امکان‌سنجی تحقق‌پذیری توسعه زیست‌محیطی مبتنی بر حمل‌ونقل انسان‌محور (مطالعه موردی: کلان‌شهر تبریز)
الموضوعات :
داود محمدپور
1
,
علی پناهی
2
,
حسن احمدزاده
3
1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
2 - دانشیارگروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
3 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
الکلمات المفتاحية: امکان‌سنجی, پایداری, محیط‌زیست, حمل‌ونقل انسان‌محور, کلان‌شهر تبریز.,
ملخص المقالة :
امروزه روند افزایشی ترافیک ناشی از رشد خودروهای شخصی، چالش‌های متعدد زیست‌محیطی را بر شهرها متحمل ساخته و در راستای مواجهه با این چالش‌ها، بهره‌مندی از گزينه‌های حمل‌ونقل مبتنی بر شاخص‌های پایداری ضروری است. در این بین، تأکید بر انسان‌محوری یکی از مهمترین رویکردهای حمل‌ونقل دوستدار محیط‌زیست محسوب می‌شود و پژوهش حاضر با هدف شناسایی امکانات و محدودیت‌های پیش رویِ توسعه زیست‌محیطی کلان‌شهر تبریز بر مبنای برنامه‌ریزی حمل‌ونقل انسان‌محور نگارش شده است.روش تحقیق در مطالعه حاضر آمیخته (کمی-کیفی) با هدف کاربردی و ماهیت تحلیلی و اکتشافی است که در راستای تجزیه و تحلیل اطلاعات از تکنیک مدل‌سازی معادلات ساختاری در نرم‌افزار Amos و آزمون شکاف تغییرات در نرم‌افزار SPSS استفاده شده است.یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که نبود رویکرد یکپارچه و سیستمی در مدیریت و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل، عدم جامعيت محتوايي طرح‌های حمل‌ونقل، عدم استفاده از وسایل حمل‌ونقل همگانی با سوخت پاک و عدم هماهنگی و اتصال مناسب بین سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی از مهمترین محدودیت‌های توسعه‌ی زیست‌محیطی کلان‌شهر تبریز مبتنی بر حمل‌ونقل انسان‌محور هستند. همچنین توسعه خطوط مترو و اتوبوس‌های تندرو، تأکید بر توسعه پیاده‌راه‌ها، تعداد مناسب وسایل نقلیه عمومی و زمان‌بندی مناسب عبور آن‌ها و وجود سازمان‌های فعال اجرایی مرتبط با حمل‌ونقل همگانی از مهمترین امکانات محسوب می‌شوند. از طرفی بیشترین شکاف تغییرات مربوط به متغیر مدیریت و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل است و محدودیت‌های این متغیر از علل مهم عدم توسعه زیست‌محیطی کلان‌شهر تبریز مبتنی بر حمل‌ونقل انسان‌محور است.
آهنگری، نوید و یاوری، اسما. (1404). تحلیل ساختاری سیاست‌های حمل‌ونقل پایدار شهری در راستای آینده‌ی زیست‌پذیری شهر تهران. جغرافیا و آینده‌پژوهی منطقه‌ای، 3(1)، 55-39.
خرم دهنوی، صدیقه؛ جعفری، محمدحسن و صدیق باور، محمد. (1399). تدوین استراتژی‌های توسعه‌ی حمل‌ونقل انسان‌محور در کلان‌شهرها (مطالعه موردی: کلان‌شهر شیراز). مدیریت شهری نوین، 7(21)، 40-23.
شمس، مجید و برگی، فاطمه. (1393). ارزیابی اثرات زیست‌محیطی حمل‌ونقل شهری با رویکرد توسعه‌ی پایدار (بخش مرکزی شهر ملایر). نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 4(24)، 158-143.
صیدبیگی، صادق؛ مهدوی، علیرضا؛ رسولی، سیدحسن و جمشیدی شیخی‌آبادی، آرزو. (1403). سنجش شاخص‌های حمل‌ونقل پایدار با رویکرد زیست‌محیطی (نمونه مورد مطالعه: شهر ساری). برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 14(54)، 174-161.
