان اثرگذاری مؤلفههای معماری بیوفیلیک در ساماندهی اقامتگاههای بومگردی در راستای توسعه اکوتوریسم پایدار تا چه اندازهای است؟ در راستای پاسخگویی به سوال مذکور، ضمن بررسیهای عمیق کتابخانهای پیرامون مباحث محوری تحقیق (معماری بیوفیلیک، اقامتگاههای بومگردی، اکوتوریسم پایدار)، از ابزار پرسشنامه و مصاحبه نیز در یک رویه عملی و پیمایشی بهره گرفته شد.
پیشینه تحقیق
در ارتباط با پیشینه موضوعی پژوهش، مطالعات پراکندهای در سطوح داخلی و خارجی صورت پذیرفته است. در سطح داخلی؛ گودرزی و خجسته (1396) در کتاب «توسعه اکوتوریسم در حاشیه کلانشهرها» که در هشت فصل به رشته تحریر درآمده است، ابتدا به تعریف گردشگری و انواع آن پرداخته و بعد از آن وارد موضوع اکوتوریسم شدهاند و سابقه و اهمیت و نوع‌شناسی این شاخه از گردشگری را بررسی نمودهاند. مباحثی مانند پایداری گردشگری و تأثیرات توسعه صنعت گردشگری بر اقتصاد نیز از دیگر بخش‌های این کتاب است. در سه فصل پایانی نیز نمونه‌هایی از توسعه صنعت اکوتوریسم و کارهای انجام شده در ارتباط با آنها معرفی و تحلیل شده است. خداوردیجعفری و یوسفی (1396) در کتابی با عنوان «معماری بیوفیلیک و توسعه پایدار» مبانی معماری بیوفیلیک و توسعه پایدار را در نه فصل مورد مطالعه قرار دادند، به گونهای که در فصل اول به اهمیت معماری بیوفیلیک، در فصل دوم تاثیرات آموزه‌هایی از طبیعت در طراحی بیوفیلیک و فصل سوم و چهارم به معماری بیوفیلیک در توسعه پایدار و مصرف انرژی اختصاص یافته است. بیوفیلیک و معماری زیست‌گرا و الگوهای معماری بیوفیلیک در فصل پنجم و ششم تدوین شده است و در فصل هفتم و هشتم نیز نیازهای انسان و محیط با نگرش بیوفیلیک مورد بررسی قرار گرفته و بالاخره در فصل آخر کاربرد الگوهای بیوفیلیک در سازه‌ها تشریح گردیده است. بیطرف و همکاران (1397) در رساله دکتری با عنوان «تدوین اصول و معیارهای معماری اکولوژیک و بیوفیلیک در راستای ارتقای کیفیت مجتمعهای مسکونی ایران» به این نتیجه دست یافتند که با بومیسازی اصول معماری بیوفیلیک و اکولوژیک در ایران و تدوین الگویی داخلی جهت طراحی مجتمعهای مسکونی بر مبنای شاخصها و مولفههای معماری اکولوژیک و بیوفیلیک میتوان موجبات ارتقای کیفی مجتمعهای مسکونی امروز ایران و به تبع آن رضایتمندی ساکنان آنها را فراهم ساخت. کلانتری و دلفندی (1397) در کتاب «معماری بیوفیلیک و نمودار آن در شهر بنا» در راستای کمک به برقراری ارتباط مطلوب بین شهر، محله و ساختمان با طبیعت، به معرفی و بررسی رویکرد بیوفیلیک پرداختند. عنابستانی و همکاران (1397) در پژوهشی با عنوان «بررسی و تحلیل آثار ایجاد اقامتگاههای بومگردی بر توسعه سکونتگاههای روستایی (نمونه: روستای رادکان شهرستان چناران)» سعی نمودند آثار ایجاد اقامتگاههای بومگردی را بر توسعه سکونتگاههای روستای رادکان چناران تحلیل کنند. بر اساس نتایج، عامل اشتغالزایی که 65/21 درصد اثرگذاری اقامتگاه بومگردی را تبیین میکند، شامل متغیرهای ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم، گسترش فرصتهای شغلی برای زنان و ایجاد فرصتهای شغلی جدید است؛ عامل افزایش تولید و درآمد با واریانس 69/18 و عامل تقویت هویت محلی با واریانس 23/14، بیشترین درصد و عوامل کالبدی – معماری با واریانس 75/4 و اجتماعی – فرهنگی با واریانس 12/3،کمترین درصد اثرگذاری اقامتگاههای بومگردی را بر توسعه روستای رادکان تبیین میکنند؛ همچنین با توجه به نتایج آزمون T تک نمونهای، عامل چهارم (رونقبخش خدمات) با آماره 11/9 و عامل اول (اشتغالزایی) با آماره 62/8 بیشترین نقش را در این زمینه داشتهاند. رستمپیشه و همکاران (1398) در مقالهی «ارزیابی و تحلیل تطبیقی ساختار کالبدی اقامتگاههای بومگردی (مورد مطالعه: اقامتگاههای بومگردی تلارخانه بردبار و دیلمای گشت؛ استان گیلان)» به این نتیجه رسیدهاند که که اقامتگاه تلارخانه از نظر ساختار معماری در سطح بالاتر و استاندارد بهتری قرار دارد و معماری آن نسبت به معماری روستا بسیار متفاوت است و این میزان تفاوت و درجه معماری در اقامتگاه دیلمای گشت کمتر است. اگرچه مدیریت خانوادگی و تلاش در جهت اعمال برخی از هنرها و فرهنگ بومی در هر دو اقامتگاه دیده میشود، اما میزان تشابه معماری اقامتگاه دیلمای گشت با روستا بیشتر است. جهانیان و مهدیزاده اردکانی (1400) در پژوهشی با عنوان «عوامل مؤثر بر افزایش رضایت گردشگران از اقامتگاههای بومگردی مورد مطالعه: اقامتگاههای بومگردی شهرستان دماوند» به بررسی عوامل مؤثر بر افزایش رضایت گردشگران از اقامتگاههای بومگردی شهرستان دماوند پرداختند. نتایج پژوهش نشاندهندهی آن است که بین متغیرهای موقعیت و دسترسی اقامتگاه با افزایش رضایت گردشگران رابطهی معنادار وجود ندارد، درحالی‌که رابطهی بین متغیرهای ارائه خدماتِ با کیفیت بالا و عملکرد