بررسی عملکرد دیپلماسی فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در آسیای مرکزی در ﭼﺎرﭼﻮب دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻃﯽ ﺳﻪ دﻫﻪ
الموضوعات : Iranian Political Research
ابوالقاسم معارف وند
1
,
محمدحسن الهی منش
2
,
علی محسنی مشتقین
3
1 - دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.
2 - گروه علوم سیاسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.
3 - گروه علوم سیاسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.
الکلمات المفتاحية: دیپلماسی فرهنگی, سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی, آسیای مرکزی, هویت ایرانی–اسلامی, روابط خارجی.,
ملخص المقالة :
دیپلماسی فرهنگی بهعنوان یکی از مؤلفههای قدرت نرم، در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران جایگاهی فزاینده یافته است. این نوع دیپلماسی بهویژه در مناطقی چون آسیای مرکزی، که از نظر تاریخی، زبانی و تمدنی دارای پیوندهای عمیقی با فرهنگ ایرانی–اسلامی هستند، ظرفیت بالایی برای توسعه نفوذ نرم جمهوری اسلامی ایران فراهم کرده است. این پژوهش با هدف بررسی عملکرد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بهعنوان نهاد محوری دیپلماسی فرهنگی کشور، در منطقه آسیای مرکزی انجام شده است. سؤال اصلی تحقیق آن است که این سازمان تا چه اندازه توانسته است از طریق ابزارهای فرهنگی، به ارتقاء منافع ملی، ترویج ارزشهای انقلاب اسلامی، و تقویت هویت ایرانی–اسلامی در این منطقه بپردازد. روش تحقیق در این مطالعه کیفی و توصیفی–تحلیلی بوده و با استفاده از منابع اسنادی، گزارشهای رسمی، و دادههای میدانی و نیز مصاحبه با برخی از اندیشمندان و دیپلمات های حوزه آسیای مرکزی، به تحلیل سیاستها، برنامهها و خروجیهای فرهنگی این نهاد در کشورهای آسیای مرکزی (تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان) پرداخته است. نتایج نشان میدهد که سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در زمینههایی چون توسعه زبان فارسی، حمایت از نخبگان فرهنگی، تبادل علمی، برگزاری مناسبتهای فرهنگی–دینی، و ترویج گفتمان مقاومت و هویت اسلامی فعالیتهای متنوعی داشته است. با این حال، چالشهایی مانند محدودیتهای سیاسی داخلی کشورهای آسیای مرکزی، رقابت فرهنگی قدرتهای منطقهای و ضعف در ارزیابی عملکردها بر اثربخشی این دیپلماسی تأثیرگذار بودهاند. این نتایج بر لزوم بازتعریف استراتژیها، تقویت ظرفیت نهادهای فرهنگی، و استفاده از ظرفیتهای منطقهای در راستای افزایش تأثیرگذاری فرهنگی ایران در آسیای مرکزی تأکید دارد.
آلادپوش علی؛ توتونچیان، علیرضا (1372). دیپلمات و دیپلماسی. تهران: موسسه چاپ و انتشارات وزارت امورخارجه.
اشرافی، مرتضی (1395). سفر به سرزمین ناداری و شادی (جمهوری تاجیکستان). قم: اندیشکده مطالعات راهبردی کریمه اهل بیت (ع).
اکرمینیا، محمد (1392). راهبردهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دستیابی به اهداف چشمانداز 1404. مطالعات راهبردی، 16(60).
انوشه، ابراهیم؛ رحمتی، ابراهیم؛ باقریزاده، علی (1401). نقش دیپلماسی فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. جامعهشناسی سیاسی ایران، شماره 23.
آقاجانی، معصومه؛ فراهانیفرد، سعید (1394). گردشگری مذهبی و عوامل مؤثر بر آن (مطالعه موردی ایران). سیاستهای راهبردی و کلان، 3(9).
بهرامی، محمد و کریمی، فرزانه، (۱۴۰۲). نقش سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در توسعه دیپلماسی فرهنگی ایران. روابط بینالملل فرهنگی ایران، 5(2).
بهمن، شعیب (1393). ژئوپلیتیک تشیع در آسیای مرکزی. تهران: موسسه مطالعات اندیشهسازان نور.
پاکآیین، محسن (1397). گفتگو با دیپلمات ارشد وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران. قم: پژوهشگاه بینالمللی المصطفی (ص).
پوراحمدي ميبدي، حسين؛ بهرامي، عارف (1397). همکاريهاي نوين منطقهاي آسياي مرکزي و چشم انداز آينده آن. سياست، 48(3).
جباری، محمدرضا (1381). نمایندگان ائمه (ع) در ایران (از عصر امام صادق (ع) تا پایان غیبت صغری). تاریخ در آینه پژوهش، پیش شماره 1.
جعفری، علی اکبر؛ براریان، محمد (1398). جایگاه دیپلماسی فرهنگی ایران در آسیای مرکزی و قفقاز. پژوهش ملل، شماره 40 .
جعفری، علیاکبر؛ ملکی، ماری؛ شفقت نیاآباد، جواد (1403). دیپلماسی فرهنگی قدرتهای رقیب ایران در آسیای مرکزی و چالشهای پیشرو. روابط خارجی، شماره 64.
حافظنیا، محمدرضا؛ شمس دولتآبادی، محمود؛ افشردی، محمدحسین (1386). علایق ژئوپلیتیکی ایران در آسیای مرکزی و فرصتهای پیشرو. ژئوپلیتیک، 3(9).
حسینی مرام، علی (1397). گفتگو با کاردار سابق جمهوری اسلامی ایران در جمهوری تاجیکستان. قم: پژوهشگاه بینالمللی المصطفی (ص).
