مناسبات سیاسی ـ نظامی آشور با پارس (پارسوآ، اَنشان هخامنشی)
الموضوعات : Archaeologyمراد حسین پاپی بالاگریوه 1 , میرزامحمد حسنی 2 , مریم کلبادی‌نژاد 3
1 - دانشجوی دکتری تاریخ ایران باستان، گروه تاریخ و باستان‌شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - استادیار گروه تاریخ، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران.
3 - استادیار گروه تاریخ و باستان‌شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: پارسوآ, پارسوماش, انشانِ هخامنشی, آشور,
ملخص المقالة :
هدف این تحقیق بررسی مناسبات سیاسی ـ نظامی پارس با آشور است. نامواژهٔ پارس (پارسوآ) در نیمهٔ دومِ سدهٔ نهم ق.م، در لشکرکشی٨٣۶ق.م، شَلمَنَصر سوم، به زاگُرس، به دیده می‌آید، جاییکه در سالنامه‌های آشوری از سرزمین و مردمانی با نامِ پارسوآ (پارسواش، پارشواش)، نام برده شده که در محدودهٔ کردستان و کرمانشاه، می‌زیسته‌اند. این پادشاه، برای دومین بار در ۸۳۵-۸۳۴ق.م، پارسوآ، را غارت نمود. در زمان جانشینان وی (شَمشی.اَدَد پنجم، ملکه سمیرامیس، اَداد.نیراری سوم، شَلمَنَصر چهارم، آشور.دان سوم و آشور.نیراری چهارم)، مناسبات مهمی بین آشور و دیگر زاگرس‌نشینان، به‌ویژه مادها، برقرار بوده که نشان می‌دهد آشور با پارسوآ، باهم در ارتباط بوده‌اند. تیگلات.پیلَسَر سوم، در۷۴۴ق.م، به پارسوآ لشکرکشی کرد و آن را تابعِ آشور نمود. با حملات سارگون دوم، در ۷۱۶-۷۱۲ق.م، به این ناحیه، مناسبات میان آشور و پارسوآ، پایان پذیرفت چه این‌که پارسها در حدود۷۰۰ق.م، به سرزمین ایلام و خاصه اَنشان، مهاجرت نموده یا رانده شدند و از این پس با نامِ پارسوماش (پارساماش، اَنشان هخامنشی) خوانده می‌شوند. مناسبات پارسوماش (اَنشان هخامنشی) در زمان هخامنش و جانشینانِ وی (چیشپیش و کوروش یکم) با سِنّاخِریب (جنگِ هَلوله در ۶۹۲ق.م)، اَسَرحَدّون (در ۶٧۶ق.م) و به‌ویژه آشور.بانیپال، پس از شکست ایلام از آشور (۶۴۰-۶۳۹ق.م)، مهم در نظر می‌آیند. گویا، پارسها در سلسله‌جنگ‌های اتحادیهٔ ماد علیه آشور (۶۱۴-۶۰۵ق.م)، که به براندازی شاهنشاهی آشور، انجامید، نقشِ پُررنگی داشتند. سؤال اصلی این است که مناسبات سیاسی ـ نظامی آشور با پارس را در چه زمان و با چه عناوینی می‌توان ترسیم نمود که با توجه به آنچه آمد، نتیجه گرفته می‌شود، این مناسبات در دو مرحله به انجام رسیده‌اند: مناسبات آشور با پارسوآ (۸۳۶- ۷۰۰ق.م) و مناسبات آشور با پارسوماش (اَنشان هخامنشی) (۷۰۰-۶۰۵ق.م).
اکبرزاده، داریوش (1384). کتیبهٔ بیستون. تهران: خانهٔ فرهیختگان.
استولپر، ماتیو ولفگانگ (1389). تاریخ ایلام. ترجمهٔ شهرام جلیلیان. تهران: توس.
اسمیت، سیدنی (1390). عصر آشور: بانیپال (تاریخ جهان باستان کمبریج). ترجمهٔ تیمور قادری. تهران: انتشارات مهتاب.
اومستد، آلبرت تن اَیک (1384). تاریخ شاهنشاهی هخامنشی. ترجمهٔ محمد مقدم. تهران: امیرکبیر، چاپ ششم.