کارکنان با افزایش رضایت گردشگران معنادار است. حشمتی و همکاران (1402) در مقالهی «ارزیابی عوامل تهدیدکننده اکوتوریسم و زیرساختهای موردنیاز آن به منظور پایداری منابع طبیعی در استان کرمانشاه» به شناسایی مناطق مستعد اکوتوریسم و امکانسنجی آن بر اساس قابلیتهای موجود و زیرساختهای موردنیاز از دیدگاه صاحبنظران آگاه به منطقه پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد که تنوع شرایط زمینشناسی، توپوگرافی، اقلیمی و پوشش گیاهی، پتانسیل قابل‌توجهی را برای اکوتوریسم در استان کرمانشاه فراهم آورده است و بافت روستایی و عشایری، موقعیت جغرافیایی و آثار باستانی پشتوانه خوبی در این زمینه است. در سطح خارجی؛ ملازاده و ژو (Mollazadeh & Zhu) (2021) در مقالهای با عنوان «کاربرد محیطهای مجازی برای طراحی بیوفیلیک: بررسی انتقادی» اشاره نمودند که طراحی بیوفیلیک به عنوان یک رویکرد طراحی جدید، عناصر طبیعی را با محیط ساخته شده ترکیب میکند و منجر به تأثیر قابل توجهی بر سلامت، رفاه و بهرهوری انسان میشود. کانوال و آساما (Kanwl & Usama) (2021) در پژوهشی با عنوان «نقش تفکر طراحی و بیومیمیکری در استفاده از نوآوری پایدار» اظهار داشتند که تفکر بیوفیلی رویکردی برای حل مشکلات طبیعت و نوع بشر با استفاده از رویکردهای خلاقانه بیوفیزیک و طرحهای بیومیمیک برای مفهومسازی و توسعه راهحلهای نوآورانه در راستای بهبود رفاه و پایداری انسان است. تفکر اکو فیلیا فرآیند طراحی هدفمند را با پایداری کلی سازمانی از جمله برنامهریزی برای هر دو سیستم انسانی و بومشناختی شناسایی و بهبود میبخشد. ویلنسکی و همکاران (Grazuleviciute-Vileniske et al. ) (2022) در مقالهای با عنوان «طبقهبندی ساختمانهای بیوفیلیک به عنوان محیطهای پایدار» به سه دستهی متمایز از معماری بیوفیلیک شامل تقلیدی، کاربردی و ارگانیک، اشاره نمودند. تجزیه و تحلیلها نشان داده است که هر سه دسته - تقلیدی، کاربردی، ارگانیک - امکان ایجاد محیطهای بیوفیلیک و پتانسیل همکاری انسان و طبیعت را دارند، اگرچه طراحی بیوفیلیک ارگانیک در حال حاضر به عنوان کم‌توسعه‌ترین، و البته امیدوارکننده‌ترین دسته در نظر گرفته میشود. ایبنا و همکاران (Ibenna et al.) (2023) در پژوهشی با عنوان «معماری گردشگری بیوفیلیک و تأثیر مثبت آن بر توسعه شهری و سلامت انسان» بیان نمودند که گردشگری آبی و طراحی بیوفلیک در حال افزودن ابعاد جدیدی به صنعت گردشگری است و مردم را با طبیعت، با دیدن، شنیدن و لمس آب به روشهای بی‌شمار پیوند میدهد. شکی نیست که طراحی بیوفیلیک با راهاندازی چارچوبی جدید در جهت استفادهی سودمند از طبیعت، به نواقص موجود در محیطهای مصنوعِ مدرن، ارزش می‌افزاید. کاربرد مؤثر بیوفیلیا با پایبندی به اصول اولیه بیوفیلی آغاز میشود. اینگونه استدلال میشود که طراحی بیوفیلیک دارای مزایای فراوانی برای ساکنان ساختمانها و محیطهای شهری از طریق بهبود ارتباطات با طبیعت است. پورمرشد و همکاران (2022) در مقالهای با عنوان «اقامتگاههای بومگردی در ایران: مطالعه موردی چندگانه با رویکرد گردشگری خلاق» به معـرفی یک مدل تجاری برای اقامتگاههای بــومگردی مبتنی بر مــدل کسب و کار اوستروالدر (Osterwalder) با رویکرد گردشگری خلاق پرداختند. نتایج پژوهش مبین آن است که عوامل عرضه چارچوب گردشگری خلاق شامل تنوع فرهنگهای جهانی، ارائه فرهنگ منحصر به فرد، زیرساختها، صنایع دستی محلی، مهماننوازی، صنایع خلاق، منابع گردشگری فرهنگی و ... میباشند. محمدیگرفامی و همکاران (2022) در پژوهشی با عنوان «تحلیل نقش اقامتگاههای بومگردی در اقتصاد روستایی شهر رشت» پس از شناسایی و بررسی دو مولفه اشتغال و ارتقای درآمد (20 متغیر) و حفظ ظرفیت تولید و رونق کسب و کار (19 متغیر) و طی فرآیند نمایهسازی به این نتیجه دست یافتند که شاخص ایجاد فرصتهای شغلی جدید برای زنان دارای بالاترین میانگین است و سرمایهگذاری در گیاهان طب و طب سنتی کمترین میانگین را دارند به این معنی که راهاندازی اقامتگاه بومگردی در شهر رشت بیشترین تاثیر را در اشتغال زنان داشته است. همچنین با کمک تحلیل رگرسیون مشخص نمودند که اقامتگاه بومگردی بر شاخص اشتغال و ارتقای درآمد روستائیان نسبت به شاخص حفظ ظرفیت تولید و رونق کسب و کار مؤثرتر بوده است. سیر مطالعات انجام شده در سالهای اخیر بیانگر آن است که مطالعه عمیق، مستقل و جامعی در زمینهی ساماندهی اقامتگاههای بومگردی مبتنی بر اصول بیوفیلیک که زمینههای توسعه اکوتوریسم را در قلمروهای طبیعی فراهم آورده باشد، صورت نپذیرفته است. بنابراین تحقیق و تفحص در این باب میتواند ضمن تبیین میزان تاثیر شاخصهای بیوفیلیک در بهسامان نمودن فضاهای اقامتگاهی حال حاضر کشور، به عنوان پایهای نظری برای پژوهشهای آتی درنظر گرفته شود و افقهای تازهای را فراروی پژوهشگران این حیطه بگشاید.
