مطالعة تأثیر وزن بر عاطفة عرفانی غزلیات حافظ (مطالعة موردی چهار غزل در وزن¬های پربسامد)
الموضوعات :سیده¬فاطمه مدنی¬ایوری 1 , نسرين قدمگاهی ثانی 2 , مجتبی گلی 3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران. نویسنده مسئول: ghadamgahi@iau.ac.ir
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.
الکلمات المفتاحية: کلید واژه¬ها: وزن, عاطفة عرفانی, غزل حافظ, احساس, محتوا.,
ملخص المقالة :
تناسب ذوق و قریحة شاعرانه در هارمونی احساس و عاطفه سبب تأثیر شعر در ذهن و دل مخاطبان می¬شود. حافظِ کلام وحی با انتخاب وزن¬های موزون، مفاهیم عرفانی سخن خود را در صدر می¬نشاند. وی در بحر پربسامد رمل با کلک نقاش خود در گردش پرگار حقیقت، عشق ازلی را در ذهن بشر تداعی¬می¬کند و در این تجربه خواننده را در شِکوة جدایی هم¬نوا می¬کند. بحر مجتث «که من خموشم و او در فغان و در غوغاست» فریاد دل هر انسان آشناست که شعر او را همراه با وزن در اذهان ماندگار می¬کند.در بحر مضارع با هنرمندی و ذوق موسیقیایی خود واژگانی را در زنجیرة کلام به¬کارمی¬برد که در پیوند و هماهنگ با وزن و محتواست. بحر هزج واگویه¬های دلی است که قدمت دیرینه در زبان پارسی دارد و حکایت از خون دل آهوی سرگردان در وادی عشق است؛ شیوة بیان و تکرارها از جهت عاطفی احساس همدلی و همزاد¬پنداری را در مخاطب برمی¬انگیزد. این پژوهش بر اساس روش کتابخانه¬ای-استقرایی انجام¬شده¬است. کلید واژه¬ها: وزن، عاطفة عرفانی، غزل حافظ، احساس، محتوا.
منابع و مآخذ
آذرشب، محمدعلی.(1386). بیداری احساس در آثار حافظ و سعدی. تهران: سخن.
1) استعلامی، محمد.(۱۳۸۲). درس حافظ.تهران: سخن.
2) اشرف¬زاده، رضا.(۱۳۷۷). گزیدة رباعیات عطار نیشابوری. اساطیر.
3) ---- ، ---- (۱۳۸۱). پیغام اهل راز. بخش اول. اساطیر.
4) انوشه، حسن.(1376). فرهنگ‌نامه ادبی فارسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
5) پرین، لارنس.(1371) شعر و عناصر شعری.ترجمه غلامرضا سلگی.تهران:سعید نو.
6) پورنامداریان، تقی.(۱۳۸۲) گمشدة لب دریا.تهران:سخن.
7) ثابت¬زاده، منصوره.(1388) .بحور و اوزان اشعار فارسی.تهران:چاپخانة دایرة سفید.
8) جاری،سمانه، نصراصفهانی، محمدرضا.(1399).«بررسی فنا و بقا از منظر سنایی بر مبنای سنت اول عرفانی..مجله علمی-پژوهشی شعرپژوهی دانشگاه شیراز. زمستان.
9) حافظ شیرازی، محمد.( 1378 ). دیوان اشعار. به کوشش غنی و قزوینی. تهران: زوّار.
10) خرمشاهی، بهاءالدین.(۱۳۶۲). ذهن و زبان حافظ. تهران: نشرنو.
11) ختمی لاهوری، ابوالحسن عبدالرحمن.(۱۳۸۱). شرح عرفانی غزل¬های حافظ.تهران: قطره.
12) جمشیدی، زهرا (۱۳۹۹). تأثیر عروض قرآن بر اوزان شعر حافظ. دو فصلنامة علمی-تخصصی زبان و ادبیات فارسی شفای دل. سال سوم، شمارة پنجم. بهار و تابستان ۱۳۹۹. صص۵۱-۳۷.
