بازتاب عناصر عامیانه در دیوان فلکی شروانی
الموضوعات : Linguistics,dialectology,folklore,literature
1 - مدرس دانشگاه
الکلمات المفتاحية: ادبیات عامیانه, سبک آذربایجانی, فلکی شروانی,
ملخص المقالة :
یکی از ابعاد بسیار مهم زبان و ادبیات فارسی را، ادبیات عامه تشکیل می‌دهد که در مقابل ادبیات خاصه می باشد. قصه ها و اشعار عامیانه مناسب‌ترین منبع برای شناخت فرهنگ و روحیات توده‌ی مردم هستند.ادبیات عامیانهی فارسی هم مانند ادبیات کلاسیک دربرگیرنده‌ی دو بخش شعر و نثر می باشد. در ادبیات کلاسیک هدف از آفرینش یک اثر، تأثیر‌گذاری بر عواطف خواننده است و نویسنده برای خلق یک اثر علمی، عقلانی دست به قلم می‌شود. اما در آثار عامیانه، هدف از خلق آن، بیشتر سرگرمی و شگفت‌زدگی خواننده است.
از مهم‌ترین علل شهرت شاعران، میزان استفاده از مسائل زیبایی‌شناسی(صور خیال) و مطالبی است که در اثر خود از آن بهره‌مند می‌شوند؛ در این میان یکی دیگر از این عناصر، تأثیرپذیری از باورهای عامیانه است. سهم ادبیات عامیانه را در شعر و نثر کلاسیک، سبکهای گوناگون ادبی، از جمله سبک آذربایجانی نمی‌توان نادیده گرفت.
هدف از این پژوهش آشنایی مخاطب با یکی از شاعران قرن ششم (فلکی شروانی) و میزان بهره‌مندی وی از عناصر عامیانه است. فقدان پژوهش در این زمینه، طرح این موضوع را تأئید می‌نماید.
در این گزیده ابتدا تعریفی از ادب عامیانه و تاریخ جمع‌آوری آن ارائه شده؛ سپس خیلی کوتاه به معرفی فلکی شروانی پرداخته‌ایم و در نهایت سعی بر آن شده است تا با ژرف‌نگری اشعار وی، بازتاب عناصر عامیانه و باورهای موجود در دیوان فلکی را بیان کنیم.
کلید واژه ها: ادبیات عامیانه- سبک آذربایجانی- فلکی شروانی
الهامی، فاطمه (1386)، «انعکاس باورهای عامیانه و عقاید خرافی در شعر نظامی«، پیک نور، شمارهی سوم، صص 114-104
امیر معزّی، محمد بن عبدالملک (1385)، دیوان، تصحیح محمدرضا قنبری، تهران: اطلاعات
انوری، اوحدالدین محمد (1364)، دیوان، با مقدمه و تصحیح سعید نفیسی، تهران: انتشارات سکه
تاجالدینی، علی (1388)، فرهنگ نمادها و نشانهها در اندیشهی مولانا، تهران: سروش
بیلقانی، مجیرالدین(1358)، دیوان، تصحیح و تعلیق محمد آبادی، تبریز: تاریخ و فرهنگ ایران
تمیمداری، احمد (1390)، فرهنگ عامه، تهران: مهکامه
جعفرقلیان، طاهره، (1398)، ادبیات عامیانه، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور
حافظ، شمسالدین محمد (1370)، دیوان، تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: محمد
خاقانی، افضلالدین بدیل (1382)، دیوان، تصحیح و تعلیق سید ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار
داندس، آلن (1394)، چشمزخم، چشمزخم در ایران، ترجمهی معصومه ابراهیمی، تهران: چشمه
درویشیان، علی اشرف و رضا خندان (مهابادی)، 1382«فرهنگ افسانههای مردم ایران»، تهران: کتاب و فرهنگ
دهلوی، امیرخسرو (1380)، دیوان، تصحیح اقبال صلاحالدین با مقدمهی محمد روشن، تهران: نگاه
رضایی، حمید (اسفند 1396) نرگس ترکی هرچگانی، بازتاب باورها و فرهنگ عامیانه در دیوان عثمان مختاری، نهمین همایش ملی پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی، بیرجند. صص 1 الی 16
روحالامینی، محمود، (1376)، آئینها و جشنهای کهن در ایران امروز (نگرش و پژوهش مردم شناختی، تهران: آگاه
سجادی، سید ضیاءالدین، (1382)، فرهنگ لغات و تعبیرات دیوان خاقانی؛، ج 1و2، تهران، زوّار
سجادی، سید محمود، مرداد (1378)، نگاهی به پژوهش فرهنگ عامه در ایران، نشریهی کیهان فرهنگی، شمارهی 154، صص 34 الی 38
سعدی، مصلحالدین (1373)، گزیدهی غزلیات سعدی، انتخاب و شرح حسن انوری، تهران: نشر قطره