روش تحقیق
مطالعه حاضر در راستای پاسخ به سوال اساسی تحقیق، از رویکرد روششناسی ترکیبی که آمیزهای از دو شیوهی کیفی (داده بنیاد) و کمی (آماری) را دربرمیگیرد، بهره جسته است. تهیه و گردآوری دادههای موردنیاز با اتکا بر راهبردهای کتابخانهای و میدانی، در دو بعد نظری و عملی صورت میپذیرد، بدین نحو که در بعد نظری، با مراجعه به منابع دست اول و مرور مدارک، اسناد و مکتوبات معتبر علمی، به بررسی ادبیات نظری موضوع پیرامون مفاهیم پایه و کلیدی -«معماری بیوفیلیک»، «اقامتگاه بومگردی»، و «اکوتوریسم پایدار»- پرداخته و مدل مفهومی اولیه متشکل از متغیرها و شاخصهای اصلی، تدوین و ترسیم میگردد (شکل شماره 4). در بعد عملی نیز، اطلاعات زمینهای در خصوص وضعیت معماری اقامتگاههای بومگردی دماوند از منظر شاخصهای بیوفیلیک و نقش آنها بر توسعه اکوتوریسم، از طریق حضور در محدودهی مکانی موضوع و توزیع پرسشنامه مابین بومگردان و اجرای مصاحبهای نیمهساختاریافته با جمعی از متخصصان و کارشناسان مسلط به موضوع حاصل میگردد. حجم نمونه آماری مطالعه شده برای بومگردان با احتساب نامحدود بودن جامعه آماری (N) و با استناد به رابطهی کوکران برابر با 384 نفر، و حجم گروه مصاحبهشونده مبتنی بر شیوهی اشباع نظری، معادل 19 نفر برآورد شده است. سوالات پرسشنامه مقیاس لیکرت در دو بخش توصیفی (سن، جنسیت، سابقهی کار، سطح تحصیلات، و ...) و استنباطی (گویههای مستخرج از نمودار مفهومی پژوهش) انتظام یافتهاند. شاخصهای عملیاتی در دو بعد بیوفیلیک و زیستبوم در قالب 38 گویه مورد پرسش واقع شدند که از این میان، 27 سوال متعلق به معیارهای بعد اول و مابقی سوالات (11 سوال) به شاخصهای بعد دوم جدول شماره1 اختصاص یافته است. روایی گویههای پرسشنامه تحت نظر 7 تن از متخصصان و کارشناسان این حوزه بررسی و پس از رفع ایرادات ذکر شده، به تایید نظر ایشان رسید. سطح اعتماد هر یک از مولفهها نیز به روش آلفاي كرونباخ 19 مطابق جدول شماره1 محاسبه گردید. مقادیر به دست آمده بر مطلوبیت درجه اعتماد ابزار اندازه‌گيري دلالت دارد. فرآیند تجزیه و تحلیل دادهها نیز در دو سطح کیفی و کمی انجام میپذیرد: در سطح کیفی، تفسیر دادههای اکتشافی مصاحبه، با اتکا بر نظریه زمینهای و بر مبنای رویکرد تحلیلی استراوس و کوربین، در چارچوب سه مرحلهی کدگذاری «باز»، «محوری» و «انتخابی» صورت میپذیرد. پژوهشگر کار تحلیل را با کدگذاری باز آغاز میکند و دادهها را بر اساس طبقات اطلاعاتی کدگذاری میکند. در انجام کدگذاری باز، متن مصاحبهها یا مشاهدات چندین بار خوانده و جملات اصلی آن استخراج شده و به صورت کدهایی ثبت میگردد و سپس کدهای مشابه در دسته‌هایی قرار میگیرند. بعد از این کدگذاری، و بر مبنای آن، کدگذاری محوری صورت میگیرد که در آن پژوهشگر یک طبقه کدگذاری باز را انتخاب میکند تا بر آن متمرکز شود. در کدگذاری محوری، طبقات به طبقات فرعی خود ربط داده میشوند تا تبیین‌های دقیقتر و کامل‌تری دربارهی پدیده ارائه گردد. استراوس و کوربین (۱۹۹۰) انواع طبقاتی را که حول پدیدهی محوری میتوان شکل داد مشخص کردهاند. این طبقات شامل شرایط على (عواملی که موجب پدیده محوری شدهاند)، استراتژیها (اقدامات اتخاذ شده در پاسخ به پدیده محوری)، شرایط مداخلهگر و زمینهای (عوامل وضعیتی عام و خاص که بر استراتژیها تأثیر میگذارند)، و پیامدها (نتایج حاصل از به کارگیری استراتژیها) میشوند. این طبقات در قالب یک مدل دیداری به نام پارادایم کدگذاری محوری به یکدیگر مرتبط شده و پدیده محوری را دربر میگیرند. گام نهایی، کدگذاری گزینشی یا انتخابی است که برای یکپارچهسازی و پالایش مقولههاست؛ به این ترتیب که محقق با ایجاد یک آهنگ و چیدمان خاص در بین مقولهها، و آنها را برای ارائه و شکل‌دهی یک تئوری تنظیم میکند. در سطح کمی نیز، پردازش و آنالیز دادههای پرسشنامه، پس از دریافت پاسخهای شرکتکنندگان و مرتبسازی، طبقهبندی، کدگذاری و استانداردسازی آنها در برنامهی اکسل، بواسطهی نرمافزار آماری SPSS و آزمون استنباطی تی تک نمونهای انجام میپذیرد.
شکل شماره 1) فرآیند اجرای تحقیق |
چارچوب نظری
· اقامتگاه بومگردی (Ecotourism Resort)
اقامتگاه را میتوان مکانی با محیط و فضایی دلپذیر با هدف تامین آسایش، آرامش و استراحت سالم، ارائه غذا، خواب و امکانات تفریحی برای عموم مردم با پرداخت هزینه تعریف کرد (Shrestha, 2023). بر اساس نظر باودبوی ((Baud-Bovy ، یک اقامتگاه اساساً مکانی است که برای اقامت گردشگران توسعه یافته و امکانات متعددی را برای اقامت، تفریح،
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
بنا بر تعریفی که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در آییننامهای تحت عنوان «ضوابط اقامتگاههای بومگردی» ارائه کرده، این نوع اقامتگاهها، مسکنی موقت برای گردشگران هستند که علاوه بر رعایت اصول حاکم بر صنعت هتلداری و ارائه خدماتی با کیفیت مشخص و قابل قبول به میهمانان در محیطهای طبیعی، این خصوصیات را دارا باشند: کمترین آسیب را به محیط زیست اطراف اعم از طبیعی و فرهنگی وارد کند، کمترین تأثیر ممکن را هنگام ساخت و ساز روی محیط طبیعی اطراف بگذارند، مناسب و هماهنگ با بافت فیزیکی و فرهنگی منطقه باشند و با توجه به شکل، ظاهر، رنگ و معماری محلی ساخته شده باشند، از روشهای پایدار برای به دست آوردن آب مصرفی و کاهش مصرف آن استفاده کنند، نظام کارآمد دفع پسماندها و پسابها داشته باشند، در حد امکان از منابع انرژی جایگزین با اصول پایداری بهرهمند باشند، برای همکاری با انجمنهای محلی تلاش کنند، برنامههای آموزشی درباره محیطهای فرهنگی طبیعی و فرهنگی منطقه برای کارمندان و گردشگران ترتیب دهند و نهایتاً با شرکت در برنامههای تحقیقاتی، به توسعه پایدار منطقه کمک کنند (سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری، ۱۳۹۵).