طرح توسعه و عمران «جامع» تبریز. (1395). مهندسان مشاور نقش محیط. وزارت راه و شهرسازی، اداره کل راه و شهرسازی استان آذربایجان شرقی، مصوب 24/81395.
Abas, A.P., Yong, J., Mahlia, T.M.I., & Hannan, M. (2019). Techno-economic analysis and environmental impact of electric vehicle. IEEE Access. 7, 98565-98578. https://doi.org/10.1109/ACCESS.2019.2929530.
Abdelkarim, S.B., Ahmad, A.M., Ferwati, S., & Naji, K. (2023). Urban facility managementimproving livability through smart public spaces in smart sustainable cities. Sustainability, 15(23), 16257. https://doi.org/10.3390/su152316257.
Al-Thawadi, F.E., Weldu, W.Y., & Al-Ghamdi, S.G. (2020). Sustainable Urban Transportation Approaches: Life-Cycle Assessment Perspective of Passenger Transport Modes in Qatar. Transportation Research, 48, 2056-2062. https://doi.org/10.1016/j.trpro.2020.08.265.
Arliani, V., Sjafruddin, A., Santoso, I., & Winarso, H. (2024). Impact of internal accessibility on value creation in transit oriented development (TOD) area. Transportation Research Interdisciplinary Perspectives, 25, 1-12. https://doi.org/10.1016/j.trip.2024.101106.
Bhatnagar, S., Jain, D., & Sachdeva, K. (2022). Effect of transit-oriented development on air quality in neighbourhoods of Delhi. World Development Sustainability, 1, 100015 https://doi. org/10.1016/j.wds.2022.100015.
Brand, C., Goodman, A., & Ogilvie, D. (2014). Evaluating the impacts of new walking and cycling infrastructure on carbon dioxide emissions from motorized travel: a controlled longitudinal study. Applied Energy, 128, 284–295. https://doi.org/10.1016/j.apenergy.2014.04.072.
Brown, V., Barr, A., Scheurer, J., Magnus, A., Zapata-Diomedi, B., & Bentley, R. (2019). Better transport accessibility, better health: a health economic impact assessmentstudy for Melbourne, Australia. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 16(1), 89. https://doi.org/10.1186/s12966-019-0853-y.
Cai, M., Acolin, A., Moudon, A.V., & Shen, Q. (2023). Developing a multi-criteria prioritization tool to catalyze TOD on publicly owned land areas. Cities, 143, 1-13. https://doi.org/10.1016/j.cities.2023.104606
Fattah, A., & Morshed, S.R. (2021). Assessing the sustainability of transportation system in a developing city through estimating CO2 emissions and bio-capacity for vehicular activities. Transportation Research Interdisciplinary Perspectives, 10, 100361. https://doi.org/10.1016/j.trip.2021.100361.
Gallet, M., Massier, T., & Hamacher, T. (2018). Estimation of the energy demand of electric buses based on real-world data for large-scale public transport networks. Applied Energy, 230, 344-356. https://doi.org/10.1016/j.apenergy.2018.08.086.
Goodman, A., Sahlqvist, S., & Ogilvie, D. (2014). New walking and cycling routes and increased physical activity: one-and 2-Year findings from the UK iConnect study. American Journal of Public Health, 104, 38–46. https://doi.org/10.2105/AJPH.2014.302059.
Hakiminejad, Y., Pantesco, E., & Tavakoli, A. (2025). Public transit of the future: Enhancing well-being through designing human-centered public transportation spaces. Transportation Research Interdisciplinary Perspectives, 30, 101365. https://doi.org/10.1016/j.trip.2025.101365.
Holmberg, K., & Erdemir, A. (2019). The impact of tribology on energy use and CO2 emission globally and in combustion engine and electric cars. Tribology International, 135, 389-396. https://doi.org/10.1016/j.triboint.2019.03.024.
Huang, Y., Lei, C., Liu, C.H., Perez, P., Forehead, H., Kong, S., & Zhou, J.L. (2021). A review of strategies for mitigating roadside air pollution in urban street canyons. Environmental Pollution, 280, 116971. https://doi.org/10.1016/j.envpol.2021.116971.