بریان، پی‌یر (1392). امپراتوری هخامنشی، جلد 1. ترجمهٔ ناهید فروغان. تهران: فرزان‌روز، چاپ سوم.
بهمنش، احمد (1374). تاریخ ملل قدیم آسیای غربی. تهران: دانشگاه تهران، چاپ پنجم.
پاتس، دانیل‌تی (1391). باستان‌شناسی ایلام. ترجمهٔ زهرا باستی. تهران: سمت، چاپ چهارم.
چیلینگیر اوغلو، آلتان (1390). لشکرکشی هشتم سارگون دوم. ترجمهٔ صمد علیون (خواجه‌دیزج). تهران: اختر.
دورانت، ویل (1343). تاریخ تمدن، جلد 1. ترجمهٔ احمد آرام. تهران: اقبال، چاپ دوم.
دیاکونوف، ایگور میخائیلوویچ (1395). تاریخ ماد. ترجمهٔ کریم کشاورز. تهران: علمی و فرهنگی، چاپ هشتم.
رواسانی، شاپور (1386). اتحادیهٔ مردم شرق. تهران: امیرکبیر.
رو، ژرژ (1390). تاریخ عراق قدیم. ترجمهٔ ابوالفضل علیزاده طباطبایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و فرهنگی.
ریگ، هوراس آبرام (1390). لشکرکشی هشتم سارگون. ترجمهٔ صمد علیون (خواجه‌دیزج). تهران: اختر.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1390). تاریخ مردم ایران، جلد 1: ایران قبل از اسلام. تهران: امیرکبیر، چاپ سیزدهم.
فرای، ریچارد نلسون (1382). تاریخ باستانی ایران. ترجمهٔ مسعود رجب‌نیا. تهران: علمی و فرهنگی، چاپ دوم.
کالیکان، ویلیام (1384). باستان‌شناسی و تاریخ هنر در دوران مادی‌ها و پارسی‌ها. ترجمهٔ گودرز اسعدبختیار. تهران: پازینه.
کمرون، جورج گلن (1387). ایران در سپیده‌دم تاریخ. ترجمهٔ حسن انوشه. تهران: علمی و فرهنگی، چاپ پنجم.
گرشویچ، ایلیا (1390). تاریخ ایران در دورهٔ ماد (از مجموعهٔ تاریخ کمبریج). ترجمهٔ بهرام شالگونی. تهران: جامی.
گیرشمن، رمان (1383). ایران از آغاز تا اسلام. ترجمهٔ محمد معین. تهران: معین.
لاندلن، شارل دو (1390). تاریخ جهانی، جلد 1. ترجمهٔ احمد بهمنش. تهران: دانشگاه تهران، چاپ سیزدهم.
مجیدزاده، یوسف (1392). تاریخ تمدن بین‌النهرین، جلد 1. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ سوم.
مشکور، محمدجواد (1332). تاریخ مردم اورارتو (آرارات). تهران: چاپخانهٔ شرق.
ناردو، دان (1390). امپراتوری آشور. ترجمهٔ مهدی حقیقت‌خواه. تهران: ققنوس، چاپ ششم.
نووتنی، جیمز و جفرز، جاشوآ (1402). نبشته‌های شاهانهٔ دورهٔ نوآشوری. ترجمهٔ سورنا فیروزی. تهران: آرتامیس.
هرتسفلد، ارنست (1381). ایران در شرق باستان. ترجمهٔ همایون صنعتی‌زاده. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و فرهنگی.
هرودت (1386). تواریخ. ترجمهٔ ع. وحید مازندرانی. تهران: دنیای کتاب، چاپ سوم.هنکلمان، وُوتر (1398). فرهنگ‌پذیری ایرانیان و عیلامیان. ترجمهٔ یزدان صفایی. تهران: حکمت سین
هوار، کلمان (1390). ایران و تمدن ایرانی. ترجمهٔ حسن انوشه. تهران: امیرکبیر، چاپ ششم.
هینتس، والتر (1388). دنیای گمشدهٔ عیلام. ترجمهٔ فیروز فیروزنیا. تهران: علمی و فرهنگی، چاپ چهارم.