طبق اساسنامه انجمن بینالمللی اکوتوریسم (International Ecotourism Society: TIES)، یک بومگردی کارآمد باید (TIES, 2015): محل اقامت راحت و فضاهای عمومی فراهم کند که منعکسکنندهی طراحی بومی و فرهنگ محلی باشد. به حفظ محیط طبیعی کمک نماید. از مصالح ساختمانی پایدار و/یا قابل بازیافت محلی بهرهمند باشد. غذای خریداری شده از کشاورزان محلی اطراف را ارائه دهد. از منابع انرژی تجدیدپذیر و تکنیکهای مدیریت آب/پسماند استفاده نماید. فرصتهایی برای تعامل با ساکنان محلی، مدیران و راهنماها فراهم آورد. اقامتگاههای بومگردی شامل انواع کلبه یا اقامتگاه سنتی، مسافرخانهها، اکوکمپها، بومگردی روستایی، مزرعه ارگانیک، خانههای اکولوژیک، و هتلهای سنتی میباشند (Jafari, 2000).
دیدگاه صاحبنظران و اندیشمندان در رابطه با اهمیت معماری اقامتگاههای بومگردی در توسعه گردشگری مبتنی بر طبیعت متمایز است. لاسکورین معتقد است که "مهمترین چیز در خصوص بومگردی آن است که اقامتگاه اکولوژ پراهمیتترین عامل نیست" (به نقل از Beyer, 2003).
در مقابل، پیس (Peace) پیشنهاد میکند که تمایل به بازدید از چنین مکان‌هایی (اقامتگاههای بومگردی)، ناگزیر با ویژگیهای زیباییشناختی خاصی مرتبط است: ترویج اکوتوریسم نسبت به سایر بخش‌های گردشگری، مستلزم درجهی خلاقیت بالاتری است زیرا ویژگیهای مکان باید نقش مهمی در انتخاب مقصد داشته باشد. همچنین اظهار داشت که اکوتوریستها بیش از سایرین، نگران ویژگیهای فیزیکی و زیباییشناختی مکان‌هایی هستند که اوقات فراغت خود را در آن سپری میکنند (Peace, 2005).
به باور اندرسن، اقامتگاه بومگردی «باید طراحی پر جنب و جوش و جذابی داشته باشد تا انتظارات گردشگرانی را که برای غوطه‌ور شدن در یک محیط بکر و منحصربه‌فرد آمدهاند برآورده سازد» (Andersen, 1993). وی امکانات اکوتوریسم را به عنوان "پنجرهای به جهان طبیعی" توصیف میکند. او آنها را هم نمادی از رابطهی ما با محیط میداند و هم وسیلهای برای یادگیری و درک (همان). به طور کل، طراحی اقامتگاه بومگردی باید شامل دو مولفه اساسی باشد: حفاظت از مناطق طبیعی و توانمندسازی جوامع محلی (TIES, 2015).
· معماری بیوفیلیک (Biophilic Architecture)
واژهی «بیوفیلیا» ابتدا توسط روانشناس اجتماعی «اریک فرم» ((Erich Fromm قلب انسان ۱۹۶۴) ابداع شد و بعدها توسط زیست‌شناسی بهنام ادوارد ویلسونEdward Wilson)) (بیوفیلیا ۱۹۸۴) رواج یافت. نمادهای گوناگون، که از درون رشتههای زیست‌شناسی و روانشناسی شکل گرفته و با رشتههای علوم عصبی، درونریزشناسی، معماری و فراتر از آن تطبیق یافتهاند، همگی به تمایل به برقراری ارتباط با طبیعت و سیستم‌های طبیعی باز می‌گردند (Browning et al., 2014). بیوفیلیا تمایل ذاتی بشر به ارتباط با طبیعت است که حتی در دنیای مدرن هم برای سلامت جسم، روان و نیز رفاه انسان همواره حیاتی است (Wilson, 1986, Kellert & Wilson 1993, Kellert, 1997, 2012).
ایده بیوفیلیا ریشه در درک تکامل بشر دارد که در آن طی مدتی بیش از ۹۹ درصد قدمت تاریخ‌مان، در سازگاری با طبیعت و نه نیروهای غیرطبیعی یا دست‌ساخته خودمان، به لحاظ بیولوژیکی پرورش یافتیم. بیشتر چیزهایی که امروزه عادی می‌دانیم خاستگاه نسبتاً جدیدی دارند، مانند تولید انبوه مواد غذایی درست در ۱۲۰۰۰ سال گذشته؛ ابداع شهرها در ۶۰۰۰ سال قبل؛ تولید انبوه کالا و خدمات از ۴۰۰ سال قبل و فناوری الکترونیک که تنها از قرن ۱۹ آغاز شد. بدن، ذهن و حواس انسان، در دنیایی زیست‌محور تکامل پیدا کرده نه در دنیای ابداعی یا دنیایی که به دست بشر مهندسی شده است (Kellert & Calabrese, 2015). (شکل شماره 2)
معماري بيوفيليك بخشی از يك ديد نوآورانه در معماري ميباشد و در آن طبيعت، زندگي و حدسيات معماري پيدا ميشود تا يك بنای قابل سكونت و سرزنده ايجاد شود تا بتواند درخواستها، محدوديتها و احترام متقابل بين انسان و محيط را برآورده سازد (Briggs, 1987؛ به نقل از خداوردیجعفری و یوسفی، 23:1396). این معماری با استفاده از فرمهای منحنی و سطوحی که یادآور ساختارها در بیولوژی و ریاضیات فراکتال بودند، خود را در نقطهی مقابل طرحهای مستطیلی سنتی و طرحوارهها قرار داد (Almusaed, 2004؛ به نقل از خداوردیجعفری و یوسفی، 21:1396).
معماری بیوفیلیک در دو گروه زیستگرایی بومی و زیستگرایی شناختی قابل تقسیمبندی است. استدلال زیستگرایی بومی در سال 1993 توسط نلسون در مطالعهاش از منطقهی کویوکان آلاسکای شمالی، مطرح شد. وی توصیفات گستردهای از دانش عمیق بومیها و شناخت آنها از محیط طبیعت اطرافشان و گونههای مختلف محیط طبیعی، ارائه نموده است (Kahn, 1999).