سعدی، مصلحالدین (1373)، گزیدهی قصاید سعدی، انتخاب و شرح جعفر شعار، مقدمه حسن انوری، تهران: علمی
سعدی، مصلحالدین (1398)، گلستان، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: انتشارت صفیعلیشاه
سعیدیان، عبدالحسین (1380)، دائرةالمعارف نو، تهران: علم و زندگی
سیپک، ییری (1384)،ادبیات فولکلور ایران، ترجمهی محمد اخگری، تهران: سروش، مرکز تحقیقات ، مطالعات و سنجش برنامهای تهران
شعارینژاد، علی اکبر(1381)، ادبیات کودکان، چاپ بیستم، تهران: اطلاعات
شمیسا، سیروس(1375)، سبکشناسی شعر، تهران: انتشارات فردوس
شمیسا، سیروس (1386)، فرهنگ اشارات (اساطیر، سنن و آداب، اعتقادات، علوم) ج 1و2، تهران: میترا
شوالیه، ژان و گربران، آلن(1388)، فرهنگ نمادها، ترجمهی سودابه فضایلی، تهران: جیحون
صائب تبریزی، میرزا محمد علی (1374)، گزیده اشعار صائب، انتخاب و شرح جعفر شعار، زینالعابدین مؤتمن، حسن انوری، تهران: چاپ و نشر بنیاد
عبداللهی، مجتبی، (1396)، آئینهی چرخ (فرهنگ لغات، اصطلاحات، و ترکیبات دیوان فلکی شروانی)، تهران، انتشارات تیرگان
عطار نیشابوری، فریدالدین، (1385)، گزیده آثارعطار،گزینش و پیش گفتار فرشید اقبال، تهران، انتشارات درّ
عطار نیشابوری، فریدالدین، (1374) منطقالطیر، به اهتمام سید صادق گوهرین، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
غیبی، سید محمودرضا (تابستان 1386)، «شناسایی فرهنگ عامه با نگاهی تطبیقی به خمسهی نظامی»، ادبیات تطبیقی، جیرفت، شمارهی 2، صص 76 الی 101
فردوسی، ابوالقاسم (1384)، نامهی باستان (ویرایش و گزارش شاهنامه)، ج1 جلالالدین کزازی، تهران، سمت
فلکی شروانی، حکیم نجمالدین محمد (1345)، تصحیح طاهری شهاب، تهران، انتشارات کتابخانه ابن سینا
قافله باشی، اسماعیل (1380)، پژوهشی در سبکهای شعر فارسی، قزوین، نشر حدیث امروز
قبادیانی، ناصرخسرو، (1390)، شرح سی قصیده، به اهتمام مهدی محقق، تهران، انتشارات طوس
قضایی، یوسف (1389)، دائرةالمعارف مذاهب اسلامی و ادیان ایرانی، چاپ اول، تهران: انتشارت پویان فرنگار
کاکس، ریچارد جی (1394)، چشمزخم، تأملاتی در باب چشمزخم، ترجمهی معصومه ابراهیمی، تهران: چشمه
کُردی، رسول (تابستان 1387)، «باورهای عامیانه در دیوان خاقانی» نشریهی رشد آموزش زبان و ادب فارسی»، شمارهی 86، صص 32 الی 37
مدرس، میرزا محمدعلی (1346)، ریحانةالادب، تهران: چاپخانهی شفق
مصفّی، ابوالفضل (1357)، فرهنگ اصطلاحات نجومی، شمارهی 31، تبریز: انتشارات مؤسسهی تاریخ و فرهنگ ایران
معین، محمد (1386)، فرهنگ فارسی، تهران: امیر کبیر
منوچهری دامغانی، ابوالنجم احمد بن قوص(1338)، دیوان به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: انتشارات زوّار
مولانا، جلال الدین (1375)، دیوان شمس تبریزی، مطابق نسخهی تصحیح شدهی استاد بدیعالزمان فروزانفر، تهران: موسسهی لنتشارات نگاه
مولانا، جلالالدین (1381) مثنوی معنوی 3 جلدی (6 دفتر)، عبدالباقی گولپینارلی، با ترجمه و توضیح توفیق. ه. سبحانی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات
میرصادقی، جمال و میمنت (1377)، واژه نامهی هنر داستاننویسی، تهران، کتاب مهناز
نظامی، الیاس بن یوسف (1316)، شرفنامه، تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: انتشارات ارمغان
نظامی، الیاس بن یوسف (1385)، خشرو و شیرین، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره
هدایت، صادق (1387)، فرهنگ عامیانهی مردم ایران، گِردآوردنده جهانگیر هدایت،تهران: سرچشمه
یاحقی، محمدجعفر (1388)، «فرهنگ اساطیر و داستانواره ها در ادبیات فارسی» چاپ دوم، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر
