مطالعه و گونهشناسی عناصر اصلی معماری کاروانسراهای برونشهری مناطق مرکزی ایران براساس مورفولوژی عناصر
الموضوعات : Prehistoric Archaeologyتورج خسروی جاوید 1 , شهریار ناسخیان 2
1 - دانشجو
2 - دانشیار، دکتری تخصصی مرمت، دانشکده مرمت و حفاظت، گروه مرمت بنا، دانشگاه هنر اصفهان، ایران-
الکلمات المفتاحية: عناصر معماری کاروانسراها, گونه شناسی عناصر معماری , مورفولوژی عناصر, کاروانسراهای برون شهری مناطق مرکزی ایران,
ملخص المقالة :
معماری کاروانسراها همانند دیگر معماری بناهای سنتی ایرانی با سپری شدن زمان، تحول معماری، تحول دانش معماری و ساختمان سازی و بهروز شدن شیوهها و تکنیکهای رایج متحول شد. توانمندی و مهارت معماران و نیاز کاروانسراها از عوامل اصلی تحول در معماری کاروانسراهای ایرانی بودند. هدف این پژوهش گونهشناسی و معرفی الگوهای معماری عناصر اصلی کاروانسراها است. پرسش اصلی این نوشتار آن است که شناخت و دسته بندی عناصر و اجزای معماری کاروانسراها چگونه سبب شناسایی الگوها و گونه های معماری می شود؟ روش تحقیق این پژوهش بهصورت توسعهای و کاربردی و روش دستیابی به اطلاعات بهصورت استقرایی و با رویکرد تفسیری، تاریخی و مقایسهای است. روش گردآوری اطلاعات هم بر پایه مطالعات کتابخانهای و برداشتهای میدانی است. در این پژوهش عناصر اصلی معماری نظیر ورودی، هشتی، ایوان، حیاط، اتاق، شترخان و برج ارزیابی و گونهشناسی شدهاند. گونهشناسی عناصر معماری در این پژوهش بر اساس ریختشناسی عناصر معماری است. در پژوهش حاضر در بازخوانی ریختشناسی عناصر مولفههای نظیر هندسه و تناسبات، شکل و فرم کلی، ترکیب فضایی در نقشه معماری مطالعه و ارزیابی شده است. همچنین این پژوهش مشخص ساخت که عناصر معماری کاروانسراها تابع سنتها و روشهای ساخت رایج زمان خود و زمان پیش از خود و نیز یک الگو و چارچوب واحد و مشترک در بین کاروانسراها بوده که توسط معماران توانمند آن روزگار و سازمانی اداره کننده و هماهنگ کننده امور کاروانسراها تبیین و طراحی میشده است.
o پیرنیا, مجمد کریم. (1378). آشنایی با معماری اسلامی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
o پور محمد, شهراد. (1392). بررسی تاثیر شناختی علل و عوامل متفاوت در شکل گیری و ساماندهی کاروانسراهای ایران. قزوین: همایش ملی معماری و شهرسازی انسانگرا(دانشگاه آزاد اسلامی قزوین).
o خاقانی, راضیه. شانواز, بلال. (1394). کاروانسراهای ایران زمین. تهران: پازینه.
o خسروی جاوید, تورج . ولی بیگ, نیما. (1403). مطالعه مقایسهای کاروان سراهای قلعه سنگی رباط کریم و حاج کمال در مسیر جاده ابریشم در جهت ارائه راهکاری برای بازیابی بخشهای ز دست رفته. فصلنامه مکتب احیا، 2(3)، 17-6.
o خسروی جاوید, تورج . ناسخیان, شهریار.، جیحانی، حمید رضا. (1404). گونهشناسی کالبدی فضایی کاروانسراهای برون شهری شبکه راه تاریخی اصفهان به ری و ساوه بر پایه ترکیب بندی فضایی پلان معماری، فصلنامه نقش جهان، ۱۵(۱)، ۵۰-84.
o کیانی, محمد یوسف., & کلایس, ولفرام. (1373). فهرست کاروانسراهای ایران (جلد جلد اول و دوم). تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور.
o سیرو, ماکسیم. (1357). راههای باستانی ناحیه اصفهان و بناهای وابسته آنها. تهران: انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
o سیرو, ماکسیم. (1949). کاروانسراهای ایران و ساختمان های کوچک میان راه ها. (ع. بهنام, مترجم) تهران: انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
o کیوانلو شهرستانکی, س., & شادی, ح. (1392). بازخوانی ویژگیهای کالبدی کاروانسراهای سبزوار در دوره صفوی. همایش ملی معماری پایدار و توسعه شهری.
o مشبکی اصفهانی, علیرضا. (1397). مقایسه تطبیقی فضای معماری کاروانسراهای عصر صفوی با رویکرد کالبدی. مجله معماری سبز، ۴(۱۲).
o نیستانی, جواد., & تاتاری, مهدی. (1393, بهار و تابستان). مطالعه عناصر معماری فضاهای ورودی: موارد بررسی: کاروانسراهای صفوی خراسان رضوی. مجله پیام باستان شناس, شماره 21(سال یازدهم).
o وثیق, بهزاد., امینی فارسانی, زهرا., & ناصری, حسین. (1400). مقایسه تطبیقی تناسبات حاکم بر معماری کاروانسراهای حیاط دار مناطق مرکزی ایران در دورههای صفویه و قاجاریه. نشریه مرمت و معماری ایران، ۱۱(۲۷)، ۶۵-۷۸.