ادوارد ا.ویلسون پیرامون فرضیه زیستگرایی شناختی، معتقد است که در رشتههای مختلف پاسخ عاطفی به صورت نمادهایی تنیدهاند که بخش عمدهای از فرهنگ را تشکیل دادهاند (Wilson, 1993). این دیدگاه به وضوح در طراحی معماری ملموس است که در آن بهبودهای زیباییشناختی اغلب مواقع از اشکال و فرمها و اشیای طبیعی الهام گرفتهاند. عبارات زبانشناسی زیستگرایی توسط الیزابت لارنس (Lawrence) در سال 1993 مورد کنکاش قرار گرفته است. وی مدعی است که حیوانات همواره ابزارهای ایدهآلی برای عبارات استعارهای و نمادهای زبانی بودهاند: نیاز انسان به عبارات استعارهای، بیشترین کامیابی را از طریق ارجاع به قلمرو حیوانات مییابد. هیچ قلمرو دیگری دارای چنین عبارات فعال و پویا از مفاهیم سمبولیک و نمادین نمیباشد. هرچه احساسات آنها پرشورتر باشد، افراد با قاطعیت بیشتر آنها را در عبارات حیوانی چارچوببندی کرده و این گرایش قوی را نشان میدهند که ممکن است به صورت زیستگرایی شناختی توصیف شود (Lawrence, 1993).
بر اساس مبانی مطرح شده و با استناد به اندیشههای استفان کلرت (Stephen Kellert) به عنوان یکی از برجستهترین نظریهپردازان حوزهی بیوفیلیک، مولفههای اساسی تشکیلدهندهی معماری بیوفیلیک در 8 دسته مطابق شکل 3 قابل تقسیمبندی و تفکیک هستند. (شکل شماره 3)
· اکوتوریسم (Ecotourism)
کلمهی اکوتوریسم که اختصار واژهی Ecological-Tourism است، از ترکیب دو واژهی Ecology و Tourism شکل گرفته است. بنابراین تمرکز مفهومی اصلی آن بر روی ارتباط میان گردشگری و موجودات زنده و محیط آنها است (Wilson, 2012). این واژه از یک طرف به مجموعهای از الگوهای طبیعت پایه اشاره میکند و از طرف دیگر دارای یک بخش تجاری است (The International Ecotourism Society, 1993).
واژه اکوتوریسم برای نخستین بار در سال ۱۹۸۳ توسط هکتور لاسکورین(Hector Ceballos-Lascurain) ، در شرح سفر به مناطق بکر طبیعی با هدف طبیعتگردی و با تاكيد بر جنبههای آموزشی این گردش به کار رفت (بیرانوند، 1387). این واژه که در ادبیات فارسی جهانگردی زیستمحیطی «طبیعتگردی» نامیده میشود، شامل چشماندازها و مناظر زیبای طبیعت مانند: سواحل، دریاچهها، تالابها، بیشهزارها و مکانهای سرسبز و خرم، گیاهان وحشی، جنگلها و پارکهای ملی، نواحی گردشگاهی، مناطق کوهستانی و ییلاقی، امکانات بالقوه ورزشی و تفریحی مانند: غارپیمایی، کوهپیمایی، پیادهروی در طبیعت، غواصی، قایقرانی، ماهیگیری و ... است (خلج،
امیری، 1387). "اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (International Union for Conservation of Nature) " اکوتوریسم را به عنوان یک سفر مسئولانه به مناطق زیست محیطی که طبیعت را حفظ میکند و رفاه جوامع محلی را بهبود میبخشد، تعریف میکند (Hawkins et al., 1995). اکوتوریسم ارزشمندترین شاخهی طبیعتگردی است که قصد دارد به شیوهی خردمندانهای با کمترین اثر منفی بر طبیعت و فرهنگ منطقه، بیشترین فایده را برای آن داشته باشد (Wood, 2002). این شاخه از گردشگری براساس نتایج توسعه پایدار آن شناخته میشود که شامل حفاظت از محیطزیست، آموزش بازدیدکنندگان در زمینهی پایداری و فايده
شکل شماره 2) تاریخچه شکلگیری بیوفیلیا. مأخذ: (Kellert & Calabrese, 2015)
شکل شماره 3) مولفههای شکلدهندهی معماری بیوفیلیک. مأخذ: (Kellert, 2005؛ به نقل از خداوردیجعفری و یوسفی، 1396: 82)
|
رساندن به جامعه محلی و ارتقا معیشت آنها میباشد (Wood, 2002). اکوتوریسم بایستی در محیطهای محلی مفهومسازی شود تا به طور قابل توجهی رابطهی مابین محیط طبیعی و جوامع محلی را ارزیابی کند و پیامدهای پایدار را بر اساس نیازهای جامعه محلی و اهداف زیستمحیطی برآورده سازد. در واقع، این امر با اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد شامل حفاظت از جنگلها، آب و تغییرات اقلیمی و همچنین بهبود شرایط زندگی مردم محلی سازگار است (Yaghoubi et al., 2018). در مجموع گردشگری مبتنی بر طبیعت شامل توسعه پایدار در چهار زمینه محیط زیستی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی است.
|
شکل شماره 5) . موقعیت شهرستان دماوند در استان تهران
شکل شماره 6) اقامتگاههای بومگردی مورد مطالعه |
نظری، معیارها و زیرمعیارهای متغیرهای اصلی با استناد به آرا و چارچوب فکری تئوریپردازان و پژوهشگران متعدد، شناسایی و نمودار مفهومی پایه بر مبنای مولفههای شناسایی شده مطابق (شکل شماره 4) تدوین و ترسیم گردید. براساس این مدل، بررسی تاثیر دو متغیر مستقل (بیوفیلیک و زیستبوم) بر متغیر وابسته (اکوتوریسم)، ملاک عمل این مطالعه خواهد بود.