13) رزمجو، حسین.(1385) . انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی.مشهد: دانشگاه فردوسی.
14) زرقانی، سیدمهدی.( 1383 ). چشم¬انداز شعر معاصر ایران. تهران: ثالث.
15) زرین¬کوب، عبدالحسین.(1371). شعر بی دروغ ، شعر بی نقاب. تهران: علمی.
16) زمانیان، صدرالدین.(1374). بررسی اوزان شعر فارسی. تهران: فکر روز.
17) دادجو. دره.(۱۳۸۶). موسیقی شعر حافظ. تهران: زرباف اصل.
18) شفیعی¬کدکنی، محمدرضا.(1370). موسیقی شعر. تهران: آگاه.
19) شمیسا، سیروس.(1369). سیر غزل در شعر فارسی. تهران: چاپخانه میخک.
20) صائب¬تبریزی، میرزا¬محمد¬علی.(1347).دیوان. جلد پنجم. به کوشش محمد قهرمان.تهران: علمی و فرهنگی.
21) صبور، داریوش.(1370). آفاق غزل فارسی. تهران: چاپخانه پیک روان.
22) صیادکوه، اکبر؛ رئیسی، آسیه.(1395). کارکردهای گستردة "واو" در گلستان سعدی، فصلنامة هنر و زبان. دورة 2.تابستان. شمارة 1.صص32-5.
23) طوسی، خواجه نصیرالدین.(1389). اساس الاقتباس. مصحح عزیزالله علیزاده. تهران: فردوس
24) غیبی، محمودرضا.(1397). جلوه¬های راز در مثنوی معنوی». «فصلنامه¬ علمی عرفانیات در ادب فارسی». دوره 9. زمستان. شماره 37. صص139-108.
25) قدامه بن جعفر.(۱۳۰۲) .نقد الشعر البدیع. قسطنطنیه.
26) کاشانی، عزالدین محمود.(1390). مصباح¬الهدایه و مفتاح¬الکفایه. تصحیح جلال¬الدین همایی. تهران: هما.
27) کرمی، محمدحسین و مرادی، محمد.(1395). بررسی میزان تأثیر محتوای اشعار بر انتخاب وزن در قصاید فارسی پیش از مغول. نشریه فنون ادبی. سال هشتم.زمستان. شماره 4. صص32-17.
28) ملاح، حسینعلی.(۱۳۷۶). حافظ و موسیقی. تهران: هنر و فرهنگ.
29) ------ ، ----- .(۱۳۶۷). پیوند موسیقی و شعر. تهران: فضا.
30) مولانا جلال¬الدین محمد بلخی.(۱۳۷۹). مثنوی معنوی. قطره.
31) نجفی لیسه¬رودی،حسن و دیگران.(۱۴۰۱). رویکرد مقایسه¬ای تمثیلی بلبل باد صبا و گل در اشعار خاقانی حافظ و بیدل دهلوی». فصلنامة تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی. دوره14. تابستان. شماره52. صص127.
32) وزیری، علینقی.(1371). زیبایی¬شناسی در هنر و طبیعت. تهران: هیرمند.
33) وحیدیان کامیار، تقی.(1389). فرهنگ اوزان شعر فارسی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
34) ---- ، -----.(۱۳۶۹). وزن و قافیة شعر فارسی. چاپ دوم: مرکز نشر دانشگاهی.
35) ------ ، -----.(۱۳۸۳) زبان چگونه شعر می¬شود.(مجموعه مقالات). مشهد: سخن-گستر.
36) ولک، رنه، و آوستین وارن.(1382). نظریة ادبیات. تهران: علمی و فرهنگی.
37) هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. (۱۳۳۶). کشف¬المحجوب. تصحیح والنتین ژوفسکی تهران: امیرکبیر.
38) نوری، نازنین (۱۳۹۲). مقایسة موسیقی غزلیات وصال و فرصت¬الدولة شیرازی.
39) کاکاوند، رشید.(۱۴۰۲).سخنرانی.https://www.aparat.com/v/hix2jz2#bottom-sheet جدول شماره یک، صفحه 18