Keil, K., & Klumpp, M. (2025). Human-centered operations in transportation: New foundations for driver safety by a review regarding attention and chronotype. Procedia Computer Science, 253, 209-216. https://doi.org/10.1016/j.procs.2025.01.084.
Le Gouais, A., Panter, J.R., Cope, A., Powell, J.E., Bird, E.L., Woodcock, J., Ogilvie, D., & Foley, L. (2021). A natural experimental study of new walking and cycling infrastructure across the United Kingdom: The Connect2 programme. Journal of Transport & Health, 20, 1-23. https://doi.org/10.1016/j.jth.2020.100968.
Litman, T. (2015). Evaluating public transit benefits and costs. Victoria Transport Policy Institute, Canada.
Muñoz-Villamizar, A., Santos, J., Montoya-Torres, J.R., Velázquez-Martínez, J.C. (2020). Measuring environmental performance of urban freight transport systems: A case study. Sustainable Cities and Society, 52, 101844. https://doi.org/10.1016/j.scs.2019.101844.
Norwood, P., Eberth, B., Farrar, S., Anable, J., & Ludbrook, A. (2014). Active travel intervention and physical activity behaviour: an evaluation. Social Science & Medicine, 113, 50–58. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2014.05.003.
Parizi, S. M., & Kazeminiya, A. (2015). Evaluation of Human-Oriented Transport in City Hall Transportation Projects Approach to Sustainable Case Study of the Kerman City Hall. Journal of Building Construction and Planning Research, 3(03), 149. https://doi.org/10.4236/jbcpr.2015.33015.
Rahman, M.H., Ashik, F.R., & Mouli, M.J. (2022). Investigating spatial accessibility to urban facility outcome of transit-oriented development in Dhaka. Transportation Research Interdisciplinary Perspectives, 14, 100607. https://doi.org/10.1016/j.trip.2022.100607.
Raza, S.A., Shah, N., & Sharif A. (2019). Time frequency relationship between energy consumption, economic growth and environmental degradation in the United States: Evidence from transportation sector. Energy, 73, 706-720. https://doi.org/10.1016/j.energy.2019.01.077.
Rehman, F.U., Noman, A.A., Wu, Y., & Khan, I. (2025). Green transportation – Environmental sustainability within the purview of green energy, green innovation, and institutional quality: New evidence from belt and road initiatives economies an application of quasi-experimental approach. Sustainable Futures, 9, 100583. https://doi.org/10.1016/j.sftr.2025.100583.
Renne, J.L., & Listokin, D. (2021). Transit-oriented development and historic preservation across the United States: A geospatial analysis. Transportation Research Interdisciplinary Perspectives, 10, 100373. https://doi.org/10.1016/j.trip.2021.100373.
Statista. (2024). Public transit in the United States - statistics & facts.https://www.statista.com/topics/9226/public-transit-in-the-united-states/#topicOverview. (Ac-cessed 28 June 2024).
Ullah, I., Ali, F., Khan, H., Khan, F., & Bai, X. (2024). Ubiquitous computation in internet of vehicles for human-centric transport systems. Computers in Human Behavior, 161, 108394. https://doi.org/10.1016/j.chb.2024.108394.
United Nations Department of Economic and Social Affairs. (2018). World Urbanization Prospects, 2018 Webpage.
Warburton, D.E.R., & Bredin, S.S.D. (2017). Health benefits of physical activity: a systematic review of current systematic reviews. Current Opinion in Cardiology. 32, 541–556. https://doi.org/10.1097/HCO.0000000000000437.
World Health Organization. (2021). Monitoring Health for the Sustainable Development Goals.
Yuan, C., Shan, R., Zhang, Y., Li, X., Yin, T., Hang, J., & Norford, L. (2019). Multilayer urban canopy modelling and mapping for traffic pollutant dispersion at high density urban areas. Science of The Total Environment, 647, 255–267. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2018.07.409.
Zhao, Y., Jiang, C., & Song, X. (2021). Numerical evaluation of turbulence induced by wind and traffic, and its impact on pollutant dispersion in street canyons. Sustainable Cities and Society, 74, 103142. https://doi.org/10.1016/j.scs.2021.103142.