· معرفی قلمرو مکانی
مختصات مکانی تحقیق، مناطق روستایی دماوند واقع در حاشیه کلانشهر تهران میباشند که به سبب دارا بودن ظرفیتهای متنوع طبیعی، زیستی، اقلیمی، و تاریخی؛ در لیست مقاصد مستعد بومگردی قرار میگیرند (شکل شماره 5). اقامتگاههای بومگردی آرتین، خورشید و روژان به شکل تصادفی از میان جمیع کانونهای اقامتگاهی فعال در نواحی روستایی این شهر، به عنوان نمونههای مورد پژوهی انتخاب شدهاند. کلیه مدارک و مستندات مربوط به این اقامتگاهها شامل نقشههای معماری، مقاطع، نماها، سایت پلان، تصاویر، احجام و ...، به سبب عدم همکاری نهادهای متولی و ادارهکننده (مانند سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران، دهیاری، و ...)، از طریق حضور مستقیم محقق در بستر مکانی تحقیق و بررسیهای مستمر میدانی (مشاهدات، تصویربرداری، و برداشت) تهیه و حاصل شده است. (شکل شماره 6)
بحث و یافتهها
· سنجش وضعیت شاخصهای بیوفیلیک و زیستبوم در مجموعههای بومگردی و تاثیر آنها بر توسعه اکوتوریسم
نتایج آزمون تی تک نمونهای در بررسی وضعیت شاخصهای بیوفیلیک و زیستبوم در مجموعههای بومگردی مورد مطالعه در جدول شماره2 قابل ملاحظه است. بر اساس نتایج بدست آمده، در اقامتگاه آرتین، شاخصهای «پناهگاه، آب، تقلید از طبیعت، احساس سرزندگی، و جاذبه» در مولفه بیوفیلیک، با مقادیر معناداری بیشتر از 05/0 و t منفی نامطلوب شناخته شده و سایر شاخصها با سطح معناداری کمتر از 05/0 و ضریب اطمینان 95% در سطح مطلوب قرار میگیرند. در میان شاخصهای زیستبوم نیز، به جز شاخص «سبک زندگی»، وضعیت باقی شاخصها با توجه به مقادیر معناداری آنها تا اندازهای مطلوب ارزیابی شده است. در اقامتگاه روژان، تنها شاخصهای «تغییرپذیری حواس»، و «احساس سرزندگی» در شرایط نسبتا مطلوب قرار گرفته و وضعیت دیگر شاخصهای بیوفیلیک نامطلوب گزارش شده است. این در حالی است که در مولفه زیستبوم، به غیر از شاخص «تسهیلات شهری» با میزان معناداری (084/0) و t منفی، وضعیت دیگر شاخصها از دیدگاه گروه پاسخدهنده مطلوب دانسته شده، زیرا مقادیر معناداری این شاخصها عددی پایینتر از (05/0) را نشان میدهد. در اقامتگاه خورشید، مقادیر معناداری بدست آمده برای شاخصهای «آب، پناهگاه، تنوع زیستی و تقلید از طبیعت»، عددی بیشتر از 05/0 را نشان میدهد، که این میزان دلالت بر وضعیت نامطلوب شاخصهای مذکور در این اقامتگاه دارد. باقی شاخصها در وضعیت نسبتا مطلوبی قرار دارند. اما در مقابل، وضعیت کلیه شاخصهای زیستبوم با 95% سطح اطمینان و میزان خطای کمتر از 05/0، مطلوب ارزیابی شده است.
به طور کل، نتایج آماره تی نشان میدهد که وضعیت حضور شاخصهای بیوفیلیک در اماکن اقامتی منتخب، متفاوت بوده و به تبع آن تاثیری که بر گسترش اکوتوریسم داشتهاند نیز متمایز است. یافتههای به دست آمده، از میزان حداقلی حضور این شاخصها در مجموعههای اقامتی حکایت دارد که در این میان، شرایط اقامتگاه خورشید، مناسبتر از دو اقامتگاه روژان و آرتین گزارش شده است. از سویی دیگر، میزان انطباق مجموعههای بومگردی با شرایط زمینهای نسبتا مطلوب ارزیابی شده که البته این به معنای تطبیق و هماهنگی صددرصدی نیست.
به دنبال پیادهسازی محتوای مصاحبهها و یکپارچهسازی دادههای اکتشافی؛ در وهلهی نخست و در جریان کدگذاری باز، مجموعا نزدیک به 600 کد اولیه شناسایی و احصا گردید. به دنبال شناخت مفاهیم قابل کشف در دادههای فراهم آمده و سازماندهی آنها بر مبنای تجانس مفهومی در قالب مفاهیم گستردهتر با عنوان مقوله، جمعا 34 مقوله شناسایی و تولید شد. مقولات شناسایی شده نیز بر اساس منطق مقایسهی مستمر و بر حسب قرابت مفهومی، در سطحی انتزاعیتر، در قالب طبقات با یکدیگر تلفيق شده و به شکلگیری 11 طبقه انجامید. ( جدول شماره 2)
از میان مقولههای شناسایی شده، «اقامتگاههای بومگردی» به
عنوان مقوله محوری انتخاب و دیگر مقولهها شامل مقولات «علی»، «زمینهای»، «مداخلهگر»، «راهبردی» و «پیامدی» به آن ربط داده شدهاند. ارتباط مابین مقولههای تولید شده در الگویی موسوم به پارادایم کدگذاری نمایش داده شده است. بر اساس این الگو، عواملی چون (پنجرههای طراحی شده برای دیدن مناظر طبیعت، تنوع زیستی جانوری، رنگ، دما، بافت، تهویه، نور و روشنایی، طراحیهای الهام گرفته از طبیعت، فرمها و بافتهای طبیعی، نقشهای فراکتال، محوطهسازی و دکور، مواد طبیعی، تزیینات، فضاهای سرگرمکننده و مفرح، جاذبههای مصنوعی، پیچیدگی و اکتشاف، محیط مصنوع، تسهیلات و امکانات، فناوری نوین) نقش قابل توجهی در بهبود کیفی ساختار فیزیکی اقامتگاههای بومگردی ایفا میکنند. افزون بر مقولات علی نامبرده، توجه به عوامل زمینهای (چشمانداز و منظر، حضور آب، تنوع زیستی گیاهی، جاذبههای طبیعی، جغرافیا، آب و هوا، محیط طبیعی، سبک زندگی، زیرساخت رفاهی شهری) و مداخلهگر (مسئولیتپذیری شهروندی) نیز در تقویت پایداری اقامتگاههای بومگردی، مهم و تاثیرگذار شناخته شدهاند. با استناد به نظرات گروه شرکتکننده، بهرهمندی از راهبردهایی چون تغییرپذیری حواس، ایجاد سرزندگی، توسعه اقتصادی، صنایع تولیدی و مصرفی، میتواند زمینهساز توسعه اکوتوریسم و پایداری آن در 4 بعد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، و زیستمحیطی گردد. (شکل شماره 7)
نتیجهگیری
گردشگری به پدیده‌ای اجتماعی-اقتصادی اطلاق میگردد که شامل فعالیت‌ها و تجربیات گردشگران و بازدیدکنندگان، در مکانی دور از محیط خانهی خود میشود. امروزه در ایران به دلیل وجود جاذبههای گردشگری متنوع اعم از طبیعی، فرهنگی، تاریخی و آیینی همراه با تنوع اقلیمی و قومیتی، اکوتوریسم به یکی از انواع توسعه یافته و رایج گردشگری تبدیل شده است. اکوتوریسم برای افرادی با ویژگیهای ماجراجویانه و علاقهمند به یادگیری مناسب است و بر مکانهای طبیعی، فرهنگی و تاریخی تاکید دارد که کمتر مورد توجه قرار میگیرند. مدیریت صحیح اکوتوریسم در قلمروهای طبیعی میتواند در عین برآورده ساختن نیازهای فراغتی افراد، زمینهساز اشتغال بومی، ایجاد فرصتهای توسعه محلی و حفظ
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شکل شماره 7) پارادایم فرآیند کدگذاری و مقولهبندی
|
پی نوشت:
1.زمانی که حجم جامعه پاسخدهنده (n) مشخص نباشد، رابطهی کوکران (Cochran) برابر است با:
2. فرمول موردنظر برای محاسبه مقدار ضريب آلفای کرونباخ متغیرهای پژوهش برابر است با:
فهرست منابع:
بیرانوند، اسماعیل (1387)، تحلیل فضایی جاذبههای اکوتوریسم شهرستان خرمآباد، پایاننامه کارشناسی ارشد جغرافیا گرایش برنامهریزی روستایی، دانشگاه اصفهان.
بیطرف، احسان (1397)، تدوین اصول و معیارهای معماری اکولوژیک و بیوفیلیک در راستای ارتقا کیفیت مجتمع های مسکونی ایران، رساله دکتری، استاد راهنما: فرح حبیب، استاد مشاور: حسین ذبیحی، دانشکده عمران، معماری و هنر، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.
پورصادقی، سوده، فیضی، محسن، عظمتی، حمیدرضا (1395)، ردهبندی شاخصهای استاندارد جهانی LEED در طراحی فضای ویژه درمان بر پایه ویژگیهای زیستبوم منطقهای؛ بررسی موردی: کلانشهر مشهد، نامه معماری و شهرسازی، سال نهم، شماره 17، 79-98.
جهانیان، منوچهر، مهدیزاده اردکانی، مریم. (1400)، عوامل مؤثر بر افزایش رضایت گردشگران از اقامتگاههای بومگردی مورد مطالعه: اقامتگاههای بومگردی شهرستان دماوند، گردشگری و اوقات فراغت، دوره 6، شماره 11، 155-172.
حشمتی، مسیب، نعمتی، عادل، قیطوری، محمد، احمدی، محمد، محبی، علی (1402)، ارزیابی عوامل تهدیدکننده اکوتوریسم و زیرساختهای موردنیاز آن به منظور پایداری منابع طبیعی در استان کرمانشاه، مدیریت جامع حوزههای آبخیز، سال سوم، شماره 1، 1-15.
خداوردیجعفری، ناصر، یوسفی، عاطفه (1396)، معماری بیوفیلیک و توسعه پایدار، انتشارات سیمای دانش، چاپ اول، تهران، ایران.
خلج، محمدعلی، امیری، مینا (1387)، افزایش جذب توریست (اکوتوریسم) از طریق توسعه و بهبود فضاهای سبز (شهرها، تفرجگاهها، پارکهای شهری و ملی، جنگلها و ...)، سومین همایش ملی فضای سبز و منظر شهری، ویژهنامه شماره 27، ضمیمه ماهنامه 88 شهرداریها، 35-42.
رستمپیشه، مریم، نصیرسلامی، سیدمحمدرضا، تیزقلم زنوزی، سعید (1398)، ارزیابی و تحلیل تطبیقی ساختار کالبدی اقامتگاههای بومگردی (مورد مطالعه: اقامتگاههای بومگردی تلارخانه بردبار و دیلمای گشت؛ استان گیلان)، برنامهریزی توسعه کالبدی، سال چهارم، شماره 2 (سری جدید)، پیاپی 14، 111-132.
سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری، ۱۳۹۵.
عنابستانی، علیاکبر، گیاهی، حسن، جوانشیری، مهدی (1397)، بررسی و تحلیل آثار ایجاد اقامتگاههای بومگردی بر توسعه سکونتگاههای روستایی (نمونه: روستای رادکان شهرستان چناران)، برنامهریزی فضایی (جغرافیا)، سال هشتم، شماره دوم (پیاپی 29)، 1-24.
کلانتری، زهرا، دلفندی، همتا (1397)، معماری بیوفیلیک و نمود آن در شهر و بنا، انتشارات ویهان، چاپ اول، تهران، ایران.
گودرزی، نیما، خجسته، مهتاب (1396)، توسعه اکوتوریسم در حاشیه کلانشهرها، انتشارات مینوفر، چاپ اول، تهران، ایران.
میرزادهکوهشاهی، مهدی، دهقانی، امین (1395)، بررسی نقش
پتانسیلهای بومگردی بندرعباس در جذب گردشگران، پژوهشنامه فرهنگی هرمزگان، دوره 6، شماره 11، 6-24.
Almusaed, A. (2004), Intelligent sustainable strategies upon passive bioclimatic houses, Arkitektskole in Aarhus, Denmark.
Anabestani, AliAkbar, Giyahi, Hassan, Javanshiri, Mahdi. (2017), An Analysis of the Effects of Establishing Ecotourism Residence on Development of Rural Settlements (A Case Study of Radakan Village, Chenaran County), Spatial Planning (Geography), 8(2), Ser (29), 1-24. (in Persian)
Andersen, D. (1993), A Window to the Natural World: The design of ecotourism facilities, In K. Lindberg & D. Hawkins (Eds.), Ecotourism: A guide for planners and managers, 116-133. Vermont: The Ecotourism Society.
Baud-Bovy, Manuel, Lawson, Fred (1977/1998), Tourism and Recreation Handbook of Planning and Design, (2nd Ed). Oxford: Architectural Press. (Original publicado em 1977 como Tourism and Recreation Development).
Beiranvand, Ismail (2007), Spatial analysis of ecotourism attractions in Khorram Abad city, master's thesis in geography, rural planning, Isfahan University. (in Persian)
Beyer, D., Elber, B., Spring, F., Revell, G., Anda, M. & Ho, G. (2003), Challenges for Sustainable Regional Tourism: A best practice model for low-impact nature-base tourism facilities in remote areas, In P. Newman (Ed.), Proceedings of the International Sustainability Conference in Perth, Western Australia, 17-19.
Bitaraf, Ehsan (2017), Compilation of the principles and criteria of ecological and biophilic architecture in order to improve the quality of residential complexes in Iran, PhD thesis, supervisor: Farah Habib, consultant: Hossein Zabihi, Faculty of Civil Engineering, Architecture & Art, Islamic Azad University, Tehran Science and Research Unit. (in Persian)
Briggs, JR. (1987), Environmental control of modern records, In: Guy Petherbridge (Ed.) Conservation of Library and Archive Materials and the Graphic Arts, Butterworths, London.
Browning, W., O. Ryan, Catherine, Clancy, Joseph (2014), 14 Patterns of Biophilic Design Improving Health and Well-Being in the Built environment, Terrapin Bright Green LLC, New York NY, Washington DC.