خادم، امیرضا (1385). مدیریت راهبردی فرهنگ و چالشهای برنامهریزی فرهنگی در ایران. مهندسی فرهنگی، شماره 6-7.
رستگاری، محمدحسین (1395). دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران؛ چالشها و چینشها. تهران: واحد تهیهکننده دفتر مطالعات و برنامهریزی راهبردی، معاونت توسعه و مدیریت و منابع وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، انتشارات موسسه فرهنگی- هنری پویه مهر اشراق.
زمانی محجوب، حبیب (1394). اسلام در آسیای مرکزی. قم: زمزم هدایت.
سلاورزیزاده، صالح؛ بصیری، محمدعلی (1401). تحلیل کارآمدی دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در کشورهای آسیای مرکزی؛ مطالعه موردی ترکمنستان و تاجیکستان. نظریهپردازی راهبردی، 1(2).
شبابی، مهرشاد (1386). رویکرد همگرایی قدرتهای منطقهای و فرامنطقهای با کشورهای آسیای مرکزی (مطالعه موردی همگرایی امنیتی ـ فرهنگی ایران و تاجیکستان). سیاست دفاعی، 15(60).
کولایی، الهه؛ زنگنه، سمیه (1401). همگرایی فرهنگی و اجتماعی در اوراسیای مرکزی. پژوهشهای جغرافیای انسانی، 54(3).
گزارش نماینده جامعه المصطفی(ص) در جمهوری تاجیکستان. پژوهشگاه بینالمللی المصطفی(ص)، پژوهشکده مطالعات منطقهای، 1393.
گلی زواره، غلامرضا (1376). سرزمین اسلام؛ شناخت کشورهای اسلامی و نواحی مسلماننشین جهان. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
مقتدایی، مرتضی؛ ازغندی، علیرضا (1395). آسیبشناسی سیاستگذاری فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. علوم سیاسی، 12(34).
موسوی، علی؛ احمدی، نغمه (۱۴۰۴). سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و دیپلماسی نرم: فرصتها و چالشها. مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 9(3).
ناظمی اردکانی، مهدی؛ کشاورز، سوسن (1385). مبانی نظری مدیریت تحول فرهنگی در ایران. قابل دسترس در: http://www.farsnewes.com
واعظی طیبه (18/7/1391). ویژگیهای ژئوپلیتیک آسیای مرکزی کداماند؟ برهان. قابل دسترس در: www.borhan.com
هادیان، ناصر؛ احدی، افسانه (1388). جایگاه مفهومی دیپلماسی عمومی. روابط خارجی، 1(3).
Al-Khatib, A. & Hassan, M. (2024). Cultural diplomacy and the preservation of national identity. Journal of Global Cultural Studies, 16(2).
Cooley, A. (2012). Great Games, Local Rules: The New Great Power Contest in Central Asia. Oxford University Press.
Frank, A.G. (1992). The Centrality of Central Asia. Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, 12(1).
Ghasemi, M. & Yarahmadi, M. (2022). Cultural diplomacy in the foreign policy of the Islamic Republic of Iran: Strategies and challenges. Iranian Review of Foreign Policy, 14(1).
Hassan, R. & Patel, S. (2023). Cultural exchanges and mutual understanding: Pathways to peacebuilding. International Journal of Cultural Relations, 14(2).
Hosseini, S. & Mohammadi, R. (2023). Cultural diplomacy and the promotion of Iranian-Islamic identity in Central Asia. Journal of Regional Cultural Studies, 7(2).
Hunter, S.T. (2010). Iran’s Foreign Policy in the Post-Soviet Era. Praeger.
Islamic Culture and Relations Organization (ICRO). (2024). Cultural and academic outreach in Central Asia. URL= https://www.icro.ir
Karimi, A. (2023). Dialogue among civilizations and the role of Iran’s cultural diplomacy. Journal of Global Cultural Relations, 9(3).
Kazemi, H. (2022). Spiritual heritage and tourism diplomacy in the post-Soviet space. Central Asia and the Caucasus Studies, 7(2).
Kim, S. & Park, J. (2023). Promoting cultural values through international cultural exchanges. International Journal of Cultural Policy, 29(4).
Laruelle, M. (2015). China's Grand Strategy in Central Asia: The Role of the Silk Road Economic Belt. Washington DC: The Jamestown Foundation.
Mbira, J. (2024). Cultural diplomacy and the shaping of global narratives. Journal of International Cultural Relations, 12(3).
Nguyen, T.H. (2025). Cultural diplomacy and peacebuilding in times of geopolitical tension. Journal of Peace and Cultural Studies, 7(1).
Rahmani, A. & Yousefi, B. (2023). Religious tourism and cultural diplomacy: Iran’s strategy in Central Asia. Journal of Islamic Cultural Relations, 9(1).
Ramezani, A. (2022). Iranian-Islamic identity as soft power: A conceptual framework. Iranian Journal of Cultural Policy, 11(1).
Sadeghi, M. & Moradi, H. (2023). The role of the Islamic Revolution’s values in Iran’s cultural diplomacy. Journal of Political and Cultural Thought, 8(1).
Shariati, M. & Maleki, A. (2022). Scientific-cultural cooperation between Iran and Central Asia in the framework of cultural diplomacy. Journal of Regional Studies in Culture and Politics, 10(2).
Tavakol, R. & Yusupov, F. (2021). Iran’s educational outreach in Central Asia: Soft power and cultural ties. Eurasian Cultural Diplomacy Review, 6(1).
Yazdani, M. (2022). Islamic Republic of Iran's soft power: Exporting the discourse of resistance and justice. Global Affairs and Cultural Influence, 11(2).
Zare, M. & Ghasemi, F. (2024). Cultural heritage and soft power: Opportunities for Iran’s cultural diplomacy. Journal of Cultural Policy Studies, 9(3).