Grazuleviciute-Vileniske, Indre, Daugelaite, Aurelija, Viliunas, Gediminas (2022), Classification of Biophilic Buildings as Sustainable Environments, Buildings, 12(10), 1542.
Gudarzi, Nima, Khojaste, Mahtab (2016), Development of ecotourism in the outskirts of metropolises, Minufar Publication, first edition, Tehran, Iran. (in Persian)
Hawkins, D., Wood M., Bittman S., (1995), The Ecolodge Sourcebook for Planners & Developers, North Bennington, VT: Ecotourism Society.
Hawkins, D.E. (2004), A protected areas ecotourism competitive cluster approach to catalyse biodiversity conservation and economic growth in Bulgaria, Journal of Sustainable Tourism, Vol 12, No 3, 219-244.
Heshmati, Mosayeb, Nemati, Adel, Gheitury, Mohammad, Ahmadi, Mohammad, Mohebi, Ali (1402), Evaluation factors threatening ecotourism and its needed infrastructure for sustainable natural resources in Kermanshah province, Iran, Integrated Watershed Management, 3(1), 1-15. (in Persian)
Ibenna Paul O.; Obiadi Bons N.; Onuorah I. M.; Mbah P. U.; Kikanme E. I.; Okafor C. C., Aniako C. U. (2023), The Architecture of Biophilic Tourism, and the Positive Impact in Urban Development and Human Health, Unizik Journal of Educational Research and Policy Studies Vol.16 (1), 90-116.
Jafari, J. (2000), "Encyclopedia of tourism", London: Routledge.
Jahanian, Manouchehr, Mehdizadeh Ardakani, Maryam (1400), Factors affecting the increase of tourists' satisfaction with eco-tourist accommodations under study: Damavand city eco-tourism accommodations, Tourism and Leisure, 6 (11), 155-172. (in Persian)
Kahn, Peter H. Jr. (1999), The Human Relationship with Nature: Development and Culture, Cambridge, MA, MIT Press.
Kalantari, Zahra, Delfandi, Hamta. (2017), Biophilic architecture and its appearance in the city and building, Vihan Publication, first edition, Tehran, Iran. (in Persian)
Kellert, S. (1997), Kinship to Mastery, Biophilia in Human Evolution and Development, Washington, DC: Island Press.
Kellert, S. R. (2008), Dimensions, Elements, and Attributes of Biophilic Design, In Biophilic Design: The Theory, Science, and Practice of Bringing Buildings to Life, Heerwagen, J., Mador, M., Eds.; Wiley: Hoboken, NJ, USA.
Kellert, S., O.Wilson, E. (1993), The Biophilia Hypothesis, Washington, DC: Island Press.
Kellert, Stephen R. (2005), Biophilic for Life, Island Press, Washington
Kellert, Stephen R., (2012), Birthed: people and nature in the Modern World, United States of America. Yale university press.
Kellert, Stephen R., Calabrese, Elizabeth F. (2015), The Practice of Biophilic Design.
Khalaj, Mohammad Ali, Amiri, Mina (2007), Increasing tourist attraction (ecotourism) through the development and improvement of green spaces (cities, resorts, urban and national parks, forests, etc.), the third national conference of green spaces and urban landscape, special issue number 27, monthly supplement 88 municipalities, 35-42. (in Persian)
Khodaverdi Jafari, Naser, Yousefi, Atefeh (2016), Biophilic architecture and sustainable development, Simaye Danesh Publication, first edition, Tehran, Iran. (in Persian)
Lawrence, E.A. (1993), The sacred bee, the filthy pig, and the bat out of hell: animal symbolism as cognitive biophilia, In Kellert, S.R. & Wilson, E.O. (eds.), The Biophilia Hypothesis. Washington: Island Press, 301-341.
Mirzadeh Kohshahi, Mehdi, Dehghani, Amin (2015), Investigating the role of Bandar Abbas ecotourism potential in attracting tourists, Hormozgan Cultural Research Review, 6(11), 6-24. (in Persian)
Mohamadi Garfami, Alireza, Amar, Teymoor, Goreyshi, Mohammad Baset (2022), Analysis of the Role of Ecotourism Residences in the Rural Economy of Rasht City, Geographical Engineering of Territory, Vol. 6, Issue 2 (No. 12), 487-505.
Mollazadeh, Maryam, Zhu, Yimin (2021), Application of Virtual Environments for Biophilic Design: A Critical Review, Buildings, 11(4), 148.
Narmeen, Kanwal, Usama, Awan (2021), Role of Design Thinking and Biomimicry in Leveraging Sustainable Innovation, LUT University, Publisher: Springer, Cham.
O. Wilson, E. (1992), The diversity of life. Harvard University Press.
O.Wilson, E. (1986), Biophilia: The Human Bond with Other Species, Cambridge: Harvard University Press.
Peace, A. (2005), Managing the Myth of Ecotourism: A Queensland case study, The Australian Journal of Anthropology, 16: 3, 321-334.
Pourmorshed, Seyedeh Sara, Sajadi, Seyed Mojtaba, Sadeghian Esfahani, Sonia (2021), Eco-Tourism Residences in Iran: a Multiple Case Study Research with a Creative Tourism Approach, Journal of Applied Research on Industrial Engineering, Vol. 9, No. 4, 427–441.
Poursadeghi, Soodeh, Feizi, Mohsen, Azemati, Hamidreza. (2015), The classification of global LEED standard indicators in the design of special treatment space based on the characteristics of the regional ecosystem; Case Study: Mashhad Metropolis, Architecture and Urban Design, 9 (17), 79-98. (in Persian)
RostamPisheh, Maryam, Nasir salami, Seyed Mohammadreza, Tizqhalam Zonouzi, Said. (2018), An Elevation and Comparative Analysis of Physical Structures in Eco-Tourism Resorts
(case study: Telarkhaneh Bordbar and Deylami Gasht eco-tourism residences; Gilan province), physical development planning, 4(2) (new series), Ser (14), 111-132. (in Persian)
Shrestha, Bipin (2023), Eco-Resort, Tribhuvan University, Institute of Engineering, Department of Architecture, Pulchowk Campus, Lalitpur.
The International Ecotourism Society (TIES) (2015), Ecotourism Principles, Available at: https://www.ecotourism.org/news/ties-announces-ecotourism-principles-revision.
Wilson, C. (2012), Nature-based tourism and Conservation, New Economic Insights and Case Studies, Edward Elgar Publishing, UK and USA.
Wood, M. E. (2002), Ecotourism: Principles, Practices and for Sustainability, Pub: UNEP.
Yaghoubi, N. M., Morad Zadeh, A., Arab, A. (2018), Evaluation of the effects of ecotourism empowering components on the network of beneficiaries, Iranian journal of management sciences, 13(50), 82-103.
